GJIROKASTRA LETËRSI "PEGASI" "Bota eshte e guximtareve"

Në vitin 1832, me urdhër të qeverisë së atëherëshme greke, Mamurasi dhe Papakosta bllokuan dhe dogjën shtëpinë e Noti Gj. Boçari dhe të gjitha dokumentat historike të prejardhjes të fisit të Boçarëve.

Marko Boçari vdiq, por figura e tij u bë legjendë.
Shumë historianë grekë na e deklarojnë Marko Boçarin dhe shumë heronj të tjerë shqiptarë të revolucionit të 1821, si grekë dhe jo shqiptar, duke patur parasysh që Markoja dhe të tjerë heronj të 1821, i përkisnin fesë ortodhokse. Është fatkeqësi për atë komb, kur

historianët e atij kombi ngatërojnë fenë me racën.
Që Marko Boçari ishte shqiptar dhe bir shqiptari, këtë na e deklaron në vitin 1994, nipi i tij me të njëjtin emër, Marko Boçari, profesor në Universitetin e Kuinslendit në Australi, kur reagonte ashpër ndaj deklaratës së një deputeti grek që mohonte kontributin shqiptar në revolucionin e 1821 dhe origjinën shqiptare të Marko Boçarit.

”Komentet e mia të mëposhtëme kanë të bëjnë me një letër të publikuar të një ministri grek, që ka deklaruar se, nuk paska shqiptar në Greqi. Duket qartë se ministri ose nuk ka dijeni çfarë ndodh aktualisht në vendin e tij, ose ka vendosur të injorojë faktet. Është fakt se në Greqi ka më shumë se një milionë shqiptarë ortodoksë. Prindërit e mi nuk kanë folur kurrë greqisht me mua, por vetëm shqip, se ata ishin krenarë për origjinën e tyre shqiptare dhe fisin e tyrë shqiptar”.

Vërej; Me fjalën Arvanitas kuptojmë Shqiptarë para krijimit të shteteve Ballkanike. Shkrimtarët Bizantikë shqiptarët e sotëm i quanin Arvanitë, shkrimtarët Latinë shqiptarët e sotëm i quanin Albanë, kurse shkrimtarët osmanë dhe arabë shqiptarët i quanin Arnaut.
Pra arvanit, alban dhe arnaut është emërtimi i kombit të sotëm shqiptar.
Në Fjalorin e gjuhës greke fjala arvanit shpjegohet me origjinë albanian.
Janë shfrytëzuar biblioteka e “Lidhja Arvanitase e Greqis” dhe libri i studiuesit grek Titos Johalas “Fjalori dy gjuhës greqisht- shqip i Marko Boçarit”

Arben Llalla



1833: Kryengritja e Jugut

Citim:

Pretekst ishte kërkesa e Emin Pashës (Guvernator i Janinës, pas vdekjes së Ali Pashë Tepelenës) për rekrutimin e të rinjve nga jugu. Kjo kërkesë binte ndesh me vendimet e Kuvendit të Beratit në vitin 1828. Populli i Tepelenës deklaroi se nuk do të jepte më djem për nizamë dhe në 3 gusht të 1833 sulmon Myteselimin e kazasë së Tepelenës, Abdyl beun dhe e zë rob. Shkëndija e ndezur në Tepelenë përhapet. Kryengritësit sulmojnë dhe marrin kalatë e Gjirokastrës dhe Delvinës. Emin Pasha, në momentin e parë, mundohet ta zgjidhë çështjen me dinakëri. Dërgon emisarët e vet në Gjirokastër. Krerët e kryengritjes Tafil Buzi, Çelo Picari dhe Zenel Gjoleka, pas vrasjes me pabesi të Ismail beut, vendosin eleminimin e emisarëve. Emin Pasha atëherë vihet në krye të një ushtrie të rregullt dhe marrshon drejt Gjirokastrës.
Në krye të trupave qeveritare Emin Pasha kishte vënë ushtarë gegë. Shqiptarët e Gegërisë dezertojnë të gjithë dhe kalojnë në anën e kryengritësve shqiptarë, duke balancuar kështu numerikisht numrin e kryengritësve dhe qeveritarve. Ishin rreth 8 000 shqiptarë të armatosur, ndërsa turq ishin pak më shumë. Gjatë marrshimit drejt Gjirokastrës trupat shqiptare ngritën mjaft prita, por ishte e dukshme që ballafaqimi kryesor do të bëhej në Gjirokastër. Trupat turke arritën të depertonin dhe të evitonin kryengritësit të ndihmuar nga tradhtia e peshkopit të Dropullit. Për kryengritësit bëhet e domosdoshme

