PROZE- nga autore te ndryshem.

Ejup Ceraja  
  
 


MUAJT E VITIT LAVDËROHEN



TREGIM PËR FËMIJË

Muajt e vitit seç krenohen, në prani të tjerëve si shumë lavdërohen. Sikur gjelat ata krekosen, kur mes vete ashpër llafosën. Secili dëshiron të jetë i parë, pa i vënë gjërat fare në kandar. Si t’i qesin vlerat në peshore, kur janë në varg si dorë për dore? I pari të fundit se dëgjon se largësia i pengon. Andaj të gjithë tok sikur brumbull, vendosën për një çast të bëhen grumbull. Për të mos iu larguar së mbarës, vendosën të flasin sipas radhës. Sipas renditjes në kalendar, foli janari muaji i parë. Dhe, ashtu si është pritur, u ngrit në këmbë e qëndroi gatitur. Në ballë të gjithëve sapo u doli, me krenari nisi e foli:

“- Me mua s’ka lojë e mahi, se unë i prij Vitit të Ri. Këndej të gjithë hapni veshët e mirë më dëgjoni, sipas urdhrave të mi duhet të punoni. Unë më shumë – u tha – s’po e zgjati, të mbretërojë arsyeja e jo inati...”

“- Jo, i thanë në një gojë, kot e ke, kemi hyrë në një epokë të re....”

 Ndër të gjithë si më i urti, nuk vonoi shumë e foli shkurti: 

“- T’ua them, tha, sa më herët, i kam dy veti që nuk i keni ju të tjerët. Më së miri nga fëmijët dihet, me mua dëbora fillon të shkrihet. Por edhe në çdo të katërtin vit, jam më i zgjatur për një ditë. Këto veti ju s’i keni dot, të krahasoheni me mua e keni kot...”

Duke u bërryl në ballë u doli, shumë krenar marsi u foli: 

“- Gjykoni vetë sa e kam vlerën, jam i vetmi muaj që e sjell pranverën. Vlera ime matet me okë se ua sjellë uncën në tokë. Pra, unë jam pa të meta, me mua fillon të ngjallet jeta...”

“- Unë rrezatoi si ylli, me butësi u foli prilli. Kudo unë ua zdriti fytyrën, si nuse me lule e stolisi natyrën...”

“- Unë të qeshurit mezi po e mbaj, me krenari u foli maj. Kurrë unë ritmin nuk e ndali, me mua fillon të mugullojë mali. Dita e parë imja është si kurorë, ditë pushimi për punëtorë...”

“- S’ka asgjë për t’u çuditë, me mua fillojnë të piqen qershitë. Këtë e tha me mburrje qershori, sapo fjalën ai e mori. Por edhe dita ime e parë është ditë e të Drejtave për fëmijët mbarë. Andaj kudo e gjithmonë, më së shumti fëmijët më donë...” 

Duke e ngrënë një kokërr fiku, e mori fjalën krenar korriku: 

“- Jam flori e shkuar floriri, andaj jam muaji më i miri. Vlera ime nuk ka fre, unë jam muaj i bukës së re...” 

  Duke i shkuar rrëke lotët sa grushti, pak me mburrje u foli gushti:  

“- Ngado të shkoni e kudo të veni vlerën time ju s’e keni. Unë jam muaji i pushimeve, po për fëmijë edhe i dëfrimeve. Për t’u shërbyer sa më mirë shëndeti, gjatë kohës sime shkohet në deti...” 

Me krenari u krekos shtatori, sapo i erdh radha që të foli: 

“- Ditët e mia janë fjolla-fjolla se i tuboi nxënësit nëpër shkolla. Me mua nxënësit vit për vit fillojnë t’i zgjerojnë diturit. Sa shumë fëmijët mua më donë, pyetni ata e do t’ju tregojnë...” 

“- Unë – tha tetori – s’do të mburrem shumë, po për një orë më gjatë fëmijët i lë të bëjnë gjumë...” 

Kur i erdhi radha që të foli, me këso fjalish iu drejtua nëntori: 

“- Në ditët e mia kanë ndodhur ngjarje me shumë rëndësi, që kanë mbetur vulë në histori. Më 28 Nëntor 1443 me gëzim e bujë, Skënderbeu e ngriti krenar flamurin në Krujë. Që në histori njihet si Nëntori i parë, andaj kurdoherë jam me këmbë të mbarë. Po me të njëjtën datë më 1912, duke i vënë çështjes shqiptare kurorë, Ismail Qemali me Isë Boletinin e ngritën serishmi atë flamur në Vlorë. Që njihet si Nëntori i dytë, e që rrezatoi e rrezaton dritë. Në ditët e mia, që janë si ditët e hirit, u mbajt Kongresi i Alfabetit Shqip i Manastirit... Pra, po e shihni sa të rëndësishme i kam vlerat, pa i numëruar edhe ato të tjerat.” 

“- Unë kam rëndësi të posaçme, ndërhyri dhjetori, i cili sipas radhës i fundit fjalën e mori. Mund t’ju them me krenari, kudo natyrës i sjell bardhësi. Pastaj mos harroni si asnjë muaj tjetër, ua sjell Vitin e Ri, duke ua përcjellë Vitin e Vjetër...”

Cili nga ata epitetin e më të mirit e kishte hak, vendosën ta pyesnin një gjysh plak. Dhe, sapo gjysh plaku të gjitha i dëgjoi, me fjalë bujare mes vete i pajtoi:

“- Ju duhet të jeni të bashkuar e të lidhur me unitet, secili e ka vlerën e patjetërsueshme në kohën e vendin e vet. Mos e tumirni atë që ju dëmton, po synoni ta zgjedhni me këmbëngulje atë që ju bashkon. Që të jeni të hareshëm e pa brenga të rrini, kujdesuni me tërë qenien aty ku vendin e kini...”  

“- Të faleminderit – i thanë – i nderuari gjysh, këshillat tua gjithnjë do t’i kemi parasysh!...”

(2007)

 Ejup Ceraja  
  
 


PALLATI MBRETËROR NË MES TË PYLLIT



TREGIM PËR FËMIJË

“Pylli ishte mbuluar i tëri me gjelbërim. Ndërsa poshtë tokën e kishte mbuluar tokën e kishte mbuluar një qilim mijëra e mijëra ngjyrësh të llojllojshme nga lulet e shumta. që sapo kishin çelur... Kudo natyrës i vinte erë e këndshme mimoze e borziloku. Më dukej sikur në çdo degë, po edhe në çdo gjeth, kishte nga një zog të vogël, që ia thoshin këngës si në një kor gazmor. Nga kjo bukur përrallore kisha mbetur gojëhapur... Dhe, papritmas, u shuan ato melodi gazmore... Çdo gjë ra në heshtje, si ta kishte ndërprerë ndokush me një sustë radioje... “Ua! Ç’u bë tash?!...” - thash më vete... Sakaq u dëgjua një zë i thellë thuajse vinte nga thellësia e një tuneli të nëndheshëm:

“- Të gjitha shtazët dhe shpezët e pyllit të vijnë tek unë sa më parë, kuptuat?!...” -u tha ariu babaxhan, duke rrahur tokën me putrat e para...

Dhe, pa një e pa dy, sa çel e mbyll sytë, u rreshtuan përpara ariut, duke u dridhur si thupra në ujë: ujqër, dhelpra, lepuj, derra të egër, dhi të egra, kaproj, ketra, shqartha, bukla, gera, urithë...; sorra, laraska, çuktha, pëllumba, turreca, vremça, strinca, harabel, skifterë, madje edhe qyqja dhe shpend nate si bufa, huta etj. Shqiponja erdhi e fundit, krenare dhe tërë naze. Shpendët u ngritën në këmbë pa dallim... Madje edhe ariu u lëkund nga vendi sipas zakonit për ta nderuar ardhjen...

Pasi u tubuan të gjitha... dhe zunë vend, ariu, me një zë prej basi e plot autoritet, u tha:

“- Ju kam ftuar që të gjithë së bashku, ta ndërtojmë në mes të pyllit Pallatin mbretëror të shtazëve dhe të shpezëve, që mos ta ketë shokun në anë të anëve...”

Ra një heshtje e plotë, çile guri gojën, asnjë s’pipëtinte...

“Po - ku do ta ndërtojmë?...” - pyeti më në fund ujku plak, që ishte mbështetur mbi bastun sa mezi mbahej..., më shumë për ta larguar frikën, sesa për ta kuptuar vendin...

“- Vendin e përshtatshëm dhe projektin do të na i tregojë arkitekt dreri...” - tha ariu, duke u ngritur në shputa të prapme e që ua kalli datën të gjithave. Vetëm shqiponjës s’i bëri syri brof, as që luajti qerpikët. 

“- Vendi le të jetë aty ku jeni Ju, Lartmadhëri, kurse projektin e kam gati që tani, do të jetë një pallat mbretëror tërë shkëlqim...” - tha dreri, duke iu dridhur buza për t’ia mbaruar qejfin ariut... 

