GJIROKASTRA LETËRSI "PEGASI" "Bota eshte e guximtareve"

Forcat e Dangëllisë, Dëshnicës dhe Shqerisë udhëhiqeshin nga Halit Bej Frashëri , i cili kishte marrë me vete në luftë edhe djalin e tij, patriotin e ardhshëm Abdylin. Këngët pasqyrojnë mjaft mirë këto ngjarje të ëprballjes me bandat greke të udhëhequra nga gjeneral Theodhor Griva së bashku me djalin e tij, oficerin madhor Dhimitër Griva, të cilët nuk lanë gjë pa bërë në popullsinë shqiptare, vrasje, masakrime, djegie e tjera. Ata ishin të dërguarit e qeverisë greke në Epirin shqiptar për të realizuar pushtimin e trojeve shqiptare. Për të realizuar planin e tyre vetëm në Mecovë dogjën 183 shtëpi.
Dhe përsëri del në pah dhe dritohet figura e Çelo Picarit, shpëtimtarit,në ato kohë të vështira e rënda për fatet e vendit tonë:

Ngrehu, Çelo, përsëri
t’i japësh këllëçit Veri,
se duall Andart të ri,
Griva me gjithë vëllezëri.
Ngrehu, Çelo, si më parë
ngjish këllëçin me gajtane,
të bësh dyfek me Junanë.,
Trimat e Çelo Mehmesë
me jataganin në brez,
u lidhën besa me besë
do t’i vënë fre Moresë…

Udhëheqësit shqiptarë u bënë thirrje oficerëve grekë të tërhiqnin trupat nga Jugu i Shqipërisë, u bënë thirrje gjithashtu komandantëve suliote, të cilët ishin kthyer në shërbim të shtetit me të cilët njiheshin që në kohën e Ali Pashë Tepelenës, ku luftuan bashkë kundër turqve. Ata dinin se të krishterët e Shqipërisë mund të fitonin lirinë duke u bashkuar me grekun. Në këto rrethana (të pamundësisë) për tërheqje, fjalën do ta kishin armët. Shqiptarët, në krahun e Çamërisë, do të kishin në krye Çelo Picarin e Ahmet Çaparin. Bandat greke u tërhoqën në pjesën jugore të Çamërisë. Gjenerali plak, Kiço Xhavalla, duke parë se Çelua i ndau luftëtarët në tre grupe, urdhëroi Foto Xhavallën të zinte kodrat e Shën – Lisë. Lufta fillimisht filloi në fshatin Ban, ku luftëtarët e Çelos i thyen keq bandat shoveniste greke, që komandoheshin nga Dhimitër Griva. Çelua mundi të godiste repartet greke nga qytetet e fshatrat shqiptare si: Paramithia, Llaku etj. Pas këtyre fitoreve Ai u prit përzermërsisht nga popullsia e atyre vendeve. Çelua në veprimtarinë etij luftarake dhe çliruese, u forcua edhe më shumë, pasi, pothuajse të gjitha zonat e Çamërisë e përkrahën me luftëtarë me objektiv të qartë: mbrojtjen e tokës së tyre amtare. Si rrjedhojë I veprimit të shpejtë , i guximit dhe trimërisë së pashoqe, i detyruan forcat e kolonel Zervës, ato të N. Boçarit, të braktisnin pozicionet strategjike të Sulit. Në krahun e Shën – Llisë dhe të Feneromenit luftonte Halim Totua nga Progonati. Çelo Picari me Ibrahim Sinën nga

Gjirokastra u nisën për në fshatin Peta me forcat e tyre. Ata bënë vlerësimin e gjendjes (situatës aktuale), duke parashikuar se, marrja e Petës do të shënonte disfatën e bandës greke në atë krah të frontit. Çelua e rrethoi Petën dhe këtu u zhvillua luftë e ashpër. Kjo sillet mjaft mirë edhe historikisht me këngën:
Kush u hodh në Petë i pari,
ky Çelo mustaqeçari…

Kështu, nën drejtimin e luftëtarëve të talentuar ushtarak Çelo Picari e Ibrahim Sina, Peta ra në duart e tyre.
E ndërsa lufta vazhdonte, më 6 qershor 1854, dy grupet Çelo Picari e Ibrahim Sinës dhe grupi tjetër me Halit Bej Frashëri vijonin triumfimin. Forcat e Çelos çliruan Nartën dhe u hodhën Kallabak. Aty lufta ishte tepër e ashpër, pasi bandat greke kishin zënë pozicione të mira.

