"RRUGA E BUKUR ME FURTUNE E NJE GAZETE" nga KRISTO STOJA

Reportazh

Rruga e bukur dhe me furtunë e një gazete

Nga Kristo Stoja , publicist

Që të nxjerrësh një numër gazete, kërkon mundim, kërkon të vraposh , do art të të shkruarit, do bashkëpunim, do pasion. Dhe të gjitha këto shpërblehen me kënaqësi, kur ke nxjerrë diçka të bukur, diçka interesante, të cilën lexuesit ta pëlqejnë. Por, që gazeta të ndërtohet e tillë duhet që të gjithë elementët e saj të kompozohen hijshëm, në vendin më të përshtatshëm, që ajo të flasë vetë, akoma pa e lexuar.
E tillë ishte dhe puna e kontributi por nxjerrjen e numrit të fundit të gazetës “UDHËT E KOMBIT”. Shkrimet për këtë numër ishin përgatitur. Në çantë, ndarë në dosje të veçanta, qëndronin “pa belbëzuar” informacione, komente, shkrime problemore, portrete, skica, reportazhe, dokumente, njoftime. Këto materiale, të mbledhura me kujdes nga gazetarët, të ilustruara dhe me fotografi, do t’i nënshtroheshin proceseve të fundit të botimit. Redaksia, ishte lidhur me Shtypshkronjën e Sarandës, nga e cila kishte ngelur shumë e kënaqur prej punës cilësore të botuesve të saj.
Për t’i dhënë një fytyrë më të larmishme dhe më të kulturuar gazetës, drejtori i saj, Marenglen Koçiu, i ishte lutur dhe kishte marrë me vete në makinë për Sarandë dhe intelektualin e mirënjohur të Gjirokastrës, Presidentin e Lidhjen Ndërkombëtare të Poetëve, Shkrimtarëve dhe Artistëve “PEGASI” ALBANIa, poetin dhe shkrimtarin, Kristaq F. Shabanin. Të dy, së toku, një mesditë dimri, po udhëtonim drejt qytetit bregdetar, perlës së jugut... Drejtuesi i gazetës ndihej pak konfuz. Dukej sikur kishte marrë shumë detyra dhe nuk ishte i sigurt se mund t’i “kopsiste” të gjitha.
Makina e drejtorit, duke dredhuar lehtë kthesat, mbi Jergucat, ngjitej ëmbël e pa u ndjerë në Qafën e Muzinës...
-Në një nga numrat e gazetës tënde kam lexuar një përshkrim “Gjirokastra i buzëqesh diellit”. Më ka pëlqyer shumë ai shkrim i qëndiisur nga një penë e ëmbël me fantazi dhe me figura letrare, - i thotë bashkëbiseduesit Kristaqi.
- Bo, bo... Ç’më the?! Mirë që ma kujtove. Po unë jam në vete?! Ç’gabim paskam bërë?! Kriston duhet ta merrja me vete Si harrova?!
Më fal një minutë, - dhe mori celularin, duke i rënë butonëve me shpejtësi dhe i përqëndruar.
- Kristo Stoja je?

