ZAGORIA "PERLA PROFIL I BISKUAR" Kristaq

Ksenofon Dilo mban titullin “Piktor i Merituar” është i shquar në Artet e Bukura, në atë të Pikturës. Veprat e tij përbëjnë një “mozaik” të gjallë e shumë gjinish. Lëvron me origjinalitet e në mënyrë të spikatur portretin, peizazhin, skicën e tjerë. Veprat e tij janë të shumta.

Veçanësia e një takimi të përvitshëm

Tashmë tradita për t’u takuar përvitshëm ka marrë rrugë edhe për fshatin Topovë. Ngjasi e veçantë, bukuri mallimi, përndritje dhe rilindje plot vlera. Jo vetëm “Shqipëria” topovite mblidhet në Topovë, por edhe ajo që ka emigruar. Janë takime me objekt. Njohje e vjetër e ripërtërirë, njohje e re që do të përvijohet dhe do të hedhë hapa të sigurta në rritje të dashurisë

dhe lindjen e miqësive të reja. Dhe këto takime kanë një përurim të ri: ndërtim vijash vaditjesh, bërje të “ligjërojnë” nga gurgullimi çezma të reja, kthime në identitet arkitektonik. E paharueshme është ndërtimi i kishës së re të Shën Gjergjit në vitin 2002 të ndërtuar dhe të kompletuar nga Arqile Nika dhe Koço Irakli. Në këtë kishë “dhuratë” u realizua një meshim i parë shumë i bukur dhe domethënës. Arqilea me Koçon derdhën një shumë të madhe financiare për ndërtimin e kompletimin e kësaj kishe, përkrah varrezave të fshatit, ku prehen në përjetësi edhe gjyshi dhe gjyshja e Arqile Nikës. Ishte një kishë, e cila ishte e rrënuar. Jo vetëm të parët e topovitëve, por edhe të tjerë u falën, u bekuan dhe besuan në shenjtërinë e kësaj kishe… Kjo është një ripërtëritje jetësore, e cila është nisur për udhë

edhe në Topovë, ku biznesmenët e origjinuar nga ky fshat si të lartpërmendurit, por edhe të tjerë, mes tyre edhe Edmond e Thoma Dilo japin kontribut të përvitshëm.

Lidhja e Krijuesve “Pegasi” Gjirokastër
dhe Shoqata Atdhetare – Kulturore “Çajupi”, Dega Gjirokastër, Komuna Zagori
organizojnë veprimtarinë letrare: “Tingujt e shpirtit”
Fjala e ditëlindjes (fragment)
Datë 06.01.2004
…Jorgo Teloja sprintoi me librin e tij të parë poetik “Evë moj, si u gënjeve” (Pesha e mëkatit). Në parathënien e këtij libri kam cituar shprehimisht: “ Paraqitja ekëtij libri disi të veçantë, i ngjan një premiere SIMFONIE TË NJË NJERIU TË NDJESHËM, QË “çukit”, qëmton, shqetësohet, sulmon, trondit, puth,, ngulçmon, pulson, ajros, fal e …, duke lirizuar me natyrën e tij të ëmbël, duke i ngritur “stërkëmbthe” poetike Heshtjes, që e sëmbon…”

Duke qenë “produkt” i një treve dhe duke lulëzuar ndjenja e “skajit të lëmuar”, e traktit dhe partneritetit etik, e manifestimit të humanizmit intelektual, e dashamirësisë poetike, e krijimit të urës së lidhësisë, por si dy monopate të dalluar startuam dhe doli nga “Materniteti i Krijimit” libri i dytë poetik “Klithja e Yjeve”. Një semantikë poetike e mbijetesës, ku fokusohet shkreptima e rendjes, kalërimi i yjeve që në substancën rrëfejnë, apo pohojnë kalorësisht “Ngjalljen” e asaj, që anatemuan të parët.

…Poezia e re vrullon figurativisht dhe ka të drejtë të sfidoi moralisht, por edhe të vlerësojë atë që shkoi, ta evidentojë në një parabolë kurbimi: “Shihni parabolitetin e Yjeve”. Për vëllimin “ Klithja e Yjeve”, të cilin e vlerësoj si një nga veprat më të arrira të Telos në vitin 2000 jam shprehur: “…Jorgo Telua ka etje poetike. Kërkon, që në një periudhë tërë kohore të nxjerrë në dritë “krijesat e veta”, duke i nunëzuar me emra tronditës që të zënë vend në “ALTARIN E KRIJIMEVE TË TREVËS DHE TË VENDIT”… Yjet klithin dhe qielli është i rënduar nga një zezim i përfolur tejet errësor dhe yjet klithin me intonacione, që kërkojnë shërbimin e planetit ngatrrestar!”

