"Jetari" vepër e shkrimtarit Kristaq F. Shabani

2. Ka një lirshmëri më të madhe për të realizuar specifikat e punës me nxënësit dygjuhëfolës.

3.Krijohen hapësira më të mëdha për shfrytëzimin e analogjive mes dukurive gramatikore të të dyja gjuhëve, duke krijuar te nxënësit asociacione të një ndikimi të fuqishëm gjuhësor.

4. Tekstet realizojnë përvetësimin e mundshëm të një fjalori të mjaftueshëm për të përballuar programet e lëndëve, që zhvillohen shqip në ciklin e lartë dhe në vijim. Në kushte optimale, nxënësi e mbaron ciklin fillor me një fjalor të pasur (rreth 4000 fjalë) të gjuhës shqipe.

5.Tekstet e gjuhës greke nuk mbajnë parasysh destinimin e tyre për nxënës dygjuhësh. Megjithëse, jo në atë shkallë, edhe ato të gjuhës shqipe, duhen rishikuar në thellim të këtij synimi. Jo vetëm duhet mbajtur parasysh, por duhen edhe evidentuar afritë dhe dallimet mes dy gjuhëve, ndër të cilat përmendim:

a)Të dy gjuhët janë gjuhë sintetiko - analitike me një sistem lakimi me dy trajta dhe me një sistem zgjedhimi realitivisht të pasur, në forma kohore dhe pjesërisht mënyrore.

b)Greqishtja ka vetëm mënyrën dëftore, urdhërore dhe lidhore si dhe pjesoren e shkuar. Nga mënyrat vetëm dëftorja është e pasur në forma kohore: e tashme, e pakryer, aorist, e kryer dhe më se e kryer dhe më se e kryer analitike, e ardhme dhe e ardhme e së shkuarës (analitike). Kjo e fundit shërben edhe si “mënyrë kushtore”.

c) Gjuha greke karakterizohet nga një sistem prej 31 fonemash, që janë përftuar si rrjedhim i evolucionit të sistemit fonetik të trashëguar nga greqishtja e vjetër, nëpërmjet greqishtes së mesme, prej të cilave vetëm pesë janë zanore (a, e i, o,u).

d. Ndryshe nga shqipja, greqishtja karakterizohet nga prania e një theksi të lirë, i cili mund të lëvizë nga një rrokje në tjetrën dhe gjatë lakimit të një emri. Ndërsa tek mbiemrat dhe rreshtorët theksi nuk lëviz.

c. Ndryshe nga gjuhët e tjera ballkanike, greqishtja nyjën shquese e ka të paravendosur. Gjithashtu, ndryshe nga shqipja, përcaktorët e pavetëmjaftueshëm ajo i përdor kryesisht të paravendosur.

f. Greqishtja ka mënjanuar paskajoren nëpërmjet zëvëndësimit të saj nga format vetore të mënyrës lidhore. Ajo vepron njëlloj si shqipja në rimarrjen e kundrinave nëpërmjet formave të patheksuara të përemrave vetorë dhe në formimin e kohës së ardhme me anën e foljes ndihmëse dua, në trajtë të ngurosur, dukuri këto tipike për gjuhët ballkanike.

g)Një ndryshim tjetër nga këto gjuhë është mënjanimi i formës së rasës dhanore nga greqishtja dhe prania e zanores ë në shqipe.

Së fundi, të dyja gjuhët dëshmojnë afri e ndikime të ndërsjellta të kushtëzuara nga fatet e përbashkëta historike të popujve tanë, që kanë të paktën 3000 vjet që jetojnë në këtë fqinjësi ndërndikimesh.

I radhitëm gjithë këto për të treguar se ç’mund të mbahen parasysh në tekstet e të dy gjuhëve, për t’i theksuar e për të mënjanuar kalimthi gjërat e përsëritura, që lidhen me kategori e veçori gramatikore të njëjta.

1. Në tekste nuk ka analiza kontrastive të sistemeve e strukturave gjuhësore apo mes gjuhëve për të lehtësuar mbingarkesën e mësimit paralelisht të dy gramatikave të gjuhëve greke e shqipe.

2.Tekstet e gjuhës shqipe, sidomos në klasën II e III, ngjajnë të mbingarkuara. Në to ka tregime të gjata, të vështira për t’u kapur nga nxënësit, që sapo nisin rrugën e përvetësimit të gjuhës shqipe.Kjo nuk ka gjithnjë lidhje me pretendimin e mësuesve ”për tekste të vështira”. Gradualiteti dhe vëllimi i njohurive dhe leksikut, që marrin nxënësit në ciklin fillor është zgjidhur drejt në këto tekste. Duhet pasur

parasysh se ato nuk janë ndërtuar duke marrë parasysh dëshirën, kontekstin social apo predispozicionin e nxënësve dhe prindërve të tyre në një periudhë të caktuar, por detyrimin ligjor të shtetit, që zyrtarisht është i angazhuar që t’i përgatisë nxënësit minoritarë, për t’i ntergruar në jetën politike, shoqërore, ekonomike e kulturore të shtetit zyrtar. Përballë këtij detyrimi, të mësuarit e gjuhës shqipe do të bëhet detyrimisht në mënyrë të përshpejtuar e të sforcuar, për të arritur aftësitë e duhura shprehëse për një përmirësim real të lëndëve, qysh në klasën e pestë që zhvillohen në këtë gjuhë.

