"Jetari" vepër e shkrimtarit Kristaq F. Shabani

Ilustrime jetësore

Shumë njerëz ulen në bangat e shkollës, por jo të gjithë dalin nga shkolla me diplomë në xhep, disa syresh dalin me diploma në hejbe…

Thjeshtësia, shakaja dhe humori janë pjellë e inteligjencës, mendjemadhësia është pjellë e injorancës.

Fjalë të mençuruara

Në kronologji vitesh

Kujdes mos na pësoi gjë djali…

Të gjithë me zi prisnin se çfarë do të lindte… Kunatat u larguan të gjitha. “O Zot i madh, e duam djalë! Dhe Zoti i madh i dëgjoi zërat në kor… Ata besonin se Zoti do t’ua dëgjonte kërkesën e tyre. Kishin të drejtë të kërkonin djalë pas katër vajzave. Po sikur të lindte e pesta?

Papritmas, një lajm i bukur. Është Konstandina Bici, që jep lajmin e gëzueshëm: “Ejani, moj gra se ka lindur djali…”. Gjyshi, Dhimitër Bici, apo siç flisnin shkurt Mitja, i gëzuar maksimalisht i jep porosi nuses Konstandinë: “Kujdesu t’i presës kërthizën, se mos na pësoi gjë djali…”

Atë ditë familja e Aristidh Bicit kishte festë të madhe.

Kam edhe unë pjesë

Kur ishte i vogël, rreth katër vjeç, dajua, Mihal Diloja, i qeth kokën. Aristidhi u mërzit shumë që i qethën kokën djalit dhe i foli Mihalit, duke u grindur me të. Pushoi, kur Mihali i tha: “ Kam edhe unë pjesë te djali, se e kam nip të mirë”.

Për të mos e “humbur”

Ishte vetëm katër vjeç, kur u martua motra e tij e madhe, Marika, me Epaminondën. Kur e pa të veshur me vellon e nuses, ai filloi të qante dhe rrinte me të motrën duke ndjerë se do t’ia merrnin. Kur e hipën në mushkë ai iu ngjit nga pas, për të mos e “humbur”, pavarësisht se shtëpia ku do të shkonte nuse Marika ishte afër shtëpisë së Bicajve, te Mandilajt.

“Dëgjuesi” merr klasën

Aristidhi, babai, duke parë zhvillimin e mirë të djalit të vogël, vendosi ta futi në klasën e parë si dëgjues, por çuditërisht djali, paçka se ishte vetëm gjashtë vjeç, përparonte në mësime, konkurronte me të tjerët dhe u bë nxënësi më i mirë i klasës së parë. Si duhet të vepronin në këtë rast mësuesit me Vasilin e vogël?! Ata vendosën: ia njohën vitin e parë dhe ai u bë nxënës i rregullt i klasës së dytë, në vitin e ardhshëm shkollor.

Kostumi

Kur ishte në gjimnazin “Asim Zeneli” babai i kishte bërë një kostum që ta vishte në ditë të mira. Meqënëse jetonte në vitin e parë dhe të dytë në shtëpinë e motrës së madhe, burri i saj, Epaminonda, e mbante këtë kostum me kujdes në dollapin e tij me çelës. Por, Vasili e gjeti çelësin dhe dhe e përuroi kostumin…

Një vijë e lënë bosh

Kujtesa e Dhimitrit (vëllait)

Pasi përfundoi shkollën e mesme, Vasili kërkoi të shpërngulej nga fshati, Sheper, por atëhere ishte shumë vështirë të realizoje një gjë të tillë. E menduam mirë e mirë se si duhej të vepronim. Unë e zgjidha enigmën. Ndërhymë dhe morëm një vërtetim që Vasili ishte anëtar i Kooperativës bujqësore. Këtë vërtetim e shkrova unë, por, me qëllim, lashë edhe një vijë pa shkruar. Ata të kooperativës e hodhën firmën edhe vulën. Pasi mora firmën edhe vulën, unë plotësova me shkrimin tim: Lejohet të shpërngulet nga fshati. Ky vërtetim luajti një rol të madh në jetën e mëvonshme të Vasilit. U shkëput me “rregull” nga fshati. Kështu krijoi mundësinë që të sistemohet në punë në Tepelenë.