- Po, unë jam, – iu përgjigja pak i habitur prej ankthit të tij .
- Të lutem, të lutem... Do të më falësh një mijë herë. Duhet të njoftoja para një ore, se kemi një punë në Sarandë, por problemet e shumta më bënë që të harroj. Unë jam nisur me zotin Shabani dhe tani kemi ndalur te Qafa e Muzinës... Ku je tani? Duhet të vish patjetër.
- I dashur Marenglen. Unë tani, kam pak, sa erdha pranë familjes. Sa vesha rrobat e shtëpisë. Kohë dreke... Ju vazhdoni. Unë vij një herë tjetër.
- Të lutem, të lutem... Do të vish patjetër, ashtu është puna. Mos ma prish. Do të bëjmë një punë të mirë, që të mbahet gjatë.
- Si “urdheron”! Ju aty pritmëni. Unë po nisem në këmbë. Për gjashtë orë më keni, - ironizova me shaka unë.
- Për të ardhur, mos u sëkëlldis. Vetëm vishu shpejt dhe për pesë minuta, përpara pallatit do të të presi një taksi.
Shiu jashtë binte me gjyma. Zigzaket e zjarrta digjnin rrobën e errët të qiellit. ”Artieleria”me gjëmimet e rënda, trondiste tokën dhe xhamat e shtëpisë, gati sa s’thyheshin.
- Ku do të vesh, more burrë, nuk e sheh se ç’bën?!- më kthehet e alarmuar gruaja. – Nuk e shikon që e ktheu përmbys?!
- Nuk pyesin burrat nga shiu dhe furtuna!… Të parët tanë kanë luftuar në kushte më të vështira se këto dhe nuk janë trembur…
Një zhurmë makine u ndje poshte dritareve të mia. Zbrita me nxitim.
- Futu shpejt se u bëre ujë, - m’u drejtua taksixhiu, duke më hapur derën në krahun e tij të djathtë . Unë bashkë me çadrën, që rridhte çurg, zura vend në sedilje, përkrah tij…
Gjirokastra vërshon kudo nga ujërat. Litarë shiu godasin pa mëshirë xhamat e parë të makinës. Asfalti vende - vende është “mbytur”. Furtunë. Fshirësja e xhamave, me gjithë shpejtësinë prej lavjerësi, nuk arrin t’i shmangë ujërat e pandërprera. Pamja tepër e kufizuar para nesh e vështirëson në maksimum orientimin. Mjaft makina, duke u ndodhur në këto kushte, kanë ndaluar anës së rrugës në pritje që, mbase i del inati qiellit, që po “shkund brekët”.
Unë, me udhëtime me rreziqe, nuk kam arritur ta kuptoj, pse kam qejf të sfidoj. Nuk kam frikë. Siç duket shoferi i taksisë, Krenar Tauzi, më kuptoi dhe, i qetë, i përqëndruar në timon dhe me shikimin në ekranin e dritareve të para, e nget “kalin e harbuar”, sikur është nisur për betejë!
Makinat para nesh “zvarriten” ngadalë dhe me drita të ndezuara. Ne vazhdojmë të parakalojmë, pa harruar të rikthehemi në korsinë tonë. Fshatrave të Dropullit, sikur dikush u ka hedhur përsipër një perde të errët. Mezi duken. Rruga dhe fusha dallohen vetëm prej sinjalistikës fosforeshente.
Kur ishim poshtë Terihatit, motin sikur e preu dikush me thikë. U ndërpre menjëherë rrebeshi.
Vetëm dielli mungonte në rrugën në vazhdim.