mbajtja e fshatit Guver. Nëse turqit do të merrnin atë pozicion, atëhere ata merrnin krahun dhe rrjedhimisht mund te rrethonin pjesën e madhe të ushtrisë. Beteja ishte e përgjakshme. U luftua shtëpi me shtëpi, trup me trup.
Fatet e kësaj beteje u vendosen vetëm nga ndërhyrja personale e Tafil Buzit dhe trupave tij. Fitorja e Guverit ishte një fitore e Pirros. Kryengritësit kishin humbur shumë njerëz. Një mbrojtje tjetër e fshatit dhe e gjithë vijës së frontit ishte e pamendueshme. Atëherë Tafil Buzi vendos një tërheqje strategjike të trupave nga Gjirokastra në drejtim të Tepelenës. Trupat pozicionohen në afërsi të fshatit Luzat.
Nga Kurveleshi, Buzi, Mallakastra, Dëshnica etj, vazhdojnë të vijnë njerëz të armatosur për t'u bashkuar me kryengritësit. Emin Pasha hyn në Gjirokastër me pompozitet, pasi forcon radhët, nis marshimin drejt Tepelenës, i bindur se kryengritësit ishin shpërndarë. Ushtria qeveritare bie në pritën e Luzatit. Sipas dëshmive beteja është e përgjakshme, disfata turke është e plotë. Emin Pasha arrin të largohet nga fushëbeteja me forcat, që kishin mbetur nga ushtria e tij, ndërkohë që Tafil Buzi pritet me madhështi në qytetin e Tepelenës.
Tafil Buzi nuk humbet kohë. Ai niset në krye te kryengritësve në drejtim të Beratit, ku shqiptarët kishin rrethuar garnizonin turk të kalasë, të përbërë nga 6000 ushtarë. Gjatë rrugës vazhdon të rritet numri i kryengritësve. Ata vijnë nga Tomorrica, Sulova, Skrapari e Kurveleshi. Një pjesë e trupave vazhdojnë me Tafil Buzin drejt Beratit, ndërsa pjesa tjetër mban të bllokuar grykat dhe rrugët nga mund të vijë ushtria turke. Emin Pasha nga Janina mendon fillimisht të niset menjëherë drejt Beratit me një ushtri të re, por heq dorë, kur mëson se Këlcyra mbahet nga kurveleshasit. Kryengritësit sulmojnë kalanë e Beratit. Betejat janë të rrepta. Porta e Lartë merr masa. Ajo shkarkon Emin Pashën, duke u përpjekur ta përshkruajë këtë si gjest proshqiptar, në tentativë të qetësojë popullsinë e armatosur.
Efekti është i kundërt. Mijëra ushtarë shqiptarë të ushtrisë otomane dezertojnë për t'ju bashkuar Tafil Buzit. Ushtria e Tafil Buzit tani arrin 20 000 efektiva. Kryengritja shpërthen edhe në Çamëri. Gjithë jugu është në armë.
Shtabi i Pergjithshëm i kryengritësve pranon kërkesën e krerëve të Elbasanit për t’i ndihmuar për marrjen e kalasë së këtij qyteti. Tafil Buzi vazhdon të mbajë lidhjet me krerët shqiptarë në Shqipërinë e mesme dhe të veriut. Në Shtator garnizoni i Beratit u dorëzohet kryengritësve.

Porta e Lartë u detyrua të pranonte që në kazatë e Beratit, Vlorës, Tepelenës dhe Permetit mydyret e myteselimet të ishin shqiptarë, gjithashtu edhe komandantët e kalave të Beratit dhe Gjirokastrës.

