GJIROKASTRA LETËRSI "PEGASI" "Bota eshte e guximtareve"

“ Ra tërmet e u tund vendi,
se lufton Çobo Golemi,
kapedan i këtij vendi,
kapedan qëkur ka lerë,
që lufton me pallë nxjerrë,
bën dyfek me Sadrazemë,…

O halldup shallvaregjerë,
në e zënça dot Guverë,
të shoç Çobonë një herë,
të të bëj njëqind të prerë,
dëgjoi për të vëllanë,
zu Hasan Benë të gjallë
edhe shishko mirjallanë,
i preu për të vëllanë,
lisi me dega të ergjëndta
e mbylle Velinë brenda. “

Shqiptarët të entuziazmuar nga fitoret, të cilat korrën kundër turqve, i dyfishuan forcat për të kaluar në Berat. Zona e Kurveleshit, Tepelenës, Mallakastrës u bënë burim frymëzimi për grumbullim forcash edhe nga zona të tjera të vendit në luftë për heqjen e asaj zgjedhe që rëndonte vendet e Ballkanit e që natyrisht ndjehet tmerrësisht e rëndonte mbi shqiptarët:
“ Çelua arap i zi,
Tafili një grusht njeri,
bashkë me Veis Vasjarë,
ikën e zunë Beranë,
duan të marrin kalanë
të zënë Emin Aganë,
me bixhak t’i marrin zhanë…

Lufta u zhvillua e ashpër e ashpër rreth mureve të kalasë. Gjatë natës u ndezën me qindra zjarre që nga Uznova, Dobroniku dhe deri në Velabisht. Edhe aty u përdor një djallëzi tjetër nga Valiu i Rumelisë duke hyrë në bisedime me kryengritësit e duke u premtuar se do të hiqte dorë nga zbatimi i reformave centralizuese osmane në këto krahina. Me këto premtime ai e hodhi përsëri në dorë kalanë e Beratit.
Çelo Picari në çdo luftim që bënte shtonte njëkohësisht edhe arsenalin e armatimit përt forcat e tij. Kjo ishte një zgjuarsi e pashembullt, pasi për të luftuar kundëreshtarit duhet t’ju përgjigjeshe me armatimin e tyre disponues. Një armatim i tillë plus trimërinë dhe zgjuarsinë shqiptare realizonte një rritje tejet cilësore ndaj kundërshtarit, i cili luftonte si pushtues ndaj vendasve. Ai, pra Çelua, i kishte gjetur edhe vendin se ku e grumbullonte në shesh të Qarit, në Buç, ishte shpella që grumbullonte barutin.
Çelo Picari me vulë,
i mban topat në buzë,
lufton me Sulltan Mahmunë
që ka topa gjyle shumë,
dyzet vjet s’e sosi barutnë…

Katër dekada trimërie të pashembullt të Çelo Picarit flasin për shpirtin e tij të madh, për besueshsmërinë në idenë e të çliruarit, në prurjen e lirisë në troje.

Tradhtia greke

Pa dashur të bëjmë shumë histori rreth tradhëtisë së Jani Koletit, i cili i la në baltë aleatët e tij shqiptarë në luftën e Cëvarit bënë që Tafil Buzi, tepër i acaruar, kërkonte kundërvënie për këtë tradhëti. Që të dilje në luftë të dyfishtë pra edhe me Greqinë do të kishte një kosto të lartë, pasi qëllimi ishte për t’u çliruar nga zgjedha turke.

Ra një vesë e zbuti dhenë,
ra Tafili në Tepelenë,
selam për Çelo Mehmenë
thoni të lëroj dervenë,
se do shkoj të djeg Morenë,
do ta djeg se shkeli benë,
moj e zeza More,
në të ardhsha dot atje
do të djeg si kallame...

