GJIROKASTRA LETËRSI "PEGASI" "Bota eshte e guximtareve"

Këngë popullore


Te xhamia në Pazar,
uleshin burrat e parë,
bashkë me Çelo Picarë,
Kuvendonin për anëtarë
ata me qelqe larë.

Refreni:
Ja të djegur, shkëmb e gurë,

Mendime nga studiuesit

Dino Çiço


“Çelo Picari është një nga luftëtarët trim që Shqipëria ka nxjerrë në breza, i cili ka frymëzuar dhe duhet të frymëzojë atdhedashurinë.
Përmasat e emri të Çelo Picarit morën dhenë, jo vetëm në Labëri, por në të gjithë Shqipërinë në kufijtë e saj etnikë, ku emri i tij i vihej përpara në të thirrurën Çelo Filani. Kështu shumë prindër (familje ) u vunë emrin bijëve të tyre “Çelo”, duke u kënduar këngët e Çelos. “Do të bëj Çelo” edhe në kuptimin e përdorimit pozitiv, edhe në atë negativ”.

ILUSTRIME PËR }ELO PICARIN (TË NEVOJSHME PËR TË NDRIÇUAR FIGURËN E TIJ)

* * *
Emri i vërtetë i Çelo Picarit ishte Xhelil Bega, Xhelo, Xhelal apo Xheladin. Shndërrimi i “xh”-së në “ç” kishte ndodhur për shkak të shqiptimit nga grekët dhe nga turqit. Xhelil Bega ishte djali i Mehmetit dhe Xhikos. Të dy fshatarë të varfër të këtyre anëve. Që i vogël ishte bari me dhentë. Shkathtësia e tij i bëri përshtypje vezirit të Janinës dhe Çelo përfundon në oborrin e Ali Pashës në Janinë. Këtu u rrit, u formua, i shërbeu Ali Pashës derisa u vra më 1822. Çelo Picari në rini bashkë me luftëtarët e tjerë çamë i bënë ballë kryengritjes greke, që drejtohej nga arvanito – suliotët. Çelo Picari gjithmonë ka drejtuar luftërat çamo – labe në vitin 1854 kundër gjeneralit arvanit të në shërbim të Greqisë, Theodhori Griva, i cili në krye të një armate greko arvanite përzhiti gjithë Çamërinë. Çelo Picarit në Stamboll iu përsërit kurthi për herë të dytë. Çelua mosbesues, por u bind, sepse doli garant kreu i fesë myslimane Sheh – Ul Islami. Çelua u mashtrua. Në fillim e burgosën,

pastaj e internuan në Anadoll, në Konja. Për 6 vjet kthehet në Picar, më vonë merr një ftesë tjetër kurth. Çelo pranon të shkojë, përfundon prapë në Konja dhe del me kusht që të mos kthehej më në Picar dhe Kurvelesh. Vdiq në Athinë në 1880, dy djemtë e tij më të mëdhenj, Ibrahimi dhe Iliazi vazhduan jetën në Picar. Grekët e sotëm nuk e dinë se gjuha popullore që është folur në lagjen Plaka, pranë Akropolit, në Greqi ishte arvanitase. Ndaj grekët nuk mund t’i thonë Çelos: “Ç’deshe ti o Çelo që në krye të një Çete luftëtarësh shqiptarë more pjesë në kryengritjen e Thesalisë më 1878 kundër pushtuesve otomanë? Ç’farë deshe ti, o Çelo në parlamentin grek, i

veshur me fustanellë shqiptare vajte t’u marrësh dorën armiqve shekullore, kryeministrit grek Harilao Trikupi ( me gjak arvanitas edhe ky ), e pra sot, o Çelo Picari, grekët të kanë vjedhur trojet, historinë madje edhe fustanellën. Nëntoger Xhevdet Çelo, një pinjolli të shtëpisë së fortë të picarëve në Labëri urdhëronte xhandarmërinë në Fier, nip i Çelo Picarit, i cili e kishte lajmëruar Ismail Bej Vlorën të thirrur nga Janina ( dhe të vrarë tradhëtisht ) të mos shkonte me këmbët e veta nga Serasqeri Reshit Pasha, pra tek armiku. Synimet aneksioniste të Greqisë bënë që shqiptarët

t’i shmangeshin bashkëpunimit me ta dhe kryengritja të mos merrte karakter të përgjithshëm. Për më tepër krerët e jugut: Çelo Picari, Halit Bej Frashëri, Amet Capari mobilizuan forcat dhe i kthyen andartet greke në krahinën e Artës dhe në Thesali. Në listën e krerëve kurveleshas, që kanë nënshkruar letrën e 27 gushtit drejtuar mbretit Oton të Greqisë vetëm Çelo Picari mbante titullin Aga, jo nga pasuria, por i fituar nga shërbimi me shtetin turk.