*
Kristo Frasheri për fjalimin e A. Frashërit në Lidhjen e Prizrenit, më 10 qershor 1878, thotë se është bazuar te Xh. Belgu, që e ka regjistruar nga një pjesëmarrës i Kuvendit (“Abdyl Frashëri, jeta dhe veprat”). Edhe këtu K. Frasheri nuk thotë të vërtetën.
Profesori ynë përpiqet përherë të denigrojë brez pas brezi
figurat e Frashërllinjve. Për këtë citojmë Sami Frashërin në (Kamus al-a lam, vepër e cituar) Abdyl Frasheri) "Qëkur i kishte 14 vjet u gjend në kufirin e Greqisë me ushtrinë ndihmëse, së bashku me babanë e vet". Kontributi i Halit Bej Frashërit, dhënë në luftë kundër andartëve në Epir pasqyrohet mirë te vepra e doktor Shkëlzen Raçës "Marrëdheniet shqiptaro-greke 1828-1882" Prishtinë, 1990. Po citojmë disa fragmente: "Përkundrazi në prill e maj te vitit 1854 të rrezikuar nga invadimi i andartëve grekë, shumë shqiptarë si Halit bej Frashëri, Çelo Picari dhe të tjerë, u hodhën në kampin e rezistencës kundër politikës okupuese të shtetit grek ("Athina" 2.4.1854

"Elpis", 16.4.1854)... Por planet megallomane të Greqisë otoniane dështuan, ngase nga mesi i prillit te vitit 1854, Çelo Picari tok me Ahmet Çaparin, pas një sulmi frontal, i detyruan andartët të tërhiqen në viset jugore te Çamërisë, (fondi mavrokordhatos)... të ndjekur vazhdimisht nga Çelo Picari, Halit bej Frashëri dhe nga krerët e tjerë të parisë shqiptare. Andartët rezistuan në fshatin Skulikaria, të prirë nga Karaiskaqis (N.G. Nikokles de Albaneisen sive schipitar origina et prosapia. Gotingae 1855,12), të thyer moralisht, pas shumë krimesh të bëra e viset e banuara me shqiptare. Andartët gjatë majit të vitit 1854 u tërhoqën më në fund në drejtim te Thesalisë dhe Maqedonisë.

Shkëputur nga shkrimi i Sherif Delvinës “Pse them, që Abdyl Frashëri nuk ishte në themelimin e Lidhjes së Prizrenit?”

Nga shtypi i përditshëm

Gazeta “Shqip” datë 24 maj 2009
Kapedan
Çelua i Picarit

Çelo Picari ka lindur 208 e vjet më parë në Picarin e vjetër, i cili tashmë është një grumbull rrënojash hijerënda, e megjithatë kujtimi i tij është i gjallë, jo vetëm se këtu takon disa Çelo njëherësh, por të gjithë që takuam thuajse e kishin bindje: “Ah po, keni ardhur për Çelo Picarin!”

Emri i vërtetë i Çelos së vjetër ishte Xhelil Bega. Ishte djali i Mehmetit dhe Xhikos, të dy fshatarë të varfër të këtyre anëve. I vogël ishte bari me dhentë. Shkathtësia dhe zgjuarsia e tij duket se i ka bërë përshtypje ndonjë kapedani që kalonte këtyre anëve, kështu që Xhelili, tani Çelo për të gjithë, përfundoi shumë shpejt në oborrin e Ali Pashë Tepelenës në Janinë. Këtu u rrit, u formua si luftëtar dhe i shërbeu Aliut deri sa ky u vra në 1822. Picariotëve ua ka ënda të thonë se Çelua i tyre ishte më i hedhuri nga të gjithë ata, që stërviteshin në oborrin e Aliut, madje më i fortë se edhe vetë Marko Boçari i famshëm.