Kështu, nëqoftëse në klasën e parë nxënësit nuk arrijnë të zotërojnë 250 - 300 fjalë në kursin gojor, nuk mund të hyjnë dot në klasën e II në përvetësimin e shkrim - leximit dhe realizimin e përmbajtjes së programit mësimor për këtë klasë.

3.Tekstet e gjuhës shqipe në ciklin e ulët janë strukturuar sipas katër rubrikave funksionale: “Të flasim”, “Të lexojmë”, “Gramatikë” dhe “Të shkruajmë”.

- Në rubrikën e parë synohet zhvillimi i aftësive komunikative të nxënësve duke zgjeruar fushat e përdorimit të shqipes së tyre. Nxënësit nxiten të pyesin e të përgjigjen, të dialogojnë njëri me tjetrin e të shkathtësojnë të folurit të tyre.

- Rubrika “Të lexojmë”, veç synimit të integruar brenda temës mësimore në të gjitha rubrikat, realizon dhe formimin letrar e estetik të nxënësve. Ajo çka kërkohet të ndreqet në këtë rubrikë është një përzgjedhje e menduar mirë e copave letrare. E theksojmë këtë, pasi në tekste vërehet ndonjë shmangie nga një përkujdesje e tillë. Disa copa letrare janë shumë të zgjatura, me një fjalor të ngarkuar, me gjuhë ndonjëherë arkaike, madje dhe dialektore, që vështirëson kuptimin e përmbajtjes. Në to nuk ruhet si duhet gradualiteti i rritjes së fjalorit e i përdorimit të gjuhës.

- Rubrika “Gramatika” në këto tekste është organizuesja e çdo teme mësimore, aq sa duket sikur rubrikat e tjera vihen në shërbim të përmbajtjes së saj; por edhe ajo vetë u shërben rubrikave të tjera në realizimin e funksionit të përbashkët të përvetësimit frontal të gjuhës shqipe. Njohuritë gramatikore shtrihen në tekst në mënyrë lineare, duke plotësuar çdo klasë një rreth koncentrik njohurish, që sa vjen zgjerohet e plotësohet.

- Tekstet duhet të shmangin një mbingarkesë të lehtë, që lidhet me prirjen e autorëve për të përfshirë sa më shumë çështje gramatikore dhe mospasjen sa duhet parasysh të faktit që shumë veçori gramatikore janë zhvilluar në gjuhën amtare.

- Në rubrikën “Të shkruajmë” nxënësit minoritarë i krijohen hapësira të drejtuara për të shfaqur aftësitë e tij në përvetësimin e gjuhës së shkruar. E ndërtuar thjesht, me ushtrime të kursyera e të zgjedhura mirë, me figura dhe boshllëqe për të punuar direkt në tekst, kjo rubrikë duket sikur mban misionin për të bërë një “rezyme” të përvetësimit të një teme mësimore. Aty nxënësit vihen para provës së zbatimit në një shkallë të ngritur e shpesh me pretendime krijuese të një dukurie gjuhësore apo të një procesi gjuhësor të përvetësuar.

Në këtë rubrikë mund të kishte detyra me shkrim për përdorim paralelisht të ndërtimeve gjuhësore në të dy gjuhët.

1.Praktika e korrigjuar në tekstin e klasës IV, ku janë përdorur mësime shtesë me fjalë të urta, proverba, gjëegjëza e lojëra gjuhësore, mund të zbatohet në të gjitha klasat e 8 - vjeçares.

Arsimimi dygjuhësor, edhe pse mbështetet kryesisht në mësimin e dy gjuhëve, ndihmohet nga të gjithë lëndët e tjera, të cilat zhvillohen në shkollë sipas një raporti të caktuar në të dyja gjuhët.

Në një shikim të ardhshëm të mundshëm të teksteve të lëndëve të tjera, sidomos në klasën V, mund të shihej mundësia e mënjanimit të një hendeku, që vihet re në lëndë si matematika. Ose që në klasën e IV në lëndën e gjuhës shqipe mund të mësoheshin termat e matematikës, ose në këto shkolla matematika në klasën V të zhvillohej me tekste të veçantë, ku në muajin e parë të operohej paralelisht në të dy gjuhët.

Probleme të terminologjisë ka edhe në lëndët e tjera.

Në mbyllje të këtyre radhëve, do të ritheksoja edhe njëherë rëndësinë e dorës së parë që kanë tekstet në procesin e arsimimit dygjuhësor të fëmijëve të pakicave dhe nevojën për ndryshime në to në funksion të realizimit të formimit dygjuhësor të nxënësve.

(Shënim : Ky kumtim është i shoqëruar me një përmbledhje të koncizuar)

Në Konferencën Shkencore Ndërkombëtare:

“Eqrem Çabej dhe Kultura Shqiptare”më 23 maj 2003, organizuar nga Universiteti “Eqrem Çabej”, Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë i Akademisë së Shkencave, Fakulteti i Historisë dhe Filologjisë i UT, Dr. Vasil Bici në seksionin e gjuhësisë mban kumtimin:

“Fjalori i Boçarëve, produkt i një mjedisi biling”

» Në fron “Jetari” : Ali Podrimja... Nga Kristaq F. Shabani
» Interviste e poetit Kristaq F. Shabani
» GJIROKASTRA : KRISTAQ F. SHABANI, BASHKEPUNETOR ABI, USA
» Metafora e “luleve” nga Kristaq F. Shabani
» "Kur lind Nënta" nga KRISTAQ F. SHABANI