KOLONIZIMI SERB I KOSOVeS

Ne historine e popujve te Evropes, veshtire se mund te gjendet ndonje popull qe te kete qene objekt i shtypjes nacionale siç ishte populli shqiptar, i cili jeton ne trojet e veta autoktone ne Kosove e gjetiu. Mjeti me drastik, perveç shtypjes, terrorit, dhunes, likuidimit fizik etj. ishte edhe spastrimi etnik i trojeve shqiptare dhe kolonizimi me elementin serb. Keshtu, Kosova, edhe pse truall etnik i shqiptareve, vazhdimisht u ballafaqua me pretendimet e pushtetit serb per kolonizim dhe keshtu me dhune te ndryshohet struktura e popullsise qe pastaj do te bente sllavizimin dhe shkrirjen graduale te popullit autokton shqiptar. Serbia gjate historise shfrytezoi te gjitha modelet e kolonizimit te trojeve shqiptare, e ne veçanti te Kosoves, e cila eshte edhe objekt trajtimi ne kete punim.



Kolonizimi i trojeve ne Kosove eshte nje proces, qe pikesynim kryesor i gjithe politikes dhe i makinerise ushtarake serbe e pastaj edhe jugosllave, ne te gjitha periudhat kohore, ka qene sllavizimi i Kosoves. Nderkaq, gjate historise jane verejtur edhe oshilime, here ngadalesim e here shpejtesim i hovshem te procesit kolonizues, gje qe varej nga rrethanat politike, ekonomike e shoqerore qe ishin te pranishme. Mirepo, si proces, ai nuk eshte ndalur asnjehere.



Per te realizuar sllavizimin e territoreve shqiptare mbi popullin tone u veprua me masa e me mjete te ndryshme politike e ushtarako-policore, kuptohet edhe me ato ekonomike e sociale. Masat ishin sa antinjerezore, aq edhe fashiste e te egra. Ato shkonin nga ato te ngacmimit e te kontrollimit te vazhdueshem policor, deri tek rrahjet, vrasjet e zhdukjet masive te vendesve.



Per realizimin e qellimeve pushtuese te kolonizimit te Kosoves me elementin sllav dhe debimin e shqiptareve nga atdheu i tyre, ne politiken e tyre antishqiptare ishin angazhuar akademike serbe, politikane, shkrimtare, nobeliste, historiane, ushtarake madhor, mesues, pedagoge, diplomate te karrieres, te cilet ne baze te udhezimeve te kupoles se piramides shteterore serbe hartuan projekte, platforma, memorandume, programe, mbajten tribuna te fshehta e te hapura, u tubuan ne konferenca e simpoziume “shkencore”, organizuan tryeza te rrumbullakta ne emer te “Serbise se Vjeter”, çuan mesha drejt qiellit, shenjteruan ose mallkuan luftetaret serbe e shqiptare, shkruan libra e monografi plot mllefe, shperndane fletushka me subjekte te trilluara dhe me ngjarje te stisura, me heronj te paqene, me teza demagogjike qe profanonin popullin shqiptare dhe kulturen, moralin dhe traditat e tij shekullore.



Perkitazi me shkrimet dhe deklarimet e tjera antishkencore te historigorafise serbe, nuk mjafton vetem konstatimi se jane botime jo shkencore. Nuk mjafton te thuhet se nuk meriton me merresh me te. Ky supozim eshte i dembshem, eshte pacifist dhe i papranueshem per shkencen e vertete. Mirepo, te gjitha ato shkrime e vleresime paushale duhet te argumentohen me gjuhen e fakteve dhe te ndriçohet e verteta per te kaluaren historike te tevave shqiptare. Per kete ekzistojne shume fakte e deshmi te dokumenteve arkivore qe i demantojne plotesisht vleresimet dhe botimet e shume “studuesve” serbe por edhe disa te tjere qe ishin nen influencen e shkrimeve serbe.



Ne disa shkrime, studime, por jo te mjaftueshme, studiuesit shqiptare, historianet, analistet, shkencetaret tane, u jane kundervene si propagandes serbe, ashtu edhe deformimeve e shtremberimeve qe akademiket, shkencetaret, letraret, etj. serbe u kane bere fakteve historike. Por, botimet serbe me trillime antishqiptare, me shpifje dhe me shtremberime te fakteve historike jane aq te shumta dhe ne tirazhe aq te medha, sa kete te keqe mund ta shlyeje vetem nje pune vellimore dhe e gjate shkencore e me perkushtim atdhetar, e historianeve, e studiuesve dhe e analisteve te paanshem te mbeshtetur ne te vertetat historike, perkatesisht te akademive dhe te institucioneve tona shkencor.

KONOLIZIM I KOSOVES 1912-1914

Politiken e spastrimit etnik dhe te kolonizimit te trevave shqiptare, Mbreteria Serbe dhe ajo Malazeze e vazhduan edhe pas pushtimit te Vilajetit te Kosoves dhe te viseve te tjera shqiptare. Dihet se me vendimet e Konferences se Ambasadoreve te Londres te vitit 1912/13 keto vise mbeten padrejtesisht jashte kufijve te shtetit shqiptar. Ato iu nenshtruan spastrimit etnik dhe kolonizimit. Per keto qellime qarqet politike serbo-malazeze shfrytezuan pervojen e meparshme, ushtruan terror e dhune te pashembullt. Njesite e ushtrise, te policise dhe “Narodna Odbrana” benin gara kush do te likuidonte me shume shqiptare, kush do te rrenonte shtepite e tyre, do te plaçkiste ose t’i kthente ata perdhunisht ne fene ortodokse sllave. Dhuna e terrori u kthyen ne metoda te preferuara per te frikesuar dhe detyruar shqiptaret te shpernguleshin ose te zhvendoseshin ne vende te tjera. Kjo fushate u shoqerua me shpernguljen masive, me grabitjen e pasurive dhe me djegien e fshatrave te tere shqiptare, si dhe me kolonizimin e ardhacakeve serbo-malazeze.



Qarqet politiko-ushtarake shoveniste serbo-malazeze (1912-1914) nuk u kenaqen qe shtetit shqiptar te vitit 1912-1913 ia imponuan dhe ia shkeputen pjesen me te madhe te tokave te veta. Keshtu, nga te dhenat kadastrale te administrates osmane shihet se trevat shqiptare qe nga Mesjeta e hershme e deri me 1912 kishin nje siperfaqe prej 115.000 kilometra katrore. Nga ky territor, u krijua shteti shqiptar ne hapesire vetem ne 28.748 kilometra kateror. Madje ato qarqe tentuan qe edhe viset e okupuara te Kosoves, te Maqedonise Veriperendimore dhe pjese te tjera te aneksuara nga Mali i Zi, por se bashku me shovenistet greke tentonin qe edhe Kosoven dhe viset tjera t’i shnderrojne ne Toplice e t’i zbraznin nga popullsia autoktone shqiptare, popullsi kjo qe ishte me e vjeter se keto sllave se paku dy milenium vjetesh dhe ne vend te tyre te vendosin elementin sllav, kryesisht serb e malazez, siç edhe u veprua.



Keto pushtime u justifikuan ne konferencen e ambasadoreve te mbajtur ne Londer ne vitin 1913, ku jashte shtetit shqiptare te shpallur me 28 Nentor 1912, mbeten pjesa derrmuese e tokave shqiptare, si Kosova, Kosova Lindore, Maqedonia Perendimore, pjese te Malit te Zi, Çameria etj. Shteti shqiptare u cungua. Nga 90.270 km² (Vilajeti i Kosoves me 32.900 km², Vilajeti i Shkodres me 10.270 km², Vilajeti i Manastirit me 28.500 km² dhe Vilajeti i Janines me 17.900 km²) u perfshine vetem 28.500 km² apo 32,24% te teresise etnike te tokave shqiptare, tregon qarte per padrejtesine qe i behej kombit shqiptare qysh atehere. Njeherit, ne saje te okupimit te tokave shqiptare, shtetet fqinje rriten territoret e tyre ne keto permasa: Serbia zgjeroi territorin e vet per 82% dhe popullsine per 55%, Mali i Zi territorin per 62% dhe popullsine per 100%, Bullgaria territorin per 29% dhe popullsine per 3%, ndersa Greqia territorin per 68% dhe numrin e banoreve per 67%. Prandaj, me pushtimin e 67,79% te territorit shqiptar, u be zgjerimi i territoreve te shteteve orthodokse te Ballkanit dhe zvoglimi katastrofal i territorit te shtetit shqip

Me qellim te realizimit te kolonizimit te Kosoves dhe te debimit te shqiptareve nga atdheu, menjehere pas pushtimit te tokave shqiptare, ushtrite pushtuese serbe, malazeze e greke, repartet e xhandermerise, si dhe formacionet çetnike, te krijuara e te armatosura nga shteti serb, ndermoren nje fushat te pashembullt terrori e gjenocidi shfaroses, e cila u shoqerua me shperngulje masive, me grabitjen e pasurise dhe me djegien e fshatrave te tera shqiptare, si dhe me kolonizimin me ardhacake serbo-malazez. Politika e dhunes, qe iu imponua shqiptareve ne te ashtuqujturat “viset e reja”, siç u quajten nga qarqet serbe ne ate kohe Kosova dhe trevat e tjera shqiptare te aneksuara, synonte spastrimin etnik dhe shkombetarizimin e tyre. Terrori antishqiptar u shoqerua me nje sere masash ekonomike-administrative, me ndryshimin e sistemit te taksave, te cilat çuan Kosoven dhe popullin shqiptare ne buze te gremines Politika antishqiptare u shoqerua edhe me perpjekjet per ndryshimin e perkatesise fetare te popullsise. Jo vetem mbi shqiptaret e besimit mysliman, por edhe ne ata te besimit katolike, duke u munduar qe me dhune t’ia imponon fene ortodokse.

Perveç vrasjeve, debimit dhe dhunes nga Kosova, ata ndermoren aksionin e pergjakshem per t’ua nderruar fene shqiptareve, per t’i kryquar dhe per t’i serbizuar, si shqiptaret myslimane, ashtu edhe ata katolike. Kete mase te konvertimin e ndermorri pushteti malazez ne Rafshin e Dukagjinit, ne pjesen qe e kishte aneksuar. Permes diktatures ushtarake e policore “i tubonin shqiptaret me dhune, i venin ne rresht me flamur perpara dhe i çonin ne kishe” U vrane e u pushkatuan me mijera vete. Kjo kryqezate e ushqyer me helmin e urrejtjes fetare e kombetare, shekuj me radhe nga kisha e qeverite e tyre, korri shume viktima te pafajshme. Fshatrat shqiptare rrethohen, plaçkiten dhe u vihet flaka. Fshatra te panumerta u rrenuan per toke, u shnderruan ne grumbuj germadhash. Oficeret serbe shpallnin se “paqja efektive ne Shqiperi mund te arrihet vetem duke i shfarosur krejtesisht shqiptaret”. Urdheri suprem i Beogradit ishte i prere: “Duhet mesuar ai popull i eger per te jetuar ne nje shtet modern”. Pastaj, ne gazetat serbe shkruante: “Duhet te vdesin disa gjenerata te shqiptareve qe te harrohet çfare bene serbet ndaj tyre”Ata kane thyer dyert e shtepive dhe kane masakruar kedo qe gjenin brenda, pa pyetur ne ishte i ri apo plak, burre a grua. Nje deshmi tjeter qe deshmon edhe kete. Se ne tregun e Prishtines, me 18 tetor 1912 me nje lire ari te Turqise mund te bliheshin 82 fesa turq. Me 10 nentor 1912, po ne kete treg, nje fes mund te blihej me 82 lira ari. Ngritja kaq e larte e çmimit ishte bere per shkak se ushtria serbe likuidonte te gjithe njerezit me plisa te bardhe, ndersa i kursente ata qe mbanin fesin turk ne krye.



Sipas te dhenave te Komitetit te Kosoves, neper burgjet e Serbise, Malit te Zi e Greqise, ne kete periudhe, jane mbytur ose kane pesuar rreth 23 mije shqiptare. Shoqata e imameve myslimane pohon se ne territoret etnike shqiptare, ne kete periudhe, kane qene 21 mije varre dhe kufoma te masakruara nga ana e xhandarmerise. (Ne keto shenime nuk jane perfshire te vdekurit gjate luftes tetor-nentor 1912). Ne Kosove jane shenuar pese varreza masive. Vetem ne Gazimestan ne periudhen janar-maj 1913 jane likuiduar mbi 5000 shqiptare etnike

Pas okupimit te Kosove nga Serbia dhe Mali i Zi, pas vendosjes se pushtetit ushtarak serb e malazez, nga nentori i vitit 1912 deri ne qershor te vitit 1914, Kosova u shkaterrua me shume se gjate gjithe pushtimit peseshekullor osman. Serbia dhe Mali i Zi gjate vitit 1913-1914 dogjen e rrafshuan 235 fshatra shqiptare, 133 serbet e 102 malazezet”. Leo Freundlich, shkruan: “Mijera e mijera burra, femra, pleq e femije te vrare e te mbytur me te therrura, fshatra te djegura dhe shtepi te plaçkitura, grate dhe vajzat e çnjerezuara, nje vend i shkreteruar, i plaçkitur, i lare me gjak i turperuar, deshmon se serbet ne Shqiperi nuk hyne si çlirimtare, por si vrases te shqiptareve... Fshatra te panumerta u rrafshuan me toke, u masakruan njerez te panumert ne menyren me shtazarake. Vendi, ku gjeneratat e zellshme te shqiptareve te varfer, krijuan atdheun e tyre, u shnderrua ne grumbuj germadhash. Nje popull i tere u kryqezua me gjak dhe Evropa hesht.. M. Edit Durham, shkruan me 1913: “Ne Shale, myslimanet ose duhet te pagezoheshin ose do te mbyteshin. Nje njeri nga Peja rrefente: “Çdo dite telalli therret neper rruge: - Qeveria do te pushkatoje sot nja dhjete vete! Asnjeri nuk di se cilet jane keta njerez dhe perse vriten. I shpiejne perpara nje grope qe do te jete varri i tyre. Pastaj 12 ushtare shtijene mbi ta derisa bien per dhe. Atyre u hidhet dheu persiper, pa marre parasysh se jane gjalle apo te vdekur. Njerezit hidhen ne ujin e akullte te lumit, e pastaj detyrohen te qendrojne prane prushti te zjarrit deri te kerkojne meshire. Dhe çmimi per te gjithe kete ishte te kthyerit ne fene e krishtere. Shume nga keta qe ishin pagezuar ne tmerr, vinin tek une”

Krahas metodave te gjenocidit, vrasjeve, djegieve, rrenimeve te vendbanimeve etj. shqiptare, filloi edhe procesi i serbizimit te trevave shqiptare te pushtuara dhe te roberuara, perkatesisht kolonizimi i trevave shqiptare me elementin serb e malazez. Çrrenjosja e autoktoneve shqiptare dhe rrenjosja e ardhacakeve serbe, perbente nje proçes te gershetuar, te organizuar e te drejtuar nga Beogradi. Proces i shpopullimit te shqiptareve dhe popullimi me kolone serbe e malazeze dhe proces i shpronesimit te shqiptareve dhe pronesimit te koloneve.