Kur emërohet në Tepelenë në Buzë – Golemaj me të, në këtë rreth, ishin dhe shumë shokë të tij të shkollës 7 vjeçare Dervician, (pasi këtë vit shkollor e kreu tek unë që banoja në këtë fshat familjarisht), si: Jorgo Stamati, Kristo Gjinopulli, Theodhori Pasko,Jorgo Cinga e tjerë. Kjo i ngriti moralin.

Nga fletore e hartimeve që datohet 19.10.1965

Hartimi i datës 23.03.1966

Tema: Bota shpirtërore e Tatjanës në letrën dërguar Onjeginit.

“… Me plot guxim duke shpresuar…!

Ja dhe tingujt e zjarrtë të zemrës së Tatjanës mbaruan. Mbyll librin. Por para syve akoma më kanë mbetur vargjet e letrës së Tatjanës, e asaj letre plot pasion e dlirësi.

… Ja Tatjana, atje, ku shkruan plot ankth, nën rrezet e hënës. Edhe hëna duket sikur ia ndien pikëllimin dhe ka zënë që rrezet e saj t’i veniti akoma më.

Më del përpara syve Tatjana, që ka mbaruar letrën: “… Tatjana psherëtin brengosur. I dridhet letra ndër lot…”

Sa madhështore më del figura e Tatjanës, ashtu e brengosur, e dëshpëruar, e lotuar, por me një zemër të bukur, të sinqertë, të dlirët dhe të pastër. Ajo i shkroi letër Onjeginit… “Po marr guximin që t’ju shkruaj…” Zemra e saj i ngjan një deti plot dallgë dhe plot stuhi, ku në mes të tij vlon uji nga llava e një vullkani, ku ndjenjat e saj kanë filluar të shpërthejnë…

Por, “Ajo është vajzë, ajo dashuroi…”. Ajo mori guximin; ajo theu prangat e rregullave të kohës. Ndjenjat e kthjellta plot pasion shpërthyen në zemrën e saj, ashtu, me atë fuqi që çel burbuqja e trëndafilit në fillim të pranverës, zemra e saj i shpertheu këto ndjenja si lavë e nxehtë plot pasion!

Gonxhja, që shpërtheu, pret që në fletët e saj të kuqe të ndriçojnë qartë rrezet e diellit, ashtu edhe zemra e Tatjanës shpërtheu vullkanin e ndjenjave duke qenë e bindur se një tjetër zemër do t’i përgjigjej. Prandaj ajo shkroi: “Po ju që shihni si po vuaj me pak mëshirë, sadopak. Nuk do të më zbrapsi zemrën!”

Dhe ajo ishte e bindur për këtë. Ashtu e vetmuar, ajo filloi të thurë me ëndrrat e saj rinore ëndrrat e dashurisë, ajo parafytyrojë çerdhen e saj, familjen e saj të ardhshme!

Zemra e Tatjanës dashuroi me të gjitha dejet e saj! Ajo nuk e njihte mirë akoma botën, ambientin, ku jetonte, prandaj me bindje i besonte ëndrrat.

“Po nderit tuaj i besoj Me plot guxim duke shpresuar… Prandaj atë e quajtën: ”Një lule e rrallë e bukur që mbiu në një shkëmb të egër, natyrë e rrallë me pasion”…

Edhe pse Onjegini nuk mundi të kuptonte zemrën e saj dhe pse Tatjana u martua me një njeri tjetër, ajo në fund të zemrës së saj vendosi një herë e përgjithmonë si lule të kujtimit dashurinë e saj për Onjeginin…

Prandaj ajo u quajt: “Një rreze drite në mbretërinë e errësirës!”

