"BRENDA MEJE" NGA KRISTO STOJA

Kristo Stoja



























Skica dhe tregime










“ Brenda meje “











skica dhe tregime











“BOTA SHQIPTARE”





2009

* *


Që të dish cili je, duhet të dish i kujt je, nga ç’fis rrjedh. Të parët
tanë janë marë vetëm me gurin. Me atë punë që trashëgon dhe vëllai im i madh,
Vangjeli, djali im, Arjani dhe kushëriri
im i parë, Llazua.


Ishin mjeshtër të gurit. Ndërtonin shtëpi të bukura dhe solide. Dhe
Koblara, vendi ku jetuan, e ka traditë mjeshtërinë e ndërtimit. Thuaj një fis
nga Koblara që të jetë shpërngulur në Gjirokastër, apo rrethinat e saj dhe të
mos qëllojë “mjeshtërok”: Koçollarajt,
Lulajt, Llukanajt, Kristot …


Koblara ka qenë fshat i madh me rreth 500 shtëpi, me shumë kisha, me disa
kroje, me shkollë, me dyqane, me rrugë të shtruara me kalldrëm. Shtëpitë ishin
si saraje, të punuara bukur, me gurë të zez e çati me rrasa guri. Shtëpitë mezi
dukeshin nga gjelbërimi i harlisur.


Në këtë fshat të shëndetshëm që, pjesën më të madhe të banorëve i kish në
kurbet, mbisundonte kultura, jeta e gjallë, mirëqenia. Pjesa tjetër e banorëve
mbaheshin nga puna në ndërtim. Ata ishin bërë mjeshtra të gurit dhe si
specialistë duarartë, ishin shumë të kërkuar
në rrethet pranë.


Babai i Odise Paskalit, Skulptorit të Popullit, shërbente në këtë fshat –
qytezë si prift dhe mësues. Ai, tërhoqi
për disa muaj dhe djalin, Odisenë, i cili mbeti me mbresa të pashlyeshme nga
Koblara. “Në Koblarë, - ka thënë ai, - më hyri dashuria për daltën. Atje i mora
mësimet e para të gdhendjes dhe latimit të gurit, te ata mjeshtra me emër”.


Koblara gjendet e barazlarguar nga rrethet: Skrapar, Korçë, Kolonjë e
Përmet. Kjo është arsyeja që në ndarjet administrative, herë e gjejmë në një
rreth, herë në tjetrin. Tani, së fundi, është brenda rrethit të Përmetit.


Është në kufi me Frashërin e dëgjuar. Andej dielli ngroh e ndriçon pa
kursim, ashtu si dhe bora, në një nga stinët, e ndërron peizazhin nga i
gjelbërt në të bardhë. Pyjet e pafund, përrenjtë gurgullues dhe lumi “paqësor”,
që u kalon pranë, ndoshta kanë ndikuar që këta njerëz të jenë të qetë, punëtorë
dhe me fantazi.


Në kohën e sundimit turk, Koblarjotët nuk e duronin dot nënshtrimin dhe Sulltani,
me parullën “Përça e sundo”, nëpërmjet emisarëve të vet, i detyroi pjesën më të
madhe të banorëve, të ndërrojë besën. Pas kësaj, “myslimanët” e përkëdhelur, i
ndërseu ndaj orthodoksëve: “Bjeruni kaurëve!”, ishte thirrja e vazhdueshme.
Pjesa orthodokse, vazhdimisht nën presion e kërcënim, u detyrua të shpërngulej,
duke marë me vete aq ngarkesë, sa mund të marrë njeriu, kur ka për të kaluar
qindra kilometra me këmbë, në përrenj, male, pyje, lumenj. Dhe u vendosën në
Lunxhëri, Gjirokastër, Dropull, Zagorie, si dhe në rrethet e Korçës, Kolonjës,
Përmetit dhe Tiranës.








* * *


Kur isha në Dhoksat, si fëmijë ëndërrimtar, simbol, që më lidhte me
Gjirokastrën, kisha kalanë e Shën Triadhës. Ajo, së bashku me kishën e vjetër,
më krijonin iluzionin e një makine të madhe, majë kodrës, që tërhiqte një
rimorkio të vogël. Iluzioni i afrohej disi reales, se nga fshati dëgjohej
uturima e makinave që lëviznin në qytet.