Me qellim qe kolonizimi te arrinte ritme te larta e te ngutshme ashtu si ne Jabllanice, ne Leskoc, Pusta Reke etj., ne vitet 1877-78, Mbreteria serbe i hapi rrugen edhe emgiracionit serb jasht vendit, deri edhe jashte kontinentit. Lidhur me kete fletorja e Beogradit “Ballkan”, nr. 6, e shkurtit 1914 njoftonte urdheresen per kolonizimin e “viseve te reja”, sipas se ciles “edhe serbet qe banojne ne Amerike, me origjne nga Mali i Zi, Bosnja, Serbia e nga Hungaria Jugore do te merren parasysh. Ne fakt mund te perfitojne edhe serbet me banim ne monarki” (Austro-Hungaria,

Ky proces gjenocidal ndaj popullates shqiptare u shoqerua me debimin e tyre ne Turqi e ne Shqiperi. Sipas disa vleresimeve ne periudhen ndermjet viteve 1912-1914 ne Turqi u shperngulen rreth 500.000 njerez. Ndersa, vetem nga Kosova prej vitit 1913-1915 per te shpetuar koken nga gjenocidi shteteror serbomalazez u detyruan te shperngulen me se 120.000 shqiptare Ne anen tjeter nje numer prej mijera koloneve u vendos ne trevat e Kosoves, posaçerisht ne tokat e shqiptareve te ikur nga atdheu per shkak te dhunes e terrorit. Sipas disa shenimeve, organet serbe sollen ne Kosove rreth 20 mije serbe, shumica e tyre kriminele. Ata u vune ne funksion te grindjeve dhe te konflikteve ndernacionale, duke u rekrutuar ne xhandarmeri dhe ne provokatore ndaj shqiptareve. Ndersa, ne ate pjese te Kosoves, ku okupator ishte Mali i Zi, nepermjet “Ligjit special per kolonizim”, ne pronat shqiptare ne Peje e ne Gjakove u vendosen rreth 6000 kolone malazeze Keto toka pushteti menjehere ose gjate kohes se Mbreterise jugosllave ato i pronesoi ne duar te ardhacakeve, keshtu duke ndryshuar ne mase te madhe gjendje kadastrale te pronareve faktik te tokave.



Kolonizimi i trevave shqiptare te pushtuara me elementin sllave, siç u tha kishte filluar menjehere pas okupimit ne vitin 1912, ajo u sanksionua me dekretligje te veçanta, qe dolen ne te dy mbreterite ne fillim te vitit 1914. Me keto perligjeshin te gjitha padrejtesite qe u ishin bere deri atehere shqiptareve. Keto ligje u hartuan ne nje menyre te tille qe te arrihej efikasiteti sa me i madh ne shpronesimin e fshatrave shqiptareve dhe qe te favorizoheshin e te stimuloheshin kolonet sllave per te jetuar ne viset shqiptare.



Mbreteria serbe, me 17 shkurt 1914, ua ndaloi gjyqeve ta regjistronin token perderisa te shqyrtohej çeshtja e patundshmerise si dhe derisa te studiohet çeshtja e tapive. Me kete, qeveria deshironte te injoroje realitetin e dikurshem osman lidhur me perkatesine e prones ne rrethanat e reja shoqerore dhe politike. Pronat ne Kosove para okupimit te vitit 1912 ishin me se 90% ne duar te popullates vendase shqiptare, kryesishte ne duar te belgereve dhe agallareve. Menjehere, Serbia qe me 20 shkurt 1914, nxori “Dekretligjin mbi kolonizimin e viseve te posaçliruara dhe te bashkuara ne Mbreterine e Serbise”, i cili me vone u plotesua. Po ashtu veproi edhe Mali i Zi, i cili kishte nxjerre “Ligjin mbi kolonizimin e viseve te posaçliruara” prej 27 shkurt 1914. Keto dispozita ligjore, dhe shume te tjera, qe merren me vone, sherbejne si mbeshtetje per nxjerrjen e ligjeve te mevonshme ne Mbreterine SKS, perkatesisht jugosllave, si p.sh. Dekretligji mbi kolonizimin e viseve te reja jugore i vitit 1920, i cili ne vitin 1922 aprovohet si Ligj mbi kolonizimin e viseve te reja, Ligji mbi kolonizimin i vitit 1931 dhe shume te tjere. Me ato ligje tere toka shpallet prone shteterore, sidomos per ata qe nuk kane pasur dokumente te shkruara, edhe pse e punonin ate me vite sepse ato ishin shkaterruar gjate lufterave ose marre ne forma tjera nga pushteti. Pra, me keto akte juridike legalizohet dhuna ndaj shqiptareve, te cileve me ane te venies ne loje te atyre tapive te pakta qe i dispononin iu mohohet e drejta e tyre e pronesise shumeshekullore mbi token.X



Me gjithe shpronesimin e popullsise agrare shqiptare dhe sjelljen e qindra familjeve te koloneve, qarqet politike serbo-malazeze nuk arriten objektivat e caktuara: nderrimin e dukshem te perberjes etnike te popullsise ne dem te shumices derrmuese shqiptare. Ky qellim nuk u arrite per shkak te rezistences se armatosur te popullit shqiptar, ashtu edhe per shkak te kohes se shkurter te sundimit te ketyre regjimeve, e veçanerisht te shperthimit te Luftes se Pare Boterore, kur nje numer i koloneve u kthyen ne vatrat e tyre.

KONOLIZIM I KOSOVES ME ELEMENTIN SLLAV1918-1941

Me ripushtimin e Kosoves, ne vjeshte te vitit 1918 dhe vendosjen e pushtetit serbo-malazez e venien ne funksion te aparatit te veçante administrativo-politik, administrata shteterore e ushtarake, krahas organizimit te operacioneve ndeshkimore, te dhunes, terrorit, vrasjeve, denimeve te medha etj., ne te njejten kohe filloi nje presion politik per shkombetarizimin e popullates shqiptare me metoda te ndryshme. Qarqet drejtuese te Beogradit rifilluan politiken e vjeter shoveniste

Pushteti menjehere filloi organizimin administrativ ne Kosove dhe vise te tjera per zbatimin e kolonizimit dhe reformes agrare. Regjimi i mbretit Aleksander ne vitin 1920 e ka perpiluar programin special per pastrimin e territoreve etnike shqiptare. Duke u bazuar ne ate pogram, ushtria serbe dhe xhandarmeria kane bere krime te papare, duke i djegur 182 fshatra shqiptare.

Organet per zbatimin e kolonizimit dhe te reformes agrare



Per realizimin e politikes kolonizuese agrare ne Kosove dhe viset tjera, organet e pushtetit te Mbreterise SKS, perkatesiht jugosllave, ne menyre te drejteperdrejt ose ne ndonje forme tjeter ishin te angazhuar per zatimin e reformes agrare. Formimi i organeve te tilla u be ne fillim te vitit 1919. Ne fillim u nxorr dekreti i Dispozitave papraprake per pergatitjen e reformes agrare ne Mbreterine e re te SKS te 25.II 1919 (Sl. List Kraljevine SHS nr. 11/27.1919) dhe Urdheresa e Keshillit Ministror te Mbreterise se SKS, dt. 10.IX 1919, per aplikimin e pjeserishem te Dispozitave praparke per pergatitjen e reformes agrare, qe e domosdoshme themelimi i organeve shteterore, te cilat do te zbatonin reformen agrare dhe kolonizimin. Keto kompetenca dhe detyra iu caktuan ministrit per politiken sociale. Me kete perpiqej te theksohej se reforma agrare kishte karakter social.



Organi i pare per zbatimin e reformes agrare dhe te kolonizimit ishte Zyra shteterore per reformen agrare, qe iu dha ne mbikeqyrje ministrit te politikes sociale. Ajo duhej te merrej me reformen agrare, kolonizimin e brendshmem dhe riatdhesimin e te shperngulureve nga Amerika dhe vendet e tjera. Sektori per reforme agrare menjehere filloi ndarjen e tokes te pronareve te medhenj shqiptare e te tjere nepermjet te besuarve te vet.



Me vone rezultoi perfundimi se kjo detyre duhej t’i besohej nje ministrie te veçante. Me 2 prill 1919 emerohet ministri i reformes agrare per zbatimin e Dispozitave paraprake. Ne disa vise filluan te formohen Keshillat agrare per zbatimin e reformes agrare dhe te kolonizimit. Ne Kosove dhe ne disa vise nuk u formuan kurrfare keshillash, por te gjitha keto pune i kryente pushteti administrativ (policor). Me Dekretligjn nr. 2119, date 12 shkurt 1920 u themelua Ministria e Reformes agrare e Mbreterise SKS, detyra kryesore e te ciles likudimi i marredhenieve çifligare dhe e kolonizimit. Gjate vitit 1920 formohen drejtoratet agrare dhe zyrtat agrare krahinore. Ne kuader te kesaj Ministrie ishte sektori i kolonzimit dhe ai i reformes agrare. Per territorin e Kosoves ishte themeluar Drejtoriati suprem i reformes agrare me seli ne Shkup, ndersa ne kuader te tij ishin drejorate agrare te qarkut me seli ne Peje, Prishtine, Mitrovice, Vushtrri, Gjakove dhe Prizren dhe me vone ne Ferizaj qe perfshinin rrethet e caktuara.



Detyrat e ketyre drejtorateve ishin te shumefishta. Ato kryesisht ishin ne zbatimin kolonizimin e ketyre trevave me elementin sllave, marrjen e pronave shteterore, komunale dhe private dhe ndarjen e tyre koloneve te ardhur dhe institucioneve te tjera sidomos atyre shteterore, stacioneve te xhandarmerise, kishave, manastirave, shkollave etj. Nje prej detyrave kryesore te tyre qe e udheheqnin me perpikeri ishte udheheqja me prona te eksprorijuara dhe barjta e tyre kadastrale te pronaret e rinje kolone ose aty ketu pronareve vendes serb. Perveç kesaj ato perpilonin progranin e kolonizimit dhe oganizonin ndihmen finansiare dhe ndihma te tjera per kolonet serbe e malazez dhe te tjere te sjellur ne Kosove. Propozimet e tyre i aprovonte Ministria e Reformes agrare, me vone e Bujqesise dhe per kete aprovonte edhe planin bugjetor. Ne punen e ketyre organeve beheshin malverzime te shumta. Ne kuader te ketyre ministrive formoheshin komisione dhe keshilla te shumta per perkufizimin e kompekseve te shumta agrare pa kurrfare kriteriumi, pronat me pjellore te pronareve shqiptare si dhe te benin konfiskimin e pronave te pronareve te ikur neper male per shkak te dhunese e terrorit.



Perveç Ministrise se reformes agrare, pastaj te bujqesise ishin te angazhuar edhe keto ministri:

- Ministria e Puneve te Brendshme, qe nepermjet policise qe perdorte trusnine dhe dhunen, te ndihmonte zbatimin e kolonizimit, parcelimin dhe ndarjen e pronave, ndihmen koloneve ne ardhjen dhe vendosjen, mbojtjen e tyre, ndersa ne anen tjeter te bente presion ne popullaten shqiptare per leshimin e vendit, shperngulje jashte atedheut dhe ne vend te tyre sjelljen e koloneve serbe.



- Ministria e Ushtrise dhe Detarise, ndihmonte dhe percillte kolonet nga vendlindja deri ne Kosove, bente propogande per kolonizim, ndersa tek shqiptaret propogandonte shpernguljen ne Turqi e Shqiperi. Lironte ushtaret e atyre familjeve qe shpernguleshin. Kjo ministri e angazhonte Ministrine e Puneve te Brendshme qe te shakaktonte sa me shume çrregullime, ne menyre qe organet e saj te intervenonin.



- Ministria e Puneve te Jashtme kishte per detyre t’i kundervehej propagandes se shoqerive te ndryshme dhe individeve shqiptare qe luftonin kunder shpernguljes dhe ankoheshin ne Shoqerine e Kombeve ne Gjeneve ndaj dhunes, marrjes se tokave dhe formave te tjera te presionit ndaj shqiptareve. Ndersa, ne opinionin boteror e arsyetonte reformen agrare dhe kolonizimin si mase te nevojshme ekonomike dhe “deshire” te popullit josllave per shperngulje.



- Ministria e Pylltarise dhe e Xehetarise u jepte koloneve material ndertimor, lende e tjere per ndertimin e shtepive, lende djegese dhe u pronesonte komplekse te tere te pyjeve.



- Ministria e Komunikacionit u jepte koloneve bileta pa pagese per bartjen e familjeve dhe te invetarit deri te vendi i kolonizimit, ndersa shqiptareve te shperngulur u siguronte transportin.



- Ministria e Arsimit angazhohej qe nepermjet te mesuesve te bente propagande per kolonizim te elmentit sllave ne nje ane dhe per shperngulje te popullates shqiptare ne anen tjeter. Hapte shkolla ne vendbanimet kolone.



- Ministria e Ndertimtarise angazhohej per ndertimin e shtepive, rrugeve, pusave, ujesjelleve per kolonite sllave.



- Ministria e Politikes Sociale dhe e Shendetit Popullor kujdesej per hapjen e ambulancave dhe per shendetin dhe sherimin e koloneve pa pagese etj.



Edhe Oborri Mbreteror ishte angazhuar ne keto pune rreth zbatimit te kolonizimit ne forma te ndryshme. Siç ishte rasti i ndonje ankese qe e zgjidhnin ne favor te kolonit, vizites se mbretit ne trevat e shqiptare per t’i motivuar kolonet qe ne numer sa me te madh te vendosen, ndersa te bente presion te shqiptaret per shperngulje.



Rreth pronesimit te pronave tokesore koloneve ishin te angazhuar gjyqet e te gjitha niveleve. Gjyqet e rregullta dhe me vone ato agrare te formuara neper qendra te Kosoves ishin angazhuar qe gjate zgjedhjes se kontesteve te ndryshme pronesore qe ato t’i zgjidhnin ne favor te kolonit. Qe sa me pare te benin pronesimin e tokave dhe leshimin e tapive pronareve te rinje. Ne kete kontest ata benin edhe malverzime dhe keqperdorime te shumta me tapite e pronareve te deritanishem shqiptare aty ketu edhe turq. Ata menjehere benin intabulimin e tokave “pronareve” te rinje pa kurrfare procedure.