Në Grapsh, pak kilometra më tej, një makinë xhip, ngjyrë gri, me bllokazh ndezur, na priste. Ç’të ishte!? Shikojmë automjetin “LAND ROVER”,me targë Gj 20-33, të zotit Koçiu. Kuptuam që ai ishte kthyer prej Qafës së Muzinës, për të na dalë përpara.
Falënderova Krenarin, zbrita nga “BENZI” dhe zura vend në sediljen e pasme të mjetit luksoz të drejtorit të gazetës “Udhët e Kombit”.
Mbasi përshkoi për të dytën herë një pjesë të autostradës së Dropullit, makina jonë, duke gjarpëruar i qepet malit të zhveshur, grykës përpjetë, duke dalë sërishmi te Qafa e Muzinës. Më vonë “LAND ROVER” nisi dredhat në zbritjen e asfaltit të lagur, ndërsa pyjet e dëndur dhe të pafund na shoqëronin në të dy anët e rrugës.
E pamë të nevojshme që, për të thyer pak urinë, të hanim një pilaf të gatuar me shumë shije te “Klubi i Shoferit”, një lokal ky i fshehur midis pemëve dhe pranë ujërave gurgulluese.
Marengleni e drejtonte “luaneshën e zbutur “, sikur luante me të. Muzika e bukur dhe humori i këndshëm na e shkurtuan pa kuptuar rrugën. Por , “luanesha”, në një moment, “u habua”. “Vithet” e saj, për pak, sa dolën nga rruga. E, ndërsa i zoti, i tërhoqi “frerët”, në këtë moment ajo nisi të “tërbohej” e papërmbajtur nga “turiri”. Falë zotësisë, përvojës dhe qetësisë në drejtim të shoferit, “luanesha” u rikthye paqësisht në rrugën e mëparshme. Shpëtuam, se mund të kishim rënë në greminë. Zbritëm poshtë. Ç’të shikojmë?! Një sipërfaqe vaji reflektonte neë asfalt.
- Na shpëtoi Zoti,- iu thashë shokëve.
- Bëmë mirë që bëmë kryqin te Shën Parashqevia në Terihat, - vazhdoi Kristaqi.
- Dhe akoma më mirë bëmë që hodhëm ndonjë lekë te konizma, - shtoi Marengleni.
Duke ecur midis pemëve, burimeve, anës kanalit të madh të hidrocentralit të Bistricës dhe midis fushave të gjera, morëm përpjetë për në Gjashtë. Nga “Qafa e Gjashtës” na u shfaq pa mbarim një det gjysmë i egërsuar, i turbullt e plot dallgë.
Midis rrugëve paralele të qytetetit të Sarandës ne ndoqëm atë rrugë, që na afronte te TV “Riviera”, pranë së cilës ndodhej edhe shtypshktronja. Në studiot e kësaj media elektronike të re dhe shumë të ndjekur në këtë rreth, u takuam me drejtorin e saj, Agim Mato, dhe gazetarin e mirënjohur, Thoma Nika. Agimi, veç punës në TV, administronte dhe shtypshkronjën, për të cilën kishim nevojë të botonim gazetën “UDHËT E KOMBIT”.

