ROMANI SHQIP "TRENJERËZORI DHE NËNTA..."

Flitej kudo për
ta. Por plaku Liko, që ishte parashikues i ndodhive dhe çuditërisht e dhe i
parashikimit kohor shpejtoi të thoshte: “Dëgjoni… Ata do të vërsulen ndaj nesh
dhe do të na rrëmbejnë përsëri gjënë e gjallë!… E shoh këtu, ja këtu tek ajo shenja e nxirë në formë
gjarpëri… Janë tërësisht të tërbuar… Tërbimi i tyre është i madh… Ja, kjo më
tregon vdekje…., - dhe hidhte vështrimin tej te një re e zezë, e cila po i vërsulej fshatit
nga drejtimi ku ishte komanda e pushtuesve… - Por mund të ndodhë edhe diçka
tjetër… Ma jep shenja. Ai, djali i Hazizaj, duhet të mbrohet se e kanë vënë në
shenjë… Shihni shenja tjetër që po
formohet tani: “Djali u them që duhet të ruhet se shoh gjak, pranga, hak prej
atyre… “.

Kaq tha parashikuesi
i çuditshëm i këtij fshati, i cili përveç të tjerash përcaktonte, në bazë të
shenjave, dhe sa do të jetonte përafërsisht njëri dhe tjetri… Secili kërkonte të
dinte, por plaku Liko nuk nxitonte t’i thoshte, pasi përsëriste fjalët: “Mos kërko
këto tani… Ke kohë , shumë kohë…”.

Madje ai, siç
thoshin, kishte përcaktuar edhe kohën, kur do të ndërronte jetë edhe Karafil
Hazizi dhe i kishte rënë në pikë…, por nga ky parashikimi i dhimbshëm i kishte
rënë edhe pika shpirtit të tij, pasi parashikimi ishte për djalin… Ndaj disa
njerëz edhe trëmbeshin, kur u dilte përpara xha Likoja… “E di vetë ai , kur do
të të thotë të vërtetën . Ai ta jep vetë lajmin…”- qetësonin njëri - tjetrin
rosinjarët…Sa i çuditshëm ishte ky fshat me këtë parashikuesin Liko , apo me nënë
Salën , “mjeken” e fshatit që ishte pak e rëndë nga veshët dhe fliste me zë të
lartë dhe me vetveten…

* * *

Pjesë
nga kronika e kohës për ngjarjen

Të gjithë e
dinin se, në këtë tentativë, kishte mbetur i vrarë një ushtar austriak. Dihej që,
ushtria austriake do të kundërvepronte dhe do të ndëshkonte fajtorët. Ndaj
porositnin njëri - tjetrin të bënin
kujdes... Por kundërveprimi ishte i shpejtë dhe Neimi ra rob i austriakëve.

Ai, nuk u tregua
i kujdesshëm, pasi shkon sërish në pyll për të prerë dru, sipas planifikimit të bërë para ndodhisë
së papritur, duke mos marrë masa për një kundërveprim të shpejtë,… Ndërkohë,
tek hyrja për në pyll, një skuadër e armatosur e kap befasisht dhe e çon në
komandën qendrore në Fier. Kurthi i ngritur e arriti qëllimin.

Ky lajm tronditës ra si plumb në zemrat e rusinjarëve,
ndërsa Sabriu kishte shpëtuar. Neimin e morën, e prangosën dhe e çuan në komandë, që mbi të të binte dënimi më i rëndë...
Ndëshkimi të shtrinte kthetrat e tij të helmta.

Fillon një
proces i pazakontë torturimi… Jeta e
Neimit në fije të perit. Në momentin e ekzekutimit, ndodh mrekullia apo shansi
i të jetuarit. Shumë pak kohë para ekzekutimit jepet urdhër: Të mos
ekzekutohej, por të burgosej. Sa me fat! Çudi si është jeta! Si ndryshon ajo
kahjet! Si shpëton për fije e përit! Ekzekutim dhe, në çast, një kthesë e
ngjarjeve! Diku nga larg vinte melodia e këngës së bilbilit, të cilën ai e dëgjoi
dhe e kuptoi që ishte dhënë sinjali i ëmbël i jetimit, i vazhdimësisë së jetës.