Çelua me Ibrahimë
nga Narta u ngrenë e iknë,
për tërë natën e çudinë
Kallabakut iu vërvinë…

Të shumtë ishin andarët, të cilët përfunduan nën presën e jataganit të trimit kaparielas Hasan Çako. Nga grekët ishte mbiquajtur Deli Hasani.
Edhe kënga portretizon mjaft bukur dhe qartë trimërinë dhe aftësinë e Hasanit:
Hasan Çako Pallëlari
vëllam të kishte Çelo Picari,
dilje nga të parët,
zije kapedanët,
dhe iu merrje armët…

Me fitoren e betejës së Mecovës dështuan edhe tentativat e qeverisë shoveniste greke për pushtimin e Shqipërisë së Jugut gjatë vitit 1854.

Shqipëri, kështjellë e fortë,
kalaja që s’merret dot,
as me lajka, as me top…

Kjo betejë e Çelos dhe e kapedanëve të tjerë shqiptarë, në bazë të një analize të gjerë, tregon katërcipërisht se shqiptarët gjithmonë kanë ruajtur me fanatizëm trojet e tyre dhe kanë sakrifikuar edhe jetën e tyre për t’i mbrojtur. Qëllimet shovene kanë gjetur gjithmonë në gatishmëri kundërpërgjigje të zgjuar, e cila gjithmonë ka fituar. Kjo është përvoja historike, e cila është e shkruar dhe reale. Në këtë kontekst s’duhet të ketë shtrëmbërime. Edhe historiografia greke, ajo reale, e ka pasqyruar më së miri këtë kundërpërgjigje dhe e njeh mirë trimnërinë shqiptare në mbrojtje të trojeve. Ky është një mësim historik i pranueshëm.

Shqipëria “mbushej” çdo ditë, çdo vit me trima. Ndonëse lufta do të vriste, por fëmijët e tyre do t’i zëvendësonin ata trima. Jo vetëm që shquheshin për trimëritë e tyre, por ata gjenin edhe kohën për të mësuar dhe shkruar gjuhën shqipe. Nga trimat e kryengritjeve popullore që përqafuan të parët gjuhën shqipe dhe për kombin shqiptar ishte luftëtari dhe kapedani Çelo Picari, me djemtë e tij, me trimin tjetër të Labërisë, Muslim Gjolekën me shokë, të cilët u lidhën ngushtë me familjen patriotike Frashëri. Pra, nuk mjaftonte robëria shekullore turke, por edhe greku që luftoi krah për krah me shqiptarët, ngrinte krye herë pas here dhe, popullit tonë i duhej të përballonte edhe këto sulme, të cilat, siç del edhe në shek. XIX e XX, nuk ka rreshtur me provokime.

Lufta e popullit shqiptar në vitin 1877 po hynte në rrugë të re dhe me një organizim tjetër. Në Enciklopedinë greke, v. II . f . 278 shkruhet: …“Në muajin mars 1877 kapedan Çelo Picari së bashku me Abdyl Frashërin organizojnë mbledhjen e Janinës…”.
Për këtë akt madhor flitet edhe në ëngën e mëposhtme:
Kurvelesh t’u rrit nami,
ju kërkon Çelo Picari.
Mi të gjithë parësinë,
të mblidhemi në Janinë,
Avdyl e Gjoleka ynë,
do të flasin për Shqipërinë.

Internimi i tretë i Çelo Picarit

Në mbledhjen e madhe të krerëve shqiptarë në Janinës me objekt “Fitimi i Autonomisë e Shqipërisë” morën pjesë Çelo Picari, Abdyl Frashëri, Myslym Zenel Gjoleka, djemtë e Çelo Picarit dhe patriotë të tjerë. Këtu u hartua ilegalisht projekti i kryengritjes së përgjithëshme shqiptare kundër Turqisë. U përpilua dhe u përpunua hollësisht projekti, i cili kishte si synim arritjen e qëllimit final: Autonomisë.
Gjatë vitit 1877, në Shqipëri, ndodheshin pesëmbëdhjetë mijë shqiptarë me oficerë anadollakë. Oficerët do të arrestoheshin brenda një nate nëpër shtëpitë e tyre sëbashku me valinjtë dhe mytesarifët. Në lidhje me Janinën u vendos që me ushtarët dhe oficerët shqiptarë do të sulmohej kalaja e Janinës dhe do të arrestoheshin pesëmbëdhjetë artilerët e saj. Qeveria provizore që do të ngrihej atje, do të bënte të njohur menjëherë Evropës dhe qeverisë greke pavarësinë e Shqipërisë…

Shqipëri, o shkëmb e gurë
kështu ke qenë qëkur,
Vrite, prite për flamurë,
Bota hiq e tinë vure…