“Unë, para se t’jua caktojë detyrat se kush çka duhet të punojë, kërkoj nga ju që të betoheni, përpara meje, këtu, për dy gjëra:

- se do ta ruani, ta doni e ta nderoni njëri-tjetrin, dhe

- se do të punoni me nder e pa hile, pasi vetëm kështu mund ta ndërtojmë Pallatin mbretëror që synojmë - shtëpinë tonë të përbashkët - ashtu siç na ka hije neve...

“- Betohemi!...” - u dëgjuan mijëra zëra ngjyrash e lartësish të ndryshme...

“- Ashtu, pra, ju lumtë!...” - tha ariu, duka marrë laps e fletore...

“- Soji i ujqve, - tha ariu, duke shënuar me laps në fletore, - të bartin gurë, tulla, tjegulla, hekur, rërë e të tjera, që duhen për murosje; soji i derrave t’i gërryejnë kanalet e themeleve dhe të bëjnë betonimin e tyre; soji i kaprojve ta bëjnë murosjen sipas projektit; soji i lepujve ta bëjnë e ta sjellin horasanin; soji i dhelprave t’i bartin lëndët nga pylli dhe ta vejnë pullazin; soji i dhive të egra t’i vejnë dyer e dritare; pastrimin dhe pajisjen me orendi të Pallatit ta bëjnë së bashku soji i vjedullave, i ketrave dhe i shqarthave; suvatim nga brenda dhe nga jashtë ta bëjnë të gjitha shpesët pa dallim, me përjashtim të sojit të pëllumbave, që janë piktorë të talentuar dhe do t’i mbushin muret nga brenda me piktura e afreske nga më të bukurat, që vetëm ata dinë t’i bëjnë të tilla; kurse mbikëqyrjen përfundimtare do ta bëjë Zonja Shqiponjë...”

- Beni! - më erdhi si nëpër dhe zëri i nënës, së b ashku me kuisjen e derës, që hyri brenda, duke më thënë:

- Zgjohu, biri i nënës, mos po vonohesh për orë të parë...

I tregova nënës për atë që kisha parë në ëndërr, duke u veshur fët e fët... 

- E sheh, pra, biri im, se të gjithë duhet të punojnë... – më tha nëna, duke m’i përkëdhelur flokët dhe doli... 

____________

*) Ky tregim është nderuar me Çmimin e parë në konkursin për tregim për fëmijë në 56-vjetorin e daljes së gazetës më me renome ndër ne këtu në Republikën e Kosovës, “Rilindja”...

 Din Mehmeti  
  
 


Në thellësitë joshëse



Valët e liqenit i stolis britma e fëmijëve si kundërvlerë për freskin me të cilën ato përkëdhelin trupat e tyre të njomë. Kalamajtë ia zbukurojnë njëri – tjetrit trupin me pika uji, të cilat hijeshojnë lëkurën e tyre si lule të lagështa dhe të ndritshme. E pranishme është edhe kënga e bilbilave e cila herë pas here pushon, thuajse dorëzohet dhe humb betejën që ua ka shpalluar qeshjeve dhe britmave lazdrane. Atje larg, një barkë e vogël e cila ka ngarkuar diellin me vete dhe zvarrit rrezet e tij duke i derdhur mbi valët e kaltra si toptha kristali. "Shihni barkën që bart diellin!" – bërtet një vogëlushe bjonde. "Ajo nuk bart diellin, por zvarit rrezet e tij!" – e korigjon mocaniku i saj dhe merr qëndrimin e burrit i cili nuk lejon fjala t’i bëhet dy. "Mirë de, ajo i bie njësoj!" – tërhiqet vogëlushja ashtu si i ka hije zonjës e cila mund të prek të paprekshmen – sedrën burrërore. Po, dielli pas një kohe u ngjit edhe më lart në qiell, u lodh nga ai lundrim i ngadalshëm në barkën e ngushtë dhe shtoi buzëqeshjen.

Zogjtë këndojnë pandërprerë. Ndalen vetëm sa të hanë mëngjesin e rëndomtë; ndonjë mizë të pakujdesshme në fluturim e sipër e cila, pa ia varur veshin rrezikut që i kanoset dhe joshur nga lartësitë, ishte nisur t’i shohë rrezet e diellit nga më afër. Edhe fëmijët nuk lëshojnë pe; të ledhatuar nga valët e liqenit me mjeshtëri u ikin duarve të nënave dhe qortimeve të prindërve që të kenë kujdes nga thellësitë e errëta.

Përnjëherë këngët e bilbilave e gulçoi britma e një nëne. Ajo jehonte e dhembshme, shtangu qeshjen e lazdranëve të vegjël, frenoi fuqishëm gëzimin e tyre dhe i la të shtangur buzë liqenit.

Gruaja që dëneste buzë liqenit ishte nëna e trimit i cili, i joshur nga freskia dhe thellësitë, kishte vendosur të kridhet deri në fundin e errësisë më të dendur ku rrezet e pakëta që depërtojnë i ngjajnë kristalit të copëtuar, xixave që të shkaktojnë marramendje dhe të ndalojnë frymëmarrjen. Pas një kohe, koka e tij e pashpirt u paraqit mbi syprinën e ujit si lule e posaçelur. Buzëqeshja e tij në fytyrën e shtangur fshehte tërë bukurinë që i kishte parë atje poshtë, aty ko frikoheshin të depërtojnë edhe rrezet e diellit sepse terri i thërmonte në xixa. Buzëqeshja e tij mori me vete tërë qeshjet e lazdranëve të tjerë që me frikë shikonin trupin e shtangur të atij trimi që pati guxim t’i ndërprejë të gjitha lojërat fëmijërore vetëm që të kënaqet duke soditur lojën që zhvillonin në fund të liqenit terri dhe drita. Sytë e tij të mbyllur shprehnin pmundësinë që ajo lojë të shpjegohet. Dhe e çuan rrugës së qytetit të shoqëruar nga kuja e nënës së tij.

Të gjithë ia lëshonin rrugën sepse ia ishte udhëtimi i fundit i një engjulli të cilin e shoqëronin fluturat e tejdukshme me flatra të kristalta.

Po, bukuria ende kishte që të tri rrathët e veta të mëparshme; qiellin nëpër të cilin diell nuk ndalte udhëtimin, harkun e largët të liqenit ku kaltërsia e tij derdhej në kaltërsinë qiellore dhe degët e plepave të lartë të mbushur me këngën e bilbilave. Por asaj tani askush nuk i gëzohej e as që e vërente; e mbuloi pëlhura e tejdukshme e vdekjes dhe kukama e një nëne.

 Din Mehmeti  
  
 


Tanusha



Ajo nuk ishte Tanusha e këngëve popullore, por vashë e vërtetë. Ndoshta edhe më e bukur se ajo e këngëve popullore, sepse ishte e pranishme, hapëronte pranë nesh dhe nuk kishte nevojë t’ia trillonim bukurinë. Erdhi në lagjen tonë si freski mpirëse, si lule në lule, si ëndërr në ëndërr, bukuri që zbukuronte të bukurën. Erdhi dhe na bëri të gjithëve t’i harronim vashat me të cilat me vite kishim thurrur kështjellat e kënaqësisë e dashurisë sonë. Prishi foletë e dashurisë rinore me kujdes të thurura. Përnjëherë na bëri me dije se as bukuria e as kënaqësitë kanë fund. Se ne ishim si peshq të cilët as në detin e bukurisë e sa në atë të dashurisë nuk ishin zhytyr në thellësitë marramendëse. Ajo na detyroi të pyesnim veten se si kishim mundur t’i dashuronim vashat që donim, si kishim qenë aq të verbër të mos i hetonim të gjitha ata të meta që kishin krahasuar me ecjen e saj, me lëvizjen e shtatit, me ngritjen e duarve që t’i rregullojë flokët..., me rrezatimin magjepsës që na la pa gjumë dhe ua ndryshoi drejtimin ëndërrave tona. Të gjithë ne e dashuronim ndërsa ajo e gjora ishte vetëm një. Në kënd të dashurohej kur ne të gjithë njësoj gjunjëzoheshim dhe ishim në gjendje t’i premtojmë se hëna do ta ndriçonte dhomën tonë të dhëndërrisë e jo poçi elektrik vetëm nëse ajo pranonte të bëhej nusja jonë. Dhe nuk ishte premtim i kotë; Tanusha do të ishte hëna që duhej të shëndriste dhomën e dhëndërrisë.

Sa dashuri shumëvjeçare shkatërroi Tanusha, sa vasha e mallkonin dhe sa djem i dorëzoheshin gjumit dhe zgjoheshin duke përmendur emrin e saj. Tanusha mori përmasat e lutjes së dashurisë, dashuri që na e shuante etjen njësoj si gota e parë e freskisë së mëngjesit pranveror. Ajo ishte lulja nga e cila mblidhnin propolisn shërues bletët e dashurisë dhe shëronin varrët tona djaloshare.