Informimet venin
e vinin. Ato sillnin në “pëllëmbë të dorës” ngjarjet.

U mësua shumë
shpejt peripecia, torturimi në Fier dhe pas
disa ditësh Neimin e kishin
burgosur në burgun e Tiranës.

Pasi e mbajtën ca kohë në këtë burg, e çuan në Shkodër...
Filloi jeta e prangimit, e qelisë. Ai
shihej me një sy eliminues, me një sy që
e shohin kryengritësin dhe atë, që kundërvepron haptas, të cilit i
stisin veprimin më të egër të ligjit. Por shpirti kryengritës gjen forma dhe mënyrë kundërvepruese. I
kishin vënë në një qeli, në katin e parë të burgut. Filloi në shpirtin e të
burgosurve të kësaj qelie të përpunohej dhe të dilte në pah ëndrra për një
arratisje të mundshme. Njeriu, në mbërthesa të tilla të hekurta, kërkon
largimin nga kjo prangosje që e asfikson totalisht. U thur plani dhe filloi
procesi. Është vërtetuar se njeriu, në çaste të rënda, kur ndodhet midis jetës
së torturtë dhe vdekjes, gjen mënyrën për të realizuar mbijetimin dhe çlirimin,
duke reaguar me të gjitha forcat e tij mendore dhe fizike. Një tentativë për t'u arratisur, duke hapur
bashkë me shokët një "mikrotunel" në një nga qelitë e katit të parë të
burgut… Kishin dëgjuar shumë

histori të tilla,
që i kishin përcjellë shekujt dhe shumë
të prangosur kishin triumfuar, por edhe shumë kishin dështuar. Të fshehtën e
tyre e mbanin Brenda vetes së tyre dhe “mikrotuneli” që vijonte të formatohej. Kur përfundoi ky "mikrotunel" filloi
aplikimi i daljes. Morën masa të forta për të mos u diktuar dhe për të vepruar
me vendosmëri e lëvizje të shpejtë. Pasi dolën disa nga të burgosurit e dhomës,
para se të dilte Neimi, i cili ishte i fundit që do të dilte nga mikrotuneli
dhe do të finalizohej ky akt i madh i arratisjes dhe fitimit të lirisë, rojat e burgut hapën zjarr me breshëri. Pra
veprimi u dallua. Fshehtësia ishte zbuluar plotësisht dhe lëngonte.

Shokët ishin
larguar, por nuk e patën të gjatë kohën e lirisë. Me përjashtim të një shoku, të
cilin e thërrisnin jo në emër, por "Qeros", pasi ishte tullac. Qerosi
manovroi, por edhe ky u rikap, vetëm pas
gjashtë muajsh lirie. Pra, të tjerët u futën prapë në një qeli, që s'kishte më
mundësi tentimi arratisje, por të “arratisurit” mbaheshin me rregjim më të
rreptë vëzhgimi dhe trajtimi se më parë… Ata tashmë ishin të “damkosur” me
veprimin që kishin kryer dhe vrojtimi për çdo lëvizje të tyre tashmë surverohej
me një stil më të qartë, por edhe më të fshehtë.

Në momentin, kur
ndodhi procesi i arratisjes dhe diktimi i austriakëve për ndodhinë, në qelinë e
Neimit, u fut një oficer austriak, i cili egërsisht e pyeti:

"Ku janë shokët
e tu?" Neimi ngriti supet, i mbuluar me mbulesën e pistë të burgut, sikur
nuk kishte lidhje me ndodhinë…. Vijoi një dialogim, ku qetësia e Neimit ishte
lavdëruese. Ai lozte rolin e njeriut që nuk tentoi në arratisje, por

oficeri e shikonte
me mëdyshjen tashmë të profilizuar, e cila shfaqej në fytyrën e tij nevrike dhe
në mos përballimin e kësaj ndodhie, që mund t’i kushtonte edhe karrierën e tij.