### Duke bërë një studim analitik të temave të hartimit të programuara në vitin shkollor 1965 - 1966, si: “Romantika e fuqishme e përparimtare në veprën e Naim Frashërit”, “Për titanë, si Fausti, një çast jete të vërtetë ulen më tepër se vite të tëra qetësie”. (Korolenko), ”Etja për liri, urrejtja për tiranët e shtyn Çajlld Haroldin të ngrejë zërin kudo që shkon: “O bij skllevërish! S’e ditkeni ju se robërit i këputin vetë prangat, kur i frymëzon zëri i lirisë!”, ”Migjeni

rron në zemrën time!” e tjerë, vërejmë, në fokusin e sotëm, talentin e pritshëm të djaloshit të ri, i cili, në mënyrë krejt të lirshme, shfaq mendime të guximshme, dallohet prirja e tij e sintezës dhe analizës, përdorimi i fjalës së ngjyruar me kolorit dhe simbolikë, fjala e matur dhe hapësira e tij mendimore e buruar nga një shpirt i ndjeshëm si dhe aftësinë e të vrojtuarit të ambientit, të botës shpirtërore, që shpërthen me pathos, kur është fjala për dashurinë për Atdhenë. Duhet evidentuar se Vasili kërkon të zbërthejë poezitë e Naimit dhe të Migjenit dhe, po me të njëjtin guxim, përpiqet të zbërthejë idetë e Gëtes apo Pushkinit e tjera. E qenësishme është se ky kërkim nuk mbetet në tentativë, por i realizuar.

Meditimi vjen vrullshëm në analizë. Në se do të ndaleshim në “substancën”, që paraqet, tregon më së miri se djali i ri ka etje për të thënë mendimin e tij, kjo e buruar nga përpjekjet për të njohur letërsinë shqiptare dhe atë botërore, duke mos u “ngushtuar” në programin e letërsisë së shkollës së mesme.

Dy nota më lart

Më rastisi që të jap në Shkodër plotimin e provimeve në Fakultetin Gjuhë – Letërsi. Madje, edhe Vasili, i cili vijonte studimet e larta në këtë universitet, atë ditë koincidoi që do të jepte të njëjtin provim me mua. Ishim në një bangë. Kur përfunduam provimin dhe po merrnim notat, unë isha vlerësuar me notën”tetë”, ndërsa Vasili me notën “dhjetë”. Unë qesha. Qeshi dhe Vasili. Pedagogu pyeti: “Si është puna me ju të dy?”

Vasili iu përgjigj pedagogut: “Jemi vëllezër. Ai ka qenë mësuesi im i Gjuhë - Letërsisë në klasën e shtatë… Sot e munda”.

“Sot vëllai ma kaloi me dy nota plus”!- miratova unë thënien e Vasilit.

Edhepedagogu qeshi me gjithë zemër, ndërsa Vasili, më ngacmonte duke më thënë: “Ta kalova…”

Konsulenti i parë aktiv i tij

Shpesh, ai gjatë kohës, kur punonte në veprimtaritë shkencore konsultohej me mua, pasi unë, gjatë sistemit të mëpërparshëm, kam dhënë gjuhë e letërsi shqipe në minoritet dhe, madje , duhet theksuar se më është dhënë edhe dy vjet leje krijuese për hartimin e teksteve shkollore për pakicat. Kështu jam autor i librit “Gjuha shqipe” për klasat e V dhe të VI si dhe për një libër tjetër “Lexime jashtëklase”. Vasili kishte dijeni për këto dhe, kur filloi të merrej totalisht me këtë veprimtari shkencore, konsulentii i parë aktiv e me përvojë për të në këtë fushë të lëvruar edhe prej meje, e mori në konsideratë.

#

U shfaqe si si një nimfë

dhe ike si një shtrigë…

Le krahëprerë

një derë të thyer

dhe pesë kapituj romani të filluar.

Gjithçka e jotja

ishte kthyer në një qendër rrënimi,

ku shtiza qante

për flamurin e shqyer…

Shfaqjeikje e Kohës

A mund t’i ngjaj?

Qysh i vogël nëna, Fevroni, i thoshte:”Vasil, t’u bëftë nëna. T’i ngjash gjyshit tënd, gjyshit tënd të ditur e të mirë. Ai u përpoq për Atdhenë e Mëmëdhenë”.