Tanushë, moj Tanushë, t’u thefshin ato këmbë që të mundësojnë të ecish si hyjneshë dhe që na i shkatërrove foletë vështirë të ndërtuara të dashurisë!,

mallkonin vashat e lëna pas dore nga dashnorët e vet.

Tanushë, moj Tanushë, pse nuk pranon të të më bëhesh lule në shpirt që do të kundërmojë këndshëm nëpër dhomat e qenies sime rinore?, klithnin djemtë.

Vallë kishte ndonjë djalë që nuk ëndërronte Tanushan ta ketë në shtrat? Vallë ekzistonte mashkull që do t’i kishte thënë jo Tanushës sikur ajo t’i kishte propozuar takim?

Ku është nisur Tanusha? Kush e ka lënduar zemrën e saj? pyesnin djelmoshat e lagjes sime njëri tjetrin kur e panë Tanushën me valixhet në dorë si largohej drejt stacionit hekurudhor duke dënesuar. I bekukar qofsh o Zot që na shpëtove prej saj, murmurisnin vashat duke e shikuar me bisht të syrit.

Unë qëndroja ulur në këndin e rrugës që çonte drejt stacionit hekurudhor. Dënesja në vete. Askush nuk e dinte pse asaj dite qanim unë e Tanusha. Një natë më parë ajo më pyeti se a e dua. Më tha se më dashuronte për së tepërmi. Iu përgjigja se fare nuk mendoj në të, se as që e vërej kur kalon rrugës. Çka nuk i thash, dhe çka nuk gënjeva me qëllim që sa më shumë ta ofendoja dhe ta shuaja zjarrin e dashurisë së saj ndaj meje. Më hutuan fjalët e saj, nuk dija çka të bëjë me tërë atë bukuri verbuese të cilën ajo posedonte. Thjeshtë, bukuria e saj ishte trishtuese, mallkimi më i madh që bartte Tanusha me vete.

 Petraq Kote  
  
 


GJAKMERRËSI



ISHIN NE GJAK.
Ishte agresiv fisi që kishte hyrë në gjak.
Nuk ishte fare tjetri.
Një dhe’ i rriste, një bukë, një ujë, një frymë.Një hije bënin prapa vetes.Një gjuhë, një zë. Një gaz, një vaj.
Vitet shkonin.Shkonin dhe gjaku thahej.
Thahej, thahej, thahej.
Por…binte shi.
Tek këta, që gjaku paqtonte, kishte shumë djem.
Kishte edhe një plak.
Plaku kalonte të tetëdhjetat. Ura që e lidhte me jetën ishte ende e fortë. Ura nuk shëmbej.
Ç’të bënte?!
Nuk vdiste.
Nuk vdiste se binte edhe shi. Nuk vdiste se gjaku ç’ thahej. Se gjaku…
Djemtë vazhdonin jetën. Vazhdonin frymëtarinë…
Ç’ punë kishin me të djeshmen? Ç’ punë kishin me të ikurën? Gjakun s’e shikonin dot me sytë e gjakmarrjes.
Gjaksit s’ i urrenin dot.
Të gjithë të martuar. Pa kishin pjellë edhe fëmijë.
Pa ishin edhe fidanuarë. Pa ishin bërë dhe pyll.
Pa kishte dhe një këngë pylli.
Pa mateshin edhe me stuhitë drurët.
Por …prapë binte shi!... dhe gjaku…
Dhe plaku thirri nusen e të voglit.
Nusen e oxhakut. Nusen e trarit. Nusen e shtyllës.
Nusen e pragut. Nusen e gurit të shtëpisë. Se çdo shtëpi, ka gurin e vet.
Se çdo shtëpi është vetgur. Se çdo shtëpi është vetgjarpër, vetruan…
- Nuse , dua që nga… ajo…familje, të më vjedhësh një djalë!
Po, po, të më vjedhësh një djalë!
Askush të mos e dijë. Unë, ti dhe varri.
Varri, ti dhe unë!
E kupton?
E dëgjon?
Nusja u flakërua në gjithë qënien. U bë prush i turpit. Po ndizej…
Po si ta bëj baba?
Po si ta bëj?
Po, po do ta bësh!
Vetëm varrit tregoja!
“ Thonë se edhe varri tregon”! – shkoi mendësh, ajo…
Dhe nusja shkoi në “ shtrat “ me djalin e gjaksit.
Dhe nusja, vodhi… 
Dhe djali i hajdutosur, lindi.
Dhe plaku u gëzua.
Nuk e la në gji të s’ëmës. E pelenosi në gji të vetë.
Dhe po shtatej fëmija. Dhe u bë nishantar fëmija.Tre vjeç, lozte me sytë e pushkës.
Dhe djali mbushi shtatë vjeç. Dhe viti mbushi shtatë muaj.
Dhe …binte shi.
Dhe dolën në korije të tre. Djali, pushka, plaku.
A mban mend si të shënosh o bir? – Pyeti plaku.
Pyeti gjyshi.
Pyeti urëpaprishuri.
- Mbaj gjysh. Si nuk mbaj!
- Mirë.
A e sheh atë burrin në majë të asaj çatie, atë që është duke zënë pikatën e… gjakut?
- Ku gjysh?
- Ja, ja.
- Po e shoh, gjysh.
- Po a mund ta shënosh?
- Po, gjysh.
Dhe djali e shënoi.
- E shënova gjysh.
- Atëherë, shkrepe.
Dhe burri ra i vdekur nga çatia. Nga maja e shtëpisë. Nga maja e gjaktrimit. E ku ta dinte djali se gjyshi i kishte futur fishek në gojë armës?!
E ku ta dinte djali se kishte vrarë babanë?!...
Dhe në fshat u hap: Gjaku u mor.E mori shtatë vjeçari dhe viti shtatë muajsh.
E pritën djalin.
E vranë djalin.
U rigjakën.
Gjakosën, kur djali mbushi tetë vjeç dhe viti tetë muaj…
E ku ta dinin se vranë nipin e tyre “dy herë gjaksit” ?!
…Binte shi…

Fier, pranverë 2005

Jakov Xoxa  
  
 