Vetëm pas disa vjetësh, kur përfundoi odiseja e
madhe e një Lufte Bote, Neim Hazizaj, u lirua nga burgu.

Iu deshën 12 ditë
e netë që të përshkonte distancën nga Shkodra në Rusinjë të Patosit, në kushtet
e atëherëshne të një infrastrukture të varfër dhe të mungesës së automjeteve të
pakët që dispononte vendi.

E ndjeu veten të
lirë dhe, kur iu afrua Rusinjës, thirri me sa fuqi kishte: “Rusinjë, ku je, o
Rusinja ime?!” Ishte i ngazëlluar, por njëkohësisht në shpirtin e tij kishte një
gëzimi fluturues. Hodhi shikimin e tij në drejtim të pyllit, pikërisht në vendin,
ku nisi odiseja aventurë e mbrojtjes, i aktit heroik të tij të shpëtimit të gjësë
së gjallë dhe vendit ku u prangua, për të filluar një jetë në presë. Iu kujtuan
në atë çast fjalët e parashikuesit Liko, që lajmëronte anatemën e ndodhisë. “E
parashikoi mirë xha Likoja se çfarë do të ndodhte, por unë u tregova i ri. E nënvleftësova
këshillën se e pandeja veten fluturidhë që nuk binte pre”… - mendoi. Pastaj
mendimi u nis për
në disa ndodhi të shtrenjta.

Halla e tij – mëma
e dytë nuk jetonte më. E kishte mësuar këtë lajm ogurzi dhe kishte lotuar,
madje shpesh e sillte ndërmend këtë nënë të mirë dhe të dashur të tij. Ai atë njihte
për nënë, paçka se i kishin thënë se kishte dhe një nënë të vërtetë, por ajo
ishte larg…

U mbush dhe
njëherë me frymë dhe pa nga “YRTI”, baçeja e fisit Hazizaj. Në sytë e tij po
rritej dritëzimi, në sytë e tij po projektohej lufta për jetën, në sytë e tij u
lëshua aspirata. Në kraharorin djaloshar neimian u ul atdhetarizmi... Hysmeqari,
tashmë më i rritur, dinte të logjikonte, të shpërthente, të merrte hakun dhe të
jepte të drejtën.

Në fshat ishin
përhapur fjalë se Neim Hazizi ishte pushkatuar. Thoshin në Tiranë, thoshin për
Shkodër... Ai, po kthehej në fshat. Ishte
i harruar, por akti i tij për shpëtimin e gjësë së gjallë mbahej në kujtesën popullore…

Sa e pa syri i
parë e njohu dhe shpërndau lajmin e gëzuar
se, Neim Hazizi jetonte dhe ishte kthyer në Rusinjë. Të gjithëve u ndriti syri.

Nuk ngopej me ajër…
Thithte e thithte vazhdimisht atë ajër që e kishte rritur. Hidhte vështrimin
buzagaz në objektet e dashura të vendit dhe përsëriste në mosngopje emrat e
tyre… Kishte kaq vjet që nuk i kishte parë dhe sa nuk fluturonte. Ai kërkonte të
takohej sa më parë me të afërmit e tij e pse jo të vështronte e të kundronte
edhe shikimin e ndonjë vajze, të cilën e sillte ndërmend atje në qeli, kur ëndërronte
për nusen e ardhshme që do të lidhte jetën.

“Mbase më
mbarojnë vuajtjet dhe fillon të ndihet në shpirtin dhe në zemrën time një jetë
tjetër,”E dinte mirë ku protagonist i kësaj
jete do të ishte ai, Neim Hazizi. Shpërtheu: “Mirë se të gjej, Rusinjë!” Hapi
krahët dhe fluturoi i ekzaltuar drejt “folesë”stërgjyshore. Kishte marrë vesh
se plaku Liko, parashikuesi kishte vdekur… Sa gjëra të pabesueshme kishte dëgjuar
për atë plak të zgjuar.