Njeriut i ndodh që, kur mendon të shkojë në ndonjë institucion, përfytyron se do të përballet me nëpunës të ngrysur, të veshur me klas e fjalëpak.
E kundërta ishte ajo, që konstatuam në takimin tonë të parë. Dy burra të veshur thjesht, buzagas dhe tepër komunikues. Biseduam për materialet e sjella, gjinitë dhe kombinimin e shkrimeve, titujve dhe fotografive gjatë faqosjes. Sa bukur rrjedh biseda midis njerëzve të letrave! Ata kanë një botë plot fantazi, një botë me vizion. Ata kanë një shpirt të butë, një shpirt njerëzor. Por, veç po nuk i shkele në kallo. Nëse ata ndjejnë se dikujt i bëhet padrejtësi, kujdes! Prej tyre, prej shpërthimit të pallogaritshëm, si vullkan, llava përvëluese i merr përpara e ua djeg kartrat e pista atyre.
Këto cilësi u përvijuan gjatë asaj bisede të ngrohtë midis miqsh, pas pune, në darkën e shtruar në atë restorant të thjeshtë, por me klientelë të shumtë. Me verë të bardhë dhe peshk të freskët. Kristaqi nuk rreshti së treguarai për krijimtarinë e Pegasit dhe veprimtaritë që kjo lidhje vijon të bëjë brenda dhe jashtë vendit. Agimi na njeh me programacionin dhe shtrirjen e TV, që ai drejton, si dhe me perspektivën, që mendohet për të ardhmen. Thomai, sa i vëmendshem dhe aq i çiltër nga përvoja e vet, tregon episode gazetareske. Marengleni, ky njeri i thjeshtë dhe plot humor, s’harron që në bisedë me miqtë t’i hedh edhe pak “kripë” gjellës (muhabetit). Unë më shumë dëgjoj dhe flas rrallë. Nga kjo merr shkas Marengleni dhe me humor thotë sentencën e një miku tim: “Kristua më shumë flet pa folur!”.
E gjithë bota ishte ulur me ne bajtash në atë tavolinë të tejmbushur. Kamarierja, një vajzë e bukur bjonde, dukej sikur cicëronte, kur fliste me atë shqipe të ngatërruar nga vitet në kurbet.
Bashkëbiseduesve u kishte lezet fjala. Nuk kuptoje ngutje në bisedë. (M’u kujtuan debatet në tryezat e organizuara nga tevizionet qendrore, ku gjatë “duelit” nuk merr vesh i pari të dytin, ndërsa teleshikuesi i shkretë, nuk arrin të mësojë asgjë. Ai, në këtë rast, nervozohet, duke i ndjekur dhe ndërron kanal).
Pra, e kisha fjalën që, në tavolinën tonë, gjithsecili fliste me radhë, me kulturë dhe kishe kënaqësi t’i ndiqje argumentat. Ndërkohë, humori dhe tregimet interesante gurgullonin si uji i burimit, kur zbret nga mali.
Pak më vonë, një kafe buzë detit, poshtë palmave madhështore me krahë të shtrira, si këmbët e palloit. Pranë valëve ngjyrë bakri, që ”vrapojnë “ të kapin njëra-tjetrën. Të gjitha këto na bëjnë të mos ndiejmë, si vrapon koha. Miqtë ngulin këmbë të qëndrojmë këtë natë, por ne, gati me imponim, u lutemi të na lejojnë të kthehemi. Një ditë tjetër u premtojmë se do të qëndrojmë.
Në kthim, përsëri këngë, përsëri humor. Komente mbi përjetimet e orëve të gëzuara, që kaluam me “njerëzit e detit”, kolegët e dashur dhe bujarë.
E pabesueshme, por e vëretë! Sa kaluam Terihatin, nis një rrebesh. Po ç’rrebesh! Kokrrat e breshërit, sa një kokërr arrë. Suferina të zinte frymën. “Luanesha“ e ngalëson vrapin. Dritat e gjata të ndonjë shoferi, që s’do të kuptojë nga rregullat e qarkullimit, të verbojnë. Vetëm intuita në këto çaste, mund ta mbajë mjetin në “brazdë”.
Kështu, me kujdes e shpejtësi të ulët, arrijmë në qytetin tonë të gurtë.
Ç’ka Zoti me Gjirokastrën që e “mbyti”?!
“Natën e mirë!”
“U gdhifshi mirë!”
“Nesër, siç ju thashë, në orën 9.00, do të punoj për numrin tjetër...”.

Gynter Grass: Gjuha, një qenie në ndryshim të vazhdueshëm
Intervista
Në një intervistë të fundit, nobelisti gjerman i letërsisë, Gynter Grass, rrëfen se përse vdekja nuk e tremb dhe planet për krijimtarinë e tij.

Duket sikur fjalët ju përcjellin ndjenja sigurie dhe paqeje...

Po, sigurisht. Është e vërtetë. Kam shkruar romanin tim, “Daullja prej teneqeje”, kur isha në Paris, ku nisa gjithashtu të punoja për “Vitet e qenit”. Por pas 4 vitesh vura re se sa i humbur ndihesha ndërsa isha i rrethuar nga një gjuhë e huaj. Më duhej patjetër që të kthehesha në Gjermani, në tokat ku flitej gjermanishtja. Përvoja ime ishte e ngjashme me atë të shumë shkrimtarëve që emigruan në ShBA gjatë periudhës naziste. Disa prej tyre e kishin shumë të vështirë që të jetonin në një vend të huaj, të komunikonin në një gjuhë të huaj, ndërkohë që në shtëpinë e tyre sundonte një diktator brutal. Ata kishin mall për gjuhën e tyre, t’u flisnin të tjerëve dhe t’i dëgjonin të flisnin në gjermanisht.

E njëjta gjë, edhe pse jo në përmasa të tilla, mund të vihet re edhe në vendin tuaj. Kështu, për shembull, kultura e të rinjve sot ka bërë që të futen shumë fjalë dhe shprehje të pakuptueshme për breza të tërë. Si ndiheni ju kur dëgjoni të flasin nipërit apo mbesat tuaja?

Për mua ata janë një burim i pashtershëm informacioni dhe përmes tyre mund të kuptoj ende sot zhargonin që qarkullon mes të rinjve. Ndërkaq që dëgjoj fjalë dhe shprehje të reja, e kuptoj që shumë të tjera kanë dalë jashtë përdorimit dhe janë bërë të rralla.

A ju vjen keq për këto humbje?

Në përgjithësi unë jam në një mendje me Jacob Grimm kur thoshte se ne duhet që ta lejojmë ndryshimin dhe rritjen e pakontrollueshme të një gjuhe. Edhe në rastin kur mund të përballemi me një kërcënim nga fjalët e reja. Gjuha është një qenie që ende po të mos duam ne është në ndryshim të vazhdueshëm. Në Francë, Akademia Franceze veçanërisht ka vendosur rregulla shumë strikte për gjuhën letrare dhe si pasojë mund të shohim se sa e ngurtë mund të bëhet një gjuhë kur i vendosen barriera artificiale dhe kur e mbrojmë më shumë se sa duhet.

Ju vazhdoni që t’i shkruani librat tuaj me një makinë shkrimi të vjetër, “Olivetti”, në një epokë kur gjithnjë e më tepër po i bëhet reklamë letërsisë në iPad apo lexuesve elektronikë. A nuk ndiheni në njëfarë mënyre si jashtë mode?

Jo. Në kompjuter një tekst duket gjithmonë si diçka e përfunduar edhe kur është shumë larg formës përfundimtare. Kjo është tunduese. Unë zakonisht e shkruaj versionin e parë të një libri të tërin pa ndërprerje dhe kur ka diçka që nuk më pëlqen, e lë bosh. Këto hapësira i mbush në versionin e shkrimit me makinën “Olivetti” dhe duke qenë se kemi të bëjmë me një makinë shkrimi, lë shumë hapësirë për të parashikuar edhe një zgjatim të madh. Në versionin e dytë bëj mbushjet e vendeve bosh dhe një lloj koordinimi mes të dyve.

A ka ndryshuar gjuha juaj gjatë dhjetëvjeçarëve, që kur keni filluar të shkruani?

Po. Fillimisht tentova që të hiqja qafe të gjitha pikat. Kur shkruaja “Macja dhe miu”, “Vitet e qenit” e të tjerë, ishte periudha kur shumë autorë më të vjetër se unë e ndjenin se gjuha gjermane nuk duhej t’u nënshtrohej kurrë më ekseseve.

E keni fjalën për të ashtuquajturën “letërsia e pastër”, ajo e periudhës së pasluftës, që njihej për një mënyrë shumë të pastër dhe të drejtpërdrejtë të të shprehurit?

Po, dhe ata autorë kishin shumë të drejtë që kërkonin një përkujdesje të madhe për gjuhën. Gjuha gjermane u dëmtua shumë gjatë periudhës së nazizmit. Por autorët e rinj, përfshi Martin Walser dhe Hans Magnus Enzensberger, nuk deshën që e gjithë gjuha të dënohej si e tërë, flas për atë të periudhës naziste. Si pasojë, shkrimet e mia tentonin që të shfrytëzonin gjuhën dhe ta bënin atë të jepte të gjitha gjërat që mund të japë një gjuhë. Tani, në këtë moshë, jam një njeri me përvojë dhe të shkruarit është shumë më i ndërgjegjshëm.

A mund të na thoni nëse i njihni vetes gabime të bëra në jetë?

Në rastin tim, të gjithë e dinë se unë u josha nga rinia hitleriane në vitet e mia të hershme të rinisë. E kam bërë të ditur një gjë të tillë në shumë libra. Por është një gabim nga i cili kam ditur që të nxjerr mësim.

Marrë nga “Spiegel”, me shkurtime