Çelo Picari nuk e lejoi Tafil Buzin të shkonte në luftë kundër Moresë (Greqi), pasi, sipas Çelos, armiku potent, kryesor ishte vetëm Turqia. Në të njëjtën kohë edhe anëtari i Kryesisë së Kuvendit të Beratit (i zhvilluar më 7 nëntor 1828), Shahin Delvina, kishte lidhur në Korfuz një marrëveshje mos sulmimi me qeverinë greke të Kapodistrais. Sipas të dhënave, Çelua nuk ua lejoi kalimin në Derven (rruga që të çon në Gjirokastër e Janinë). Forcat e Tafil Buzit, në këto rrethana luftëtarët shqiptarë u ndeshën me njëri – tjetrin në afërsi të mullinjve të Tepelenës, ku pati një të vrarë nga radhët e Çelos. Sidoqoftë ky trim i Picarit e vlerësoi drejt gjendjen.

Për zbutjen e kryengritësve shqiptarë Porta e Lartë kërkoi disa ndryshime. Në Berat cakton Tafil Buzin, Ago Vasjarin etj. , kurse Çelo Picarin, në vitin 1837, e emëron Derven Aga përgjatë kufirit greko – turk. Në pamjen e parë (të jashtme) si rrjedhojë e këtyre emërimeve të Portës së Lartë, dukej se gjithçka kishte rënë në heshtje dhe shqiptarët kishin rënë në ujdi me okupatorët, por në fakt valonte nga brenda. Në këtë kontekst vajtjet e ardhjet midis krerëve u bënë më të shpeshta. Çelua ishte i pranishëm më shumë në Labëri sesa në Thesali. Çelo Picari nuk ishte vetëm një kapedan dhe luftëtar i sprovuar, por ishte edhe një politikan i shquar i Labërisë e më gjerë. Kjo realizonte atë që ai të kishte një vizion të gjerë, jo vetëm për atë që përjetonte, të tashmen, por edhe për të ardhmen, ndaj pikësynimet e tij ishin të qarta dhe domethënëse. Këtë e kishte vërtetuar më së miri përvoja e tij luftarake dhe diplomacia, që buronte nga zgjuarsia dhe cilësitë e tij si edhe nga ndjenja e lartë patriotike.

Internimi Çelo Picarit

Siç e kemi theksuar, madje s’bëjmë gabim, në rast se përsëritim ndonjë shprehje ose akt të lartë trimërie të Çelos, pse jo edhe tentimet e dinakërisë osmane për të futur në kurth krerët opozitarë, për të paralizuar kështu kryengritjet e hërëpashershme. Pavarësisht nga dinakëria, arti i spikatur turk i mashtrimit, më potencial i kohës, elementët ndërthurës, strategjia dhe taktikat për zbatimin e kësaj strategjie, populli shqiptar u përgjigjej, midis të tjerash me lindjen e “përditshme” të Çelove trima, të kapedanëve të aftë, që drejtonin kryengritje të mëdha, të cilat shprehnin katërcipërisht revoltën, protestën mbarëpopullore ndaj sundimit të egër turk. Gjithmonë dilnin në arenë kapedanë emërmëdhenj, të cilkët drejtonin dhe tronditnin Perandorinë. Kjo është vërtetuar gjatë gjithë pushtimit osman dhe shqiptarët janë shquar gjithmonë në këto akte kryengritëse, që e detyronin Portën e Lartë të bënte edhe ndonjë lëshim për të qëndruar në këmbë. Pikë referimi madhore ishte lufta e Kryekapedanit, Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastriot Skënderbeut, i cili me trimëritë e tij, qëndresën dhe rezistencën e organizuar dhe krijimin e shtetit të Arbërit, mdikoi në vitet dhe shekujt pasardhës. Këtë e vërtetojnë më së miri dhe në mënyrë bindëse kronikat e kohës. Dhe një nga këto, ku është shquar forca kryengritëse është dhe periudha, ku jetoi dhe luftoi kapedan Çelo Picari. Kjo është thellësisht e argumentuar. Agjentura osmane