Çelo Picari në parlamentin grek, i veshur me fustanellë shqiptare,


* * *
Kjo ishte gjendja, këto ishin marrëdhëniet, kështu mendonin shqiptarët e grekët e asaj kohe e ne me këto përvoja( makari të hidhura), që kemi sot, nuk mund t’i gjykojmë strikt stërgjyshërit tanë dhe opinionet e tyre të dikurshme. Nuk mund t’i themi, ta zëmë, trimit me nam Çelo Picari, çfarë deshe ti, o Çelo, që, në krye të një çete luftëtarësh shqiptarë more pjesë në kryengritjen e Thesalisë në vitin 1878 kundër pushtuesve otomanë; çfarë deshe ti, o Çelo Picari në parlamentin grek, i veshur me fustanellë shqiptare, vajte t’u marrësh dorën armiqve shekullore, kryeministrit grek Harilao Trikupi,…E pra sot, o Çelo Picari, grekërit të kanë vjedhur trojet, historinë, madje edhe fustanellën.

Aristidh P. Kolja

Në epikën dhe këngët popullore çame një rëndësi të veçantë i jepet dhe trajtesës së figurës evidente të Çelo Picarit.
Këngë të shkëputura për Çelo Picarin
NE EPIKEN DHE KENGET POPULLORE

ÇAME
Nga Abedin Rakipi

MBI JUNAN U HOTH I PARI (42)
(16)
Mbi Junan u hoth i pari
ki Çelo(1) Mehmet Picari,
zdrigji stratigón' nga kali,
si larash(2) që vjen nga mali.
5 Primë, qirje stratigo,

në je burr' atje qëndro,
vet-hen mos e tërpëro,
do lëftojmë domosdo,
daç me pall', daç me horó,(3)
10 që këtu njaam n'Epahto"(4)

Çelua me çepe të glatë
huxhùm(5) me katër bajrakë
dhezi vëndin zjarr e flakë,
15 destur(6) që të vi në Nartë.
O Çelo Mehmet Picari,
sh'të li palla, ta diq strralli!(7)

1. Emri i tij i vërtetë ishte Xhelo (Xhelal apo Xheladin). Shndërrimi i xh-së në “ç” kishte ndodhur për shkak të shqiptimit kështu nga grekërit dhe nga turqit.
2) Zog grabitqar pak më i vogël se shkaba, por shumë më i fuqishëm. Gjatë fluturimeve të tij pingule, vjeshtave rrëmben sidomos shelegët e trullosur nga helmimi prej barit me vesë.
3) Këtu, kopaçe, njëlloj topuzi.
4) Qytet në gjirin e Patrës. Nafpaht.
5) Sulm, sipër.

6) Vendim. Ja fitore, ja vdekje.
7) Duket se është fjala për ngjarjet e vitit 1854 kundër gjeneralit Arvanitas Thodhori Grivës, i cili duke përfituar nga mungesa e ballit të djalërisë çame në luftimet kundër Cariatit Rus në Krime, zbriti befas në anëdetin e Nartës dhe të Prevezës dhe mundi të arrinte deri në kufirin krahinor çamo -lab: Muzinë, Butrint etj. Çelua në krye te venddashësve kurveleshas bashkë dhe me të tjerë luftëtarë shqiptarë zbritën në ndihmë të luftëtarëve çamë.
6) Çfarë shpëtonte nga palla, e asgjësonte pushka dhe koburja.

