T'i njohim krijuesit tanë.

7 dhjeroe 2003
Dua të qëndroj te një libër i Podrimjes, “Lum Lumi”. Vetëm në dyvjetshin e fundit e ka ribotuar dy herë dhe gjithmonë vjen i ndryshuar dhe i pasuruar. Duket se ky është libri i jetës për poetin. Një tragjedi personale është sublimuar në art të madh.
Sadik BEJKO

Ali Podrimja tashmë është një poet me emër të madh. I çiltër, me një buzëqeshje të ëmbël, i vetëdijshëm për sa ka bërë, ai do ta pranonte një epitet të tillë. Aliu ka një karrierë të shkëlqyer letrare. Ai është nga ata që kanë fituar sigurinë e një embleme: përfaqëson një vlerë të shenjtë për shqiptarët, them në veçanti për shqiptarët, është një emblemë e poezisë. Në biseda me të ma ka shtjelluar gjatë temën e vështirë: përse shkruaj, por në përmbledhjen me ese Tkurrja e atdheut ai i jep një përgjigje, si të thuash, me shkrim kësaj pyetjeje. Duhet veçuar që ai është një eseist i hatashëm dhe kohët e fundit dhe një antologjist (hartues antologjish).
Esetë e tij kanë nervin e poetit, thuktësinë dhe ngjeshjen e stilistit, ngërthejnë faktin dhe pathosin, kanë dramatikën e udhëtimit nëpër një gjeografi të dhembjeve që kullojnë gjak e tymojnë shkrumb eshtrash, sjellin dëshmi ngjethëse dhe refleksione tronditëse. Ato ushtojnë ankth e rrevoltë bashkë, kanë tingëllimën e këmbanës lajmëtare për atë kob që po i përgatitej Kosovës. Kanë pezmin se veshët e dyllosur janë ku e ku më të mirë se veshët e atij që e ka paravendosur kurrë mos të të dëgjojë. Por kambanat duhet të bjenë. Deri ne qiell siç di ai t’u bjerë. Aliu, në vazhdën e poetëve tanë që se ka filluar poezia ndër ne, është i dominuar nga tema e atdheut, një poet simbol i identitetit kombëtar.

Nderi i poezisë

Që në vargun e parë me idenë e atdheut ia nis Iliada, kënga e njërit prej etërve të poezisë botërore, e plakut Homer. Etnia në Ballkan është një brengë, është dhe një paranojë. Për ne shqiptarët ajo mbeti një brengë. Për poetët e popujve përreth nesh që na sollën aq dhembje, ajo u kthye në një sëmundje të zezë. Në fund të fundit, shumë ndër poetët e Ballkanit u vunë të bashkëjetojnë me xhelatin. Në se poezia rreh nga absolutja, nga një ëngjëllizim i botës dhe i njeriut, poetët në Ballkan u vunë nga situatat të luajnë një rol publik duke u vënë në shërbim të politikave shfarosëse.
Ka poetë që nga shpërdorimi i fjalës, humbasin nderin. Nderhumbësit janë nder i humbur i poezisë.Tek ne nën diktaturë ndodhi që shkrimtari të çojë në burg shkrimtarin në emër të shërbimit ndaj një kuaze, një bote të re. Të tjerë të ballkanas duke i shërbyer shtetit, frymëzuan nacionalizmin, liturgjinë e zezë të gjenocidit të atyre që do të luanin futboll me koka të prera njerëzish. Aliu dhe poetët e Kosovës i shpëtuan këtij kurthi të zi. Tema e atdheut aty dhe se mori thekset programatike e tragjike të një thirrjeje-britmë që, për rrethanat, çdo poet do t’ia kishte zili: Kosova është gjaku im që muk falet, u përtëri në forma të stërholluara e më shumë të nëkuptuara, përçoi nga qëndresa individuale dhe kolektive. Në kohë të vështira ujiti rrënjët e thara të një identiteti në grahmën e fundit. Kjo poezi është e mbushur me respektin për njeriun, për vlerat e tij.
Kështu Aliu dhe poetë të tjerë të Kosovës i shpëtuan nderin dhe një çështjeje të madhe siç është vetë poezia. Ajo nuk degjeneroi në një magji të zezë të propagandës për kauza të dështuara. Ajo mbeti vlerë se i qëndroi pranë njeriut, i forcoi nderin atij, i forcoi dinjitetin atij, i dha zemër që të mos humbasë e të mos tjetërsohet. Poezia duhet të jetë e ndershme, si njeriu. Kjo është një çështje e madhe për një institucion themelor siç ka qenë poezia për shqiptarët, por dhe siç është një vlerë e shenjtë kudo në botë (Kundera). Këndej, në anët tona, figura e poetit lolo që i vargëzonte propagandës, vaj më det, ka çuar sot tek Mazllëmi, që, për pesë para, del në pikë të mëngjezit e bllamurit vargje (ç’t’i vijë në mend) nga ekrani i një kanali të njohur televiziv. Aliu dhe pak si ai i dolën për zot jetës, njeriut, kombit, poezisë. Fjalës.
Katër nivele leximi për “Lum Lumin”