Nje prej ministrive qe luajti rolin kyq ne zbatimin e kolonizimit ne Kosove pasojat e te ciles edhe sot jane evidente ishte Ministria e financave. Ne kuader te kesaj ministrie funksiononte Drejtorati i Kadastres. Ne kete sektor gjendeshin keto materiale per matjen dhe parcelimin e tokes, materiale per punen e gjeometrave, shenimet per token e goditur nga reforma agrare, evidinecat kadastrale te marredheneve pronesore – poseduese dhe librat per pronat tokesore, kulturen, klasen, matjen e tokes, tatime per token, toka e goditur nga agrari, lirimi nga tatimi i koloneve etj. Keshtu kjo Ministri komplekse te tera te pronave si atyre pjellore, te vreshtave, pyjeve, livadheve e te tjera ua pronesonte menjehere koloneve. Keshtu qe toka e pronareve shqiptare per te cilat kishin paguar tatimin, por edhe ende paguanin pa kurrfare baze juridike kaloi ne pronesi te ardhacakeve. Gjendja e prones ndryshoi ne menyre katastrofale. Tani, pronare te rinje ne pjesen derrmuese te tokave behen kolonet. Fatkeqesisht kjo gjendje edhe nga pushtetet e ardhshme edhe pse ne mase te madhe popullata shqiptare e bleu me vone ate prone, pushteti komunist ne menyre perfide nuk e beri intabulimin e saj ne pronare faktik. Keshtu qe edhe sot disa pushtetar duke u bazuar ne kete gjendjen e kohes se Mbreterise jugosllave manipulojne me shifra statistikore, se siperfaqe te medha te pronave tokesore jane ne pronesi te serbeve dhe malazezeve. Por, nuk e marrin gjendjen faktike ate reale, para vitit 1912, kur me se 90% e tokave ishte prone e shqiptareve dhe aty ketu e ndonje age apo begu turq, te cilet disa nga dhuna u detyruan te shperngulen nga atdheu, ose gjendjen se e kujt ishte ajo toke dhe e kujt eshte sot qe punohet me vite te tera. Ndersa, disa pronare serbe e malazeze kishte raste qe kurre nuk kishin ardhur ne Kosove, por iu ishte ndare toka, iu ishte pronesuar ne kadaster dhe gjyq, por e kishin dhene per ta punuar pronaret faktik shqiptare me qesim.



Qellimi dhe masat per zbatimin e kolonizimit dhe reformes agrare



Pushteti i Mbreterise SKS, ndonese kishte premtuar se do te respektonin te drejtat e shqiptareve etnike qe jetonin ne Jugosllavi, madje kishin nenshkruar edhe aktet nderkombetare te kohes, qe percaktonin te drejtat e pakicave kombetare (Traktati i Sen Zhermenit, i unifikuar edhe nga Lidhja e Kombeve), keto qarqe, menjehere pasi vendosen administraten e tyre ushtarako-policore dhe civile, rifilluan terrorin e praktikuar ne vitet 1912-1915. Keshtu sipas nje statistike, qe u botua me vone, trupat serbe vetem gjate janarit dhe shkurtit te vitit 1919 kishin vrare 6.040 veta, kishin rrenuar 3.873 shte Qeveria shqiptare e informon Lidhjen e Kombeve ne prillin e vitit 1921 se ne Kosove ishin vrare 2.000 shqiptare, qe nga fillimi i po atij viti; kurse kater muaj me vone, kreu i Bashkesise Islame ne Bosnje, Reis ul-ulema Çausheviq, i tha nje diplomati se qe nga nentori i vitit 1918, ne rrethin e Prishtines ishin vrare 5.000 veta. Sa per shifrat e pergjithshme, nje dokument i hartuar nga Komiteti i Kosoves, me 1921, llogariste se deri atehere ishin vrare 12.371 veta, ishin burgosur 22.110 veta dhe ishin djegur perafersisht 6.000 shtepi.

Nje nder metodat e spastrimit etnik, shkombetarizimit dhe sllavizimit te Kosoves, ishte edhe kolonizimi i Kosoves me elementin sllav dhe shperngulja e shqiptareve nga vendlindja e tyre. Kolonizimi si metode perfide filloi te mistifikohet dhe te kamuflohet me zbatimin e njeres nga metodat borgjeze me reforme agrare, e cila propagandohej si mase perparimtare e qe ne te vertete fsheh qellimin e borgjezise serbomadhe - kolonizimin e Kosoves dhe shkombetarizimin e popullsise shqiptare, e cila ishte ne shumice absolute. Pra, borgjezia bente perpjekje qe ta rralloje sa me teper popullsine shqiptare, sidomos ne ato treva ku shqiptaret jetonin ne numer te madh dhe Kosova ishte rajoni me popullsi me te dendur ne tere Jugosllavine. Ekzistonte nje program i gjere i kolonizimit, i vendosjes se folesve te sllavishtes ne viset e banuara me shqiptare.



Ne Kosove per shkak te konfiguracionit te papershtatshem te terrenit dhe nivelit te ulet te forcave prodhuese ne bujqesi, toke te punueshme ka pasur relativisht pak. Ne ato siperfaqe ekzistunte dendesi e madhe e popullsse, e cila gjitnje rritej per arsye te shtimit te madh natyror, sidomos te popullsise shqiptare. Sipas shenimeve statistikore ishte shume e larte rritja e popullsise qe merrej me bujqesi. Ne siperfaqet bujqesore nga viti ne vit rritej gjithnje numri i njerezve, te cilet jetonin nga bujqesia. Keshtu dendesia ne Kosove vende-vende ishte prej 200-300 banore ne nje kilometer katror, ndersa ne Vojvodine ne po kaq siperfaqe bujqesore ishin 80 banore. Gjendja me e keqe ishte nse merrej parasysh sasia e tokes se punueshme, sepse ne Serbi ne 100 ha toke te punueshme vitin 71,1 banore, ne Vojvodidne 175 banore, dersa ne Kosove 228 banore.



Qellimi i borgjezise serbe ne te vertete ishte qe nen parullen e reformes agrare te zbatoje kolonizimin e Kosoves me elementin sllav te ardhur nga viset e ndryshme te Mbreterise Serbo-Kroate-Sllovene, perkatesisht jugosllave dhe nga disa shtete te jashtme. Pra, ne funksion te kolonizimit te tille u vu edhe e ashtuquajtura reforme agrare. Kolonizimi dhe reforma agrare ne Kosove kane pasur qellim kryesisht nacional-politik dhe karakter eksploatues. Qellimi kryesor i kolonizimit ishte thyerja e kompaktesise nacionale te popullsise shqiptare dhe nderrimi i struktures nacionale ne dem te shqiptareve. Veçanerisht, synimi ishte qe te kolonizohej dhe te forcohej elementi kolonist ne pjeset rreth kufirit me Shqiperine, sepse mendonin se me ate kufiri do te jete me i sigurte dhe do te nderpritet vazhdimesia e popullates autoktone shqiptare nga territori i Shqiperise, Kosoves dhe Maqedonise, siç thuhej ne dokumente me qellim sigurimi dhe ne perputhje me planin e tyre strategjik. Perkitazi me kete dr. Hinko Krizman, deputet dhe minister, ne fjalimin e tij ne Kongresin e Partise Demokratike te Pavarur ne Beograd, me 6.12.1925, nder te tjera, thekson se kolonizimi eshte kerkese e mbrojtjes popullore, forcim i popullates nacionale ne kufijt, ne veri dhe ne ju Perveç kesaj, ajo politike bente perpjekje qe ta rralloje sa me teper popullsine shqiptare dhe ne ato treva homogjene dhe vendbanime te banuara plotesisht me popullate shqiptare te vendoste kolone, pra ne ato krahina, ku shqiptaret jetonin ne numer te madh, si dhe synohej te kolonizohen ato treva te pastra etnike shqiptare siç ishin: Drenica, Llapi, Llapusha, pjese te Rrafshit te Dukagjinit, te Kosoves etj, dhe te thyhej homogjeniteti nacional i atyre vendbanimeve e trevave ne fjale. Sepse siç dihet ne treven e Llapit para pushtimit serb ne vitin 1912 nuk kishte asnje banore serbe, ne komunen e sotme te Deçanit serb kishte vetem ne manastirin e Deçanit dhe disa ne fshatin Lloqan qe prejardhjen e tyre duhet studjuar, ne qytetit e Gjakoves kishte disa familje te pakta serbe, ne komunen e sotme te Malisheves serbe kishte vetem ne fshatin Kijeve dhe Mleqan, treva e Drenices sidomos asaj jugore nuk kishte fare serbe dhe keshtu me radhe.



Programi i kolonizimit ishte nje dukuri komplekse, qe kishte qellime te ndryshme: pikesynim i pergjithshem dhe afatgjate i tij ishte, siç u tha nderrimi i struktures kombetare te popullates ne Kosove (si edhe ne Maqedoni, e cila po ashtu po kolonizohej), por ne kete mes, u ngaterruan edhe faktore te tjere. Nje fakor i ketille ishte deshira per te ndalur valen e popullates nga Serbia dhe Mali i Zi, qe po emigronte ne Amerike, duke u ofruar toka te lira afer shtepive te tyre. Nje tjeter faktor ishte politika e denimit te kaçakeve me konfiskimin e prones se tyre: menyra me efikase ishte ajo e zbatimit te ketij denimi, dhenia e tokave te tyre kolonisteve. Ishte madje edhe nje plan tjeter (i shqyrtuar seriozisht ne Beograd, me 1921, por fare i pazbatuar) per kolonizimin ne Kosove te 7.000 ushtareve ruse te gjeneralit Vrangel - nje lloj ekuivalence serbe ndaj politikes osmane te vendosjes se çerkezeve luftarake ne rajonet me rendesi strategjike.

Me procesin e zbatimit te kolonizimit agrar ne Kosove, suksesivisht krijoheshin vendbanime te reja kolonesh. Pushteti kishte per qellim qe te vendoste kolone ne ato treva e vendbanime te banuara plotesisht me popullate shqiptare ne menyre qe te zbertheje, te shkaterroje homogjenitetin nacional shqiptar te atyre vendbanimeve dhe te sendertoje qellimin nacional te kolonizimit. Posaçerisht synohej qe te behej pastrimi etnik i popullates shqiptare, sidomos perreth kufirit me Shqiperine dhe ne keto pjese te vendose kolonet dhe te ngriten vendbanime kolonesh. Kjo kishte per qellim te formohet nje tampon zone, te nderpritet lidhja ekzistuese organike territoriale, kombetare, kulturore, familjare e shpirterore e popullsise shqiptare. Ne zbatimin e politikes se kolonizimit te Kosoves, perkatesisht ngritjes se vendbanimeve te reja kolone, organet agrare kishin parasysh eksklusivisht interesat nacionalo-politike e shteterore, duke lene anash faktin se krijimi dhe zhvillimi i vendbanimeve te reja duhet te kete qellim te zhvillimit te natyres ekonomike dhe sociale.



Organet shteterore deshironin qe nen masken e reformes agrare dhe te kolonizimit te realizonin politiken per shtypjen brutale te popullsise shqiptare, konfiskimit te tokes se fshatareve shqiptare, te nxiste tendencen e shpernguljes se saj ne Turqi e ne Shqiperi dhe te realizonin idene e nacionalizimit dhe te serbizimit te Kosoves. Me kete, politika hegjemoniste jugosllave, duke e konsideruar se popullata shqiptare homogjene autoktone, e cila jeton ne numer te madh dhe veshtire mund te asimilohet per shkak te kultures dhe gjuhes tjeter nga ajo sllave, ajo gjeti metoden e terrorit, te dhunes, te marrjes se tokes dhe te shpernguljes me dhune te popullates shqiptare jashte atdheut te tyre, dhe me kete te fitoje siperfaqe te medha toke te punueshme, ne te te vendose nje numer te madh te koloneve. Me qellim te rrembimit te tokave, ushtria dhe xhandarmeria shpeshhere se bashku edhe me elementin kolon, te cilin e furnizonin me arme dhe municion, hidheshin ne aksion terrori kunder shqiptareve.



Kolonet te ashtuquajtur vullnetare, çetnike, optante, etj., kishin ardhur gati nga te gjitha viset e Jugosllavise borgjeze, si nga Mali i Zi, Hercegovina, Bosna, Dalmacia, Lika, Korduni, Bania, Serbia Jugore, Vojvodina, etj. Mirepo, kishte kolone te ardhur edhe nga disa shtete te jashtme si nga Rusia, Italia, Hungaria, Shqiperia, Amerika, etj. Atyre pushteti u jepte prona te medha te tokes, siperfaqja me e madhe e marre nga pronaret shqiptare, duke i detyruar ata qe te shperngulen ose te behen sherbetore “te agallareve” te rinj, duke ua punuar token dhe duke e paguar edhe tatimin per ate toke. Pushteti, kolonet i vendoste edhe ne shtepite e fshatareve vendas shqiptare dhe te atyre te shperngulur. Koloneve, perveç tokes se dhene falas, pushteti disave ua ndertonte edhe shtepite, si dhe u jepte ndihme ne material ndertimor, vegla pune, kredi, i lironte nga tatimet shteterore per 10 vjet dhe nga ato komunale per 5 vjet, kurse te drejten e plote si pronare - me te drejte per te shitur ate - do ta merrni pas dhjete vjetesh, transportin falas te tyre, te materialit ndertimor, veglave te punes, bagetive etj. deri te vendi i vendosjes etj. U formuan Kooperativat agrare nga te cilat kolonet merrnin kredi pa kamate, material ndertimor dhe ndihma te tjera.



Ne mesin e koloneve te ardhur, qe shteti u kishte dhene toke, perveç fshatareve bujq kishte edhe tregtare, pensioniste, oficere, xhandare, nepunes, etj. Per t’i nxitur dhe per t’i terhequr kolonet qe te vijne dhe te vendosen ne Kosove, makineria propoganduese serbe perdorte ne forma te ndryshme propaganden se ne Kosove ka toke me bollek, shtepi te lira etj.



Koloneve te ardhur sllave, pushteti, perveç tokes “utrine”, kullota e te tjere, u ndante posaçerisht toke te punueshme pjellore te marre nga pronaret shqiptare, te cilet ishin te detyruar te shperngulen jashte vendit ose te marrin nga kolonet e te punojne token e vet pergjysme ose me qesim dhe per te edhe te paguajne me tutje tatimin. Token pronareve shqiptare pushteti ua merrte edhe me motivacion se eshte perfshire ne kompleksin agrar dhe per ate shpesh nuk jepte kurrfare kompensimi, ose nese jepte ate toke e jepte te cilsise se dobet.