Kërkonte të dinte sa më shumë për gjyshin e tij, i cili konsiderohej “person që nuk duhej t’i përmendej emri”. Kjo e vriste thellë në shpirtin e tij djaloshar dhe lëshonte pyetje njëra pas tjetrës: “Po ai për gjuhën e nënës është përpjekur, pse ky trajtim? A ka fjalë më të bukur se ajo që : “Edhe sikur kokën të më presin, nga gryka ime do të dalë një A, një B, një C.” Ç’heroizëm gjuhësor! E pëlqente këtë trimëri dhe sakrifikim gjuhësor! Këtë e thonë vetëm të përkushtuarit e mëdhenj. Vetëm ata që i përkushtohen një gjëje të madhe, një ideali të madh. S’ka më bukur se të jesh shërbestar i gjuhës. I tillë ka qenë dhe ai. ..”.

Kërkonte të zbulonte çdo gjë për babanë e nënës së tij, të cilin s’e kishte njohur kurrë fizikisht, por në fotografitë e fshehura, diku në sëndukët e mëdhenj dhe të bukur, që të emigruarit kishin sjellë nga Stambolli apo nga vënde të tjera të botës së emigruar. Emigrantët emigronin në Botë dhe bota emigronte me ta!. E stërmundonte kjo gjendje, e cila e kapte si një makth i zi, që kishte ca krahë të vegjël, të cilët siguronin pickim helmatisës dhe shpërndanin në mendjen njerëzore helm për të luftuar diturinë. E përse? Nuk i shpjegonte arsyet. Megjithatë, ai gërmonte dhe interesi për të njohur “bëmat” e gjyshit sa vinte dhe shtohej. Duke u futur në këtë “sistem mendor të çuditshëm dhe lëvizës” ai po ndiente se gjuhës shqipe po i përkushtohej. Ishte krijuar ai dueti dashuror gjuhësor gjysh – nip. “Mua më pëlqen shumë të merrem me gjuhën shqipe…” Po i formëzohej në ndërgjegjen e tij një ëndërrzë e bukur.

Nga gjyshi kishte një “cen” në biografi. Si të ndodhte kështu? Pse të trajtohej në këtë mënyrë? Mos ndoshta e pengonte “CENI I MADH I GJUHËS”. Ceni pra ishte përpjekja e tij vitale. A s’duhej të merrej në konsideratë përpjekja e tij? Mos ndoshta këtë “Cen” ia kishin skalitur në veprimtarinë e tij gjyshit për t’ia humbur sakrificat e gjithçka të bukur të tij. Siç shprehen në Zagori “për hiret e tij të bukura” duhej ta kishin të evidentuar në kahjen tjetër të Njerëzve të Mëdhenj të këtij vendi.

Mundohej fshehurazi të ndërtonte biografinë e pasur të gjyshit. Stërmundohej. E dinte se gjyshi i tij, Ilia Dilo Sheperi, kishte lindur në Sheper të Zagories në vitin 1872. Kishte mësuar në historinë Shqipërisë se pas kësaj periudhe kishin filluar lëvizjet e mëdha, kyçësia e veprimeve plot nerv, ku njerëzit përparimtarë mblodhën energjitë e tyre mendore për ta bërë Shqipërinë një mëvetësi në hapësirë, në ide. Në këtë plan të rilindjes u rreshtua dhe Ilia Dilo Sheperi i ri. U ndriçua nga detyrat parësore, duke zgjedhur rrugën e tij të shërbesës në favor të gjuhës shqipe. Lidhja e Prizrenit la vragë të pashuar dhe ndezi flakë shpirtin e patriotit të ri dhe që këtu filloi të hidhte hapa të sigurta në shërbimin e gjuhës. Gjuha dhe Dituria ishte Altari i Ilisë. Mbi këtë altar do të lutej dhe, po të ishte e nevojshme, do të

» Në fron “Jetari” : Ali Podrimja... Nga Kristaq F. Shabani
» Interviste e poetit Kristaq F. Shabani
» GJIROKASTRA : KRISTAQ F. SHABANI, BASHKEPUNETOR ABI, USA
» Metafora e “luleve” nga Kristaq F. Shabani
» "Kur lind Nënta" nga KRISTAQ F. SHABANI