Lumi i Vdekur I



Koha, atë mëngjes, aty qante, aty qeshte.
Karvani dy qerresh i të zbuarve posa kishte lënë pas mullirin e beut, kodrën e Shkozës dhe kishte hyrë në Fier. Qerret ndaluan përpara urës së gurtë e të ngushtë të Gjanikës dhe po pritshin të kalonte përtej vargu i gjatë i grave. Me kanistrat bosh në duar, po me gojën plot llafe, ato kthehesin nga kisha e Shën-Gjergjit për në shtëpi. Shiu sa kishte pushuar, megjithatë, nga ijet e teruara të buajve, nga halat e gjata të qepallave të tyre, nga lelet e shkurtëra, nga veshët llapushë të qenit që kishte zënë vend atje poshtë qerres, rrëshqisnin rrëke të holla uji që vinin e binin mbi llucën e rrugës. Rrogozet prej kashte frytje, që mbulonin qerret dhe ruanin robt e plaçkat nga kullimi i reve, si kishin pirë e ishin fryrë tërë rrugës me shi, të ngopur, po villnin tani ujët e tepërt. Lart, në qiell, nga një dritare e madhe hapur përmes reve, dielli po vërviste mbi qytet tufën e rrezeve të tija, që ngjanin me vandakë zhukash të thata, të arta, që një dorë e fshehtë i flakë poshtë në fushë.
-Tyt, të marrtë djalli, të marrtë!... foli Pilo Shpiragu, në krye të qerres, kur bishti i kaut, ngarkuar me një baltë, i spërkati mustaqet. Po kafsha s'i kishte faj. Një mizë kali, e kishte gudulitur keq nën vehte.
Qetë, sikur t'u kishte folur njeri në gjuhën e tyre, morën përpara. Qerrja hyri në urë. Gratë, që ndjenë në vithe frytjen e vakët të kafshëve, bënë mënjanë të lemerosura. Një kanistër fluturoi në lumë. Një tufë borziloku mbetur nga gjithë ç'pati ena e përshpëritjes, shkoi të pagëzohet në ujët e turbullt të Gjanicës.
-Po këta të flamosur nuk shikojnë njëherë ç'kanë përpara, po çajnë kështu si të ndërliqur!... foli një nuse duke hequr mënjanë vjehrën.
-Sikur i preu gjëkafshë, që i preftë pika, i preftë!... mallkoi plaka.
- Na hodhët në lumë, o të mallkuar, që më ju hedhtë perëndia në ndonjë hendek, o zot!... Që mos i vafshi të gjallë, O Shënmëri!... truante e nëmte një tjetër, duke u mbajtur fort pas telave të çkundisur të parmakëve të urës, kur Gjanica e trubullt, që shkonte atje poshtë, po ia mirrte mëntë me vehte.
Qerret vazhduan në udhë të tyre, si lumi atje nën urë, që shkon pa i vënë veshin njeriut. Vetëm kur dolën përtej e morën drejt rrugën e Semanit, Piloja hoqi frymë e mërmëriti me vehte, sikur në qerre të mos kishte tjetër veç tij:
- Qëkur na mallkoi zoti, s'kanë ç'na bëjnë munxët e robit... - Mos, mos, o bir, mos truaj dhe ti; kemi nusen në të dhëmburat e lindjes e s'është mirë... S'bën të na gjejë ajo orë me mallkim në buzë.
Kjo që foli ishte plaka e Pilos.
Në qerren e parë të karvanit, ngushtuar nga rregullinat e shtëpisë, përveç Pilos që e ngiste, ishte edhe e reja me të vjehrën. Plaka e ndënjur te koka e nuses, te koka i thënçin, se gruaja që po çaplehej në të dhëmburat e hidhura të lindjes (ku vinte kokën, s'vinte këmbët) kishte kryqosur duart në krahëror me një pikëllim të madh dhe s'dinte ç'të bënte. Vetëm kur ranë kambanat e Shën-Gjergjit, që lajmëronin se po dilte kisha, plakës iu kujtua zoti i madh dhe filloi t'i lutej shenjtit t'i lehtësonte dhëmbjet së resë e t'i ipte lirim të mbarë. Me gjithë të keqtë e atij çasti nuk harroi të falej që t'i gëzonte shtëpinë me një djalë.
Të gjithë këto i bëri me mënt e saj, vetëm këtë të fundit e tha me zë, sikur kërkonte që ta dëgjonte dhe e reja.
Nusja që kishte rënë një hop në atë qetim të shkurtër në të cilin bien rëndom gratë shtatzëna kur janë duke mbledhur fuqi për shtërzimin e fundit, u dha buzëve të mavijosura një fije gazi të hidhur. -Ashtu, vërtet, moj nënë, djalë qoftë, çupë mos u bëftë, se ne gratë na ka nëmur zoti qëkur na bëri gra...
Qerrja që hidhej sa më një krah, më një krah nga një herë në tjetrën, po bënte të sajën, lehtësonte dhe afronte orën e madhe të dritës e të qetësisë.
Atë hop, kur Piloja shpoi rëndë kazilin që të bënte djathtas e të linte mënjanë një pellg të thellë me ujë, nusja lëshoi një klithmë të thekëshme:
- Uf, nëno moj! - sikur hosteni të ishte ngulur në trup të saj e jo në lëkurën e argasur të kaut.
Kio ndjenjë e çuditshme e zaptoi menjëherë Pilon, që në hop hoqi hostenin nga vithet e kafshës dhe ktheu kokën të shikonte ç'kishte e shoqja. Qetë, lënë në punë të tyre, i ranë lerës përmes.
Shtatzëna në të dhëmbura e sipër, u shpëtoi duarve të plakës që e mbanin të mos briste e ta dëgjonin bota dhe u kthye më krah, sikur ashtu do të gjente lehtësimin që kërkonte. Gjunjët, mbledhur mbi bark, iu përpoqën në faqen e një dengu me plaçka. Rrangullat e shtëpisë u rrokullisën nëpër qerre dhe një trastë shkau e ra në tokë. Trahanaja e imët dhe e thatë kërckë u përhap mbi baltë.
-Uaha kazil, uaha kuqo! U foli Piloja qeve që të ndalojnë dhe vetë, si pështeti hostenin në tokë, u hodh poshtë.
Edhe qerrja e dytë pushoi së qari. Qetë duke shfryrë jashtë avullin e dendur e të ngrohtë, zhytën turinjtë në trahana dhe nisën të përtypen me qejf. Një shkumë e bardhë filloi t'u rrjedhë si zlnxhir i hollë nga të dy anët e bulgive.
Nga bishti i qerres së pasme kërceu në rrugë dhe ndau drejt së parës një vajzë nja gjashtëmbëdhjetë vjeçe. Pa ngjeruar asgjëkundi, i ra baltës përmes dhe doli në krye të karvanit. Ishte Vita, çupa e madhe e Pilos.
- Ç'kërkon, moj bijë, që erdhe!... i foli gjyshja. - Nuk bën të rrish, këtu, po shko... je çupë e rritur tashti...
-Nëna, ç'ka nëna?,...
Prindi, pasi u vuri qeve përpara e më këmbë hostenin e gjatë, si shënjë që s'duhej të lëviznin nga vendi, i ra qerres rrotull dhe doli në bisht të saj.
_Po ty, moj, kush të thirri të vish?
Kur vajza pa t'anë kaq të ngrysur e tek vetulla e mëngjër i epte fët-fët poshtë e lart si për kohë të lirë, uli kokën dhe mërmëriti:
-Erdha se mos më do gjëkafshë nëna... dhe, sikur të kishte në duar ndonjë palë kriga, kapërceu gishtërinjtë me njëri-tjetrin pa ditur ç'të bëjë tjetër.
-Shko, shko te qerrja, se s'mbeti jot'ëmë për ndihmën tënde! i foli i ati, duke i bërë me kokë, sikur kërkonte ta shtynte tutje.
Si u largua çupa, Piloja iu afrua s'ëmës.
-E, plakë, si duket puna, a do të mbajë dot gjer në Seman?
-Zor, o bir.. Më duket se po e mundojmë e po hyjmë në gjynah me zotin dhe me të... Ktheje më mirë qerren për në Bishtanakë, tek hani. Gjyshja ngriti kokën dhe pa të birin në sy, si për t'i zgjidhur mendjen.
-Ma desh zemra të lindte fëmija në dhè të ri, se, kush e di, mund të na sillte të mbarë... Po, nejse, kur s'do perëndia, s'ka ç'bën robi... - tundi kokën dhe u largua drejt kreut të karvanit. Mori hostenin, hodhi lart dhe shpoi kuqon që të kthente, më të djathtë.
Qerrja e parë u nis. Me të luajti nga vendi dhe mori rrugën edhe e dyta.
Vita, si ngriti fustanin nja një pëllëmbë mbi gju, pështeti kërcinë mbi kapitalin e pramë, mbërtheu shtizën e madhe, i dha vehtes dhe u hodh brenda. Mori pastaj në dorë tërkuzën me të cilën ishte pas rrapinës lopa e vetme e shtëpisë dhe e tërhoqi për të shkurtuar pashin e lirë. Qerrja po kthente udhë dhe ishte frlkë mos lopa mirrte nëpër hendek.
-Pse qan ata, mos e rrahu tata?... pyeti vëllai i vogël zgjuar në kohën kur qerrja kishte pushuar së tunduri e përkunduri.
-jo, vëllaçko, nuk qan ata, por prit dhe pak, të shohësh se kush do të qajë:vëllai apo motra... iu përgjigj Vita, duke tërhequr me një dorë tërkuzën e lopës dhe me tjetrën duke shtrirë të vëllanë.
Qerrja filloi të lëkundej përsëri dhe boshti i palyer ia nisi vajit të tij: "criu-criu flq..." avaz që po e mbante që atë mëngjes kur i zoti i harroi, apo s'pat nge, t'hedhë masën e katranit. Kjo e qarë zvarrëzvarrë, si ajo tërkuza e lëshuar e lopës që Vita e kish lënë nga dora, shiu i imët i fushës së Myzeqesë, që s'priti gjersa karvani të zinte Kilin e vogël. Koka, lëshuar gjumit dhe ëndrrave, po i shkonte sa mënjanë nga troshitja. 

Reja e dëndur e shiut, që sa vinte e po afrohej qerreve që çanin në mes të fushës së shkretë, kishte mbuluar si në një shparg me thekë të thinjtë gjithë ç'la pas karvani atë mëngjes: Tomorin, Shpiragun, Shën-Kollin, Fierin. Sytë e vajzës, si kaluan një çast vështrimin e plogët e të qullët të kafshës që vinte pas, u mbushën përnjëherë me lot. Bulzat e ujit mbi faqen e një pellgu të rrahur nga shiu, dukeshin si barka të vogla që kishin ngritur velat për udhëtim, ashtu si lotët e vajzës që kishin marrë teposhtë faqeve. Kapur fort pas hunjve të qerres, kokën pështetur mbi faqen e rrogëzit që mbulonte plaçkat dhe binte gjer poshtë, vështrimin mbytur në atë re të madhe shiu, as Vita s'e kuptonte dot kush ja ndillte gjithë këtë trazim e pikëllim: arratia nga fshati ku kishte lerë e ishte rritur, lëngimi dhe dhembjet e nënës, apo ndonjë duf i ri që s'e pati ndierë gjer atë ditë në kufijt e fshatit të saj, në gjerdhet e kasolles së saj.
E ku kuptohet ndonjëherë nga çastisin rrëketë që mbushin lumin dhe e bëjnë të buçasë nga shtrati dhe udha e tij!...