Cila është diagrama krijuese e Jorgo Telos?
“Evë, moj, si u gënjeve” (Pesha e mëkatit) 1998, “Bubushi dhe dikushi”, 1999, “Babi, keq të mos të të vijë”, 1999, “Verë dhe uthull” fabula, 1999, “Klithja e Yjeve”, 2000, “Tingujt e shpirtit”, 2001, “Humor pipereska”, epigrame 2004, “Kumte dashurore”, lirika 2004. “Sfidanti legjendar”, poemë kushtuar kapedanit zagorit Kiço Vlashit, “Hedhja e zareve”, roman , 2005.

Një shkrim analitik

Plasaritja kërkon terapinë e dritës
Qiparizi i dhimbjes njerëzore
( Rreth vëllimit “Pulsi i dhimbjes”)
Kristaq F. Shabani dhe poezia e tij përbëjnë njëherazi një individualitet madhor e të spikatur dhe një rast të veçantë në Letërsinë e sotme shqipe. Kristaq F. Shabani është poet i letërsisë intelektuale dhe njerëzore. Këtij poeti krenar i shkon për shtat një lloj fisnikërie e veçantë.
Rivrasja e Profetit,/kacavirrja e majmunit./ Ringjallja e Profetit: /Ditën e lexoj së mbari!

Të perifrazosh e të komentosh poezitë e Kristaqit është njësoj sikur të duash të belbëzosh, të thuash keq ato që janë thënë me akcent bilbili.
Ecja vuan nga nervat,/ pi hapa qetësuese./Gradat e dhimbjes shtohen./ Në një lule të shpërthyer: /“Petale shprese dhe lule gjembi!
(Tej Poleve “Pulsi i dhimbjes” faqe 15.)

Poezitë e Kristaq Shabanit këndohen, dëgjohen, ndjehen, shijohen, meditohen jo vetëm një herë, por shumë herë.Çdo poezi është një xhevahir me shumë faqe, që ndrit secila më shumë e më bukur se tjetra.
Mermerin me lule e vendosën,/ sa e pa syri mermeri plasi.../Nga mënga e syrit nxjerr një “AS”./ Plasaritja kërkon Terapinë e Ditës.
(Plasaritje).

Duke e parë çështjen nga pikëpamja e kohës, këto poezi janë krijuar në periudha të ndryshme (Zhej, Sheper, Prishtinë, Peshkopi, Barjam Curri, Athinë) të frymëzuara nga ngjarje e rrethana të veçanta. Kam përshtypjen duke lexuar librin “Pulsi i dhimbjes”, se autori i tyre shkruan jo në çdo rast e me të parin frymëzim, por kur dallga e frymëzimit shpërthen masën për të shtyrë ndër përfytyrime e shprehje të gjalla. Kristaq Shabani është një poet konceptesh. Bërthama e veprës së tij është mendimi, ideja. Dhe ideja vë në lëvizje krejt botën e fantazisë së tij. Te Kristaq F. Shabani nuk mund të ndash idenë nga trajta. Ndër poezitë e tij nuk ka zona të errta. Krejt bota e tij poetike është përfshirë nga një dritë e fuqishme.

Petalja vuri unazë /në gishtin e saj petak;/ u kurorëzua të Dielën /me Pistilin./ Një puthje nektar/ e premtim përbetimi.../ Të Premten /gishti u bë më petak./ Papritur unaza nga gishti ra, / i humbi shkëlqimi floririt./ Faji nuk mbeti si gjithmonë jetim. /Faji: “Tradhëtia e Pistilit”/ (Shkelja e kurorës).

Poezitë e Kristaq Shabanit u sjellin një kontribut të shëndoshë letrave shqipe. Stili i thjeshtë, i qartë dhe i fuqishëm s’ka të bëjë aspak me formën abstrakte. Mund të themi se është pranë Migjenit, që e kuptoi artin si një shfaqje të përpjekjes shoqërore.
Kristaq Shabani nuk shkruan, por gdhend. Poezitë e tij të kujtojnë ato gdhendje muratorike me gurin e ashpër, gurë me të cilët zbukuroheshin në qoshet apo sipër portave të shtëpive shqiptare. Ai nuk vargëzon duke renditur fjalë, por kërkon të tilla që të rëndojnë e të zënë vend si gurë në një mur mjeshtëror.