Megjithëse krejt të ndryshme, Gjirokastra kish veçantitë e saj, krahasuar
me Lunxhërinë. Vërtet kish pak gjelbërim, por ishte një qytet i tëri prej guri,
i mbërthyer në shkëmb, me shtëpi si kështjella, që “thithnin” rrezet e diellit,
sapo ai nxirrte synë mbi mal. Kish kalldrëme më të mira, kish një kala
madhështore, që si transoqeanik dukej sikur “i kish shpëtuar spiranca” nga Mali
i Gjerë e, ishte gati të “çante” mbi shtëpitë e Pazarit të Vjetër e të
përfundonte me turi në luginë.


Në këtë qytet, para se të transferoheshim si familje, unë kisha tre vjet që
mësoja në 7 vjeçare, duke bujtur: 1 vit te kushëriri i babait, Manol Koçi, vitin
tjetër, te kushëriri tjetër, Pandeli Thimjo dhe në fund te motra e babait,
hallë Nakja (Anastasia Paskali).


Pra, unë isha familiarizuar me qytetin, kur na dhanë në “18 Shtatori”
apartament, në shtëpitë tip sovjetike, një katëshe me katër hyrje. Ne morëm te
e para shtëpi e re, që ndërtohej në Gjirokastër, ku, më vonë, u mbaruan dhe të
tjerat. Shoqëri të reja, fqinjësi e re. Në rrugët e pashtruara të Gjirokastrës,
në ormane, në bibliotekë, në kinema, në kala, në Virua, kudo kam gjurmët që kam
shkelur. Apartamenti që kishim, ishte aq i ngushtë (40 m katrorë), sa që edhe
për të fjetur nuk na merrte të tetë vetëve, megjithëse qe përballë rrugës dhe
kishte shesh për të luajtur. Aty zura shumë miqësi.


Babai u detyrua të shesë shtëpinë në Dhoksat dhe, duke vënë dhe ca para mbi
të, bleu në Varosh një shtëpi goxha të madhe, ish pronë e Hashorvatëve. Shoqëri
të reja, miqësi të reja. Aty shtëpitë ishin të vendosura në mënyrë të tillë, që
të gjitha portat dilnin në një shesh katërkëndësh, të cilit i thoshnin Gjobek.
Domethënë, përsëri gjetëm shesh për të luajtur. Shtëpia kishte portë, avlli të
shtruar, qilare, sterë për të grumbulluar ujë nga çatitë, pat, dy dhoma gjumi,
një dhomë dimri, dhomë gatimi e ngrënie dhe tualet. Dhomat e gjumit dhe patin i
bëmë të reja, i shtruam me dërrasë druri, si dyshemetë dhe tavanet. Po kështu,
dritaret, dyert e këtyre ambienteve, si dhe portën e jashtme i bëmë të reja.
Kjo shtëpi kish një të keqe, që s’mund t’ia konstatoje me shikimin e parë.
Qilaret, stera dhe pati ishin nën nivelin e rrugës, ngjitur me shtëpinë. Kishte
shumë lagështi dhe këtu m’u sëmur djali, m’u bë me broshit asmatik. Pas gjashtë
vjet peripecish, na dhanë apartament në lagjen më të largët, në “Zinxhira”.
Djalit sikur ia hoqi njeri me dorë sëmundjen. Klima, vendi i terur e me diell,
apartamenti pa lagështi. Përsëri fqinjësi të reja, shoqëri e miqësi të reja.
Ndonëse larg, në këmbë shkonim e vinim nga puna, në këmbë shkonin fëmijët në
shkollë. Përballë ballkonit, një shkollë fillore e re dhe një shesh i madh, ku,
të gëzuar, loznin fëmijët e lagjes.


Kisha ikur nga ferma dhe punoja në gjelbërim në ndërmarrjen komunale. Një
gjë s’mu nda. Në Drejtorinë e Arkave të Kursimit, ku punova tre vjet e gjysëm,
pak meshkuj e vetëm femra. Në fermë, në qindra femra, meshkujt numëroheshin me
gishtat e një dore. Në komunale gjithashtu. Aty, midis lulesh e plot vajzave të
bukura, s’di si ma mori mendjen kjo “pulëbardha” që kam. Populli thotë: “Pula e
botës është më e majme”. Pak kisha aty unë?! Më hoqi mendjen Theodhora (Lola)
dhe u lidhëm për të mos u zgjidhur sa të kemi jetë.


Duke qenë larg dhe
ngushtë, një dhomë e një kuzhinë, ishim të detyruar të zgjeroheshim dhe, pse jo
dhe të afroheshim te puna e pranë njerëzve tanë. Morëm një shtëpi të bollshme,
në një vend piktoresk, me shesh e parking përpara, me dyqane pranë, jo larg
qendrës, në mes të të mirave. Djalin e kam të martuar. Ka dhe një vajzë.
Banojnë në Athinë. Vajzën, gjithashtu të martuar. Ka dy djem. Jam baba i
gëzuar. Jam gjysh i lumtur.


I lutem Zotit të na japë
vetëm shëndet!...

Marko, këtë s’duhej ta bëje...


tregim


Ai është ende i vogël, vetëm pesë vjeç. Harrohet pas lodrave dhe, si fëmijë i parë ka përvetësuar gjithë përkëdhelitë. Është tepër i zhdërvjellët, çamarrok, i zgjuar dhe ca i llastuar.
Para disa muajsh në shtëpinë e tij hyri një banor i ri. Familjes iu shtua
dhe një bebush. Të gjithë u gëzuan. Shtëpisë, sikur iu rrit ndriçimi, ajo gumëzhinte
dhe një e qarë e hollë i jepte asaj më shumë jetë. Marko e shikon vëllanë në dritë të syrit.. Ai çuditet, ndërsa bebja çdo ditë ndryshon; kënaqet, kur ai i buzëqesh, lë mendjen, kur ai guis si një trumcak, por më shumë lumturohet, kur Narcisi shkëputet nga duart e të tjerëve që ta përkëdhelë pak vëllai. Marko e do shumë. E ledhaton nga faqet, gusha, flokët dhe i pëshpërit në vesh, sikur ai të kuptonte: “Të kam xhan, dëgjove, të kam shumë xhan!”
Të gjithë mamaja, Eranda, babai, Thomai, gjyshja, Leonora, e të tërë sa janë, duken të përqëndruar te djali i vogël. Nxitojnë, kush e kush ta marrë në duar, kush e kush ta ledhatojë, kush e kush t’i japë diçka me përbetim nga shpirti i vet. Po Marko? Edhe Marko kërkon ta gëzosh. Ai dëshiron që të luajnë pak me të.
Ka nevojë për pak vëmendje. Marko nuk është bërë akoma i madh.
Dhe për habinë e të gjithëve, Marko, kohët e fundit, nuk ndihet aq i qetë. Ai nervozohet, kundërshton me dhe pa shkak dhe nuk komunikon sjellshëm si më parë. Në pamje të parë tregon se diçka i mungon.
Ç’ndodhi një natë?
Narcisi ishte i sëmurë. Hundët i rridhnin pa ndërprerje. Sytë i lotonin. Digjte. Grindej dhe qante me dënesë. Eranda ç’nuk i bëri, por foshnja nuk po qetësohej. U desh të thërrisnin doktoreshën. Ajo erdhi urgjent dhe, pasi e vizitoi me stetoskop, i kontrolloi grykën dhe e preku vende - vende trupin e zbuluar të bebes. Shkroi diçka në një recetë dhe këshilloi disa ilaçe. Ato Eranda i dispononte dhe ia dha fëmijës, po efekti s’po dukej, ai vononte. Lajmëroi mamanë, Leonorën, e cila, gjithë shqetësim, u shfaq, sikur të ishte pas derës... Edhe ajo me mënyrat e saj, por as populloret s’po jepnin rezultat. Më ç’t’i bënin. Ranë përmbys nënë e bijë mbi të voglin, por ai, sapo pushonte pak, fillonte përsëri nga “muzika”, sikur e përcëllonte njeri me hithra.
Natën vonë, por më në fund, erdhi dhe Thomai. Ai kishte qenë gjithë këto ditë me shërbim larg dhe nuk i kishin thënë asgjë për Narcisin. Ishte i lodhur dhe i lagur, ta shtrydhje. U mërzit shumë që e gjeti në atë gjendje djalin. Pyeste, i vinte dorën te balli dhe përpiqej ta ndihmonte, por s’dinte në ç’mënyrë. Njomzaku, mesa duket, u lodh duke qarë dhe, më në fund, iu këput koka në kraharorin e mamasë. E zuri gjumi. Me kujdes e vendosën në shtratin e tij. Pastaj të tjerët, pa bërë zhurmë, bënë sikur hëngrën diçka (ku u kalonte poshtë) dhe u përgatitën për të fjetur.
Marko, i heshtur, në majë të këmbëve, shkoi në dhomën e vet.
- Thoma, të kam shtruar nga dhoma e miqve. Ti je rraskapitur nga rruga e nesër e ke që të ngrihesh herët, - i tha e shoqja.
Leonora me Erandën zunë krevatin e madh pranë Narcisit.
- Shtriu ti, - iu lut Leonora vajzës, - ke dy netë pa gjumë. Je e dërmuar. Të voglin e kam kujdes unë.
Dhe gjyshja e Narcisit dhe e Markos nuk vuri gjumë në sy. Ajo herë kontrollonte bebushin për temperaturë, herë hidhej nga dhoma tjetër për Markon se mos zbulohej.
Aty rreth orës dy pas mesnate, kur të gjithë i kishte kapluar gjumi, Leonora, duke ecur pa u ndier, për herë të tretë shkon te dhoma e Markos. Hap derën me kujdes, afrohet te krevati, por ç’të shohë! Marko nuk ishte. “Do të ketë shkuar në banjë?”- mendoi dhe u drejtua për atje. Dera ishte e hapur. Kjo i ngrohu zemrën. Ndezi dritën. Por, ah dhe aty nuk ishte! U shqetësua. U kthye përsëri andej nga erdhi. Shikoi poshtë krevatit. Jo, as atje nuk ishte. U trondit. Mendoi të mos i zgjonte të tjerët. Ata, pak kishte që i kishte zënë gjumi. Do ta gjente. Ku do kishte vajtur? Kontrolloi në sallon, prapa e poshtë
divaneve. Çudi, si s’po gjendej! U çorodit. Megjithatë, e mblodhi përsëri: “Po unë pse jam fare, - mendoi në çast, - ai do të jetë futur të flejë me babin”. Dhe i lindi një fije shprese. I vinte zor të vinte te dhoma e dhëndrit, aq më keq ta zgjonte. Ai ishte i rraskapitur nga rruga e gjatë. Po ç’të bënte? Duhej gjetur Markoja.
-Thoma, Thoma, - i foli me zë të ulët dhe të dridhur vjehrra, - aty me ty është futur Markoja?
- Jo, u përgjigj, - i përgjumur dhëndri dhe brofi në këmbë i tronditur. – Pse ku është?!
Leonora, mbasi i shpjegoi se kishte më shumë se një çerek ore që kërkonte dhe askund s’e gjente. Të dy u lëshuan për të gjetur Markon. Aty për aty vendosën që të mos e zgjojnë Erandën.
S’lanë cep të shtëpisë pa kontrolluar. Shkuan në verandë, panë te oxhaku, hapën dollapët. Por, jo. Djali nuk po gjendej.
Panë derën e jashtme. Menduan, larg qoftë, mos kishte dalë. Jo, ajo ishte e mbyllur nga brenda, si zakonisht me çelës.
- Pu, pu, ç’na u bë djali !- psherëtinin të dy dhe s’i mbante vendi.
Thirrën e thirrën sa u ra në kokë, por gjithmonë me zë të mekur, për të mos zgjuar Narcisin dhe Erandën. Por, fatkeqësisht, përsëri asnjë përgjigje. Lëvizjet, të thirrurat, hyrje – daljet nëpër dhoma e zgjuan Erandën.
- Ç’kini, - u pëshpëriti tërë shqetësim ajo, - pse vini rrotull nëpër shtëpi?
- Markon, kërkojmë Markon dhe nuk e gjejmë kurkund, - i shpëtoi fjala Leonorës, tepër e tronditur.
- Korba djali, ç’m’u bë djali? E zeza ç’më gjeti? Patë nëpër të gjitha dhomat? Ç’e dua unë jetën tani?!
- Mblidhe veten, pa do ta gjejmë, - përpiqej t’i jepte kurajë e ëma, ndërsa për vete ishte lëshuar fare.
Thomai, nga ana e tij, ishte kontraktuar i tëri. Nuk dinte më si të vepronte.
Të tre iu futën përsëri kërkimit, ashtu të tronditur sa s’ka më. Markoja nuk u gjet.
- E zeza djali, ç’na u bë djali, na kanë marrë djalin! - filloi me lebetitje Leonora.
Nisi të shkulte flokët, të çirrte faqet e lotët i lanin fytyrën, u këput në tokë dhe humbi ndjenjat. I ra të fikët.
- Thoma, nxito, sillëm pak raki.
Bjemë dhe një copë rrobë e çakmakun t’ia djegim në hundë. Pa merre një herë
babin tim në telefon.
Dhe Eranda e ndihmuar nga Thomai, ia doli ta përmendë mamanë. Ajo hapi pak
sytë dhe foli si nëpër gjumë: “Djalin e zeza, djalin e gjetët?”
Për momentin që të mblidhte pak veten, e gënjyen. I thanë që e gjetën.
- Ku e keni, ta shikoj?
Si nuk e pa nipin e saj të dashur, i ra përsëri të fikët.
Gjithë kjo shamata e zgjoi Narcisin. Ai filloi të qajë si i lemerisur, a
thua e shponte njeri me gjëlpëra. Kishte të drejtë.
I digjte koka, i skuqnin faqet, i përvëlonin duart foshnjës.
Po tani nga t’ia mbanin? Të reshtnin të voglin, të përmendnin Leonorën, apo
të gjenin Markon...
Trokiti dera. Thomai vrapoi, e hapi dhe te salloni ia behu, duke iu marrë
fryma, Kosta, babai i Erandës.
-Ç’kini? Ç’iu ka ndodhur? – iu drejtua vajzës dhe dhëndrit, ndërsa sytë i
vajtën te gruaja, që dukej si në gjumë e vdekur. – Po kjo ç’ka?- dhe i vuri dorën
te balli i ftohtë i të shoqes.
- Lere mamanë, atë e përmendim ne, - i foli vajza si për t’i dhënë drejtim
punëve,- po Markon, na e gjen dot Markon.
Mbasi mori vesh shpejt e shpejt, se çfarë kishte ngjarë dhe ç’kishin mundur
të bënin, gjer në atë moment, Kosta i orientoi:
”Qetësoni në radhë të parë fëmijën, ndërsa Leonorën do ta fërkoni fort me
raki ose alkool te damarët e qafës. Asaj i ka ndodhur kështu edhe herë tjetër,
se nuk i përballon dot dramat. Kështu e kemi ngritur në këmbë. Sa për Markon, unë besoj se ai brenda shtëpisë është.
Ashtu me atë qetësinë, që e karakterizonte dhe në çaste kritike, i zuri
dhomat me radhë. Tani s’kishte arsye të mos thërriste fort. Të gjithë ishin zgjuar. Të gjithë një merak i mundonte, të gjendej djali sa më parë.
- Marko, o floriri i gjyshit, ku je?- dilte një zë i dashur dhe i shqetësuar nga goja e flokëthinjurit.
- ...
- Pëllumb i gjyshit, dil se ka ardhur gjyshi përgjithë natë, në shi dhe në këtë të ftohtë!
Ikën dritat.
- Dhe kjo na duhej, - foli tërë nervozim Thomai. – Si xhamën nuk i lënë një herë pandërprerë? U bëfshin lëmsh, u bëfshin, me gjithë drita! E, tani,
kushedi se kur do t’i lëshojnë prapë. Nuk mendojnë që kemi të vegjël, të sëmurë... .
- Gjeni një qiri ose një elektrik dore, - iu drejtua vjehrri dhëndrit.- Dhe pastaj ndihmo andej gratë.
Me elektrik në dorë, gjyshi iu drejtua dollapit.
- Marko, zemra e gjyshit, a më dëgjon? Hajde, të keqen gjyshi, mos e mërzit gjyshin!
Një zë, si nga fundi i pusit, i ëmbëlsoi veshin gjyshit:
“Jam këtu, gjyshi, në mes të kostumeve. A do më vrisni?!”
- Hajde, të pastë gjyshi, kush guxon të vërë dorë mbi ty! Ti ke gjyshin.
Djali doli ngadalë, iu hodh gjyshit në qafë dhe zemra i rrihte tak -tak-tak. I ndrojtur, si i zënë në faj, kapi fort dorën e ngrohtë të gjyshit dhe u çapit me ngadalë drejt sallonit.
- Gjyshi, më fal, unë bëra vetëm një shaka! Po pastaj e kuptova se i shqetësova
të gjithë dhe pata frikë të dilja. U struka thellë që të mos më gjenin.
Djalit i dridhej zëri, por dorën s’ia lëshonte gjyshit. Ajo i dukej e dashur, e butë. Markoja e donte për mend të kokës gjyshin. S’rrinte dot dy ditë pa e parë. Dhe e kuptonte se edhe gjyshi çmendej për nipin.
- Me kë flet ashtu andej?- e pyeti tërë habi Eranda babanë e vet.
- Me të bukurin e gjyshit. Ishte ngujuar në cep të dollapit dhe i janë bërë duart akull. Prandaj, ja ku po u them: “ Bëtë provë e vutë dorë mbi Markon, me mua i keni punët keq!
Erdhën dritat.
Leonora sapo ishte përmendur. Fytyra i ishte bërë limon. Thomai akoma s’po e mblidhte veten. Nuk u besonte ngjarjeve të kësaj nate dramatike. I skuqur shfrynte dhe s’gjente qetësi. Eranda, që i përjetoi më e shqëtësuar tronditjet, një fytyrë i ikte, një fytyrë i vinte. Narcisi, që kishte qarë sa s’ka më, ishte llangosur dhe nuk dallohej, ku i fillonin lotët dhe ku i mbaronin sekrecionet e hundës.
Marko i mbërthyer fort pas gjyshit, si i zënë në faj, ishte qetësuar, shikonte me radhë personazhet e kësaj nate dramatike, shkak i së cilës ishte kryesisht ai, që u shkaktoi kaq makth.
- Kërkoju të falur, të keqen gjyshi.
- Më falni. Nuk e bëj prapë, - dhe iu sul vëllait, duke e puthur në faqe, në flokë, në duar. Dhe ëngjëli i perëndisë, sikur kuptonte ç’po ndodhte, filloi t’i qeshë, siç dinë të qeshin aq ëmbël foshnjat. Pastaj, iu hodh gjyshes: ”Aman, nënë, mos bëj më si sot! Unë të dua shumë”.
U kthye pastaj nga mami. Duke e parë në bebe të syrit, ai dalloi te ajo një si farë “largësie”. Po shikimi i pafajshëm i Markos e “çarmatosi”. Serioziteti u kthye në keqardhje dhe ndërkaq e tradhtoi një buzëqeshje. Ah, babai, me babanë e kishte më keq! Ai s’ia falte çapkënllëqet, që sillnin shqetësim në familje. Si të bënte? Pak me vështirësi, u kthye nga i ati. Thomai vazhdonte ta shikonte me inat. Djali uli kokën.
Pastaj e shikoi drejt në sy. Babai s’e jepte veten. Markua iu fut midis këmbëve dhe duart e veta i futi brenda duarve të babait. Diçka kuptoi. Besoi që e zbuti. Dëgjoi nga goja e tij një zë autoritar, por që toni i rreptë humbiste rrugës duke u zbutur:
- Hajde, se ta rregulloj unë ty, ty që na çmende, na hoqe mendjen e kokës...
- O, ba, si do të më vrasësh ti mua? E dëgjove televizorin në darkë? Ai tha se sot është dita e luftës kundër dhunës.
Shkriu gjaku, që ishte turbulluar keq këtë pasmesnatë. Afër të gdhirë, në shtëpinë
e Markos, plasi e qeshura.
- Po mirë, more Marko, pa thuaja gjyshit, pse e bëre këtë?
- O gjyshi, po a e di ti që këta ranë të gjithë përmbys mbi Narcisin dhe
mua më harruan? Po mua më duan këta, apo vetëm Narcisin?
- Të duan, shpirti i gjyshit, njësoj si vëllanë, po ai është i vogël dhe ka
më shumë nevojë për pekule! Ti po rritesh...

Gjirokastër, 20.12.2007