Siç eshte theksuar me pare, per zbatimin e kolonizimit ishin te angazhuara te gjitha organet e pushtetit, duke filluar nga ato me te uletat lokale e deri tek ato me te lartat shteterore. Pra, ishte angazhuar tere makineria shteterore. Ata kurrnjehere nuk kishin marre parasysh poziten e fshatarit shqiptar. Perkundrazi, ne aksionet e marrjes se tokes, perdoreshin metoda te llojllojshme, keshtu qe kishte raste kur toka iu ishte marre deri ne prag te shtepise, e qe per te hyre shqiptare ne shtepi do te detyrohej te kaloje tani neper “pronen” e kolonit.



Me marrjen e pronave te banoreve shqiptare ne forma te ndryshme, sidomos te atyre te kaçakeve, qe konsideroheshin armiq te shtetit, toke kinse teprice, toke untrine, prone e tere fshatit, komplekse te shumta te pyjeve etj.



Ne veprimtarine e organizuar per nxitjen e vazhdueshme te shpernguljes shqiptare dhe te kolonizimit me kolone sllave, ne vend te tyre, administrata shteterore i kishte lene vend te veçante propagandes, sidomos shtypit, i cili duhej te kontribuonte ne pergatitjen psikologjike te opinionit brenda vendit per ta perkrahur shpernguljen dhe per ta justifikuar kete para opinionit te huaj. Ndersa, nga kolonet, nga tere shteti dhe jashte t’i nxite dhe t’i terheqe te vendosen ne Kosove, duke u premtuar toke me bollek, shtepi, vegla bujqesore, lehtesi tatimore, kredi etj. Me kete shtypi borgjez synonte qe ne radhet e popullsise shqiptare te krijoje nje gjendje tensioni te vazhdueshem, i cili duhej te ndikonte ne shtimin e metejshem te shpernguljes. Ne shumicen e gazetave, sidomos ne ato beogradase, botoheshin artikuj shpifes, tendencioze, duke e paraqitur shpernguljen si “deshire” te popullates “myslimane”, ndersa kolonizimi arsyetohej per token e lire dhe interesat qe kishte shteti per t’i kolonizuar keto treva me elementin e krishtere nga aspekti i mbrojtjes.



Shpronesimi ne mase i fshatarsise shqiptare pati per rrjedhoje varferimin e saj. Ndersa si rrjedhoje e spastrimeve etnike dhe e kolonizimit te tokave shqiptare u be ndryshim i ndjeshem i struktures etnike te popullsise. Duke u ballafaquar me poziten e rende te tyre, te shkaktuar nga presionet e llojllojshme, qe ushtronte pushteti policor ushtarak i Jugosllavise borgjeze, dhe, duke mos gjetur mbrojtje elementare juridike per pronat dhe jeten e tyre, e po ashtu te ndihmuar me lehtesi te medha rreth pergatitjes se dokumentacionit te udhetimit, qe i ofronte po ai pushtet, nje pjese e popullit shqiptar emigroi ne Turqi, e nje pjese edhe ne Shqiperi. Shperngulja e shqiptareve nga vendlindja e tyre ka qene e motivuar nga politika antishqiptare e diskriminuese. Ky proces i prirur nga qendrimet negative dhe nga paragjykimet e qarqeve sunduese ndaj shqiptareve dhe vendeve te tyre kishte filluar edhe gjate periudhave me te hershme historike. Per ta nxitur shpernguljen, pushteti borgjez i ngacmonte shqiptaret edhe ne ndjenjat e tyre kombetare e fetare, si ne rrenimin e xhamive, varrezave etj.



Me vendosjen e koloneve jane krijuar shume vendbanime te reja te cilat jane pagezuar me emra sllave, si p.sh. Tankosiq, Nova Shumadia, Llazarevo, Devet Jugoviq, Hercegova, Dushanova, Serbobran, Petrovec, Petroviq, Kralica, dhe shume te tjera. Mirepo, edhe disa toponime te mbetura shqiptare te cilat qe nga mesjeta ishin nderruar, tani ne kete periudhe nderrohen ne menyre arbitrare, si p.sh. Ferizaj ne Uroshevac, Hani i Elezit ne Gjeneral Janoviq, Glloboderi ne Obiliq, Ujmiri ne Dobravode, Azizia ne Millosheve, dhe shume te tjera. Kjo ishte diskutuar edhe ne nje konference nderministrore ne vitin 1937 per nderrimin e emrave gjeografik.



Ultranacionalistet serbe, duke filluar nga Garashanini, Klubi Kulturor serb, Konventa famekeqe per shperngulje e vitit 1938, me mbarimin e Luftes se Dyte Boterore, vazhduan perpjekjet per realizimin e planeve, si p.sh. Elaborati i ri i Vasa Çubrilloviqit i titulluar “Problemi i pakicave ne Jugosllavi”. Ai pushtetin e ri e “meson” se perveç spastrimit nga ana e ushtrise gjate operacioneve, duhet zbatuar edhe metoda te tjera ne menyre qe pakicat kombetare te detyrohen te shperngulen, te krijohen per ta kampe perqendrimi, ndersa pasuria e tyre te konfiskohet.



Te bazuar ne shenimet statistikore, qeveria arriti qe ne Kosove, ne periudhen midis dy lufterave, siç thuhej per nevoja te reformes agrare t’i kufizoje rreth 129.212,94 ha toke.[i]

mir i paske pershkru fiona kolonizimin e dhunshem te ateherit, por tash jena na qe po zbatojm ne menyr perfide me shum vullnet deri te na kerset,serbet skan faj absolut,ne vet i sjellim vetes tragjedi,e tani jo na kan than ata apo kta e keshtu. ne po e kantonizojm-parcelizojm me vet deshir te institucioneve tona, pa pyt popull pa pyt kend, se si vjen fundi nuk ka apsollut llidhje, keshtu kan gabu para qindra viteve,por tash asht jasht normales,pra kta njerz nuk jan pra-politikuajt tan,apsolut per ineres tonin, por per kolonet dhe na jem shum naiva se kinse jem bamires me gjera fundamentala e kum cek ne tjera tema; dhe qe te qojn drejt zhdujes apo zhberjes si popull.me kto gjera nuk luhet kush do qe te thot bere ket.kto gjera nuk i toleron as nji njeri i qmendur e leje njerz kinse intelektual,por un shpresoj se kto banalitete kto neglizhenca te qeshtjes globale momentale jan politik vetum ditore, per konsum ditor siq e ben hashimi me lule te vorri i -shalles-per te i´dhan naj vot kundrshtaret. dhe kto budalaqe te jen te perkohshme deri ne statusin final pra dihet BK,mbetet te shpresojm e ishalla del keshtu!!!!

garnizonet e propozuara te formuara ne Territorin e Divizionit te Kosoves”.<

Ne kete kohe menjehere filloi edhe rrembimi i tokave dhe pasurive te ndryshme, sidomos nga te shperngulurit. Ne kete drejtim ishin angazhuar edhe vete qeveritaret serbe, si psh. Nikolla Pashiqi me disa borgjeze te tjere si pop Miniqin, Jakov Çobriqin etj. i kishin rrembyer me se 300 ha toke rreth Tyrbes se Sulltan Muratit, pasurite e fshatrave Mazgit e Azizi (banoret e ketij te fundit me teper se 100 shtepi kishin qene te detyruar te shperngulen ne Turqi ne vitet 1912-1914) Punisha Raçiqi kishte marre toke 3500 ha pyje ne malet e Deçanit dhe 50 ha toke pjelloe ne fushen eShkupit. Toke ne Kosove, perveç koloneve fshatare, merrnin edhe kategori te ndryshme te popullsise, persona te cilet nuk e kishin profesion bujqesine, si nepunesit, xhandaret, tregtaret, oficeret, pensionistet etj. Siç shkruan gazeta “Socijalistiçka Zora”, Shkup, nr. 31, date 16.V.1920 - dhenia e utrinave komunale edhe ashtu te pamjaftueshme per kullota si dhe marrja e tokes fshatareve te varfer te deshmuar me tapi, dhe dhenia e saj papunetoreve, oficereve, inxhiniereve, tregtareve etj. Ndersa, revista ”Policija” nr. 3-4 e vitit 1922, e boton fjalinim e V. Bojlozeviqit, prefekt i Rrethit te Graçanices, ku ai paraqet se nje numer i madh i te ashtuquajtureve kolone banojne ne qytetza dhe jetojne komod, kane profesion tjeter, e jo bujqesine, se ne mesin e tyre ka nepunes, sherbetore, zejtare dhe tregtare, dhe ata ne ate menyre behen pronare dhe “age” te rinje, token e tyre e japin me qesim qe ta punojne te tjeret. Keshtu qe, ne vend se reforma agrare t’i zhduke marredheniet fuedale, ajo prape po krijon, por vetem me ndryshim qe agallaret serbe po i zevendesojne ata “turq”. Edhe Nedelko Simonoviq, ish-deputet ne nje raport te vetin te dates 13.VII 1927 njoftonte per rezultatet negative per shkak te zbatimit te politikes nacionale nga plaçkitesit dhe vagabondet. Ai thote, token e huaj e kane marre ardhacaket e pasur ose nepunesit e pensionuar, ne menyre jonormale dhe plotesisht joligjore, ate toke e cila nuk ishte e perfshire ne goditje te agrarit. Token e marre e kane shitur, e pastaj perseri kane marre toke tjeter, ose ia kane dhene tjeterkujt ta punojne, ndersa ata neper kafene po e kritikojne rregullimin e tanishem shteteror.< Shpesh si shperblim ne vend te honorarit, nepunesve shteterore u jepej toka e kaçakeve. Nje kolon ne ankesen e vet drejtuar mbretit Aleksander me daten 6.IX.1932, per shkak se ia kishin marre token, sepse nuk ishte vendosur ne te, thekson se ka pensioniste e nepunes, qe kane marre toke nga shteti, te cilet jo vetem qe nuk po e punojne, por edhe po e shesin. Edhe pasurine e meparshme ne trevat e vendlindjes e kane shitur. Keshtu, p.sh. nje kolone nga Peja me 10 janar 1927, ne ankesen e saj ne mes tjerash thekson se tere pasurine e prinderve, te cilen e ka pasur ne rrethin e Kollashinit, e ka shitur per 60.000 din. Stacioni i xhandarmerise ne Landovice te Prizrenit me shkresen nr. 680, date 7.VI.1936 e njofton Prefektin e Rrethit te Sharrit perkitazi me kete: “....Kolonet, te cilet e kane marre token ne kompleksin “Tupec”, jane marre ne mbrojtje nga ana e ketij stacioni sa eshte e mundur. Mirepo, shumica e ketyre koloneve ia kane dhene token shqiptareve qe edhe me tutje t’ua punojne pergjysme me marreveshje te ndryshme, ndersa disa sish gjenden neper Serbi dhe Mal te Zi, ne shtepite e tyre, ne vend se ata vete ta punojne token qe e kane marre. Pastaj, ka raste te tilla qe disa nuk ishin personalisht te pranishem me rastin e dhenies se tokes, keshtu qe madje, nuk dine as mezhdat e verteta te parcelave te veta..



Per zbatimin e te ashtuquajtures reforme agrare si maske per zbatimin e kolonizimit, disa gazeta te kohes dhe dokumente deshmojne qellimet dhe keqperdorimet. Keshtu gazeta “Pravda” nr. 70, Sarajeve me 10.VII 1920, ne mes tjerash shkruan: “...Se tere Mbreteria jone eshte perplote me prona te medha feudale dhe kapitaliste, e sidomos te domenit te madh shteteror, por prape tere çeshtja kryesore agrare eshte bartur ne Bosnje dhe ne Serbi te Vjeter (Kosove J.O.). Pse? Kroacia eshte plote latifonde, Sllavonia gjithashtu, Banati, Baçka dhe Baranja poashtu, por prape per keto krahina nxjerren dispozita dhe dekretligje te tjera, ndersa Shumadia, e cila gjithashtu ka mjaft shume latifonde kapitaliste e feudale, te cilat punohen me ndihmen e punetoreve dhe meditesve, eshte shkeputur nga reforma agrare. Parulla, se toka do t’u takoje atyre, te cilet e punojne, ka te beje vetem ne Bosnje dhe ne Serbi te Vjeter (Kosove J.O), Pse?...”.Gazeta “Vreme”, e dates 2.01.1923, perkitazi me çrregullimet e “myslimaneve” ne te ashtuquajturen “Serbi Jugore” (Kosove e Maqedoni J.O) thekson se ato nuk behen, kinse nga irredenta, por nga administrata e dobet, e cila i ka perfshire te gjitha kategorite e nepunesve. Ndersa, revista “Agrarni Pregled” nr. 1/1924, thekson se kolonizimi ka filluar para reformes agrare, e pastaj ka shkuar paralel me te, ne vend qe te vije pas saj. Ajo zbatohet pa plan, pa kurrfare kuptimi, pa institucione te organizuar dhe pa mjete. Administrata agrare eshte e paafte, pa njohuri, ne mungese te intelegjences. Me toke po spekulohet, 40% te tokes nuk e kane marre bujqit, por spekulante te ndryshem, papunetoret, parazitet. Gazeta “Pravda” nr. 27 e dates 29.01.1925, Beograd, e boton nje depeshe te N. Petroviqit, ku thuhet se ne te gjitha anet ka paligjeshmeri te ashper dhe dhune mbi qytetare te mire e te urte. Organet policore duke filluar nga zhupani e deri te xhandaret, e kane hedhur nen kembe kushtetuten dhe Ligjin dhe ndaj te gjithe qytetareve, te cilet nuk kane dhene shenja te dukshme se jane me pushtetin e tanishem, po perdorin mjete te palejueshme.

Ju lumt shum shkrime te mira paskeni ber .

Ndera juaj vlera për Popullin sepse shum kush duhet ti lexoj dhe të dij se qka ka ndodh gjat ktyre shekujve , prandaj vazhdoni kto jan dokumente të rralla .

Vaso Çubriloviç:

"DËBIMI I SHQIPTARËVE"

Ja edhe disa shkrime që vet Serbet i kan Shkruar për Shqiptarët.



(Dr. Vaso Çubriloviç ka qenë këshilltar i regjimit monarkist gjatë Luftës së Dytë Botërore, pastaj ministër, akademik, drejtor i Institutit të Ballkanologjisë dhe anëtar i Lidhjes së Komunistëve të Jugosllavisë pas Luftës së Dytë Botërore.

Memorandumi i tij "Dëbimi i shqiptarëve" që iu paraqit qeverisë mbretërore të Stojadonoviç-it më 7 mars 1937, ka shërbyer dhe shërben edhe sot e kësaj dite si platforma kryesore për spastrimin etnik të shqiptarëve në Kosovë.)