Ai kërkon harmoninë dhe melodinë si elemente bazë të harmonisë, kërkon latimin dhe gdhendjen e mundimshme si elemente bazë të arkitekturës poetike. Më tepër se te zbulimet e befta poetike, forca e poezisë qëndron te gjetja, gdhendja e vargut dhe e fjalës, mënyrë kjo e pranuar si në poezinë evropiane dhe në atë shqiptare. Poezia e Kristaq Shabanit në këtë kontekst ka fizionominë dhe formën e vet. Ajo është poezi me tone dramatike e me shpërthime të brendshme.

Mendimi i prerë si sakat, “Orë” pa akrepa vetëm me tik – tak të rrallë. Zemër me një aortë me pak gjak dhe në orë të përgjumura, Largësinë jo s’mund ta kapë… Trembja ledhatohet si njerkë! (“Ligjërata e drejtë”).
Poeti e zotëron në mënyrë të përkryer vargun dhe ngarkesën emocionale e tipizuese të fjalës. Fjala e tij e frymëzuar është plot jetë, plot forcë gdhendëse e me ngarkesë mendimi filozofik e psikologjik, por gjithnjë brenda strukturës së gjuhës shqipe.
Lutja më pushton të tërin.

Fjala e lutjes më përhapet në trup./Pasthirrma pyetëse: “A mund?!…”/përsëritet në tejngopje./“A mund, a mund?”/Preferoj një shtrat të Qiellit./ (A mund?)
Si poet meditativ e me horizont të gjërë intelektual e kulturor Kristaq Shabani e fut natyrshëm në poezinë e tij, të botës shqiptare përmasën ekzistenciale, universale dhe filozofike, çka dikur quhej “ndikim i huaj” e hermetizues. Ajo e rrit forcën shprehëse të poezisë së tij, duke krijuar mundësi të përgjithshme, si dhe për të shprehur përjetime të përafërta me mendësinë e njeriut bashkëkohor në këtë fillim shekulli.

Ligjërimi poetik i Kristaq Shabanit ka një sistem të qartë organizimi, jo vetëm në planin ideor, por edhe në atë gjuhësor e stilistik. Mjetet shprehëse që përdor poeti (fjala, tingulli, rima, ritmi e tjerë) qëndrojnë në raport harmonik me përmbajtjen e poezisë së tij; çdo element i veçantë ka funksion të caktuar në kuadër të tërësisë dhe gjitha së toku synojnë të përçojnë të lexuesi ndjenjën, mendimin, dispozimin, që rrymon në shpirtin e poetit, përkatësisht mesazhin poetik.

Shkurt dhe qartë: Poezia e Kristaq Shabanit është poezi e një bukurie të madhe, një gjuhë e kulluar shqipe. Doja t’i përfundoja këto radhë me një citim poetik të Poetit: “Të vritet bukuria?! Kortezh i vargjeve të mia”.
Thimjo Peçi, studiues

Në Gjirokastër u zhvillua veprimtaria historike:
“Misionarët e Dijes” Tregimi i shkronjave
Një veprimtari e ideuar me nivel të lartë, ku protagonistë kryesorë midis të tjerëve ishin Misionarët e dijes të sfumuar si:
Stath Kostarja, Sotir Bita,Vasil Deçko, Andrea Konstandini, Viktoria Ilia Dilo. Pjesëmarrje mjaft e gjerë. Mungojnë në këtë ceremonial përfaqësuesit vendorë e midis tyre dhe z. Anesti Deçka, nipi i Vasil Deçkos. Substanca e këtij skenari ishte bazuar mbi vepra të tilla si: “Intelekt 2001…”Nr 1, 2 të

shkrimtarit Kristaq Shabani , “Enciklopedia e Zagorisë” me autor Apostol Pango, “Tingujt e shpirtit” e poetit Jorgo Telo. Fjalën e hapjes së veprimtarisë e mbajti z. Josif Lekgjiku, sekretar i Degës “Çajupi” Gjirokastër, i cili evidentoi vlerat e inteligjencës zagorite në fushën e arsimit si dhe nxori në pah plejadën e madhe të arsimtarëve zagoritë, që kanë kontribuar për ndriçimin e ndjenjës kombëtare dhe përhapjen e dijes jo vetëm në trevë,por edhe në Jug, vend dhe jashtë vendit. “Të nderosh