Nuk ishte e thënë që të realizoheshin pikat e mbledhjes së Janinës, pasi turqit, nëpërmjet veglave të tyre, do të mësonin këto inisiativa të guximshme të kryengritësve tanë. Pra me agjenturën e saj, Turqia filloi valën e arrestimeve. Valiu i Janinës arriti të shtijë në dorë edhe patriotin Çelo Picari, në atë kohë 76 vjeç. Do të ngelet i paharruar qëndrimi vetmohues i Çelo Ahmetit parë Valiut të Janinës. Atij i filluan reprezaljet nga më të ndryshme nga ana e sejmenëve turq, të cilët me shpatazhveshur dhe me kamzhikë në duar e kërcënonin. Edhe sot kujtohet nga Labëria, mbarë Shqipëria e Jugut, përgjigjja që i dha Çelo Mehmetit i burgosur e i lidhur këmbë e duar Valiut të Janinës, i cili kërkon ta të bindte Xhelilin, se shqiptarët, sado trima të jenë, nuk munden të maten kurrë me forcat e panumërta turke. Çelo Picari i lidhur këmbë e duar, me atë thjeshtësinë e tij të jashtëzakonshme, iu përgjigj:
“ Numrin shqiptari e përdor për bagëtinë, nuk e ka për trimërinë!”

Në burgjet famëkeqe të Janinës u torturuan shumë të burgosur. Një pjesë e patriotëve u internuan, ndërsa krerët shqiptarë, që përbënin rrezikshmëri si Çelo Picari me djalin e tij i çuan në Stamboll. Atje do të gjykoheshin nga gjykata e lartë ushtarake për tradhëti të lartë kundrejt Portës së Lartë. Gjatë rrugës për në Stamboll, ata hoqën lloj – lloj torturash me shumë plagë nga kamzhikët e kalorësve të egër osmanlli. Këtij akti përballues populli i këndoi:

Mbi ta i pari i Delive,
shtrëngon rripat e zengjive,
u jep komandë suvarinjve
na bijnë më kamzhik turive…

Gjatë rrugës për Stamboll, në afërsi të Selanikut, toga që shoqëronte të burgosurit, ra në një përpjekje me kryengritës grekë që komandoheshin nga kapedan Deljani. Kalorësit turq nuk mundën të shikonin as njëri – tjetrin, ndërsa të arrestuarit, u çliruan nga kryengritësit grekë, ku dhe u bashkuan me ta. Çelo Picari bashkë me djalin Shahinin dhe trimat e tjerë nuk mundën të ktheheshin në atdhe dhe mbetën në Thesali. Çelua në krye të një reparti luftëtarësh vazhdoi luftimet në betejën e Magrinicës.

Çelua me shokë gjithë,
bën dyfek në Magrinicë…

Duhet evidentuar këtu se, në kohë të ndryshme , në etapa të ndryshme luftëtarët shqiptarë dhe ata grekë kanë luftuar ndaj pushtuesit të përbashkët turk, por edhe kur grekët kanë fituar pavarësinë e tyre janë ndihmuar nga trimëria e luftëtarëve shqiptarë. Kjo është e evidentuar historikisht, e theksuar se, edhe pas fitores së Pavarësisë së Greqisë, janë të shumta rastet , kur patriotët grekë, luftëtarët trima grekë kanë ndihmuar luftëtarët shqiptarë, siç është edhe rasti i mësipërm.

Gjatë kësaj kohe Gjykata e lartë turke, meqënëse nuk i vajti “ gjahu “ atje e dënon Çelo Picarin me vdekje.
Pas kryengritjes së Thesalisë, Çelua, i kaluar në moshë dhe i ndjekur këmba – këmbës nga agjentura turke, shkon në Athinë si emigrant politik. Çelua u cilësua “ Luftëtar i solidaritetit ballkanik në luftën kundër Turqisë “. (Historia greke f. 364 – 365 ). Në Enciklopedinë greke “ Prosos “, vëllimi dytë shkruhet:
“ … Çelo Picari me origjinë nga Picari i Kurveleshit erdhi në Athinë, mbas mbarimit të kryengritjes së Thesalisë, më 1877. Mbante veshur një fustan me shumë pala, qylah të ngritur lart, mbante pallë të përkulur dhe armatim të plotë në silah. Kishte marrë pjesë në betejat e Thesalisë dhe qe dalluar si komandant kundër turqve në betejën e Magrinicës. Gjatë ditëve të para shoqërohej nga dhjetra trima shqiptarë të armatosur”.