Problemi i shqiptarëve në jetën tonë kombëtare dhe shtetërore nuk është ngritur dje. Ai ka luajtur një rol madhor në jetën tonë në Mesjetë, por rëndësia e tij bëhet edhe më vendimtare në fund të shkullit të XVII-të, në kohën kur masa të popullit serb u çvendosën në veri të territoreve të tyre stërgjyshore të Rashkës dhe u zëvendësuan nga malësorët shqiptarë. Këta të fundit gradualisht zbritën nga malet e tyre poshtë në fushat pjellore të Metohisë dhe Kosovës. Duke depërtuar në veri, ata u shpërndanë në drejtimin e Moravës së jugut dhe të perëndimit dhe, duke kaluar Malet e Sharrit, zbritën drejt Pologut dhe, që këtej, në drejtim të Vardarit. Në këtë mënyrë, aty nga shekulli i XIX-të, u formua një trekëndësh shqiptar, një pykë me bazën në boshtin Dibër-Rogozna që u fut thellë në territoret tona, duke arritur Nishin, dhe i ndau territoret tona të vjetra të Rashkës, Maqedonisë dhe Luginës së Vardarit.

Kjo pykë shqiptare e banuar nga elementët anarkistë shqiptarë pengonte çdo lidhje të fortë kulturore, arsimore dhe ekonomike midis territoreve tona veriore dhe jugore në shkullin e XIX-të. Kjo ka qenë arsyeja kryesore pse Serbia ka qenë e pastabilizuar, deri në vitin 1878, kur ajo mundi të vendoste dhe të mbante lidhje të vazhdueshme me Maqedoninë përmes Vranjës dhe Malit të Zi të Shkupit, të ushtronte influencën kulturore dhe politike në Luginën e Vardarit. Kjo gjë pritej të ndodhte për shkak të lidhjeve të favorshme gjeografike dhe rrugore dhe traditave historike në këto zona. Megjithëse bullgarët e kanë filluar jetën e tyre shtetërore më vonë se serbët, në fillim ata patën sukses më të madh. Kjo shpjegon përse ka ngulime të përhershme sllavësh të jugut nga Vidini në veri deri në Ohër në jug. Serbia filloi të këpuste copa të kësaj pyke shqiptare që gjatë rebelimit të parë, duke dëbuar banorët shqiptarët që ishin më në veri nga Jagodina.

Falë koncepteve të gjera shtetërore të Jovan Ristiçit, Serbia këputi një copë tjetër të kësaj pyke pas aneksimit të Toplicës dhe Kosanicës. Në këtë kohë, rajonet midis Jastrebacit dhe Moravës jugore qenë spastruar në mënyrë radikale nga të gjithë shqiptarët.

Nga viti 1918 e këtej ka qenë detyra e shtetit tonë të tanishëm të shkatërrojë mbeturinat e këtij trekëndëshi shqiptar. Ai nuk e bëri këtë gjë. Ka disa arsye për këtë, por ne do të përmendim vetëm më të rëndësishmet prej tyre:

1. Gabimi kryesor i autoriteteve në fuqi në atë kohë është se, duke harruar se ku ndodheshin, ata deshën t’i zgjidhnin të gjitha problemet madhore etnike të Ballkanit të turbulluar dhe të gjakosur me metodat Perëndimore. Turqia solli në Ballkan zakonet e Sheriatit, sipas të cilave, fitorja në luftë dhe pushtimi i një vendi të jep të drejtën e jetës dhe të pronës mbi subjektet që e banojnë. Bile edhe të krishterët e Ballkanit mësuan nga turqit se jo vetëm pushteti dhe sundimi shtetëror, por edhe shtëpijat e pronat janë të fituara apo të humbura si shpërblim. Koncepti i raporteve të pronësisë private mbi tokën në Ballkan u zbut në një farë shkalle nëpërmjet ligjeve, urdhëresave dhe marrëveshjeve të tjera ndërkombëtare të lëshuara nën presionin e Evropës, por ky koncept ka qenë në një farë shkalle leva kryesore e shtetit turk dhe e shteteve të Ballkanit deri në ditën e sotme. Nuk kemi nevojë t'i referohemi një të kaluare të largët. Ne do të përmendim vetëm disa raste të kohëve të fundit, shpërnguljen e grekëve nga Azia e Vogël në Greqi dhe të turqve nga Rumania në Turqi. Ndërsa të gjithë shtetet e Ballkanit që nga viti 1912 i zgjidhën ose janë në rrugën e zgjidhjes së problemeve të pakicave kombëtare me anë të shpërnguljeve masive, ne kemi mbetur në metodat e ngadalëshme dhe të ngathta të kolonizimit gradual. Rezultatet e kësaj kanë qenë negative. Që kjo është kështu e tregojnë më së miri statistikat nga 18 distriktet që përfshijnë trekëndëshin shqiptar. Nga këto shifra del se në këto krahina shtimi natyral i popullsisë shqiptare është më i madh se rritja totale e popullsisë sonë nga shtimi natyral plus banorët e rinj (nga 1921 deri më 1931 popullsia shqiptare u rrit 68.060, ndërsa ajo serbe tregon një rritje prej 58.745, një diferencë prej 9.315 vetësh në dobi të shqiptarëve). Duke marrë parasysh karakterin e vështirë të shqiptarëve, rritjen e theksuar të numrit të tyre dhe vështirësitë gjithnjë në rritje të kolonizimit me metodat e vjetra, me kalimin e kohës ky çpërpjestim do të bëhet edhe më i madh dhe eventualisht do t'i japë fund kolonizimit tonë që nga viti 1918 e këtej.

2. Bile edhe metoda e kolonizimit gradual nuk u aplikua si duhet. Akoma më keq, në një problem kaq të rëndësishëm, nuk ka pasur një plan të përcaktuar shtetëror, në të cilin do të aderonte dhe të cilin do ta aplikonte çdo qeveri dhe regjim. Puna është bërë me ndërprerje, me hope, çdo ministër i ri çbënte atë që kishte bërë parardhësi, ndërkohë që vetë nuk krijonte asgjë të qendrueshme. Qenë shpallur ligje dhe rregullore, por edhe ashtu të dobëta, siç ishin ato nuk zbatoheshin. Disa persona, sidomos deputetë nga krahina të tjera, kur nuk arrinin të siguronin mandatin në krahinën e tyre, shkonin në jug dhe merrnin me të mirë elementët jo nacionalë për të siguruar mandatin, duke sakrifikuar në këtë mënyrë interesat kombëtare dhe shtetërore. Aparati i kolonizimit ishte jashtëzakonisht i kushtueshëm, i fryrë dhe i ngarkuar me njerëz që ishin jo vetëm inkompetentë, por shpesh ishin pa skrupull, kështu që veprimtaria e tyre përbën vërtet një problem të veçantë. Më në fund, mjafton të mbledhim shumat e mëdha që ka investuar shteti për kolonizimin dhe ta pjesëtojmë rezultatin me numrin e familjeve të vendosura, për të provuar se sa e kushtueshme ka qenë vendosja e një familjeje të re që kur ka mbaruar lufta, pa marrë parasysh nëse këto shpenzime janë bërë nga kolonët vetë apo nga shteti. Po ashtu, do të jetë interesante të krahasojmë shumat e paguara për shpenzimet personale dhe ato për materialet e përdorura nga kolonizimi ynë. Serbia ndaj këtij problemi ka patur qëndrime krejt të ndryshme në të kaluarën. Karageorge gjatë kryengritjes së parë, sikundër Milloshi, Mihajllo dhe Jovan Ristiç nuk kanë patur një ministri të veçantë për reformën e tokës, inspektorë të përgjithshëm të tokës ose ndonjë aparat të kushtueshëm.

3. Madje edhe ato pak mijë familje që u vendosën pas luftës nuk u ngulën aty ku ishin vendosur. Ka patur më shumë sukses në Kosovë, sidomos në Luginën e Llapit, ku Toplicanët hynë nga veriu në jug. duke u marrë vesh vetë midis tyre. Ngulimet tona më të vjetra dhe më të qëndrueshme, me elementë nga krahinat tona të ndryshme, u vendosën pikërisht atje. Në Drenicë dhe Metohi ne nuk patëm sukses. Kolonizimi nuk duhej të ishte bërë kurrë vetëm me malazezët. Nuk mendojmë se ata janë të përshtatshëm si kolonë për shkak të plogështisë së tyre baritore. Kjo mund të thuhet vetëm për gjeneratën e parë. Gjenerata e dytë është krejt tjetër, më aktive dhe më praktike. Fshati Petrovo në Miroc, sipër Danubit, fshati më i avancuar në Krahinë, është i banuar pa përjashtim me malazez. Sot në Serbi ka mijëra biznese të përparuara, sidomos në Toplicë dhe Kosanicë, që kanë qenë krijuar nga malazezët, të cilët janë përzier me elementë më të përparuar. Kjo vlen sidomos për Metohinë, ku zakonet e vjetra, duke qenë të bazuara direkt në origjinën e tyre stërgjyshore, kanë mundur të mbijetojnë. Një vizitë në kafenetë e Pejës është e mjaftueshme për të bindur çdo njeri për këtë. Kjo është arsyeja përse kolonizimi ka patur kaq pak sukses në të gjithë Metohinë. Duhet pranuar, nga ana tjetër, se këto koloni ishin vendosur shumë keq, në një tokë jopjellore, të mbuluar me shkurre, dhe mbi të gjitha pa asnjë agregat të domosdoshëm bujqësor. Këtyre kolonive u duhej dhënë më shumë ndihmë se të tjerave për shkak se ishin të përbëra nga elementi më i varfër malazez.

4. Padyshim, shkaku kryesor që kolonizimi ynë pati pak sukses në këto rajone është fakti se tokat më të mira mbetën në duart e shqiptarëve. E vetmja rrugë e mundshme për kolonizimin tonë masiv të këtyre rajoneve është t'u marrim tokën shqiptarëve. Pas luftës, në kohën e rebelimit dhe të veprimtarisë së kryengritësve, kjo do të mund të arrihej lehtë duke dëbuar një pjesë të popullsisë shqiptare në Shqipëri, duke mos legalizuar uzurpimin e tyre dhe duke blerë kullotat e tyre. Këtu ne duhet të kthehemi përsëri tek gabimi i madh i konceptit tonë të pasluftës lidhur me të drejtën e posedimit të tokës. Në vend që të përfitonim nga koncepti i vetë shqiptarëve lidhur me pronësinë e tokës që ata kishin uzurpuar (vështirë që ndonjëri prej tyre të ketë pasur tapi të dhëna nga turqit, përveç për tokat e blera, për të keqen e shtetit dhe kombit tonë), ne jo vetëm i legalizuam të gjitha këto uzurpime, por ç'është më e keqja i mësuam shqiptarët me idetë evropiano-perëndimore lidhur me pronësinë private. Më përpara ata as që mund të kishin ide të tilla. Në këtë mënyrë, ne u dhamë vetë atyre një armë për të mbrojtur veten, për të mbajtur tokat më të mira për veten dhe për ta bërë të pamundshëm nacionalizimin e një prej rajoneve më të rëndësishme për ne .

Nga e gjithë kjo del se metodat e politikës sonë të kolonizimit në jug deri në ditën e sotme nuk kanë dhënë rezultatet që ne do të duhej të kishin arritur dhe të cilat po na imponohen vetiu si domosdoshmëria më e madhe shtetërore

Problemi ndërkombëtar i kolonizimit



Në qoftë se nisemi nga hipoteza se shpërngulja graduale e shqiptarëve nëpërmjet kolonizimit tonë graduial është jo efektive, atëherë ne na është lënë vetëm një rrugë, ajo e shpërnguljes së tyre në masë. Në këtë rast, ne duhet të marrim në konsideratë dy shtete, Shqipërinë dhe Turqinë.

Me popullsinë e saj të rrallë, me moçalet e padrenazhuara dhe luginat e pakultivuara gjatë lumenjëve, Shqipëria do të jetë në gjendje të pranojë disa qindra mijë shqiptarë nga vendi ynë. Me territoret e saj të gjera dhe të pabanuara dhe tokat e papunuara në Azinë e Vogël dhe Jurdistan, Turqia moderne ka mundësi të pakufizuara për një kolonizim të brendshëm. Megjithatë, pavarësisht nga përpjekjet e Kemal Ataturkut, turqit nuk e kanë mbushur akoma vakuumin e krijuar si rezultat i shpërnguljes së grekëve nga Azia e Vogël në Greqi dhe të disa prej kurdëve në Persi. Që këtej del se mundësia më e madhe është që pjesa më e madhe e shqiptarëve të shpërngulur të dërgohet atje.

Së pari, ne theksojmë se nuk do ta kufizojmë veten vetëm në hapat diplomatikë me qeverinë e Ankarasë, por do të shfrytëzojmë të gjitha mjetet për të bindur Tiranën për të pranuar disa nga këta njerëz të çvendosur. Unë besoj se kjo do hasë vështirësi në Tiranë, për shkak se Italia do të përpiqet ta pengojë këtë proces. Por paratë luajnë një rol të madh në Tiranë. Në bisedimet lidhur me këtë çështje, qeveria shqiptare do të informohet se ne nuk do të ndalemi para asgjëje për të arritur zgjidhjen finale të kësaj çështjeje. Eventualisht, në mënyrë sekrete zyrtarë të lartë në Tiranë mund të binden se do të kenë përfitime materiale në rast se nuk do ta kundërshtojnë këtë pazarllëk.

Sikundër kemi dëgjuar, Turqia ka rënë dakord të pranojë fillimisht afro 200.000 persona të shpërngulur prej nesh, me kusht që ata të jenë shqiptarë, gjë që është shumë e favorshme për ne. Ne duhet të konformohemi me këtë dëshirë të Turqisë menjëherë dhe të nënshkruajmë një marrëveshje për shpërnguljen e popullsisë shqiptare sa më shpejt që të jetë e mundur. Lidhur me shpërnguljen e popullsisë shqiptare ne duhet të studjojmë konventat që Turqia ka nënshkruar kohët e fundit lidhur me këtë çështje me Greqinë, Rumaninë dhe Bullgarinë, duke i kushtuar vëmendje dy gjërave: se Turqia do të pranojë mundësisht kontigjentin më të madh, ndërsa nga pikëpamja e aspektit financiar do t'i jepet ndihma maksimale, sidomos në fushën e organizimit të transportimit të tyre sa më shpejt që të jetë e mundur. Nuk ka dyshim se ky problem do të ngjallë një farë shqetësimi ndërkombëtar, që është i paevitueshëm në raste të tilla. Në njëqind vjetët e fundit, sa herë që të është ndërmarrë ndonjë veprim i tillë në Ballkan, gjithnjë ka pasur disa fuqi që kanë protestuar për shkak se veprime të tilla nuk përputhen me interesat e tyre. Në rastin e dhënë, Shqipëria dhe Italia do të bëjnë ndonjë protestë. Për sa i përket Shqipërisë, e kemi theksuar edhe më lart se duhen bërë përpjekje për të nënshkruar me të një konventë lidhur me këtë problem dhe nëse nuk e arrijmë dot këtë, ne do të bëjmë që ajo të heshtë lidhur me shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi. E përsërisim se një aksion i kryer me mjeshtëri dhe paratë e përdorura si duhet në Tiranë do të jenë vendimtarë në këtë problem. Opinioni botëror, sidomos ai i financuar nga Italia, do të zemërohet pak. Megjithatë, bota sot është mësuar me gjëra që janë shumë më të këqia se kjo dhe është e zënë kaq shumë me problemet e përditshme sa që ky aspekt i problemit nuk do të jetë shkas për shqetësime. Në kohën kur Gjermania mund të dëbojë dhjetëra mijë ebrejë dhe Rusia mund të shpërngulë miliona njerëz nga një pjesë e kontinentit në tjetrën, shpërngulja e disa qindra mijë shqiptarëve nuk do të shpjerë në shpërthimin e luftës botërore. Por ata që do të vendosin duhet ta dinë se çfarë duan dhe të këmbëngulin për arritjen e qëllimit, pavarësisht nga pengesat e mundshme ndërkombëtare.