Për të thelluar sa thashë më lart, dua të qëndroj te një libër i Podrimjes, Lum Lumi. Vetëm në dyvjetshin e fundit e ka ribotuar dy herë dhe gjithmonë vjen i ndryshuar dhe i pasuruar. Duket se ky është libri i jetës për poetin. Një tragjedi personale është sublimuar në art të madh. Do të shfletoja katër nivele leximi të këtij libri të tragjikës universale që i ka shokët të rallë në poezinë tonë duke u vënë përkrah me libra të mëdhenj të saj si: Milosao, Lulet e verës, Baba Tomorri, Juvenilja, Psalme murgu, Vargjet e lira, Lahuta e malcisë, Vallja e yjeve.
a. Refuzimi i vdekjes. Në nivelin e parë do të shihja temën e ikjes nga vdekja, një temë e lashtë sa bota, e inicuar që në epin e akado-sumerëve, epin e Gilgameshit. Gilgameshi, qytetndërtuesi, ati i qytetërimit botëror, me dy të tretat hyjni e vetëm një e tretën njeri, në saje të kësaj të fundit, në atë që është njerëzor, i duhet të vdesë. Ia thonë perënditë. E aty nis udhëtimi i tij i lemerisur nga që nuk do ta pranojë vdekjen, kërkon dhe nën tokë barin e pandekësisë. Te ky libër i Aliut, në jehonë të Gilgameshit, ati endet në koridoret e spitaleve, në tunelet e metrotë nga Beogradi, në Moskë, në Paris, në fshatin e vendlindjes, udhëton me një fëmijë në krahë që t’ia shpëtojë vdekjes së paralajmëruar nga kanceri. Aliu nuk do ta pranojë vdekjen se si Gilgameshi i lashtë një fëmijë është dyfish hyjni: është fëmija, e ardhmja, është biri, një hyjni për prindërit, është dhe njeri vetëm për veten e tij, po njeri që ikën e s’ vjen më. Këtu poeti me të drejtë e refuzon fatalitetin dhe rend t’i shpëtojë vdekjes. Lënda rrënqethëse që e mbush librin është dhënë në hollësi të dridhshme në ecurinë e sëmundjes, në pafuqinë njerëzore përpara rrufesh të tilla tragjike. Pafuqi që na shtang e na bën të luajmë mendsh aq më tepër ndaj një fëmije që kërkon mbrojtje. Poeti nuk abuzon si arti i lehtë i shumë filmave e librave me këtë temë. Tonet tragjike mbahen në një solemnitet të përzishëm.
b. Vizioni biblik. E kjo që thamë lidhet me nivelin e dytë të leximit. Pafuqia njerëzore ndaj tragjedive të tilla na bën më të thellë, na çon nga katarsi, na pastron si kalimet nëpër zjarret dlirësuese. E nga kjo lartësi poeti sheh botën, shoqërinë në aq pisllëk e shnjerëzi. Po është një hedhje në lartësi të tilla që kërkon pastrimin e krejt njerëzimit, e metropoleve, e shoqërisë njerëzore në prerjen e së sotme dhe të së djeshmes, një njerëzim që bashkëpunon e bashkëjeton me të keqen. Ky është një vision biblik i librit. Ky është vështrimi pa kohë e pa hapsirë. Ne jemi një qytetërim i rrezikuar përderisa e kemi shtuar të keqen dhe e përtypim si bukën në tryezën e përditshme. Thashë një vision biblik, jo një kritikë sociale siç do të duket në plan të parë. Dhimbjet e bukura e pasurojnë botën.[
c. Bota shqiptare. Niveli tretë është ai i zbulimit të rrënjëve, i rënies në themel të identitetit vetiak e kolektiv. Në të keqe secili nga ne rend të gjejë rrënjët e veta, fijet e holla të qëndresës, rend në brendësitë e historitë e gjakut e të vendlindjes. Do një taban të fortë dhe intim që të mbahet e të burrërohet. Dhe Aliu shkon e nga nuk shkon për t’u mbushur me botën shqiptare, me bukuritë e historitë, me mitikën e hiret e saj. Duke u burrëruar, duke marrë lëndë force e dinjiteti për vete ai ne i jep edhe ne që e lexojmë atë. E këtu vij tek çka thashë më lart se ky poet i etnisë e ka mbrujtur këtë lëndë në disa nivele: nga thirrja deri te kolonat ku mbahesh i rrethuar nga uji i zi i vdekjes. Kosova doli përtej Ujit Të Zi. Fjala e shenjtëruar (Lasgushi) e shpëtoi Kosovën.

