"Jetari" vepër e shkrimtarit Kristaq F. Shabani

Në Delvinë realizoi bashkimin e shkollave të ndara veç për të krishterë e myslimanë, duke përdorur prestigjin e tij të lartë si drejtues i atyre shkollave. Profesori i Liceut të Korçës, ai u bë po aq i njohur sa në Gjirokastër, Përmet e Delvinë, falë erudicionit të tij dhe përfshirjes në jetën politiko - shoqërore të qytetit.

Kulmin e aktivitetit të tij pedagogjik e përbën periudha e gjatë e qëndrimit të tij si inspektor në qarqet e Gjirokastrës dhe të Vlorës. Ay u bë i njohur në rrethet arsimore të vendit si hartues planesh, programesh e tekstesh mësimore për gjithë vendin. Pjesëmarrës aktiv në kongreset arsimore të Lushnjës(1920) dhe të Tiranës (1922) Ilia Dilo Sheperi merr pjesë në diskutimin e çështjeve arsimore dhe hartimin e programeve sintaktiko - analitike mësimore, punon per zgjerimin e rrjetit të shkollave, boton artikuj pedagogjikë e letrarë nëpër revista e fletore të ndryshme të kohës, organizon

kurse per përgatitjen e mësuesve dhe kualifikimin e tyre dhe bëhet kështu një personalitet i Arsimit Kombëtar.

Fryt i një përvoje të gjatë në mësimdhënien e gjuhës shqipe dhe i një kulture të gjerë të përgjithëshme e veçanërisht gjuhësore e letrare, u bë botimi prej tij më 1927 i veprës “Gramatika dhe Sintaksa e Gjuhes Shqipe”, tekst mësimor për shkollat e mesme, i cili krahas veprave të theksuara pedagogjike, bartte vlera të mëdha shkencore. Që në parathënie të veprës, shkruar me një stil klasik, me një shqipe të kulluar, me fjalë të ëmbla, që prekin e zbutin, gjejmë,

si shprehet një studiues, xhevahire të zgjuarësise dhe të urtësisë të tij, cilësira këto të një humanisti të rrallë, i cili ato që thotë i mat mirë e i di. “Gramatika” është vepra kryesore e I. D. Sheperit, përfundimi i një pune studimi e sakrificash të panumërta në shërbim të gjuhës shqipe e të arsimit kombëtar shqiptar, të cilave ai u kushtoi gjithë jetën.

Ajo është ndërtuar mbi kritere të rrepta shkencore dhe ndikoi mjaft për të konsoliduar shumë pikpamje, deri atëhere të pastabilizuara, si dhe për mësimin e gjuhës shqipe në shkollat e mesme. Zotërues i mirë i shumë gjuhëve të huaja, si greqishten e vjetër e të re, latinishten, frëngjishten, italishten, anglishten dhe gjermanishten, Diloja është marrë dhe me përkthime të veprave letrare për nevoja të kishës shqiptare; ai ka përkthyer dy vepra të Josef Roderfordit “Qithara e perëndive” nga greqishtja dhe “Qeverim i dëshiruar” nga anglishtja.

Dilon filolog e plotëson më tej vepra e tij e gjerë dhe si historian letërsie, si studiues e mbledhës folklori, si autor punimesh për çështje të ngushta gjuhësore, si leksikolog dhe si publicist. Për nga rëndësia, materiali që ngërthen, saktësia shkencore dhe një sëre vetish të tjera te çmuara, “Gramatika” mbetet kryevepra e Dilos. Ajo i dha atij njohjen dhe përmasat e duhura të një studiuesi të shquar, çka e konfirmon vlerësimi shumë i lartë, që ju bë nga personalitetet më në zë të albanologjisë brenda dhe jashtë vendit. Ajo u quajt “perlë e gramatografisë shqiptare”.

Profesorët e shquar Jokli, Vajgandi, Petrotta, Konda, Skendo, Merxhani, Kastrati e të tjerë e kane lëvduar pa kursim veprën, duke theksuar bazat shkencore të saj: origjinalitetin, njohuritë e shumta sistematike e të hollësishme, inteligjencën e lartë me të cilën është punuar në të dhe kompetencën në çdo gjë që parashtrohet.

Me gramatiken e tij I. D. Sheperi u dha një goditje të fortë fanatikëve grekomanë, që kasneconin se shqipja nuk ka më tepër se 300 fjalë dhe s’mund të bëhet një gjuhë letrare. Njohës i mirë e i thellë i greqishtes së vjetër, ai iu përgjigj atyre se shqipja i ka huajtur fjalë greqishtes së lashtë dhe se asaj nuk i mungon asnjë element për tu zhvilluar dhe për t’u bërë një gjuhë letrare. Me veprën e tij ai hodhi bazat e gjuhës letrare kombëtare shqipe. Pohimi i tij se gjuha letrare shqipe do të formohet shkallë -shkallë nëpërmjet gegërishtes së toskëzuar, apo toskërishtes së gegëzuar, që zuri vendin themelor në Kongresin e Drejtëshkrimit te Gjuhës shqipe 1972, nuk u zu në gojë asnjëherë në atë kongres, se përmendja e emrit te gjuhëtarit të shquar mund të shtrëmbëronte boshtin ideollogjik të Kongresit, siç e ideonin ata që lanë në hije dhe të madhin Çabej.