Italia padyshim do të nxjerrë më shumë vështirësi, por në momentin e dhënë ajo është jashtëzakonisht e zënë me problemet e veta lidhur me Abisininë dhe Austrinë dhe nuk do të guxojë të shkojë shumë larg në kundërshtimin e saj. Të them të vërtetën, rreziku kryesor qëndron në mundësinë se aleatët tanë të mëdhenjë, Franca dhe Britania, mund të ndërhyjnë. Atyre mund t'u jepet një përgjigje e ftohtë dhe e vendosur se sigurimi i vijës Moravë-Vardar është në interesin e tyre, gjë që u konfirmua gjatë luftës së madhe të fundit, dhe ajo mund të bëhet më e sigurt, për ne dhe për ata, vetëm kur ne të dominojmë plotësisht rajonin përreth Maleve të Sharrit dhe Kosovës.

Organizimi i shpërnguljes

Nga harta e bashkëngjitur del e qartë se cilat rajone duhet të pastrohen. Ato janë: Dibra e Epërme, Pologu i Poshtëm, Pologu i Epërm, Malet e Sharrit, Drenica, Peja, Istogu, Vuçiterni, Stavica, Llapi, Graçanica, Nerodimja, Dalovia, Podgori, Gora, Podrimja, Gjilani dhe Kaçaniku. Midis këtyre rajoneve, që përbëjnë të gjithë bashkë pykën shqiptare, më të rëndësishmit për ne tani janë: Peja, Gjakovica, Podrimja, Gora, Podgori, Sharri, Istogu dhe Drenica në veri të Maleve të Sharrit, sikundër dhe Dibra e Epërme dhe dy Pologët në jug dhe Malet e Sharrit. Këto janë zona kufitare që duhet të pastrohen nga shqiptarët me çdo çmim. Rajonet e brendshme si Kaçaniku, Gjilani, Nerodimja, Graçanica, Llapi, Vuçiterni etj, mundësisht duhet të dobësohen, sidomos rajonet e Kaçanikut dhe të Llapit, ndërsa të tjerët duhet të kolonizohen gradualisht dhe sistematikisht në një periudhë prej dhjetra vjetësh.

Mjetet e përmendura më lart do të përdoren në radhë të parë në rajonet kufitare, në rast se ne duhet t'i pastrojmë ato nga shqiptarët.

Gjatë ripopullimit duhet të mbajmë mend këto që vijon:

Në radhë të parë, ripopullimi duhet të fillojë në fshatra dhe pastaj në qytete. Duke qenë më kompaktë, fshatrat janë edhe më të rrezikshëm. Pastaj gabimi i shpërnguljes së varfanjakëve vetëm do të shmanget: shtresat e mesme dhe të pasura përbëjnë shtyllën kurrizore të çdo kombi, prandaj ato duhen persekutuar dhe duhen pastruar. Duke mos pasur mbështetjen e bashkëpatriotëve që janë të pavarur ekonomikisht, varfanjakët nënshtrohen më lehtë. Kjo çështje ka një rëndësi të madhe dhe po e theksoj këtë për arsye se një nga shkaqet kryesore që kemi pak sukses në kolonizimin tonë të jugut është se të varfërit u dëbuan, ndërsa të pasurit mbetën, kështu që ne nuk bëmë përpara, sepse fituam fare pak tokë për vendosjen e kolonistëve tanë. Gjatë krijimit të mendësisë për shpërnguljen, duhet të bëhet çdo gjë e mundur për të shpërngulur fshatra të tërë ose të paktën familje të tëra. Një gjendje e tillë, në të cilën një pjesë e familjes largohet kurse pjesa tjetër mbetet duhet të mënjanohet me çdo kusht. Shteti ynë nuk ka ndërmend të shpenzojë miliona për ta bërë jetën më të lehtë për shqiptarët, por të heqë qafe sa të jetë e mundur më shumë prej tyre. Për këtë arsye blerja e tokave të shqiptarëve që shpërngulen nga ata që mbeten prapa duhet të ndalohet në mënyrë absolute. Largimi i individëve dhe i fshatrave të tërë mund të lidhet edhe me pyetjen nëse ata duan ta kenë më të lehtë procesin e shpërnguljes.

Me të dhënë pëlqimin për shpërngulje, atyre u duhet dhënë e gjithë ndihma e duhur. Procedura administrative do të thjeshtëzohet, prona e tyre do të paguhet në vend, dokumentat e udhëtimit do të lëshohen pa asnjë formalitet, dhe atyre do t'u jepet ndihmë për të shkuar në stacionin më të afërt të trenit. Trenat do të jenë gati për t'i dërguar deri në Selanik, nga ku ata do të hipin menjëherë në anije për në Azi. Ka shumë rëndësi që udhëtimi i tyre të jetë i lehtë, i rehatshëm dhe i lirë. Mundësisht udhëtimi me tren të jetë pa para dhe ata të ndihmohen me ushqime, sepse nga kjo do të varet shumë nëse do të shpërngulen masa të mëdha njerëzish apo jo. Frika e vështirësive të udhëtimit do të jetë pengesa kryesore në lëvizjen e tyre. Prandaj ajo mund të kapërcehet duke zgjidhur të gjitha problemet e lidhura me udhëtimin shpejt dhe energjikisht. Një kujdes i veçantë duhet të bëhet për të siguruar se ata do të kenë sa më pak vështirësi në udhëtim, sepse njerëzit e thjeshtë orientohen me vështirësi. Prandaj do të jetë e këshillueshme të studjohet sistemi i transportit nga agjenci të mëdha udhëtimi dhe të përdoret ky studim. Përsoni i shpërngulur duhet të kalojë nga dora në dorë pa e ndjerë barrën e kësaj çvendosjeje. Vetëm në këtë mënyrë është e mundur të krijohet ai vërshim shqiptarësh të shpërngulur që do të zbrazë jugun tonë prej tyre

Popullimi i rajoneve të çpopulluara

Problemi i vendosjes së kolonive në rajonet e çpopulluara nuk është më pak i rëndësishëm se shpërngulja e shqiptarëve.

Lind pyetja e parë: Kush do të vendoset atje? Gjëja më e natyrshme do të ishte që ato të popullohen me elementin tonë nga rajonet pasive. Në radhë të parë më të përshtatshmit janë malazezët sepse Metohia, Drenica dhe Kosova janë vendet më të natyrshme, ku ata mund të vërshojnë prej maleve të tyre të varfëruara. Rritja e popullsisë në Mal të Zi ka sjellë një varfëri, e cila kohët e fundit ka shkaktuar trazira të vazhdueshme social-politike të disfavorshme për fuqinë e shtetit tonë dhe shumë të rrezikshme për ligjin dhe rregullin në të ardhmen. T'u japësh atyre misër dhe pensione është pa dobi. E vetmja zgjidhje është t'i dërgosh ata në rajonet pjellore të Metohisë, Drenicës dhe Kosovës. Pastaj, meqënëse ata janë të afërt me shqiptarët për sa i përket mentalitetit dhe temperamentit, malazezët janë instrumenti më i përshtatshëm për t'i mundur ata. Së pari, ata mund të përdoren në rajonet në veri të Maleve të Sharrit. Ndërkohë, krahas tyre, edhe disa njerëz nga Liçani, Krajsinca, Serbia, Kaçaku, Uzhica dhe Toplica duhet të përdoren si kolonistë. Kjo është e domosdoshme për të krijuar zakone më të mira pune dhe organizimi midis malazezëve, për të thyer psikologjinë e tyre të grupeve baritore dhe frymën e kolektivitetit që karakterizon malësorët me anën e përzjerjes dhe të ndërmartesave me njerëz të rajoneve të ndryshme dinarike. Në këtë mënyrë, do të formohet një tip i ri malazezësh me një këndvështrim më pak lokal dhe më të gjerë serb.

Kushte të përshtatshme do të krijohen për emigrantët serbë të jugut që banojnë në rajonet në jug të Maleve të Sharrit, kështu që ata do të mund të vënë në posedim tokat pjellore. Ata janë njerëz të ndershëm e punëtorë që do t'i jenë mirënjohës shtetit për gjithë jetën në qoftë se do të krjohen për ta kushte të pëlqyeshme jetese në zonat fshatare. Serbët fshatarë të jugut në përgjithësi kanë të drejtë të presin më shumë kujdes dhe vëmendje se ç'po u kushtohet sot.

Kolonizimi i Pologut (i Epërm dhe i Poshtëm) dhe i Dibrës me këta paupers (varfanjakë, përkth.), si dhe dhënia e kullotave atyre dhe jo shqiptarëve, do t'i bëjë ata që ta ndjejnë se ky është shteti i tyre dhe do t'i mbrojnë kufijtë e tij.

Përveç atyre, kolonizimi në jug të Maleve të Sharrit dhe të Malit të Zi të Shkupit mund të bëhet me serbë nga Vranja, Leskovci, Piroti dhe Blasenica, sidomos me ata që janë nga fshatrat malore pasive. E përsërisim se dinarikët nuk do të lejohen të shtrihen në jug të vijës së formuar nga Mali i Zi i Shkupit dhe Malet e Sharrit.

Gjatë kolonizimit të fshatrave të boshatisura nga shqiptarët, është me rëndësi të mënjanohen vonesat burokratike dhe formalitetet e mërzitshme. Veprimi i parë i menjëhershëm është që t'u jepet kolonistëve e drejta e posedimit mbi tokat ku janë vendosur. Një nga arsyet kryesore për mossuksesin e kolonizimit ka qenë fakti se kolonistët nuk e kanë fituar menjëherë të drejtën e posedimit dhe në këtë mënyrë ajo është keqtrajtuar në duart e zyrtarëve dhe politikanëve të paskrupullt. Fshatarët e ndjejnë veten të sigurt në posedimin e tokës vetëm kur ata e dinë se askush nuk mund t'i largojë më prej saj. Prandaj, atyre do t'u jepet një garanci e tillë menjëherë. Por në të njëjtën kohë, është e rrezikshme t'u japësh kolonistëve të drejtën e plotë të pronësisë mbi tokën. Në parim, ekonomitë e kolonistëve kanë misionin e tyre shtetëror dhe nacional, dhe ai që merr një ekonomi të tillë duhet ta shpjerë misionin deri në fund. Prandaj, ai nuk mund të ketë një pronësi të pakufizuar mbi këtë pronë. Sepse ka njerëz mjaft të ndryshëm midis tyre, si proletarë të fshatit të cilët kanë humbur ndjenjën e tyre të pronësisë mbi tokën ose barinjë që duhet të përshtaten me bujqësinë. Ata duhet të lidhen me tokën me anën e forcës së ligjit. Sepse ata mund të fillojnë ta duan krahinën dhe shtëpinë e tyre të re dhe nëqoftëse ata vetë nuk mund ta arrijnë këtë, sidoqoftë fëmijtë e tyre do të mund ta bëjnë. Për këtë arsye duhet të mënjanohet me anën e ligjit që kolonistët të fitojnë pronësinë e plotë mbi tokën në jo më pak se 30 vjet, megjithëse e drejta për posedim do t'u jepet menjëherë. Sipas ligjit tonë, gratë në vendin tonë duhet të përjashtohen nga trashëgimia në tokat e kolonizuara, me përjashtim të rasteve kur kolonisti nuk ka pasardhës meshkuj dhe gruaja ka ndërmend të sjellë një dhendër në shtëpi. Pronat që u janë dhënë kolonistëve deri tani kanë qenë të vogla. Duke patur parasysh metodat ekstensive të bujqësisë, rënien e çmimeve të produkteve bujqësore, sikundër dhe familjet e medha të kolonistëve, 5 deri 10 hektarë tokë janë të pamjaftueshëm për të siguruar kushtet për zhvillimin ekonomik të kolonistëve.

Është më mirë të popullosh një rajon me një numër më të vogël kolonistësh me kushte më të mira zhvillimi se sa ta popullosh atë me një numër të madh apo me gjysëmproletarë fshati. Ky gjithashtu ka qenë një shkak madhor përse nuk kemi patur sukses deri tani në kolonizimin e jugut dhe të veriut.

Elementë kaq të përshtatshëm për kolonizim në kushte kaq të vështira që kemi sot janë të rrallë midis popujve të tjerë. Këto pak suksese që kemi arritur në politikën e kolonizimit janë rezultat i këtyre cilësive kolonizuese të racës sonë. Vetëm fshatarët tanë, të cilët luftojnë me tokat e mbuluara me shkurre ose që nuk kanë qenë punuar asnjëherë dhe janë zhvendosur nga një mjedis në një tjetër, kanë qenë në gjendje të mbijetojnë në kushte kaq të vështira. Çfarë nuk do të bënin ata në qoftë se shteti do t'u jepte gjërat që e ka për detyrë t'u japë.