d. Mjeshtëri e lartë Niveli i katërt është ai i mjeshtërisë poetike. Ky është i tillë që ndonjëherë të lë shtang. E të bën të mendosh me ç’ forcë demoniake a ëngjëllorë ia ka dalë t’i thotë, t’i mbrujë vargjet. Aliu është poeti që rrëfen, analizon, që kalon nga intimja te e përgjithshmja, nga dhimbja tragjike te e madhërishmja me lehtësi e mrekulli gjuhe, vargu e fjale. Ky regjistër i gjerë ndjenjash e situatash është në përshtatje me një arsenal artistic mjeshtëror që do të donte një analizë më vete. Po është ky taban arti që i mban në këmbë tri nivelet e mësipërme. Nga libri del me ndjenjën e shëndetshme të gjallërisë e të thellësive njerëzore të cilave duhet t’u përulesh si tempujve. Këto cilësi dhe lartësi artistike e kanë bërë atë poetin tonë më të përkthyer e më të njohur ndërkombëtaris.
Një poet që ka arritur lartësi të tilla mund ta shtrojë pyetjen: përse shkruaj? Si duket kjo është pyetja torturuese për çdo poet të vërtetë. Në rastin e Aliut kësaj nuk mund t’i shpëtosh.

Dashuria

Koha është të duhemi,
të kesh besim ne mua kur të them: Trime,
të kem besim në ty kur më thua: Trim.
Por kokën time kryeneçe shumë kurthe ngrite,
shumë e pushkët mbushi babai yt, fisi yt,
një mijë e një të zeza kurdise ku do t'ma zije pritën.
E nën një kulm banonim,
nga frëngjia me ditë më peshove,
me ditë lexoja Shekspirin në hijen e Kullës,
se mos do të takoj te kroni i shpresave.
Ma ruaj syrin, dashuria ime,
ma ruaj shpinën nga dielli, nga acari!
Kam frikë se ma therin syrin cubat e territ,
kam frikë se më vrasin pas shpine të pabesët.
Dashuria ime, ma zgjat dorën ta kapërcejme këtë
ujë të madh,
i huaj s'jam as vij nga tokë e vdekshme.
Në fund të livadhit të kositur a po sheh:
ai kali i bardhë është yni tash e përgjithmonë.
Më shikon drejt në sy, lëri zënkat, fjalët, sharjet.
Unë do të sjell Lulen nga zemra e bjeshkës,
do ta ndez llambën në kullë,
do ta hedh farën në tokën e re.
Kur të desha, çoje dashuri pas shtatë katundeve
e të rënat të forta i kishe.
Kur më deshe, çoja dashuri me një grua të marrë
e mëhalla jehonte nga shpifjet.
Na ikujeta, trime, si s'menduam pak edhe për vete.
Koha është të duhemi.