Shpupurisja e pluhurit të harresës mbi figurën e Dilos tek libri “Intelekt 2001…” është një kënaqësi dhe një obligim njëherësh.

(Ky shkrim me mjaft vlerë është përgatitur enkas nga Vasil Bici për librin “Intelekt 2001…” Nr1 botuar në vitin 1999 sipas kërkesës së autorit të librit K. SH).

###

Në shtator të vitit 2000, Vasoja më jep një fotografi të Vasiil Deçkës, duke më porositur: “Kije kujdes këtë fotografi. Përdore për shkrimin tënd për mësuesin dhe ma kthe prapë, se nuk kam tjetër. Gjithashtu më dha edhe një faqe gazete të gazetës “Dielli”, organ i Shoqatës Panshqiptare “Vatra” faqe 9 e muajve prill - qershor, e cila kishte botuar një shkrim për Ilia Dilo Sheperin me titull: “Ilia Dilo Sheperi, atdhetari, mësuesi, gjuhëtari” nga Anton Çefa dhe një baladë me titull “Mëmëdhetari i ndritur” shkruar nga poeti Agim Shehu.

Për mua ishin gjëra që edhe i dija, por të dy u ndalëm në një fakt, të cilin po e paraqesim poshte shprehimisht: “Në vitet e luftës përjetoi (Ilia Dilo Sheperi, shënimi im K. Sh.) edhe një fatkeqësi: diegien e Bibliotekës nga gjermanët, me hjekësinë tinzake të Dushan Mugoshës. Pau aty të digjet e të bëhet shkrumb e hi puna shkencore e sa e sa viteve; botimi i dytë i përpunuar i Gramatikës, përfunduar që në vitin 1935, një tekst stilistike për shkollat e mesme, punën e nisur për një fjalor të gjuhës shqipe, shënime diaktologjike, materiale folklorike etnografike të mbledhura me mund nëpër fshatrat e Zagorisë, një libër të përkthyer nga greqishtja dhe një

tjetër të përkthyer nga anglishtja dhe sidomos, dy vëllime me fjalimet e tij, letra dërguar Patriarkanës, Papës së Romës, personaliteteve të ndryshme evropiane, albanologëve e tjerë e shumë mendime historike, një pasuri e vërtetë kombëtare e pazëvendësueshme.

Po kështu në këtë gazetë botohet edhe mendimi i ndritur legjendë, që tregon vitalitetin e Ilia Dilo Shperit: “Dhe kur të më prisni kokën, në grykën time do të gjeni një A, një B, një C”.

###Në veprimtarinë e zhvilluar në Gjirokastër me objekt “Qytetari, media dhe Zyrtari” mori pjesë në këtë debat edhe Dr. Vasil Bici, i cili, midis të tjerash, u duke pasur parasysh që t’i jepte impuls zhvillimit me ambicie dhe parashikim të tejskajshëm, u shpreh:”Personalisht ndihem krenar që, në qytetin dhe rajonin ku unë banoj e jetoj, ka shumë gazetarë të aftë profesionalisht dhe emra të njohur në gazetarinë e sotme shqiptare; që botohen dhe shpërndahen gazeta prestigjioze, të cilat meritojnë më shumë vlerësim e respekt nga administrata vendore, pasi me gjithë vështirësitë ekonomike kanë qenë prezent dhe kanë informuar me përgjegjësi e vërtetësi opinionin për evenimentet dhe ngjarjet më të rëndësishme politike, kulturore, ekonomike, shoqërore e tjerë.

Është e domosdoshme, që një pjesë e përfaqësuesve të mediave lokale duhet të jenë më pranë ngjarjeve dhe të depertojnë më thellë në ngjarjet dhe fenomenet e aktualitetit të sotëm në këtë rajon”. Tetor 2002

Çajupi lufton një mentalitet dhe jo një ves

Nga studiues e kritikë të Çajupit është evidentuar dendur fshikullimi që ai u bën burrave dembelë, parazitë e patriarkalë të Zagories, madje, kjo ka zënë vend nderi në shënimet sqaruese në antologjitë shkollore. Na duket se këndvështrimi i studiuesve është i ngushtë dhe i pavërtetuar në realitetet konkrete. Shtyhemi në këtë konstatim nga një vështrim real dhe më i gjërë i

situatës në të cilin Çajupi shpërthen me inatin e tij tek poezia e njohur ‘Fshati im”:

"Burrat në hije lozin, kuvendojnë;

pika që s’u bije, që nga gratë rrojnë!”