këtë plejadë misionarësh do të thotë të ndriçosh një epokë të madhe të Kulturës dhe të Arsimit. E veçanta jonë në këtë veprimtari është se ne kemi evidentuar dhe paraqitur me kumtime pesëmbëdhjetë personalitete të fushës së arsimit, midis tyre edhe të përfshirë nga pluhuri i qëllimtë i harresës. Kumtuesit që e morën fjalën: Mitro Vllahu, Thoma Garo, Jani Ballo, Kiço Muçi, Jorgo Telo, Mira Koxhioni, Jorgo Menkshi, Violeta Duri, Ana Dilo, Jorgo Ndreu e tjerë nxorën në pah me kumtime të

shkurtra veprimtarinë e misionarëve të dijes, duke bërë një ekspoze të biografisë së tyre si dhe paraqitjen e veprimtarisë së tyre shkrimore. Interesante ishte paraqitja e materialit për Stathi Kostaren dhe Andrea Konstandinin nga Desela Nuredini. Veprimtarinë e përshëndetën dhe shumë miq të Zagorisë si gazetari sportiv Sokrat Papadhopulli, Osman Buzo, rregjisor i karrierës, Duro Shehu mësues, Kristo Stoja publicist.
Studiuesi Evjen Peri kumtoi një kumtim, i cili kishte në substancë një analitikë në kohë dhe në hapësirë për Misionarët e Dijes si dhe përgëzoi organizatorët për këto nisma me diapazon dhe për këtë gjallëri plot nerv të Degës “Çajupi” në Gjirokastër. Gjatë veprimtarisë u sollën pasazhe, u interpretuan krijime për Misionarët e Dijes si dhe u interpretua “Tregimi i Shkronjave”, sipas skicimit të portretit të mësuesit Vasil Deçka

OPINION

“ LOTI I DIELLIT” ose përjetësia e një pengu njerëzor

nga Agim BASHAJ
Jo duke marrë përsipër patriakun e kritikës së mirëfilltë shkencore a letrare , dhe as më shkon në mëndje se gjithshka thuhet dhe përjetohet në një libër , mund të shprehet ndonjëherë. Por duke besuar në mënyrë fatale , se ç’do fjalë e peshuar vjen në kohë të duhur , e për më tej ç’do libër të shkruar , në vetëdije përherë e kam përjetuar më tepër se një festë të mezipritur . E, kur kjo vjen në një kohë të hidhur e të dëshpëruar , sadisfaksioni tek mua shumëfishohet. Po kështu , kur një ditë , në një vitrinë diku , lexova “Loti i Diellit” në kopertinë , metafora e titullit më zgjoi instiktivisht bashkë me shtysën për ta marrë , dhe një shumëkuptimësi , që në krye ishte dhe paragjykuese .

Kur shqiptarët në fillim të viteve ’90 , të detyruar ekonomikisht u larguan, në mënyrë masive duke zbrazur në përmasa të mëdha territore të tëra ,vatrat dhe trojet e dheut mëmë , ishin të paktë ata që pas kësaj besonin se tradita letrare e kultivuar përmes një historie sa tragjiko-historike, aq edhe aksidentale dhe të dhimbshme , do të vazhdonte të sillte një përmasë të re në shpirtin dhe botën shqiptare dhe në përgjithësi në dimension human. Por , në krahun tjetër ishin të shumtë ata , që përtej kësaj drame shqiptare , shihnin me optimizëm një vizion më të gjërë , më të larmishëm gjithë kombëtar . Këta të fundit koha e tregoi se kishin të drejtë. Prapa tyre erdhi si një shok dhe mik i besës letërsia. Ajo udhëtoi dhe u rropat bashkë me ta, nëpër monopate mes pyjeve, në majë malesh dhe kreshtash të mbuluara me të ftohtë e dëborë, nëpër shtigjet e verbëra ku gremiseshin kapronjtë, i orientonte të gjenin drejtimin nëpër mjergull, bashkë me ta dhe shumë – shumë, ju mbajti të ndezur shpresën edhe kur i