Me 10 shkurt 1865, qeveria e princit Mihajlos nxori një ligj mbi vendosjen e të huajve në Serbi. Sipas këtij ligji, qeveria serbe u dha kolonistëve të varfër nga krahinat fqinje 3 hektarë tokë të punueshme dhe 3 hektarë tokë të papunueshme, një shtëpi, një pendë qe, një qerre, dy dhi ose dele, një parmendë, veglat e nevojshme të punës dhe 120 grosh para në dorë. Përveç kësaj, u dha mjaft misër si ushqim deri në të korrat e para. Një plug u dha për çdo dy familje. Ky inventar i luajtshëm dhe i paluajtshëm iu dha kolonistëve nga ana e jonë pa të drejtën për t'i shitur për një afat prej 15 vjetësh. Në fund të këtij afati ato u bënë pronë e tyre. Në 5 vjetët e parë kolonistët ishin të përjashtuar nga të gjitha llojet e taksave shtetërore, për 10 vjet ata ishin të përjashtuar nga shërbimi i përgjithshëm ushtarak në ushtrinë e rregullt dhe të përjashtuar nga shërbimi në milicinë popullore për 5 vjet. Përgjigja nga të gjitha anët qe e tillë që brenda disa muajve të gjitha vendet u mbushën dhe u kolonizua më shumë territor se ç'kishim qenë në gjendje të kolonizonim ne gjatë disa vjetëve pas luftës. Në qoftë se shteti kishte krijuar këto kushte të favorshme për kolonistët pas vitit 1918, gjendja jonë si në Vojvodinë ashtu dhe në Serbinë e jugut nuk do të ishte ashtu sikundër është. Ja, pra, si duhet të veprojmë në të ardhmen, në rast se ne duam të kemi sukses.

Metoda e kolonizimit të Toplicës dhe Kosanicës pas vitit 1878, kur shqiptarët u dëbuan nga këto rajone, është gjithashtu e mbushur me mësime. Metoda për kolonizimin e këtyre rajoneve u parashtrua në ligjin e 3 janarit 1880. Me 3 shkurt të të njëjtit vit, Këshilli i Popullit aprovoi ligjin mbi amendamentin e marrëdhënieve agrare sipas parimit "toka fshatarëve". Pa hezitim, Serbia mori borxhin e parë të huaj për të paguar Turqinë për tokat që kishte marrë. Ajo nuk formoi ndonjë ministri të reformës agrare apo ndonjë aparat të kushtueshëm për problemin e kolonizimit, por çdo gjë u bë në një mënyrë të thjeshtë dhe praktike. Organet e policisë ua shpërndanë tokat të gjithë atyre që donin ta punonin. Erdhën njerëz nga Mali i Zi, Sjenica, Vranja, Kosova, Peja etj. gjatë 30 vjetëve pas vitit 1878. Toplica dhe Kosanica, dikur rajone shqiptare me reputacion të keq, i dhanë Serbisë regjimentin më të mirë në luftërat e viteve 1912-1918, Regjimentin e Dytë të Hekurt. Toplica dhe Kosanica paguan dhe stërpaguan me gjakun e bijve të tyre ato dhjetë milionë dinarët që Serbia pati shpenzuar për ripopullimin e tyre.

Vetëm duke ndjekur këtë shembull dhe duke ditur se çfarë kërkohet, duke mos kursyer as paratë as gjakun, mund të krijojë shteti ynë një Toplicë të re në Kosovë dhe Metohi.

Që këtej del se në qoftë se ne duam që kolonistët të qëndrojnë atje ku janë, ata duhet të jenë të sigurt se do t'i kenë të gjitha mjetet për të jetuar për disa vite. Ne duhet të ndalojmë rreptësisht çfarëdo spekullimi me shtëpitë dhe pronat e shqiptarëve të shpërngulur. Shteti duhet t'i rezervojë vetes të drejtën e pakufizuar për të disponuar pronat e tundshme dhe të patundshme të njerëzve të shpërngulur dhe duhet të vendosë kolonistët e vet menjëherë pas nisjes së shqiptarëve. Kjo duhet të bëhet sepse do të jenë të rralla rastet kur do të niset një fshat i tërë njëherësh. Të parët që do të vendosen në këto fshatra duhet të jenë malazezët, që janë një popull arrogant, gjaknxehtë dhe i pamëshirshëm. Ata do t'i dëbojnë shqiptarët e mbetur me sjelljen e tyre dhe këtu mund të sillen pastaj kolonistë nga rajone të tjera.

Ky dokument merret vetëm me problemin e kolonizimit të Serbisë së Jugut. Problemi i Vojvodinës, sidomos i trekëndëshit hungarez në Backë, Senta-Kula-Backa Topola, nuk është më pak i rëndësishëm për ne. Për të shkatërruar këtë trekëndësh në Vojvodinë është njëlloj si të shkatërrosh bllokun shqiptar përrreth Maleve të Sharrit. Duke ndjekur ndarjen e pronave të mëdha, atje mbesin dhjetëra mijëra ferma hungareze që janë sot një barrë e rëndë për fshatarët e mesëm serbë dhe gjermanë të Vojvodinës. Disa nga këta punëtorë gjermanë apo hungarezë, që janë punëtorë bujqësie apo pronarë të vegjël, mund të dërgohen në jug, sepse në Backë, në kufirin me Hungarinë, ata paraqesin rrezik, aq më tepër që serbët e Backës përbëjnë vetëm 25 përqind të popullsisë. Në Serbinë e Jugut, duke i mbrojtur pronat e tyre kundër Shqipërisë, ata do të bëhen shtetas të mirë, që do të integrohen me masat e popullit tonë dhe, ç'është edhe më e rëndësishme, duke qenë më të përparuar dhe në një nivel më të lartë kulturor se fshatarët tanë, ata do të japin shembullin e metodave të përparuara në kultivimin e tokës. Ne theksojmë në mënyrë të veçantë se serbët e Vojvodinës nuk duhet të dërgohen në jug për kolonizim. Në Vojvodinë ka akoma tokë për kolonizim. Prandaj atyre u duhet dhënë tokë atje. Theksojmë gjithashtu se gjatë periudhës 1928-1929 atje pati një lëvizje të gjerë midis hungarezëve. Një përpjekje tjetër në këtë drejtim duhet të pengohet dhe publiku ynë duhet të udhëzohet si të përkrahë një lëvizje të hungarezëve dhe të gjermanëve nga Vojvodina dhe sidomos nga Backa në jug.

Mjetet financiare



Sidoqë politika jonë e kolonizimit është kritikuar sepse ka patur pak sukses, mbrojtësit e saj e kanë justifikuar gjithnjë veten dhe janë ankuar për "mjetet e pamjaftueshme financiare" që shteti ka vënë në dispozicion për këtë veprimtari. Ne nuk mund të themi se kjo është e vërtetë, megjithëse duhet pranuar se në vendin tonë është shpenzuar më shumë për mbajtjen e këtij aparati dhe të veprimtarisë së tij se sa për kolonizimin vetë. Megjithatë, në rast se shteti nuk ka dhënë aq sa duhej të jeptem kjo duhet të kuptohet kështu: Çdo shtet duhet të sigurojë mbajtjen e rajoneve të pasigurta nacionale duke i kolonizuar këto rajone me elementin e vet nacional. Të gjithë angazhimet e tjera nga rëndësia vijnë pask këtij angazhimi dhe kësaj detyre. Për këto probleme mjetet financiare mund dhe duhet të gjenden. Ne tashmë e kemi përmendur borxhin e Serbisë gjatë kolonizimit të Toplicës dhe Kosanicës dhe përfitimet që patëm prej tij. Kur Mbretëria e vogël Serbe nuk hezitoi të bëjë sakrifica të mëdha financiare, dhe vëretet ajo nuk hezitoi, si një mbretëri e lirë dhe e pavarur, të kërkonte borxhin e parë për kolonizimin, mund të themi se Jugosllavia e ditve të sotme nuk është në gjendje ta bëjë një gjë të tillë? Ajo mund dhe duhet ta bëjë këtë, dhe nuk është e vërtetë se ajo nuk ka mjete për ta bërë. Le të llogarisim afërsisht se sa do të kushtojë shpërngulja e 200.000 shqiptarëve dhe vendosja e një numri po kaq të madh kolonistësh.

Shpërngulja e 40.000 familjeve shqiptare, duke marrë një familje të mesme prej 5 anëtarësh dhe një shumë mesatare prej 15.000 dinarësh për çdo familje, do të kushtojë tërësisht 600 milionë dinarë. Shpenzimet e kolonizimit për të vendosur 40.000 familjet tona mund të arrijë një total prej 200 milionë dinarësh. Ja përse:

1. Shqiptarët e shpërngulur do të lënë vetëm tokën por edhe shtëpitë e veglat e tyre bujqësore. Në këtë mënyrë, shumica dërrmuese e kolonistëve tanë jo vetëm do të vendoset në shtëpitë e shqiptarëve, por duke patur pak ndihmë me bagti dhe ushqime, ata do të përfitojnë ekonomikisht dhe do të bëhen të pavarur. Për këtë arsye ne theksojmë këtu se speullimet private me pronat e lëna prej shqiptarëve nuk duhet të lejohen në asnjë mënyrë. Ato duhet t'i marrë shteti dhe t'ua japë kolonistëve.

2. Gjatë vendosjes së kolonive të reja, forcat ushtarake do të përdoren sa herë që të jetë nevoja, sikundër ishte rasti me ndërtimin e Sremska-Raca dhe me rindërtimin e fshatrave të shkatërruar nga tërmeti i vitit 1931 në jug. Për këtë qëllim, ushtrisë do t'i jepet e drejta dhe mundësia të krijojnë një lloj shërbimi të punës së detyrueshme për projektet publike, ashtu sikundër Stamboliski krijoi në Bullgari Trudova Pronist dhe Hitleri krijoi Arbetsdienst në Gjermani, duke mobilizuar rezervistët apo duke zgjatur afatin e shërbimit ushtarak. Do të jetë veçanërisht mirë që rinia jonë e stërvitur, pas diplomimit në universitet, të ngrkohet me këtë detyrë. Në këtë rast, duke marrë pjesë në punën ndërtimtare për interesin e përgjithshëm, shumë prej tyre do të bëhej më të ndërgjegjshëm dhe do t'i shikojnë gjërat në mënyrë më realiste. Kjo mund të xbatohen lehtësisht duke u dhënë epërsi në punësimin punë shteti të atyre të rinjve që kanë punuar një farë kohe për zbatimin e politikës së kolonizimit. Kjo gjë do të pakësojë gjithashtu papunësinë midis intelegjencës sonë të re, e cila ka filluar të bëhet një problem social gjithnjë e më i mprehtë në vendin tonë.

3. Në marrëveshje me organizata dhe shoqata të specializuara, duhet gjetur rruga më pak e kushtueshme për pastrimin e tokave nga shkurret, kanalizimin, tharjen e kënetave etj., sikundër dhe ndërtimin e shtëpive. Ndërmarrjet private duhet të informohen se gjatë aktivitetit të tyre për të siguruar materialet e nevojshme, shteti do t'i ndihmojë ata me anë të doganave të reduktuara dhe tarifat hekurudhore, kredi dhe mjete të tjera, kështu që në këtë veprimtari kaq të rëndësishme shteti ka të drejtën të kërkojë prej tyre furnizim me materiale me çmimet më të ulura. Çësgtja e sigurimit të materialeve do të zgjidhet direkt nëpërmjet karteleve dhe pastj, në marrëveshje me to, shteti do të përcaktojë sasinë, cilësinë dhe çmimet e materialeve pa pazarllëqe fiktive. Ndërmarrjet shtetërore, hekurudhat dhe sidomos ndërmarrjet pyjore, si Sipas, do të vendosen krejtësisht në dispozicion të Këshillit të Shtetit për Kolonizimin.

Toplica dhe Sanxhaku

Kjo krahinë shqiptare është pjesa më veriore e Shqipërisë Etnike. Ajo fillon nga Medvegja e Vranja në jug dhe përfundon te Molla e Kuqe afër Nishit në veri. Në kohën e sundimit turk krahina e Toplicës ka qenë pjesë e Vilajetit të Kosovës me emrin Sanxhaku i Toplicës (Nishit).


Çlirimi i viseve të Pashallakut të Beogradit dhe 6 nahijet tjera gjat viteve 1800-1875 nga sundimi osman ishte e drejtë legjitime e popullit serb. Mirëpo, në anën tjetër, pushteti serb largoi popullsinë joserbe nga ato treva. Kështu, sipas dokumenteve historiografike, nga viti 1800 e deri në vitin 1875 qarqet ushtarake dhe qeveritare serbe i larguan nga viset e Toplicës dhe nga Lugina e Moravës rreth 150.000 banorë shqiptarë. Regjimet e dinastisë së Obrenoviçve (1817-1903) vazhduan politikën terroriste shtetërore ndaj shqiptareve e boshnjakëve edhe gjat viteve 30-të shekullit XIX, me qëllim të spastrimit etnik të trojeve shqiptare.

Në frymën e kësaj politike, qeveria e Principatës së Serbisë urdhëroi me 1832 që çdo shqiptar dhe boshnjak, që kapet ne territorin e Serbisë, të goditet me nga 25 të rëna me shkop! Ndërsa me 1834 urdhëroi që të përdoret ushtria për të djegur fshatrat shqiptare. Pushteti serb më 1856, me marrëveshjen e Paqes së Parisit, kishte fituar njëfarë të drejte që t'i largojë të gjithë shqiptarët nga qytetet e Shumadisë, si dhe nga Hercegovina.

Më 2 Mars 1865 Knjaz Mihajli kishte nxjerrë ligjin për kolonizimin e vendeve të pushtuara. Me atë ligj territoret, të cilët i posedonin shqiptarët, sidomos nga Qarku i Nishit dhe i Pirotit u serbizuan, u kolonizuan menjëherë pas Kongresit të Berlinit, me njohjen e Serbisë si shtet nga ky kongres.

Duhet theksuar se shqiptarët deri kah fundi i shekullit XIX qenë te vendosur në shumicën e qyteteve, qytezave dhe fshatrave të Qarkut (Kazasë) të Nishit, të Qarkut të Vranjës, të Qarkut të Pirotit. Banorë shqiptarë kishte edhe në vendet tjera, sidomos në qytete, si p.sh. në: Qupri, Paraqin, Uzhicë, Krushec, Aleksinc, Kralevë e deri në Beograd.

Rreth 350 000 shqiptarët vendas të Sanxhakut të Toplicës u dëbuan me dhunë ushtarako-policore nga mbretëria serbe e Obrenoviçëve gjatë luftës ruso-turke në vitet 70-të të shek.XIX. Në atë kohë u bë një gjenocid dhe pastrim etnik total i kësaj krahine shqiptare, kur janë vrarë e masakruar reth 70 000 shqiptarë, të cilët banonin në afro 700 fshatra e qytete shqiptare të Sanxhakut të Toplicës. Me qëllime kriminale të spastrimit etnik, janë zbrazur trojet me shumicë shqiptare të Jagodinës, Kosanicës, Pirotit, Quprisë, Pllanës, Krushecit, Nishit, Leskocit, Gurdulicës, Vranjës, Përkupës, Kurshumlisë,… etj. Popullsia e shpërngulur shqiptare, që i shpëtoi plumbit dhe bajonetës serbe, u vendos në jug të trojeve shqiptare në Kosovë dhe në Maqedoni.