"Marko Boçari suliot
Qan e të këput me lot
Se me Çelon s’e del dot,
Është djalë picariot”,

”, këndojnë ata ende, kur nisin e marrin një këngë të qëmotshme që në Kurvelesh e kanë zakon t‘u këndojnë me lavde trimave të tyre. Kjo nuk është një gjë e re, por me sa duket, ky Çelua duhet të ketë qenë një individ fort i zgjuar. Peripecitë që ka kaluar në jetën e tij të gjatë e provojnë këtë më së miri.
Në nëntorin e 1828, gjashtë vjet pas vrasjes së Ali Pashë Tepelenës, Çelo Picari ishte në krah të Zylyftar Podës, Tafil Buzit dhe të tjerëve që vendosën të ngrenë Jugun e Shqipërisë në kryengritje kundër reformave që njihen si të "Tanzimatit". Kryengritja mori përhapje të madhe, ajo ishte e lidhur edhe me kryengritësit e Revolucionit Grek. Porta e Lartë e pa punën pisk. Kishte rrezik që Jugu shqiptar të shkëputej përfundimisht nga zotërimet perandorake. Sadrazemi, Mehmet Reshit Pasha, njihej për dinakërinë e tij. Ai u ofroi krerëve të pabindur shqiptarë një amnisti të përgjithshme, e cila do të shoqërohej edhe me shumë favore. Një festë e madhe do të organizohej në Manastir, në prani të vetë sulltanit. Çelo Picari ishte ndër ata që e kuptuan se, pas gjithë kësaj vinte era gjak. Tre vjet më parë, në 1827, ai i ishte lutur, madje e kishte shoqëruar gjatë një mikun e tij, Ismail Bej Vlorën, që të mos i përgjigjej ftesës së Valiut të Janinës. Miku nuk e dëgjoi dhe u vra pas festës. Që në atë kohë aftësia e mosbesimit ndaj këtyre ftesave duket se ka qenë ngulitur fort te Çelo Picari.
Më 26 gusht 1830, krerët e mashtruar shqiptarë, të veshur me teshat e tyre plot ngjyra e gajtanë hynë në kazermën madhështore të Manastirit. Duhet t‘i ketë marrë sytë luksi i paparë që u ka dalë para

syve. Me një shenjë të kryeministrit (Sadrazemit) 500 burra, krerë nga më të njohurit e Shqipërisë së Jugut, u shkuan në shpatë. Mes të masakruarve ishin edhe Asllan Kuca dhe Veliko Jaçe.
I pari kurveleshas dhe mik i Çelos, i dyti djali i xhaxhait, gati vëllam i Çelos.

Çelo bashkë me të vëllanë e Asllan Kucos i vunë zjarrin një agjeje të Janinës dhe rrëmben kokat e prera të dy njerëzve të tyre, të cilat u varrosën në Picar. Osmanët u tërbuan dhe nisën reprezaljet. Premtimet e grekëve për ndihmën u mbërritën kurrë. Çelo Picari u bë sërish i "urtë". I ofron paqe sulltanit, në këmbim të një vendi pune të sigurt. Jetoi ca kohë si mbikëqyrës i kufirit greko -turk në Thesali, por duke pasur gjithnjë mosbesimin e osmanëve, të cilët e dinin fort mirë se kishte plane të tjera dhe se bashkëpunonte me revolucionarët grekë. Një ftesë - kurth iu përsërit sërish. Kësaj here duhej të shkonte në Stamboll "për të folur për atë punën e nizamëve". Çelo, si gjithnjë mosbesues, në fillim nuk pranon, por bindet, pasi del "shahit" (garant) vetë kreu i fesë myslimane Sheh Ul Islami. Këtë herë ishte mashtruar vërtet. Në fillim e burgosin, pastaj e internojnë në Anadoll, në Konja.