fabrikonte dhe ndiqte mënyra dhe rrugë të tjera për të arritur qëllimin e shtënies në dorë të Çelo Picarit e Veis Vasjarit, duke i ftuar në Stamboll, gjoja të bisedonin lidhur me rekrutimin e detyrueshëm ushtarak. Për t’i bërë më të besueshme ftesat, pasi Çelua nuk gënjehej kollaj, ato (pra ftesat) i firmos përfaqësuesi i fesë që përfaqësonte dymbëdhjetë sektet e saj. Duke pasur besim të patundur te feja Çelua me Veizin i besuan Sheh Islamit dhe shkuan në Stamboll. Emisarët e atjeshëm i pritën me “bujari “ dhe kërkuan që ata të përpunoheshin për t’i kthyer në vegla të tyre. Por, nuk ia arritën dot qëllimit dhe si ç ndodh zakonisht me ata të kanë shpirt kundërshtues i arrestuan duke i mbyllur në burgjet më të vjetra, bizantine të Stambollit, me masa të rrepta sigurimi. Çelua, kur u dënua Sheh Islami, iu besua Sheh Islami mbi dhodhekave ( dymbëdhjetë ).

Ç’e bëre Çelo Picarë ,
Azap Konjënë i dhanë.

Natyrisht kuptohet qëndrimi i Çelos në Stamboll, larg vendit të tij, larg luftës frontale përballjes m ekundërshtarin dhe pushtuesin e egër. Folklorika, bardët në krijimet tyre evidentuan qëndrimin e Çelos përballë Sulltan Mahmutit të II-të, të cilët u hëngrën hundë më hundë, për të mos lënë djemtë t’i rekrutojë ushtarë Turqia.
Çelo Picari furtunë,
u zu me Sulltan Mahmunë,
u hëngrën hundë më hundë.

Sulltani, detyrimisht tërbohet nga qëndrimi i Çelos duke ia dhënë vetë me ferman të posaçëm dënimin këtij trimi. Kjo shprehet në paraqitjen e ngjarjes, motivimin e dënimit të egër për Çelo trimin:

Nuk e lë andej hajdunë,
se ngrehet e më prish,
në kohë surgjiun e shpunë, …

Paçka edhe pse Çelua aq larg, nuk i shkëpuste lidhjet me bashkëluftëtarët e tij dhe i nxiste, i impulsonte ata, pasi vetëm lufta ishte e vetmja rrugë e shpëtimit nga zgjedha e huaj.
Ditën që hyri prilli,
dërgon kartëra Xhelili,
kurveleshas krye ngrini,
tarafllëqet t’i lini,
burra gra armët të vini,
se nga tjetër fajde s’kini,
dhe nizamë të mos vini…

A nuk shpreh kjo këngë historike përmasat , dimensionet dhe aftësitë e Çelos? A nuk shpreh kjo objeksionet e qarta të tij si dhe ndjekjen e dinamikës në vend si dhe e profilizon atë si një udhëheqës me aspirata, që udhëzon e drejton drejt rrugës së shpëtimit, drejt një çështje të madhe, çlirimit nga robëria potenciale e një Perandorie të madhe e etur për nënshtrim të popujve, nëpërmjet një diktati të egër.
Folklorika, bardët, që shprehnin mendimin mbarëpopullor nuk mund të linin pa evidentuar kurthin e realizuar ndaj Çelos. Me këtë rast “kroniani folklorik” evidentoi më këtë gjuhë dinakërinë turke, të përdorur në stisjen, firmimin e letërs së tardhtisë së madhe.

Dhe mbreti Sulltan Mahmuti,
tha ta heqim kryetar,
ta sjellim me çdo mënyrë,
Çelon që është i parë,…
Dua ta shoh në fytyrë,
shkruani me mjeshtëri.

Çelua shkoi e s’vonoi,
hapi vaporët e shkoi,
se besoi nga Sheh Islami,
tha se vërtet është ftesë,
nuk do të jetë tradhëti,
se është kryetar i fesë,… Por ja që ftesa e firmosur nga Sheh Islami ishte ftesë për prangosje.

Dhe bilbili - popull vazhdoi t’i këndonte trimit të burgosur, duke nxjerrë në pah edhe portretin e tij fizik, moral, shpirtëror , por duke evidentuar cilësitë e tij( të Çelos) të larta dhe lidhjet që kishte me kapedanë të mëdhenj të kohës. Në qendër të krijimit të mëposhtëm me vlera të qarta historike dhe domethënëse del qartësisht ideja e mësipërme.
O kapedan me vulë,
Marko Boçari t’u vunë,
pse s’largohesh se të zunë,
nga Kurveleshi një burrë,

Çelo Picari furtunë
hahej me Sulltan Mahmunë,
s’pranon bejllek e lëvdata,
i mbeti në dorë shpata,
Marko Boçari sulioti,
tërbohej sa s’mbahej dot,
ulërin e qaj me lot,
se Çelua qenka i fortë,
është djalë picariot,
kapedan mbi kapedan,
kush e njih Çelo Picarë,
s’u pajtua me Sulltanë,
as me grekun me Junanë,
Çelo Picari me pallë.