Jakov Xoxa  
  
 


Lumi i Vdekur II



Vita, si të gjitha vajzat e bujqve myzeqarë, ishte rritur në mes të pocaqisë dhe varfërisë. Po jeta ka rrugën e vet, që e ka filluar kush e di se ku e kush e di se si, saqë njeriu ngre supet përpara çudive të saj. Grizarakja ishte zhvilluar aq mirë, sa që të kujtonte atë lekoin e bukur të kënetës, që çel si për mrekulli të botës mbi ujët e pocaqisur të moçalit.
Shtatin e kishte pak si më të vërvitur për moshën e saj dhe për kockën pakëz të shkurtër të femrës myzeqare. Këmbët e gjata, (ja, tani, atje, në buzë të qerres, kërcinjtë e saj të varur jashtë sa nuk mirrnin dhè), i dukeshin akoma më gjatë nën fustanin e vjetër, shkurtuar shumë, se shumë ishte rritur brënda këtij viti të fundit. Thimkat e gjinjëve të vegjël, si ai bisku i fasules që ngre kokën e fryn tokën e ardhur nga vakësia e pranverës, ia kishin hedhur kraharorin përpjetë. Vetëm kurrizi i mirrte pak përpara, sikur t'i ishte thyer nga barra e punëve të shtëpisë. Po jo, në këtë moshë, s'ka çi bën puna shtait të një vajze si Vita. Shpatullat e mbledhura varfërisht e sipër të futur e të fshehur nën vehte krahërorin e përhedhur, do të kenë ndonjë shkak tjetër.
Vita ishte vajza më e madhe e shtëpisë së Shpiragajve. Si vajza më e rritur në mes atyre djemve në moshë, ajo ndjente një lloj drojtje, turpi, për ato shenjat e femrës që me ditë po i piqeshin e me orë po i shquheshin. Andaj nisi, një nga një, t'ia fshehë botës: në fillim, nën qepallat e gjata, si halë gruri, mbuloi sytë levarashë, pastaj zgjati fustanin nja dy gisht, për të fshehur kufíjtë e kofshëve dhe më vonë, kur pa se s'po ia dilte me të ndrydhur e me të shtypur të gjoksit që po shpërthente pa e pyetur atë, përktheu kurrizin përpara dhe mundi, një farë kohe, t'i bëjë ballë sulmit të moshës së bukur, po të paturpshme. Po a e dini? ... Vita sikur t'i kishte bërë të gjitha këto për të hequr më tepër sytë e botës: Qerpikët e ulur përgjysmë mbi gropëzat e syve, që lëshuan mbi mollëzat e faqeve një hije të lehtë, thelluan akoma më tepër gjallërinë e bebzave të saj të zjarrtë, pothua ashtu si thellon e nxinë nata grykën e pusit; teksa kurrizi, përkulur pakëz përpara e pajtuar aq mirë me sytë e ulur përgjysmë, i mësoi një të ecur të drojtur, që mori, me kohë, hijen e nazes.
Gjithë djelmuria e Grizës shkallonte pas asaj çupe. Duke fshehur bukuritë që natyra ia kishte falur me të dy duart ajo shtonte akoma më shumë, pa e ditur, nepsin e çapkënëve dhe remashëve të fshatit. Por gjer ahere asnjë s'ia kishte ngritur dot sytë dhe shtatin: siç duket, qerpikët e Vitës kishin qëlluar shumë të rëndë.
Çuditej e linte mëndjen vajza me ato çupat e qytetit: Si bajamet e pranverës edhe ato... që s'presin sa të çelin lulet e para, për të ndjellur në gjirin e tyre bletët që do t'i trazojnë dhe gudulitin!...
Kurse ajo?... Ajo turpërohej edhe nga njerëzit e shtëpisë, edhe nga vehtja e saj.
Po gjer kur do ta fshihte e ndrydhte kraharorin?...
Ja pse buza e poshtme, shpërveshur posi fiera e njomë e trëndafilit në pisk të vapës, po i mirrej atë kohë; ja pse po i mbusheshin me lot atë orë. Shiu i dendur që po fshinte qiellin, fushën, rrugën, thua se donte ta shuante nga bebëzat e vajzës gjithçka që kishte gëzuar e jetuar gjer atë ditë, (njëlloj si shuhen nga dërrasa e zezë, me një të fshirë, shkronjat e bardha) i bëhej se po ja ndrydhte akoma më shumë gjirin, zemrën.
Më duket sikur po e marrim kot nëpër gojë myzeqarkën e vogël. Gjer më sot asaj s'i kishte rrahur zemra për asnjë nga djemtë e fshatit...
Po ah!... Kjo drita e bardhë e dashurisë së parë është posi rrezia e yllit të ditës: duket në qiell e mbush botën me dritë edhe pa dalë dielli mirë...
Karvani i qerreve qëndron përpara hanit të Bishtanakës.

Me poshte nje nga perlat e prozes shqiptare: Fan Noli.

Fjalim i mbajtur nga Fan S. Noli në Parlamanetin Shqiptar në 1924

E para. Anarkia fetare: katër fe të ndryshme që nuk kanë zënë rrënjë në zemrën e një populli pagan.

E dyta. Anarkia sociale: Këtu s’ka as klasë bejlerësh, as klasë bujqësh, as klasë burzhuazie. Këtu bujku është më bej se beu dhe beu më bujk se bujku. Kemi një shembull të bukur për partinë popullore e cila mbahet sot në fuqi prej bejlerëve nga oxhakët më të vjetër, kurse anatarët e saj lëvdohen se kanë shpëtuar prej bejlerëve.

E treta. Anarkia morale: Këtu qeni nuk e njeh të zonë, këtu karakteret dobësohen, qullosen dhe ndërrojnë formë e ngjyrë dita me ditë si në kaleidoskop. Këtu ambicjet janë pa fre e pa kufi, këtu i padituri i di të gjitha dhe i pazoti është i zoti për të gjitha.

E katërta. Anarkia patriotike: Këtu brenda një dite si me magji tradhëtori bëhet patriot dhe patrioti tradhëtor. Këtu shohim përpara syve tanë të kapërdisen si patriotë të mëdhej ata që kanë luftuar për harfet dhe për flamurin e babës, që kanë djegur Shqipërinë e Mesme ose ata që janë puthur me andartet e i kanë ndihmuar te shenjtërojnë anë e mbanë Toskërinë. Këtu si më thoshte një mik është më mirë që njeriu të jetë tradhëtor e të shikojë interesat e tij sepse kështu do të jetë i sigurtë që të nesërmen do të prokllamohet patriot i madh.

E pesta. Anarkia e idealeve : Këtu idealet e shtrembëra, të errëta e të mumifikuara të Fanarit e të Buhares përfyten e përleshen në një luftë për jetë a vdekje me idealet më të gjalla më elegante e më të nderitshme të Perëndimit. Na mungojnë vetëm idealet e antropofagëve. Po për të zënë vendin e tyre kemi kolltukofagët, krimba të verdhë me kokë të zezë, që rriten me plagët e infektuara të Shqipërisë në lëngim, këpushe që mund ti copëtosh, por jo ti shqitësh nga trupi që kafshojnë dhe thëthijnë. Herodi tregon se në betejën navale të Salaminës, një athinas kapi një anije persiane me dorën e djathtë e s’e lëshonte, gjersa ja prenë; atëhere e kapi me dorën e mëngjër, ja prenë dhe këtë, atehere e kapi me dhëmbë e s’e lëshoj gjersa i’a prenë kokën. Sikur të ngjallej Herodi përsëri do të shikonte që kolltukofagët tanë janë më të fortë se ky trim legjendar i vjetërsisë antike. Që t’i çqitësh këta tanët nga kolltuku duhet të preç jo vetëm duart e kokën po dhe këmbët e trupin.

"Bisedë e imagjinuar me një dëshmor të lirisë" 

Syte e tij kishin një qendrim te mprehte, fytyra e tij e ftohet qendronte pa levizur, i mbuluar me nje flamur te bukur dukej madheshtor. Ju afrova ngadalë, nuk frigohesha nga ai, sepse heronjet jane edhe te vdekur te bukur janë. Frymemarja e tij kishte pushuar per te mare fryme nje popull i tere, nje popull qe kishte arritur ne kulmin e poshterimeve dhe malltretimeve, nga armiqet me te felliqur qe mund te kishte. 
Ne imagjinaten time e pashe qe u ngrit ne kembe, shikoi gjate ne te gjitha anet dhe dy pika loti i rane mbi fytyren e tij, kreshnike. Me drejtoi syte e tij te imte me aq dashuri saqe per kete moment do te falja te gjitha çka qe kisha. 

Para se te them nje fjale te vetme, me lejo te te perkulem, me lejo te te falenderoj,te prek doren tende-i thashe. Nuk me erdhi turp te ulem ne gjunj para tij,perkundrazi isha krenar, nje kenaqesi qe nuk do te mund te blihej me te gjitha te hollat e kesaj bote te cuditshme. 
Zgjohu- me tha, zgjohu o vellai im, dua te te shoh te zgjuar, te madh, te lumtur, dua te shoh buzeqeshjen ne fytyren tende, te shoh frymemarjen tende te lire, kjo eshte deshira ime e fundit. U zgjova dhe ne gjoksin tim u mblodhen ndjenja aq te perziera, saqe trupi me dridhej i teri. Ne koken time shihja njerez qe notonin neper ditë, perditshmeria e tyre kishte mare ne rjedhe normale dhe endeshin ne rrugen e tyre duke mos shikuar anash, e as prapa. Me shfaqeshin njerez qe valvitnin flamuj e ju shterrej zeri duke bertitur per demokraci, duke treguar per "trimerite" qe kishin bere; turma qe ju shkonin prapa dhe ne jeten e tyre e sotmja kishte lindur vetem sot, sepse besonin se kishin ndryshuar dhe ishin bere pjese e nje bote moderne, nje modernizem te cilit nuk ja dinin rrenjet. 

Njerez qe kishin bere poshtersine me te madhe, qe do te mund te benin: kishin harruar se shkelnin mbi gjakun e dikujt dhe cdo hap i tyre shkelte mbi trupa trimash qe kishin qendruar dhe rene heroikisht. 
Shikoja fytyra nenash qe ende kishin lote te pathare mbi rudhat e tyre, rudha te jetes e te vuajtjes, te dhimbjes per bijte e tyre. Shikoja njerez qe ngrinin pallate prej tullash, te bukura, te ngrohta...shikoja nerez nen tenda, femije te merdhire, te paveshur dhe nuk mund ta besoja se te gjithe keta jetonin ne te njetin nenqiell. 


E ktheva koken edhe nje here nga vigani i lirise dhe e shikova teper permallueshem, me erdhi aq turp qe isha kujtuar aq rralle per te, me erdhi aq rende kur shikova edhe nje here plagen e tij, aq keq kur pashe rinine e tij te humbur. Qielli sikur m'u ngrys dhe kembet sikur me leshuan. O shpirt i shtrenjte, o jete e pajetuar, ti rruge e jetes sime, si do te mund qe te te harronim? A thua edhe toka e vendlindjes rendohet me hapat tone mosperfilles? Te perkulem o shpirt i paster dhe do te mbaj me vete cdo minute te ekzistenes sime, nuk do te lejoj qe te harroj. 

E di qe kurre nuk do te arrij madheshtine tende dhe une as qe e mendoj kete, por une do te perpiqem qe me cdo hap, me cdo fjale te jem pjese e renies tende, e endrres tende qe po e jetoj une. 
Me shikoi edhe nje here dhe pashe nje dridhje te lehte ne buzen e tij dhe sikur deshironte te me thoshte, jeto o vellai im, sepse tani do te pushoj i qete, sepse tani zemra ime do te ndalet e qete.

Vetem tani do te kuptoj se une kam rënë, për tua sjellur LIRINE. 

Duajeni Lirinë, jetojeni dhe ndertojeni LIRINË, ajo është më e shtrenjt se Jeta.

Monolog i NËNËS KOSOVË
Mbi qiellin tim notojnë re të zeza, nënëlokja qëndron në këmbë dhe vëzhgon e thelluar në mendime. 
"Nuk ua kam besën këtyre reve, jo"! 
"Nga vijnë këto"? 
"Përse vijnë"? 
"Nuk ua kam besen, jo"! 
"Sa herë ngryset qielli, sikur më sillet vërdallë një parandjenjë e kobshme, se do ndodh diç e ligë, diç e keqe". 

Ja, kështu ishin edhe atë ditë të zymtë kur vraponin retë e zeza në qiellin e hapur dhe ra terri i zi mbi tokën tonë, mbi shtëpinë tonë. Kur vranë Shkëlqimin, që u kthy nga një qëndrim i gjatë, nga atje ku qëndroi me vite, atje ku ishte i dashur dhe i respektuar, atje ku mësoi se çka është liria. U kthy ke nënlokja në vend të vet që edhe populli i tij të fitoi lirinë, ishte aktiv në luftë ballë për ballë me armikun, luftoi dhe qendroi i patrembur. 

Erdhi në tokën mëmë, kaloi dete dhe oqeane, që bashk me shokë dhe shoqe të bëj hapin vendimtar drejt lirisë. 
Ashtu siq ishte; i dashur, i ndrojtur dhe fjalëpak, që vetëm kur e pyesje dëftonte me ngazëllim. 
Nuk mburrej me trimërinë e vet, por lartsonte veprat e shokëve dhe shoqeve. 

Tregonte për Mërgimen - që kur iu vra shoqja e ngushtë Merita, dhe iu hargjuan tromblonet anti-tanks, nxori revolen dhe iu vërsul tanksit me revole në dorë. 
E ç´ti bënte me ca plumba si fasule, ati alamet hekuri që levizte duke mbjellë vdekje kudo. 
Jo jo, ajo nuk deshi ta vriste tankun me dy plumba, ajo deshi ti tregoi se nuk ia ka frikën. 
Iu afrua e preki me dorë dhe sakaq hypi mbi te, ngrti kapakun dhe me shpejtësi të rrufeshme i gostiti armiqt me një bombë dore. 
Pas një krisme trishtuese doli një tym i zi, që e kishte ngulfatë atë kulqedër të hekurt, që mbeti në vend. 
Mërgimja nuk vonoi shumë dhe u kthy në pozicionin e mëparshëm, ku e pritën fjalët qortuese të komandantit 

“ Je e vetëdijshme ti, ata mund të të vrisnin edhe ty”. 

“Ky veprim i yti është i pamatur mirë”. 
"Kjo të mbetet, hera e fundit, kuptove"? 
Ajo, drejtoi shiqimin dhe me një “Ju kuptoi z. Komandant”. Uli kokën dhe bëri hapin e fundit kah pozicioni i saj. Frymoi njëherë shlirshëm dhe mori kontakt vizuel me pozicionet tjera.
Komandanti vëzhgoi edhe për një çast me admirim Mergimen, për aksionin e rrufeshëm që përfundoi me plot sukses. Ndjehej shumë i lehtësuar dhe krenar.

Ishin kohra të vështira, por dëshira për liri sikur i bënte më të fortë se një shkëmb graniti. Ishte dëshira e zjarrtë që edhe populli ynë të jetoi i lirë, në tokën e lashtë të larë në gjak ndër shekuj. 

Dhe vargani i reve të zeza, ecën dhe s´ka të ndalur. 

Por si t´ja kam frikën gjithçkafit, unë e mjera nënë? 
A nuk erdhi ende liria e vërtetë? 
Jo jo, nuk dua të besoi se ende nuk jemi të çliruar. 
Sa gjaku është derdhur dhe ende muzgu është i bezdisshëm, i frikshëm ngase errësira hap krahët dhe gllabron gjithçka, errësirës nuk i zihet besë ende. 
Në errsirë, dora vrastare vepron ende, ajo dorë e zgjatur e armikut, që ka ngulitur kthetrat e saja prej egërsire, në këtë tokë që kurr nuk e la të panjomur me gjak të bijve të mi. 

Zemra ime ende rënkon plagët e rënda, për gjakun që ecte rrëke, për gjëmat e nënave dhe lotët e tyre që rrodhën si lum. 
Tani prap lot, deri kur kështu ato bisha do mbjellin vdekjen e bijve të mi? 
Sa fat të zi që pata, të jetoi në afërsi të një të pa besi, të një armiku që vetëm me gjakun e bijve të mi ushqehet dhe nuk ngopet kurrë. 
Që vetëm me lotët e mi, shuan etjen e tij prej okupatori. 

Edhe sa kohë kjo dorë e ligë qyqare, do sillet vërdallë mbi bijt e mi? 
Atëherë kur t´ju shof të bashkuar, nuk do ia kem më frikën muzgut të mbrëmjeve, as natëve që do shëndreiten nga qirinjtë që u shkrinë për t´ju bër juve pakëz dritë. Drita e lirisë do shëndritë anëmbanë vendin tuaj, Shqipërinë Etnike dhe trojet e mija shekullore, anembanë gadishullit Ballkanik. 

Mbahuni të fortë, o bijt e mi. 
Këto re të zeza, ti luftoni së bashku, të bashkuar do jeni më të fortë, ashtu si na mësoi Historia e Lavdishme, prijësi ynë Legjendar Gjergj Kastrioti - Skënderbeu. 
Vetëm atëherë, do agon dita dhe do vij liria - e njëmendtë. 

Asesi mos drejtoni gishtin nga vëllau, mos shani njëri tjetrin, këte don armiku. 
JU E DINI KËTE? APO KENI HARRUAR - KAQ SHPEJT!?


Luli 

Elvira Dones  
   
  
 
Më pas heshtja



Andrea mbyll zërat e impiantit të montazhit një e nga një. Kur mbërrin në komandën përfundimtare të fikjes së kompjuterit i duhet të luftojë me dëshirën e ringarkimit të programit. Mbathja që këtu thotë me zë, në vend që të shohësh këto kaseta të mallkuara.
Vë rregull në shënimet e vizionimit të një pjese të materialit të xhiruar. I ndryn me kujdes në sirtarin e parë të skrivanisë. Kalon nga lokalet e tjera të punës për të përshëndetur kolegët që kanë mbetur ende në ndërtesë dhe del, me hap të shpejtë tani.
Kish kohë që nuk shihte material të xhiruar aq bukur nga kontinenti i saj.
Në veturë nuk e hap radion. Gumëzhima e motorit i dhuron pak mirëqënie. Një mbrëmje të gjithën për vete, thotë Andrea me molisje. Një mbrëmje në kujtim të kohëve të shkuara, të epokës paraErik, një litar kohe i nyjëzuar i vetmuar i bukur dramatik mizerabël i përqëndruar për t'u patur zili.
Erik atë mbrëmje është për darkë me një mik të vjetër të vetin. E ajo ndihet çuditërisht e lehtë.
Por kur hap derën e apartamentit, trishtimi i është shtruar mbi ndërgjegje si një qilim i lagur.
Pret deri sa bie terri. Dëgjon kohën që rrjedh: një klesidrë e krisur mes duarve. Ka hequr sandalet. Ka vënë këmbët mbi njerën prej karrigeve dhe vështron ngjyrën e metaltë të thonjve. Ka lënë çantën e punës mbi tryezë. Kjo e fundit ishte krejt e zbrazët para pushtimit nga çanta. Andrea lë kokën për sipërfaqet e padhunuara, të lëmuara, esenciale në ngrohtësinë e drunjtë. Sikur të kish më shumë hapësirë, të paktën një dhomë më shumë, do ta kish shndërruar atë në një dhomë-dollap për t'iu shmangur mobiljeve me kanata në dhomën e gjumit e kuzhinë. Nuk i kanë pëlqyer askurrë dollapet.
Bën ngrohtë. Ajo ngrihet dhe vështron termometrin e murit. Edhe dy gradë më shumë e do të ishte nxehtë. Nuhat sqetullën. Nën aromën e djersëmbrojtësit gjen erën e njohur të lëkurës së vet.
Hap ujin e dushit thuajse të ftohtë krejt, zhvishet me të shpejtë dhe futet në të. Këqyr kokrrizat që i shpëthejnë mbi lëkurë, të befasuara nga aq mardh i papritur.
Më pas del nga apartamenti dhe le çelësin nën qilimthin e fshirjes së këmbëve. Ndoshta Erik mbaron takimin me shokun shpejt dhe e befason me një vizitë. Por mosrespektimi i vullnetit të saj nuk bën pjesë në karakterin e tij. Bëhu i paedukatë, psherëtin Andrea, bëhu madje edhe harbut për një herë të vetme, është kaq e shkretë mbrëmja pa ty.
Nis të vrapojë.
Pylli është i veshur me misteret e tij, ndaj nuk ia vë veshin gruas së re. Diçka hungëron larg, në qytet, apo në autostradën që çon në veri të kantonit. Andrea ka rrasur kapelen e lehtë me vrima që në strehëz mban të fiksuar një llampëzë.
Ai pyll e njeh hapin e saj prej dy vjetësh. Zbrazëtia e tij gjatë ditëve të javës i ka ngjallur ngaherë ndrojtje Andreas. Kërcënimi që fshihet mbas dritëhijes së trungjeve, vrapi i shpejtë i ndonjë qeni ikanak nga shtëpitë rrotull pyllit, kuturisja e saj në gjirin e tij pavarësisht nga frika që ndjen…, Andrea i përjeton këto si një sfidë për të cilën jo rrallëherë e ka quajtur veten budallaqe.
Fundjava është ndryshe, ngaqë vrapuesit derdhen aty nga të katër anët e qytetit. Por atë mbrëmje pylli është i shkretë. Diku në mes të udhës ajo sheh përpara saj një çift vrapuesish të tjerë. E ngadalëson hapin për të ruajtur largësinë. Çifti duhet të ketë një farë moshe, vëren Andrea, siluetat lëvizin me një zhdërvjelltësi të matur. Hijet e reja në moshë lëvizin me arrogancë. Ato më të moshuarat vrapojnë me urtësi: kanë rrumbullakësi në harqet e përshkruara nga krahët, një kujdes gati të dhimbshëm në këndëzimin e supeve.
Dy vrapuesit duhet të kenë pak a shumë moshën e Ezekiel Ramon Garsias, mendon papritur Andrea. Ndoshta disa vjet më të rinj. Ndoshta jo. Ndoshta edhe ai do të vraponte kështu, po ta kish arritur atë moshë. Ase do të ishte një burrë dembel e do të urrente çdo gjë që kish të bënte me ushtrimin fizik?
Çfarë profesioni do të kish zgjedhur ai në jetë vallë, po t’i kishin lënë kohë të dilte nga rinia e parë?
Ishte njëzet e gjashtë vjeç kur ia kishin prerë vrapin në mes: kish qënë student i vitit të fundit në shkencat politike.
Andrea ndalet. Këto përqasje e therin më dysh. Sytë ndjekin shpinat vrapuese të çiftit, largësia mes tyre e saj bymehet me shpejtësi. Llampëzat e vogla mbi ballet lozonjare të të panjohurve tallin errësirën.
Ajo del me hap të ngadaltë nga pylli dhe hap portën e veturës. Kërkon cigaret në sirtarthin nga ana e pasagjerit dhe e ndez një, duke thithur gjatë, pa e lënë tymin t'i dalë nga gryka. Mbështetet në ijen e shasisë dhe vështron natën.