KALAJA NË GËRRÇ N'ATHINË (45)
(19)
Kalaja në gërrç, n' Athinë,
ç'e rrethosnë njëzet milë
qark e qark, po s'munt të hinë,
lëfton Gurra me të nimnë,(1)
5 dërgon Gurra për imdat2)
Ku je, mor Karaiskáq,(3)
se më bëri Çelua çark, .(4)
më vjen me taborrë lart(5)

1) Nipin, Gurra, një nga krerët arvanitas, që luftoi kunder çamëve të Çelo Picarit, që dhanë jetën për të shuar kryengritjen greko-arvanite.
2) Ndihmë.
3) Ishte prej Nartës. Shërbeu në oborrin e Ali Pashait e pastaj u bë një nga krerët e "kryengritjes greke". Para marrjes së drejtimit të kryengritjes prej tij, kryngritja ishte në të shuar. Ky e rigjallëroi, sepse, pasi braktisi Aliun, pas komplotit te madh që Suliotet i bënë atij, ai kaloi në anën greke duke luftuar për fitoren e kryqit mbi gjysmëhenën. Ai gjithashtu së bashku me Theodhori Griven drejtoi armaten greko-arvanite që në vitin 1854 përzhiti dhe masakroi pjesën dërrmuese të fshatrave muslimanë të Çamërisë Lindore.

4) Bëhet fjalë për Çelo Picarin, i cili në rini të moshës bashkë me luftëtarët e tjerë çamë i bënë ballë kryengritjes greke që drejtohej nga arvanito-suliotët. Çelo Picari ka drejtuar gjithashtu luftëtaret çamo-labë në vitin 1854 kundër gjeneralit Arvanit në shërbim të Greqisë, Theodhori Griva, i cili, në krye të një armate greko-arnavite përzhiti gjithë Çamërinë.
5) Kjo këngë u kushtohet ngjarjeve të viteve 1822-1823.

DHAN' E DHANË DOT S'U NGJINË (46)
(20)
Kalaja në gërrç n'Athinë,
dhan' e dhanë, dot s'u ngjinë,
ki Çelo Picari inë,
ç'e batërrdisi qafirë,
5 të vrarët bien me milë.
Zun' qafirët blegërinë:
Nuk e presim(1) dot Xhelilë,(2)
trimat e ti na përpinë.

1) S'e ndalojmë dot, s'e përballojmë dot.
2) Xhelil Mehmet Picari(Çelo Picari)

KUSH U HOTH "HOPA" N'ATHINË (47) *
(21)
Kush u hoth "hopa" n'Athinë?(1)
Ki Çelo Picari inë,
me Muhtar Bej Qafëzinë,
bashkë e mblodhë ordhinë,
5 zunë skllevërit me milë;
dizet milë skllevër zunë,
peshqesh vezirit(2) ia shpunë.
U nisën për në shtëpi
me njëqint mushka flori,
10 pas u erdhi bujurdi3)

Ktheu, Çelo përsëri,
se na mbloi kauri!(4)

1) Është fjala për ngjarje të kohës së kryengritjes së pavarësisë në Greqi. Ndërsa shqiptarët muslimanë të Çamërise luftuan kundër kësaj kryengritjeje greke dhe antishqiptare, arvanitet dhe suliotët luftuan kundër shqiptarëve muslimanë për Greqinë.
2) Këtu, Ministër i Luftës dhe kryekomandant i trupave rrethuese, Mehmet Reshit Pashai, që ishte shqiptar.
3) Urdhër, komandë, qarkore.

4) Thirrjen ia bën populli Çelo Picarit ne vitin 1854, kur gjenerali arvanit në shërbim të Greqisë, Theodhori Griva, përzhiti Çamërinë lindore dhe masakroi fshatra të tëra çamësh. Çelo Picari, siç tregohet edhe në një foto shkoi deri në parlamentin grek dhe hyri atje brenda i veshur me fustanellë, si për të turpëruar arvanito-grekët.

NGREU, ÇELO, BËN ZANANË (78)
(54)
Ngreu Çelo, bën zananë,
ngjesh pisqoll' e jataganë,
të biç dufeq me Junanë!
Kapetan Griva ka dalë,
5 mbushi vëndin me andarë,(1)
zuri fshatërat me radhë,
u mori shpirtin e mallë.

Griva vet me vllezëri,
bëri vëndin paspurdhi,(2)
10 e bëri shkrrum edhe hi,
nekdo gjëmë, nekdo zi.
Ç'e bëtë Çelo Mehmenë,(3)
që të dal' siç kish adenë?!
Del, ore Çelo Mehmeti,
15 se këtu u bë gazepi,
dolli Junani nga deti,
na përrvëloi laneti!
Kur u derth Çelo Picari,