Historia e çdo populli është e gjallë, kur ajo mbahet gjallë, kur ushqehet nga historianë gjeografë, të cilët me zbulime të reja e pasurojnë. E keqja e madhe është kur ajo cënohet nuk i shkruhet realiteti, ka mohime, duke ushqyer shtetin apo partitë sipas interesave të tyre. Arrijnë deri atje sa një shtet mburret nga një prijës të shtetit tjetër, kur është fjala mohohet identiteti. Duhet të jetë me tonelata helmi dhe vreri që është derdhur kundër shqiptarëve arvanitas, arbëreshë, çamë etj. Duke mos njohur prejardhjen nuk dua të ndalem aty pasi është shkruajtur edhe për pellazgët edhe për jurët helenët etj. Por, gjithsesi, pa hequr vëmendjen nga trimëritë e Çelo Picarit që, edhe si bashkëfshatar i tij, mora përsipër të botoj këtë monografi, jemi në periudhën e formimit të organizatës më të fuqishme politike shqiptare atë të “ Lidhjes së Prizrenit “ degët e të cilës ishin hapur në çdo skaj.

Djemtë e Çelo Picarit

Në Shqipërinë e Jugut djemtë e Çelo Picarit, Rustemi dhe Iliazi, të influencuar nga përpjekjet e të atit, ishim bërë mbështjetja e Lidhjes. Rustemi bënte pjesë në kryesinë e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, për degën e Janinës, ndërsa Iliazi për degën e Gjirokastrës. Në vjeshtën e vitit 1878, në Frashër të Përmetit, u bë një mbledhje nën drejtimin e Abdyl Frashërit, ku midis pjesëmarrësve ishin edhe djemtë e Çelos, Rustemi dhe Iliazi, të cilët u zotuan se, me forcat e tyre nuk do të linin këmbë greku të shkelte atdheun. Prej andej djemtë e Çelos shkuan në Prevezë, në krah të Abdyl Frashërit, ku shovenistët donin të gllabëronin jugun e Shqipërisë. Agjenturat greke filluan të përdorin mjetet, që kishin përdorur për Çelon edhe kundër djemve të tij. Shigjetat i drejtuan kundër Rustem Çelo Picarit, që ishte në Janinë. Djemtë e Çelos, jo vetëm që i hodhën poshtë shpifjet provokuese greke, të cilët donin t’i ndanin nga patrioti i shquar Abdyl Frashëri, por këta (djemtë e Çelos ), vunë në dispozicion të Lidhjes gjithë njerëzit e tyre për çlirimin e Shqipërisë.
Në këtë kohë Çelon e kishte marrë në mbrojtje partia e Delijanit, në Athinë. Meqënëse Athina nuk ishte e panjohur për Çelon, atje ai popullarizohet shpejt, pa pyetur për moshën. Merr pjesë në demonstrata, duke i udhëhequr ato. Nuk mund të mos bëhej demonstratë pa patur një kapedan heroik shqiptar.

Çelua çdo ditë kalonte nga parlamenti grek dhe duartrokiste ata, që kishin mendime të drejta, që përputheshin me mendimet e Çelos. Kur janë deputet i quajti demonstruesit të zbathur, Çelo Picari u pa, duke mbajtur mbi një shtizë të ngritur lart një opingë të vjetër në një demonstratë të madhe.

Gazetat greke botonin, në atë kohë, fotografinë e flamurmbajtësit dhe informuan se ky ishte Çelo Picari, nga i cili tmerrohej Perandoria osmane. Në Athinë Çelua ishte arrestuar disa herë nga policia. Aleksandër Mamopullo thoshte se origjina e Çelos është shqiptare dhe se ishte nxjerrë jashtë ligjit nga Perandoria turke, qysh në vitin 1828. Në kohën e fundit të jetës së tij ka qenë në Athinë dhe atje është njohur heroe politikan me përvojë dhe flamurtar i “ Opingës së Vjetër “.

Më 1878 në Greqi vjen në fuqi një qeveri reaksionare dhe meqënëse Çelos ia kishin frikën, e izoluan dhe e detyruan bashkë me djalin të paraqitej çdo ditë në polici. Qeveria për ta tallur Çelon i ofron një punë: Të ndizte fanarët e qytetit. Çelua nuk pranoi kurrsesi. Ai pranoi të jetonte me vuajtje ekonomikisht dhe të mos përulej, pasi ajo punë për të ishte një ofendim.
Në prill të vitit 1879 delegacioni shqiptar, që kryesohej nga Abdyl Frashëri, shkoi në Berlin, pasi fuqitë e mëdha po copëtonin Shqipërinë. Populli i këndoi atij trimi.
Abdyl, prishe pasurinë
një barrë flori,
hipe vaporit e shkove