Iu kujtua në atë çast, kur djali i tij kishte nxjerrë
nga milli shpatën dhe kishte filluar në mullirin e fshatit ritualin e përplasjes
së shpatave, një ritual - duel trimërie, një ritual që kishte si objekt synues:
Ai, që i heq nga përdorimi shpatën tjetrit, ka të drejtë të jetë mbisundues, pavarësisht
se ka ardhur më vonë për të bluar miell, kalon triumfalisht në plan të parë dhe
futet në nderimin e fshatit. Si i thonë asaj shprehjes së madhe kaçubejase për
përdorimin e shpatës: ”Kot mos e nxirr, pa lavdi mos e fut!…”. “Kaçubejasi”
rusinjar e theu kundërshtarin keqas

dhe fitoi të
drejtën e të qenurit I pari… Të ishe
atje dhe të shihje këtë duel marrarendës dhe marramendës befasues me teknikën e përdorimit artistik e teknik të
shpatës, do të ndjeheshe, pa dyshimin më të vogël, ekzaltues … Qysh në fëmini bëhen
praktikime të tilla, që pastaj të përplaseshe në ndeshje, duele reale dhe
fitoje atë të drejtë “të bluarjes”, por edhe të krenimit se shpatën nuk e mbaje
kot, sa për të thënë që kam shpatë… Shpata e fituar kishte të drejta, të cilat
s’ishin lidhur vetëm me mposhtjen, por edhe me krenimin. Dhe djali i
parashikuesit Liko kishte triumfuar…

Sillte ndërmend
edhe një ndodhi tjetër që e kishte befasuar, kur e kishte dëgjuar për herë të
parë. Djali i Likos kishte mposhtur një kundërshtar, i cili kishte gjuajtur në
drejtim të tij dhe kur ia tha këtij të fundit se ç’kishte ndodhur, ai iu
drejtua djalit me ton urdhërues: - Pa sille këtu pak armën ta shoh…. “

- Ja tek e ke , - i tha djali, - dhe i zgjati armën…

Likoja tërhoqi
shulin dhe pa që arma s’ishte mbushur. Papritur u inatos dhe i tha të birit: “Po
e përsërite dhe njëherë këtë gabim, do të ta këpus vetë kokën si të zogut, se
sa të ta këpusë ndonjë tjetër!”

Djali e kuptoi
thënien e të atit. Ai kishte bërë faj të rëndë që, në kësisoj rastesh, të
kushton edhe koka. Pasi qëlloi një herë,
duhet ta kishte mbushur armën për të mbrojtur veten. Këtu ishte pikëllim dhe
acarimi i Likos. Dhe kishte të drejtë…

Do të vinte tufa
me lule te vendi ku prehej parashikuesi Liko. Dhe bëri në gishtin e dorës së
majtë një shenjë për mosharresë.

* * *

Dhe kështu ai filloi përsëri të kryente rolin
e hysmeqarit, pasi ishte shumë dobët ekonomikisht, por me vullnet dhe sacrificë.
Neimi po nisej për në jetë. Dihej që ai, duke përfituar nga të qenurit punëtor,
do të triumfonte patjetër me besim mbi
jetën...

Njeriun për të
cilin deri atëherë ishin thurur legjenda, kishte shpërthyer rrëfimi se djali i
Karafili u shfaq...

» "Përulem para vendlindjes sime" nga Jani Dede
» "Kur lind Nënta" nga KRISTAQ F. SHABANI
» "Dashuria, alfa dhe omega e jetës"nga Petro Dudi
» Plani 6 pikesh, vazhdimesi e projekteve anti-shqiptare
» "UDHËT E KOMBIT" LZHK, Drejtor MAREGLEN KOÇIU