Ezekiel Ramon Garsia do të mbartëte mbi supe peshën e pesëdhjetë e dy vjetëve, po të ishte gjallë. Do të ishte një burrë i bukur, një pesëdhjetedyvjeçar joshës me të cilin ajo, Andrea, do të kish patur mundësinë të grindej; ta kundërshtonte; t'i thosh se ai s'kuptonte asgjë; se kish mbetur mbrapa; se kish ardhur çasti që t'i ftillonte më në fund idetë e tij të ndryshkura; se brezat e tyre ishin aq të ndryshëm, krejt të ndryshëm e ajo s'dinte ç’të bënte me idealizmat e tij.
Quhej Ezekiel Ramon Garsia. Ishte burri që i kish dhënë jetën. Quhet ende Ezekiel Ramon Garsia. Ajo është e bija e Ezekiel Ramon Garsias dhe Monica Lara Garsias. Ia thotë këtë natës me zë të lartë.
Do të kish bërë biseda pafund me atë burrë, po t’ia kishin dhënë atë mundësi.
Andrea Garsia po e kërkon ende të atin, mbas njëzet e gjashtë vitesh nga çasti i ndarjes.
Duhet të jetë diku, një djalë njëzetegjashtë vjeçar në fotografinë e ngrirë në kujtesën prej fëmije të Andreas: një djalë i ngujuar në moshën e tij, një nga të shumtët që nuk mundën të plakeshin dot përveç vjetërimit të dy viteve nën tortura. Masakruar, përplasur nga njeri burg në tjetrin, nga një stadium në tjetrin, nga njeri garazh torturash në tjetrin.
Qe plakur gjatë atyre dy viteve, i ati. Ish e vetmja gjë që Andrea pati mundur të mësonte nga rrëfimet e të paktëve të kthyer nga ferri i viteve të diktaturës ushtarake. Ajo dinte që nuk e kishin vrarë me një plumb pas qafe, si të ëmën, Monikën. Ezekieli kish vazhduar të gjallonte edhe dy vjet më pas, pa e ditur që e shoqja tashmë qe ngujuar në një mur çimentoje në themelet e një pallati.
Ata kishin shkurtuar jetën e Monikës dhe kishin plakur jetën e Ezekielit në elektroda torturash; kishin djegur mishin e tij në netë të ngrohta si kjo.
E ndoshta, mes një torture e tjetrës, ai nuk kish mundur as të varroste pak nikotinë në palat e mushkërive të lodhura. Ndoshta i ati nuk e pinte cigaren? Ajo nuk mbante mend ta kish parë me cigare në dorë.
Çfarë i kish thënë pusit të qelisë netëve, Ezekiel Ramon Garsia?
Do e ketë ulëritur tmerrin e tij?
Do ketë qarë i çliruar, duke ia besuar territ dobësinë e frikës njerëzore?
Do ta ketë pritur natën ai njeri? Apo me avitjen e saj do ketë ndjerë edhe më çmeritje se gjatë ditës?
Ç'ka menduar në ata sekonda, orë, ditë, muaj, vite torturash?
Sa kohë e sa mund u qe dashur xhelatëve para se ta thyenin? E kishin thyer?
Ka ulëritur vallë;
ka kërkuar mëshirë;
ka mallkuar;
është përpjekur të vetëvritet;
ka besuar më në fund në Perëndinë, apo e ka përçmuar këtë më shumë;
ka shprehur një dëshirë të fundit;
apo qe gjallë.
Apo qe gjallë?
Apo është gjallë?
Vallë ende jeton diku, fshehur nga të gjithë, arratisur nga ferri i së shkuarës, nga përçudnimi i ëndrrave, strukur nga vetvetja, tëhuajtur, pështirosur nga e tashmja, arratisur edhe nga ajo vetë, Andrea, bija e vetme që po e pret prej njëzet e gjashtë vitesh.
E kish menduar ai? Kish thirrur emrin e së bijës në terrin e qelive? Apo kish patur frikë mos emri i Andreas lyhej me gjak në katakombet ku jeta përqeshej.
I kish dhënë ndopak forcë shqiptimi i emrit të saj, emër që ai vetë kish këmbëngulur t'i vinte? I kish dhuruar domethënie emri i saj, tek hidhte vallen e vdekjes me elektrodat në testikuj?
Apo tmerri qe më i madh se gjithçka, e kujtesa e tij kish mbajtur veç gozhdën e durimit ngulur në vëmendje.
Përse nuk e kishin dashur aq sa të mos e linin vetëm, prindërit e saj? kish pyetur Andrea veten gjatë gjithë atyre viteve.
Pse nuk e kishin dashur të bijën aq sa të mos e linin veten të arrestoheshin nga xhelatët e Videlës?
E kishin dashur vallë?
Apo Andrea kish qënë veç një aksident në aktin e tyre dashuror, një bezdi e pavullnetshme për të cilën ndoshta mbas kostatimit të shtatzanisë kishin mërmëritur dreqi ta marrë.
E kishin dashur thellësisht më pas, kur Andrea kish lindur? Apo ajo kish qenë thjesht një dhembshuri e hutuar që nëpërkëmbej mes luftës së tyre për të ndryshuar botën?
E kishin dashur vallë, e kishin dashur, idealistë të një bote të përdalë?
Andrea e kish masakruar Abuelën me këto pyetje për vite me radhë. Qenë grindur. Abuela qe zemëruar e qe ndjerë e pafuqishme para dëshpërimit të mbesës.
Në krye e kish qetësuar, i kish treguar dhjetra hollësira rreth atyre gjashtë viteve që kishin jetuar bashkë: Monika, Ezekieli e Andrea. Ia kish pikturuar me ngjyra të ndezura lojrat që prindërit patën bërë me të. I kish treguar fotografitë e tyre: ishin flokëshumë e të qeshur, me vështrime të qashtra. Andrea kish parë veten: një fëmijë me kaçurrela bjondë e sytë e stërmëdhenj që zinin gjysmën e fytyrës; Monika që qesh duke bërë jo me dorë në drejtim që atij që po i shkrep fotografinë; një tjetër Monikë, në profil tani, në të cilin Andrea njeh një kopje të hundës së saj.
Nuk bënin shumë fotografi prindërit e tu, shfajësohej Abuela, ishin si furtuna në verë, të gëzuar e kalimtarë.
Por të kanë dashur zemra ime, oh sa shumë të kanë dashur.
Nuk të besoj, i kish bërtitur ajo. Nuk dua të të besoj. Ti nuk je ata. Ti nuk di asgjë rreth tyre, siç nuk dinë shumë prindër që kanë fëmijë njëzetvjeçarë.
Të lutem besomë. Nuk ke si të mos më besosh. Ti duhet të më besosh. Pse më mundon kështu shpirt i gjyshes? Unë vetëm ty të kam.
Andrea qe ndjerë në faj.
Më fal, e kish përqafuar me dhjetra herë, më fal.
Pak kohë pas largimit të Andreas për në Evropë, Abuela kish vdekur.
Dhe gjithçka kish mbetur pezull në jetën e saj, mbështjellë nga një heshtje pritëse që pritje nuk ish.

Vite më pas, tek udhëtonte në kërkim të një profesioni që të kish sa më pak nevojë për fjalë, bashkë me stazhin për të përvetësuar teknikën e montazhit televiziv, kish mbërritur tek Andrea e shkruara. Qe tjerrë pak e nga pak si një fije mëndafshi në një klimë armike, për t’u shndërruar në një pëlhurë të madhe, brenda së cilës ajo qe ndjerë në mos e shpëtuar, të paktën e ngrohtë. Por sa më shumë shkruante, aq më shumë i rritej malli për të atin.
Ajo e kish kërkuar atë burrë. Të ëmën nuk kish si ta kërkonte. Shpresat e Andreas, sado të verbra e kokëforta, nuk lidheshin dot me Monikën. E ëma kish një varr, nën një pallat prej betoni. Por Ezekieli endej akoma diku, s’kish rëndësi se ku.
Nuk kish kaluar ditë e natë në jetën e saj që ajo të mos e kish kërkuar Ezekiel Garsian.
Ai i pati premtuar se do të kthehej. Ia pati premtuar tek dilte nga dera, tek e shtynin me kondakët e pushkëve drejt daljes: shtëpia një det i përgjakur nga ulërimat e saj prej fëmije gjashtëvjeçar.
Monikën e kishin arrestuar një javë më parë.
Mos u tremb Andrea, unë do kthehem, mos ki frikë, do kthehem patjetër, do shohësh që do e mbaj fjalën, shko te Abuela e më prit atje. Ne do kthehemi! Ne do kthehemi André, shpirt i babit, André, të dua shumë, mos u tremb, ne do kthehemi, na prit te Abuela, unë do vi patjetër!
Andrea e pati pritur. Kish qënë një pritje e gjatë dymbëdhjetë vjet.
E kish pritur deri ditën kur mbushi të tetëmbëdhjetat.
Por Ezekieli nuk kish trokitur më në atë portë.
Shtëpia ndërkohë qe plakur.
Asgjë s'e lidhte më me Argjentinën.
Nuk mund të rrish atje ku të pret asgjëja.
Dhe pati ikur. Për të mos u kthyer kurrë më.
Jo, ajo nuk mund t’ia vinte në fjalë Erikut gjithë këtë. Nuk mund ta linte të dashurin të hynte në ato labirinte. Ish dashuruar thellësisht pas tij, i qe mirënjohëse për faktin që ai kish trokitur në derën e saj, por nuk duhej, nuk mundtëte kurrsesi të shtyhej më tej, ç'ishte e saj le të mbetej e saj.

Ndjemë Erik. I tha me zë në kabinën e veturës, tek kthehej në shtëpi. Llampëza në sedilen e pasagjerit kish mbetur e ndezur e përhidhej sipas ritmit të kurrizeve të asfaltit.
Asnjë prej të dashurve të shkuar nuk kish depërtuar në heshtjen e Andreas ngaqë ajo nuk ia kish lejuar kërkujt. Por ish edhe e vërtetë që askush prej tyre nuk qe shndërruar dot në një Erik, sado që qenë përpjekur.
Vetëm njëri syresh kish këmbëngulur, duke pritur që asaj t'i bëhej e domosdoshmme prania e tij. Por Andrea e kish shkapërderdhur kohën mes duarve, aq sa tjetri kish humbur durimin dhe qe larguar pa dhënë asnjë shpjegim: pa një fjalë përshëndetje, pa zemërim.
Andrea nuk kish ndjerë keqardhje.
Por ti mos ik, Erik, ti nuk duhet të ikësh, tha me të hyrë në prag të shtëpisë së saj. Ik të lutem.
E përfytyroi të dashurin tek flinte, me krahun e majtë nën faqe, ndoshta fjalorin spanjisht-italisht mbi komodinë, për të kuptuar më mirë atë që po lexonte.
Mbas leximit të romanit, ai do të qëndronte?
Andrea iu afrua kompjuterit. Kaloi duart mbi tastierë. Silueta e kokës së vet iu faneps në ekran, e rregullt dhe e errët.
Ajo kish humbur përgjatë viteve kaçurrelat dhe bjondësinë e flokëve. Këta binin tani të drejtë e të rëndë, me një autoritet të ashpër. Nga fëmijëria i patën mbetur vetëm sytë, përjetësisht të alarmuar, të mëdhenj.
Ezekiel Ramon Garsia do ta kish njohur të bijën nga sytë, edhe pse kishin rrjedhur njëzet e gjashtë vite që nga ndarja e tyre.

Nga Romani ''Më pas heshtja''

Ja fillove me kopi paste hahahha keshtu e kane tredhetaret humbin toruan tani ruje nazote