Natyrisht s’kemi pse të mos nënvizojmë një fakt :
Mungesa e Çelos kishte një ndjeshmëri jo vetëm për Kurveleshin, po për gjithë ata që e njihnin, pasi bëmat e tij të vërteta dhe trimëruese po përhapeshin çdo ditë, duke u vargëzuar ëmbël.
Në det o Xhelil Aga,
të mbenë trimat sha,
thotë palla qerri vjere,
ku është imzot të më nxjerrë,…
Thërret ati në katua,
thotë: “Ç’m’u bë zoti mua?”
Të më vijë, të më nisë,
të më hipë të më gjesdisë…

Në Konjë Çelua kishte edhe bashkëatdhetarë të tjerë. Kampi i tyre vizitohej nga personalitetet më të larta turke, të cilët përdornin si përherë kurthe, mashtrime për asgjesimin e të internuarve. I thërrisnin një e nga një për t’i pyetur. Shprehja: “ Të ka falur

Sulltani… Sa njerëz të vijnë pas ose sa luftëtarë bën për vete”. Kur i përgjigjeshin se mund të bënin psh. Një mijë vetë. Provokuesit i thoshnin: - Ti do të bëhesh i pari mbi ta dhe nuk e futnin më në kamp, por u prisnin kokën. Kur i erdhi radha Çelos, ky u përgjigj: - Unë në krahinën time s’kam asnjë influencë, as në fshatin tim edhe nuk më dëgjojnë. Po të doni më mbani të rroj në një cep të kësaj toke që është “ në hijen e jetëgjatë Sulltanit “.
Në këtë përgjigje të studiuar spikat mençuaria, zgjuarsia, që ishte një privilegj natyror i Çelos, por edhe një trashëgueshmëri evidente e origjinës së tij dhe e trevës ku lindi, jetoi dhe luftoi gjer në momentin e fundit Çelo Picari. Kjo është një përgjigje proverbiale që trasmetohet dhe do të trasmetohet në jetë të jetëve, sepse ia vlen dhe është sa e zgjuar , por edhe aq befasuese. Gjithashtu brenda në kuptimin e saj ka shkëlqim të pazakontë dhe shërben si udhërrëfyese.

A mund të pranohej që ky trim të ishte i surgjynosur në burgje të Stambollit. Vetë jeta, vetë rezistenca popullore e kërkonte ta kishte në krye për të realizuar aspiratat e shumta dhe natyrisht që kërkesat për lirimin e Çelos në drejtim të Portës së Lartë ishin të vijueshme. Kjo bie paksa në kontrast me përgjigjen e pyetjes së bërë ndaj Çelos për pasuesit e tij, por justifikohej me atë që Çelo Picari kishte vënë emër në trevën e tij dhe më gjerë.Ndaj, turqit të nisur edhe nga pozitat e vështira ku ndodhej perandoria turke, mbas 6 vjetësh internim, Çelua lirohet më 1544 dhe kthehet në Shqipëri. Turqit menduan se Çelua do të kishte zënë mend nga dënimi dhe nuk do t’i bezdiste më. Çelua u prit nga i gjithë Kurveleshi, vendi ku vuanin nga taksat e rënda, nga detyrimi ushtarak. Labërinë e gjeti ashtu siç e la në gatishmëri për të luftuar. Ishte një pritje që Çeloja e meritonte, për atë që kishte realizuar deri në atë kohë. Kështu që kjo tregonte se ai ishte një kapedan i madh , një prijes me emër.
Ndaj në këtë kuadër fillimisht Çelua hodhi parullën e bashkimit e vëllazërimit. Programoi një program afatgjatë veprimi. Vuajtjet e popullit shpreheshin me këngë: