"Ankthi i nënës" tregim nga Kristo Stoja

Ankthi i nënës


Krushkave, që u hahej shumë muhabeti, atë pasdite dhjetori i ishin afruar oxhakut dhe qanin hallet me njëra - tjetrën. Këtë radhë kishte ardhur Çenua për vizitë te Evanthia. Mbasi e pinë kafenë, mysafirja e kujtoi të zonjën e shtëpisë për të vazhduar bisedën, atje ku e kishte lënë.
- Po me Kriston ke hequr shumë?
- Jo dhe aq, - u përgjigj Evanthia, - atë e kam patur djalë të shtruar dhe të lidhur shumë pas librave. Po, një herë, ma ka bërë gjakun ujë.
- Pa hë, aman të keqen!
- Ky djalë, që ta kisha fjalën, mësonte shumë. Çdo vit të shkollës më vinte me fletë lavdërimi. Këtu, në Dhoksat, kishim një mësues flori, një djalë të zgjuar nga Elbasani. Hyjni Ceka, e quanin. Thonë që e kishin degdisur gjer këtu për punë biografie. Ai e donte Kriston për mend të kokës. Kur merrte vesh që, burri, i cili, në atë kohë, punonte si murator në qytet, do të kthehej, ai bujtte te ne, si djalë i shtëpisë. E kishte mësuar që i lironim vendin në krye dhe, sa vinte, zinte vend te oxhaku. E respektonim, jo vetëm si mësuesin e fëmijëve, por në radhë të parë si njeri dhe si jabanxhi. Ishte i përsosur. Të pakta ishin shtëpitë, që Hyjniu u shkonte për vizitë. Kryesisht ato ishin familjet, fëmijët e të cilave mësonin mirë.
Një ditë, teksa po pinte kafe me burrin, iu drejtua atij, si me të lutur:
- Dëgjo, Sokrat, kam një sugjerim për ju, - dhe e mbështeti pranë gjoksit Kriston, që i rrinte afër. – Kristua më pëlqen se, jo vetëm është nxënës i shkëlqyer në mësime, por është dhe i sjellshëm, i respektuar, inteligjent, pra fëmijë i zgjuar, desha të thosha. Ju rekomandoj që të mos e lini pa shkollë. Sikur fjala vjen të hiqni dhe nga buka e gojës, po djali le të arsimohet.
- Në mbarimin e fillores e rregulluam te ca njerëzit tanë në Gjirokastër, ku vazhdonte shtatëvjeçaren. Shkonim në qytet, një ose dy herë në javë, për t’u interesuar për të, por, shyqyr zotit, për tre vjet nuk na solli asnjë telash. Të shtunave, me mbarimin e orës së fundit, vinte në fshat dhe kthehej të hënën në qytet. Rrugën e bënte gjithmonë me këmbë. Dhoksat – Gjirokastër donte dy orë të mira.
- Po pse me këmbë?
- Ku kishte në vitin 1955 rrugë, pa le makina. Dhe që ta kisha fjalën, djalin e ormisa që në pikë të sabahut për qytet. Erdhi dhe Antigoni, vërsike me Kriston, që mësonin në të njëjtën shkollë, po në klasë paralele.
Atë natë shiu kishte rënë me gjyma dhe vetëm në mëngjes kishte reshtur pak. Errësira e dhjetorit nuk të linte të kuptoje në kishte ndërmend të hapej. I dhashë një llabane të dhirtë, që arrinte të mbulonte kokën, kurrizin dhe librat, si dhe i vura pak ushqim me vete.
Ndërsa krushkat qanin hallet me fëmijët e tyre, jashtë filloi një shi i rrëmbyer. Kokërrat e breshërit kërcisnin në xhamet e dritareve, siç kërcasin misrat e pjekur në tigan. Evanthia i shtyu dhe më urët e zjarrit, thërmoi me cimbidh disa thëngjij që zjarri të merrte dhe u ul përsëri në shiltenë e saj.
- Hë, pastaj?- pyeti tërë merak dhe kureshtje Çenua.
- Të dy fëmijët humbën në errësirë. E, unë nga njëra anë merresha me katër fëmijët e tjerë, vjehrrën plakë, që kishte zënë krevatin dhe punët e panumërta të mëngjezit, nga ana tjetër mendja më punonte te djali. Për gjysmë ore ra një shi, po ç’shi! Litarë. Përzier me breshër si ky, që dëgjohet përjashta. Vetëtimat, si gjarpërinj të zjarrtë, çanin qiellin dhe, pas disa sekondash, artileria e rëndë e bubullimave tundte vendin... Kushedi se ç’bëheshin këta fëmijë, këta nxënës të vegjël, vetëm nga 11 vjeç, që po çanin stuhinë!...
Që të përshkoje distancën fshat - qytet do të kapërceje disa përrenj, të cilët, në muajt e dimrit, egërsoheshin dhe shndërroheshin në lumenj të rrëmbyer, duke sjellë me vete ujë të turbullt, gurë, degë, trungje... Asnjë prej tyre nuk kishte urë. Njerëzit me vështirësi kalonin nëpër disa ngushtica, duke u mbajtur nga degët e pemëve, ose duke kapërcyer gur mbi gur..
“ E zeza, - thoshja me vete. - E mora në qafë djalin dhe vajzën e botës, i mbyta me duart e mia”.
I lutesha zotit t’i ndihmonte këta fëmijë të pafajshëm, që morën rrezikun në këtë mëngjes të frikshëm.
- Ç’paskeni hequr, moj krushkë!
- Ne shtëpinë e kishim në çetën* e poshtme, në hyrje të fshtatit. Kontrolloja rrugën dhe njerëzit, që hynin për në fshat. I pyesja gjithë merak: “ Nga qyteti vini?” “Jo, moj motër, unë isha këtu poshtë, kontrollova arat, mos më ishin përmbytur... “.
“Nga qyteti vini?” “Jo”. Dhe asnjë haber.
Në fund, një mesoburë m’u përgjigj se vinte nga qyteti.
“Mos pe dy fëmijë, djalin tim, Kriston dhe Antigonin e Lenos?” “ Jo, unë gjatë gjithë rrugës, nuk takova njeri. Përrenjtë ishin fryrë, kishin dalë nga shtrati dhe ishin bërë të pakapërcyeshëm. Unë e di si kam ardhur. Po te Azmaku, në mes të fushës, ujët ishte bërë det. Një burrë, atje pranë, më tha se kishte parë dy fëmijë, të cilët venin nga fshati në qytet, që hynë në ujë, por më vonë nuk vuri re se ç’ndodhi me ta. Nuk i pa të kalonin...”.
“Korba, - thirra, - si të mban vendi, moj këmbëtharë! ... Na u mbytën fëmijët! Po mua gojëtharës, si m’u kyç goja dhe nuk ngula këmbë që të mos i lija? Punë e madhe se do të humbisnin një ditë mësim”.
“Jo, moj Evanthi, mos u trondit! Ata mbase kanë kaluar dhe ai burri, që e kishte mendjen edhe te bagëtitë e tij, nuk do t’i ketë vënë re, ose, ndoshta, janë futur gjëkundi poshtë ndonjë peme për të pritur derisa të pushonte shiu e të ulej niveli i ujërave”.
Po më mbante vendi mua?! S’kishte njeri që të më mbushte mendjen se ata fëmijë ishin gjallë, pa i parë vetë me sy. Ashtu e tmerruar, si e çmendur, vrapoja monopateve, përmes pyllit, midis shkurreve me gjemba, duke kapërcyer përrenjtë njëri pas tjetrit e duke thirrur me sa kisha në kokë. Po asnjë përgjigje. Kërkoja majtas –djathtas, kontrolloja nën rrugë e matanë rruge e, si nuk hasja në ta, përsëri vrapoja. Ja dhe Azmaku, ky përbindësh, që tmerron kalimtarët, kur del nga shtrati! Ai tani ishte zbutur dhe uji vinte jo shumë i turbullt. Shiu kishte ca që kishte pushuar. Gurët, që shërbenin për kalimin e njerëzve, arrinin të dukeshin dhe mund të shikoje gjatë ecjes së rrymës deri në thellësi të kanalit. Më hidhej zemra si zog. Nuk e pranoja dot të keqen. Kalova disa metra në të dy krahët e kolektorit, por s’pashë asnjë gjurmë. Më mbante një shpresë. Mos kanë kaluar dhe kanë arritur shkollën? Ashtu me dy mendje, “njëra mos largë qoftë”.... dhe tjetra “ishalla” u nisa për në qytet.
Kur arrita te korridori i shkollës, ashtu e papërmbajtur dhe duke marrë frymë me zor, iu drejtova një mësueseje. Po ajo paskish qëlluar një grifshë, jo njeri:
- Jam nëna e Kristo Stojës. E kam këtu, në klasë të pestë. Të lutem, mund të më sqarosh, në se ka ardhur djali në shkollë?
- Ou, moj shoqe, keni oreks juve! Në qindra nxënës që kemi ne, nga mund të di unë se ka ardhur apo jo djali yt?- m’u kthye me indiferentizëm e me një farë qesendije mësuesja, që e thërrisnin Vera. Pastaj m’u afrua gati të më shtynte, duke më vënë dorën për të më nxjerrë jashtë portës.
” Të lutem dil, e kemi të ndaluar të rrijë njeri korridoreve, në kohën, kur bëhet mësim ”.
Prapa krahëve të mi shtyu me forcë portën, që kërciti, sikur do të thyhej...
“Mos të mbiftë fëmijë në bark!”- e mallkova. (Kam mësuar që ajo tani është mbi 70 vjeç e s’është martuar).
Kishte pak që kishte filluar mësimi. U afrova pranë dritares së një prej klasave të katit të parë. Një zë i ëmbël prej prindi komunikonte ngrohtë me nxënësit e vet. E njoha se kisha vajtur disa herë tek ai për t’u interesuar për mbarëvajtjen e djalit, ishte drejtori i shkollës. Ai jepte lëndën e letërsisë.
“Jam që jam, - mendova, - po rri këtu e po pres, deri sa të mbarojë ora e mësimit. Pastaj hyj të marr vesh për djalin. Xhamet e dritares ishin veshur nga brenda me avull, kurse tymi dilte shtëllunga – shtëllunga të zeza nga tubi i sobës sipër meje. Aty ku isha, nuk mund të shikoja asgjë, veçse kisha një favor dëgjoja për bukuri sikur të isha brenda.
Zëri prej babaxhani i drejtorit kumboi ëmbël në mjedisin e nxënësve:
- Sot, të dashur fëmijë, keni ardhur në shkollë në këtë mot të keq. Dikush ka ardhur nga afër, por nëpër shi. Dikush prej jush akoma më keq, ka ardhur nga larg, për të mos e lënë mësimin. Ka prej jush që janë të lagur, se nuk iu arriti koha të thaheshit, të ngroheshit, të mblidhnit veten. Kjo është sakrificë për shkollën dhe unë e kuptoj se ju e doni atë, i doni librat, i doni mësuesit, të cilët japin gjithçka nga vetja për t’u bërë të ditur. Në këto kushte unë kam menduar që sot të bëjmë një orë të lirë letrare. Kush nga ju me dëshirë, do të dalë para klasës dhe të na tregojë vështirësitë, që ka përjetuar për të ardhur në shkollë.
Një grumbull zërash, një përzgjedhje e mësuesit dhe pastaj një monolog fëminor, i çiltër, i sinqertë dhe i treguar bukur.
-Si zëri i tij më duket, - mendova në çast. – O Zot i madh, mbamë mendjen në kokë!
Dhe u drodha e tëra. Lotët më vërshuan faqeve, gushës dhe më binin para këmbëve të mia, si pika shiu.
- Mbrëmë, deri vonë, mësoja pranë kandilit në fshat. Sot u ngrita herët, që në pesë të mëngjesit, për të arritur në orar. Jemi larg, dy orë me këmbë. Stuhia, që bëri gjithë natën, menduam se e shfreu inatin dhe thamë se do të qetësohej gjatë mëngjezit. Bashkë me mua në këtë shkollë mëson edhe një vajzë nga fshati ynë. Me të e bëmë rrugën dhe fillimisht nuk ra shi. Më mbeti merak për nënën. Ajo, mbasi më përgatiti dhe u nisëm, vura re që iu mbushën sytë. “Kujdes të keqen nëna! Po e patë keq, kthehuni. Shkoj unë te te drejtoria e shkollës dhe ju justifikoj”.
I them Antigonit të nxitojmë, sa s’kanë dalë mirë përrrenjtë. Ta shkurtojmë sa të mundemi rrugën, për t’iu shmangur staneve, që të mos na hanë qentë.
Qielli ishte si një çadër e zezë, që grisej herë pas herë nga “tela të përdredhur”, të zjarrtë. Nga ndriçimi i vetëtimave gjenim rrugën. Kjo na bëri që edhe u gremisëm ferrave, u lodhëm monopateve dhe u bëmë ujë, duke kapërcyer përrenjtë. Shiu i madh na zuri, pa dalë ende mirë te Qafa e Petrovecit, mbi Topullaraj. Sidoqoftë, ne nuk ecnim, ne rendnim të kapur dorë për dorë. Hallin e madh e kishim te Azmaku. Ky nuk është lumë, as përrua, por një kanal i gjerë mes fushës, që grumbullon ujërat e parcelave të të dy krahëve. Ai fillon i ngushtë qindra metra më lart dhe në vazhdim zgjerohet, duke krijuar një mikroliqen te vendi, ku rruga merr kthesë. Azmaku është aq i qetë në ditët e zakonshme, sa që ngjan me një rrëke, që gjarpëron midis zhukave. Katër pesë gurë vendosur tërthor tij shërbejnë që kalimtarët të kapërcejnë nga njëra anë e kanalit në tjetrën. Po, kur bie shi, siç ndodhi mbrëmë e sot në mëngjes, Azmaku fryhet, xhindoset, si ata demat e Spanjës, kur u vënë bezen e kuqe dhe s’pyesin e marrin ç’të gjejnë përpara. Dhe ashtu ishte bërë edhe sot. Te vendi, ku duhej të kalonim, qe një det i vërtetë, i turbullt, i egër, kërcënues.
Iu afruam, por s’dinim si të vepronim. Shtegu, gurët, brigjet e kanalit nuk dalloheshin. Ujët e rrëmbyer mund të na merrte me vete. Sidoqoftë, i them Antigonit, të hipi kalikaçe* te unë, me qëllim që të rëndojmë e mos të na merrte rryma me vete. Sapo u afrova te mezi i kanalit, ujët më arriti në gjoks. Vazhdoja ngadalë dhe me kujdes përparimin, duke i orientuar këmbët në kërkim të gurëve. Para ujit të rrëmbyer, pesha e shoqes mbi trupin tim më dukej pendë. Për një moment më rrëshqiti këmba nga guri dhe humba ekuilibrin. Vajza thirri frikshëm, me sa kishte në kokë: “Na mbyte!” Fati e desh të mos rrëzohesha, se ndryshe, do të ishim sosur në Vjosë. U zbrapsa. Në këtë kohë një trok kali, që vinte me vrap më përmendi nga rreziku i vdekjes. Një burrë, sipër tij, i veshur me rroba të zeza shajaku dhe me një palë mustaqe të shkurtra, më bërtiti:
“Ç’bëni kështu, more? Të marrë jeni? Keni ndërmend që të mbyteni? Nuk e shikoni që është bërë det e sa vete shtohet? Hajt hipni mbi kalë, t’ju kaloj matanë!”
Na mbërtheu një nga një si kukulla. Të parën ngriti vajzën, të cilën e sistemoi para vetes. Pastaj, më mbërtheu mua dhe më çoi te vithet e kalit.
“Kapu, pas meje, nga mezi fort, jezit, se desh ua bëre gjëmën familjeve tuaja”.
Na kaloi në anën tjetër të kanalit, na uli në tokë dhe ia dha përsëri vrapit në drejtim të Valaresë.
Ne nuk arritëm as ta njohim, as ta falënderojmë. Kur mbërritëm në shkollë ishim të qullur, sa që edhe gjuha në gojë na ishte lagur. Dhe tani s’na mbetet gjë tjetër veç t’ju falënderojmë ju, shoku drejtor, për kujdesin, që tregoni për ne. I gjetëm sobat të ndezura, të skuqura flakë. U ngrohëm, u thamë dhe mblodhëm veten”.
Unë, që qëndroja jashtë dritares, nuk mund të duroja më. Më gëlonte gjoksi, më hidhej përpjetë. Shtyva portën. Shyqyr mësuesja pa shpirt nuk e kishte kyçur dhe kishte shkuar të ngrohej. Trokita te dera e klasës dhe akoma pa marrë përgjigje, në mund të hyja, u ndodha përballë Kristos tim, iu lëshova, e përqafova, e putha dhe e shtrëngova fort. Lotët s’më mbaheshin. “Biri im, për pak të humba! Unë e pata gabimin!”
Dhe ngrita duart drejt qiellit: “Të faleminderit, o Zot! Faleminderit, o Zot, që e dëgjove zërin e nënës dhe m’i shpëtove këta fëmijë!”
Pak më vonë, e mblodha veten dhe iu ktheva drejtorit:
” Më fal, shoku Azis, që hyra pa lejë dhe u tregova e pasjellshme. Por, s’mund të duroja! Faleminderit për gjithçka bën për këta fëmijë!”.
Drejtori, Azis Hoxha, ky njeri trupvogël, por i madh nga shpirti, i qetë dhe buzëgaz, tha:
- Jo, moj shoqe, në këtë rast edhe ne duhet të shikojmë gabimet tona. Ja mua më çudite që ti, e bërë ujë, e dërmuar nga rruga e gjatë dhe e tronditur sa s’ka më, paske qëndruar jashtë në të ftohtë, në dilemë, se a do ta gjeje vallë djalin!”
Nxënësit e klasës i kishin drejtuar sytë nga kjo skenë mallëngjyese dhe me mendje, si në një film, përjetonin peripecitë e shokut të tyre për të mos humbur shkollën.
Gjirokastër, 04.01.2005

Shpjegues:
1. ormisa- përgatita
2. llabane- mbulesë prej leshi, me të cilën barinjtë mbulojnë kokën dhe shpinën.
3. çetë- mëhallë, lagje
4. kalikaçe - duart në qafë dhe këmbët rreth mesit (qëndrim mbi shpinën e tjetrit (tjetrës)


Fragment nga libri " Brenda meje"