Pas gjashtë vjetësh internimi, në 1844, kthehet në Picar. Lidhet me Zenel Gjolekën, një nga trimat e rinj të Kurveleshit dhe me të vjetrit Tafil Buzi e Rrapo Hekali. Sërish hidhen në kryengritje. Sërish marrin një ftesë - kurth. Kësaj here Çelo pranon të shkojë. Instinkti i mosbesimit, me sa duket, kishte nisur t‘i dobësohej. Përfundon sërish në Konja, në internim dhe pas do kohësh lirohet me kusht, që të mos kthehej më as në Picarin e tij dhe asgjëkundi tjetër në Kurvelesh. Jetoi në Janinë disa kohë dhe mori pjesë në luftën greko-turke të 1854. Vdiq në Athinë në 1880. Kishte kaluar 79 vite, më shumë se gjysmën e të cilave me shpatë në dorë duke u ruajtur nga pusitë. Dy djemtë e tij më të mëdhenj, Ibrahimi dhe Iliazi, vazhduan të jetojnë në Picar. Në korrikun e 1924, kur Eqrem bej Vlorën dhe kushëririn e tij Avni bej Delvina, të arrestuar nga forcat e revolucionit fanolist, i nisën në këmbë nga Vlora në Tiranë, ata takuan në Fier Xhevdet Çelon, stërnipin e Çelo Picarit. Të dyja palët janë kujtuar për miqësinë që kishte lidhur stërgjyshërit Çelo Picari dhe Ismail bej Vlorën. Ishte pikërisht ky i fundit që nuk ia kishte dëgjuar fjalën Çelos dhe që u vra me të pabesë në Janinë në 1827. "Xhevdet Çelo pra, ishte mik i vjetër i shtëpisë tonë - shkruan Eqrem beu në kujtimet e tij - ne u pritëm dhe u sajdisëm më së miri në komandën e xhandarmërisë dhe të nesërmen vazhduam rrugën me makinë, a thua se ishim të ftuar nderi". Miqësia mes familjeve të vjetra do të vazhdonte edhe për pak kohë.

Fragmet i shkëputur nga materiali i përgatitur nga Eqrem Peçi:
“Disa fragmente nga veprimtaria patriotike e Çelo Picarit prej vitit 1821 deri në vitin 1880”

Ja si pasqyrohen në tekstet e këngëve popullore disa evenimente patriotike, ku pjesëmarrës ka qenë Çelo Picari.
Në Kurvelesh tre nishanë
Çelon e kanë të parë.
........................................
Çelo të kërkon Tafili
në kuvend të pret Veziri
..........................
Moj thëllëzë e parë e prillit,
më dëgjo zënë e Xhelilit
në sarajet e Vezirit,
si ia pret fjalën qafirit.

O buçi në shesh të Qarrit,
Në vend të Çelo Picarit,
Aty mblodhi parësinë,
Ku ka Xhelili shtëpinë.

Kuvendi mori dhe vendimin për të vendosur në Picar katër topa te sheshi (Buçi). Për t’i furnizuar topat me barut dhe gjyle u mor vendimi i dytë që të ndërtohej një kalldrëm rreth katër km i gjatë nga rruga kryesore Gjirokastër - Tepelenë deri në Picar. Kalldrëmi ishte rreth 3- 4 m i gjërë dhe u ndërtua në një terren malor nga 200 deri 900 metra mbi nivelin e detit.
Kënga popullore shprehet:
Burrat e bënë kuvendë,
Te arra me degë tëndë.

Për vendosjen e topave tek Buçi vërtetohet nga fakti se Krahinat e Jugut luftonin të organizuara dhe të bashkuara. Marrja e këtij vendimi vërtetonte dhe faktin tjetër se pozicioni i Picarit ishte një kala e vërtetë natyrore, e cila duhej të mbahej dhe të mbrohej me çdo kusht që të mos kishin mundësi pushtuesit e huaj të depertonin në thellësi të Kurveleshit të Sipërm. Gjurmët e kalldrëmit shikohen dhe sot.

Kënga popullore jep gjithashtu edhe një informacion të saktë për emrat e krerëve që morën pjesë në Beslidhjen si dhe fshatin apo krahinën që përfaqësonin.
.... Më 15 gusht të viit 1847 krerët e Kryengritjes i dërguan një letër Mbretit të Greqisë, OTONIT, që t’u jepte ndihma materiale. Letrën e firmosi dhe Çelo Picari, Zenel Gjoleka dhe Rrapo Hekali.
Ra tërmeti, u tund mali,

na erdhi Rrapo Hekali;
vjen Gjoleka, Labi i Kuçe,
fustani mbi gju hajdutçe,
pallë e larë vetëtimë,
e shkreta i rrih pëqinë...