(Çajupi, vepra, Tiranë 1975)

Zagoria e Çajupit ishte një krahinë malore, ku jetesa sigurohej me shumë vështirësi. Më 1873 Sheperi i tij kishte 270 shtëpi, me ca rripa toke zallishte,

me një dimër të ashpër e larg zonave urbane dhe si rrjedhojë nuk mund t’u siguronte jetesën banorëve të tij. Fakti i përgjysmimit të shtëpive në një periudhë realtivisht të vogël, e cila përkon edhe me rininë e poetit, tregon tendencën, përpjekjet e zagoritëve për të gjetur rrugët e mbijetesës.

Një nga rrugët më të përshtatshme, megjithëse e dhimbshme, qe mërgimi për bukën apo për një jetë më të mirë dhe në shumicën e rasteve, nuk harronin shtëpinë. Me ato para që fitonin ndërtonin shtëpinë, “bënin pajën me lule”, blinin ara dhe bagëti, shkollonin fëmijët e martonin ata, me ato dasma të bukura, e kështu rituali i jetës përsëritej e përtëritej vazhdimisht. Në këtë ritual dukej sikur midis burrit dhe “gruazezës” realizohej një marrëveshje pa rrugëzgjidhje tjetër, që pranohej e përjetohej me vuajtje dhe dënesë për të dyja palët, sidomos për gruan së cilës i mbetej barra e shtëpisë dhe punët e shumta e rraskapitëse të fshatit. Kështu kishte ndodhur dhe me nënën e mirë dhe fisnike të Çajupit, Zoicën, të cilën Çajupi e adhuronte ca më tepër, kur e shihte seç vuante.

Siç tregojnë bashkëkohësit, nga ky shkak Çajupi ftohej shpesh me të atin.

Një këngë zagorite, që përshkruan momentin e ndarjes së kurbetlliut me nusen e tij, thuhet : “Hesht mos qaj, moj yll, moj nure, do ta bëj pajën me lule”.

Haritoja qe nga ata zagoritë, që atë që s’mund të bënte dot në atë hapësirë të vogël të vendlindjes, me zgjuarsinë, shkathtësinë, përvojën dhe vullnetin e hekurt të burrit zagorit, e realizoi në dhe të huaj, atje ku do ta quaje dembel e parazit Hariton, a mund të mendohej se ai rronte nga krahët e Zoicës së papërtuar e kapedane që përballej, ndoshta pa nevojë me hallet e punët e shumta të fshatit? Andoni i përkëdhelur nga fati dhe paratë e të atit, nuk mund të kuptonte e të pranonte statusin e robinës për nënën e tij të mirë e të dashur.

Ç’halle e ç’nevojë kishte Zoica me burrin e saj të zot, që bëri emër në Kavallë e Misir si tregtar i suksesshëm i duhaneve? A i këndon Andoni për nënën e tij vargjet:

“Punoni, moj gra, punoni,

dhe duke punuar qani:

Të tërë jetën mundoni

dhe bukë s’kini të hani!”

Natyrisht, që për anën ekonomike jo. Por, për diçka tjetër. A mund ta quante dembel të atin e të shprehej për të:

“Moj e mjera grua,

ç’e do burrëzinë,

që ftohet në krua

dhe të mban shtëpinë!

Mund të thuhet se e meta e Haritos qe që harronte të vinte në shtëpi e të freskohej në kruan e vendlindjes, në Gjinecin e tij. Por, atëhere, pse revoltohej Çajupi? Burrat që loznin nën hije, nuk qenë dembelët zagoritë, por kurbetllinjtë e kthyer përkohësisht me pushime. Ata vinin të çmalleshin me gratë dhe fëmijët, të zbraznin “qesenë sa një kokërr hudhër” e të shlodheshin pak kohë te rrepet e gurrat e vendlindjes për të shkuar prapë në kurbetin e largët dhe të zi. Vëtë gratë e tyre e kishin për turp t’i merrnin ata nëpër ara e të ngisnin parmendën. Ato vetë i hekurosnin, i vishnin, i ngjishnin për të dalë aty ku “lozin e kuvendojnë”, për t’u krenaruar me burrat e tyre të mirë, që s’ishin kthyer pa bereqet.

Ato, të mirat gjer në dhimbje, gratë zagorite, turfullonin nga gëzimi, kur shihnin burrat e tyre të kollarisur, me borselina, kravata e kostume, për t’i treguar botës se ishin zot e zoti i tyre s’qe dosido. Kështu qe bërë marrëveshja: ata do të siguronin lekun e ato do t’i dilnin zot shtëpisë. Pra, që të dy palët burra, burra në përballimin e së keqes që i kishte zënë, varfërisë.

» Në fron “Jetari” : Ali Podrimja... Nga Kristaq F. Shabani
» Interviste e poetit Kristaq F. Shabani
» GJIROKASTRA : KRISTAQ F. SHABANI, BASHKEPUNETOR ABI, USA
» Metafora e “luleve” nga Kristaq F. Shabani
» "Kur lind Nënta" nga KRISTAQ F. SHABANI