Në fillim të vitit 1878 situata në frontin e luftës ruso-turke u përmbys plotësisht. Pasi kaluan malet Ballkan, ushtritë ruse filluan të përparonin me shpejtësi në drejtim të jugut, pa ndeshur ndonjë rezistencë serioze nga ana e ushtrive osmane. Më 4 janar 1878 ato pushtuan Sofjen, më 18 janar Edrenenë dhe më 28 janar arritën në fshatin Shën-Stefan, në periferi të Stambollit. Nga paniku që e pushtoi Perandorinë Osmane, përfituan ushtritë serbe, të cilat marshuan pa vështirësi drejt Toplicës në Vilajetin e Kosovës dhe pushtuan Pirotin, Nishin, Leskocin, Përkupën, Kurshumlinë, Vranjën dhe në fund të janarit arritën në Gjilan. Po ashtu, ushtritë malazeze pushtuan më 10 janar Tivarin, më 19 janar Ulqinin dhe një javë më vonë dolën në brigjet e liqenit të Shkodrës e të lumit të Bunës.

Nga një çështje territori, sot Krahina e Toplicës është shndërruar në një çështje "pronash" nga disa politikanë, historianë e publicistë, të cilët nuk kanë bosht kurrizor kombëtar. Këta pseudopatriotë mjaftohen që Serbia t'ua paguaj dëmshpërblimin dhe çmimin e pronave ish-pronarëve shqiptarë dhe çështja të mbyllet me kaq.

Por, ata harrojnë se prona është e shenjtë, ajo duhet t'i kthehet pronarit, që ai vetë pastaj të vendosë a do ta shesë apo jo. Pastaj, të gjithë Shqiptarët duhet ta dinë se Toplica as nuk shitet, as nuk blehet, ajo vetëm trashëgohet nga zotërinjtë e saj - Shqiptarët. Shqiptarët e Toplicës duhet të kthehen në vendlindjen e tyre dhe në pronat e tyre. Toplica ka qenë, është dhe do të mbetet një krahinë shqiptare, pjesë integrale dhe sovrane e Shqipërisë Etnike.

SANXHAKU
Sanxhaku është krahina më veri-perëndimore e Shqipërisë Etnike. Serbia është përpjekur vazhdimisht ta mbuloj me një harresë publike gjendjen dhe emrin e Sanxhakut. Krahina e Sanxhakut ka një sipërfaqe prej 8.686 km2 dhe një popullsi prej 530 000 banorësh, nga të cilët 67 përqind janë boshnjakë (prej të cilëve gjysma janë shqiptarë të asimiluar që ende belbëzojnë shqip) dhe të tjerët serbë, malazezë, shqiptarë etj. Krahina është e ndarë ndërmjet Serbisë dhe Malit të Zi (2/3 e territorit nën Serbi dhe 1/3 e saj nën Mal të Zi). Diskriminimi i thellë që i është bërë dhe po i bëhet popullsisë joserbo-malazeze të Sanxhakut, e ka shtyrë atë që shpesh të protestojë hapur, duke kërkuar të drejtat dhe liritë e veta kombëtare.

Në tetor të vitit 1991 në Sanxhak është zhvilluar një Referendum popullor, ku është votuar për Autonominë politike dhe territoriale, me të drejtë bashkimi me Shtetin e Kosovës, ku 98 % e votuesve votuan për Referendumin.

Udhëheqësit politik i kanë përcaktuar qartë kufinjtë e Sanxhakut dhe harta e tij është shpërndarë nëpër të gjitha institucionet ndërkombëtare që nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së e deri te qeveritë e të gjitha vendeve me peshë në skenën ndërkombëtare.

Që në fillimet e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë, sanxhakasit u deklaruan për shkëputje nga Sërbia dhe Mali i Zi dhe për bashkim ose me Kosovën, ose me Bosnjen. Por vitet që pasuan, Sanxhakun më tepër e larguan nga Kosova dhe shqiptarët dhe më shumë e afruan me Bosnjën dhe boshnjakët, për arsye se shqiptarët e robëruar i kanë hallet e veta, kurse Shqipëria londineze nuk është në gjendje të përkrahë e të ndihmojë sa duhet Shqiptarët e jo më Sanxhakasit.

Diplomacia boshnjake, edhe pse e ndodhur në katarzin e luftës, u tregua më e shkathët se sa ajo shqiptare. Tani gjithnjë e më tepër Sanxhaku po del në skenën politike si faktor që më shumë i përket çështjes boshnjake se sa asaj shqiptare. Gjithë ambasadat boshnjake nëpër botë kanë marrë përsipër afirmimin e çështjes së Sanxhakut. Po ashtu faktori Sanxhak po luan një rol të rëndësishëm edhe në vetë Bosnjen. Luftëtarët më të shkathët dhe komandantët më të shquar në ushtrinë boshnjake janë pikërisht sanxhakasit.

Natyrisht, Sanxhaku nuk paraqet ndonjë faktor të rëndësishëm ekonomik, siç paraqet Kosova, por ai është jashtëzakonisht i rëndësishëm në aspektin gjeopolitike e gjeostrategjik. Aktualisht, territoret e Bosnjës, me përjashtim të qytetit të Gorazhdës, i cili është nën mbrojtje të OKB-së, nuk kanë dalje në Sanxhak. Një ndër qëllimet prioritare boshnjake, sipas udhëheqësve të tyre ushtarakë, është shpërthimi në këtë drejtim dhe dalja në Sanxhak. Futja e zjarrit brenda kufinjve republikanë të Serbisë do të nxiste reaksione zinxhirore në vetë Serbinë dhe Malin e Zi, gjë që do t'u lehtësonte punë boshnjakëve. Kuptohet, as Kosova nuk ka se si të mbetet jashtë këtyre operacioneve ushtarake, sepse ajo kufizohet me Sanxhakun, i cili, në fund të fundit, është pjesë integrale e territoriale e saj. Shqipëria dhe Shqiptarët duhet të jenë të përgatitur për çdo rrethanë të re, që mund të krijohet në të ardhmen, që t'i dalin zot Sanxhakut, si krahina më veriore etnike e saj. Sanxhaku është një "bombë me sahat", e cila herëdokur do t'i shpërthejë Serbisë shoviniste në dorë e në fytyrë dhe do ta plandosë për tokë.

Kërkesa e sanxhakasve për Autonomi bazohet në të drejtat historike dhe juridike. Sanxhaku ka qenë rajon autonom që në kohën e Kongresit të Berlinit. Ai u pushtua ushtarakisht më 1912 nga Serbia, e cila e aneksoi dhe ia hoqi Autonominë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore Kshilli Antifashist i Sanxhakut e shpalli atë Krahinë Autonome, por regjimi komunist titist ia hoqi këtë të drejë dhe madje administrativisht e ndau në dy pjesë, duke ia aneksuar një pjesë Serbisë dhe një pjesë Malit të Zi.

Populli i Sanxhakut asnjëherë nuk ka hequr dorë nga e drejta e tij për Autonomi Politiko-Territoriale dhe vetëvendosje, prandaj edhe në shtator të vitit 2006 prfaqësuesit e katër partive politike dhe të 9 organizatave joqeveritare të Sanxhakut nënshkruan një Deklaratë të përbashkët, ku kërkojnë që të zgjidhet statusi i boshnjakve në Serbi dhe që Sanxhaku të jetë një krahinë Autonome Vetadministrative. Ato i kërkojnë qeverisë serbe që ajo të zbatojë më parë të drejtat dhe Autonominë e Sanxhakut në Serbi, përpara se të kërkojë "autonomi" për serbët e Kosovës, të cilët janë tre herë më pak në numër se popullsia josllave e Sanxhakut.

Fillimisht krahina e ndarë më dysh e Sanxhakut ndërmjet Serbisë dhe Malit të Zi duhet që të bashkohet dhe të shpallë Krahinën Autonome të Sanxhakut, që pastaj populli i Sanxhakut të vendosë vetë se me cilin shtet fqinj don të bashkohet: me Kosovën apo me Bosnjën.

Përndryshe, historikisht, Krahina e Sanxhakut ka qenë dhe mbetet krahinë integrale e Shqipërisë Etnike.

Politika antishqiptare e serbeve eshte elaboruar prej vitesh, me synim zbrazjen e tokave nga popullsia shqiptare dhe serbizimin e tyre ne menyre sistematike. Ne funksion te kesaj politike antishqiptare jane angazhuar akedemike serbe, politikane, statiste, shkrimtare, nobeliste, historiane, ushtarake madhore, mesues, pedagoge, diplomate te karrieres, te cilet, ne baze te udhezimeve te kupoles se piramides shteterore serbe te mbeshtetur edhe nga Rusia, hartuan projekte-nacertanie, platforma, memorandume, programe, mbajten tribuna te fshehta e te hapura, u tubuan ne konferenca e simpoziume "shkencore", organizuan tryeza te rrumbullakta ne emer te "stara Serbise", cuan mesha drejt qiellit, shenjteruan ose mallkuan luftetaret serbe e shqiptare, shkruan libra e monografi plot mllefe, shperndane fletushka me subjekte te trilluara dhe me ngjarje te stisura, me heronj te paqene, me teza demagogjike, qe profanonin popullin shqiptar dhe kulturen, moralin dhe traditat e tij shekullore.

Sipas studiuesit, dr. Shefik Osmani, ato u mbeshteten ne moton e formuluar nga frymezimi i nacionalizmit ekstrem serb, shkrimtarit Vuke Karaxhic (1787-1864). Ne fund te shekullit te kaluar, ky shkrimtar e filolog serb shkruante: "Kudo ku gjendet edhe nje serb i vetem, aty duhet te zeje vend edhe shteti serb". Pas Karaxhicit, nje sere emrash te tjere te shquar u reshtuan ne librin e zi, si hartues te politikave antishqiptare. Vlladan Gjorgjevici, ish-kryeminister i Serbise dhe autor i librit "Shqiperia dhe Fuqite e Medha" (1913), teza kryesore e te cilit qarkullon edhe sot ne sferat shqiptarofobe se "Shqiptaret nuk jane te afte per shtetformim". Ilia Garashanini eshte autori i platformes se politikes serbe. Nikolla Pashic, Kryeminister serb, i permbahej motos: "Jemi per nje Shqiperi te pavarur, por te dobet dhe me grindje te perhershme brendaperbrenda". Dr. Vasa Cubrillovicit, ish-minister i Brendshem ne kohen e Krajlit dhe i Bujqesise ne kohen e Titos, projektoi shpernguljen e shqiptareve dhe kolonizimin e tokave te tyre me serbe e malazeze. Ivan Vukotic formuloi synimet per te perfshire brenda kufijve jugosllave Shqiperine Veriore dhe ate te Mesme. Stefan Molevic eshte autor i idese te homogjenitetit serb ne dem te shqiptareve. Krahas tyre, u reshtuan edhe Drazha Mihajllovic, Lubomir Tadic, Dragasha Vasic e Dobrica Qosic.

Ne kete aradhe intelektualesh te shquar dhe antishqiptaresh te medhenj, renditet edhe Ivo Andric, nobelisti serb, perfaqesues i diplomacise jugosllave prane Vatikanit, emri i te cilit lidhet me projektin e tij per shfarosjen e shqiptareve, te perpunuar ne vitin 1939, kur Shqiperia ishte e pushtuar nga Italia fashiste. Ky projekt eshte botuar ne Kosove vetem pak kohe me pare nga studiuesi Hivzi Islami, ne librin e titulluar "Spastrimet etnike, politika gjenocidale serbe ndaj shqiptareve". Ne kete veper behet nje analize e marredhenieve shqiptaro-jugosllave te fillimit te shekullit te njezete, duke sjelle edhe nje deshmi te rendesishme historike te shkruar ne kampin kundershtar.

Nderkohe qe propaganda serbe lanconte emrat e vet, edhe studiuesit shqiptare kane hyre ne polemika. I pari qe reagoi ndaj tezave serbe ishte Frang Bardhi, ne repliken e tij ndaj peshkopit sllav, Tomeus Margnavicit, i cili pretendonte se Skenderbeu ishte me origjine sllave. Me vone, kunder tezave sllave botuan studimet e tyre Pashko Vasa, Gjergj Fishta, Kristo Dako, Mehdi Frasheri, Hamit Kokalari, V. Samim Visoka, Ali Hadri, Kristo Frasheri, Kristaq Prifti, Ismail Kadare, Rexhep Qosja, Zekiria Cama, Selami Pulaha, Muhamed Pirraku, Xhelal Gjecovi, Shaban Braha, Marenglen Verli, Zamir Shtylla etj. Por, fakt mbetet se shpeshhere tezat serbe arrijne te perhapen me lehtesisht, per shkak te lidhjeve te konsoliduara me boten perendimore, tirazheve te larta dhe shpenzimeve te shumta qe shteti ka bere per intelektualet qe himnizonin pansllavizmin.

Gjenocidi i fundit

Sipas studiuesit Shaban Braha, gjate viteve 1946-1999, u vune ne jete nje sere masash, te cilat sollen implementimin e nje politike jo thjesht denigruese e shtypese ndaj shqiptareve, por qe kaloi ne gjenocid te paster.

Ja disa drejtime te gjenocidit serb ne Kosove gjate kesaj periudhe:

- Gjenocidi kulturor (mohoheshin simbolet dhe figurat kombetare).

- Internimet ne kampet famekeqe ne thellesi te Jugosllavise.

- Arrestimet dhe torturat shtazarake neper hetuesi dhe burgje (1/2 e te burgosurve e perbenin shqiptaret e Jugosllavise).

- Nxitja e vellavrasjes ne mjediset shqiptare.

- Bastisjet masive dhe te vazhdueshme.

- Masat drastike per carmatosjen e shqiptareve.

-Rekrutimet dhe komprometimet e dhunshme nga UDB-ja.

- Dhune kunder gueriljeve.

- Brutalitet e dhune kunder familjeve jatake te levizjes guerilje.

- Likuidime misterioze te elementeve patriote.

- Torturat cnjerezore ne burgje e ne hetuesi, ne posta milicie e kudo, duke perhapur fenomenin e cmendurise.

- Likuidimet dhe vrasjet e djemve te Kosoves ne repartet ushtarake.

- Komprometimet agjenturore dhe morale te femres shqiptare.

- Debimet masive nga puna.

- Monopolizimi i administrates ne duart e serbeve.

- Debimi i dhunshem i 380000 shqiptareve per ne Turqi.

- Shpronesimet arbitrare te shqiptareve.

- Masakrimi i mbi 20000 shqiptareve.

- Shpernguljet e dhunshme te mbi 800000 shqiptareve nga Kosova.

- Shnderrimet e dhunshme kombetare e fetare ne permasa te papara.

- Ekzekutimet masive te grave, femijeve, pleqve, te semureve.

- Shkaktimi i dhjetera varreve masive.

- Djegie masive shtepish, pasurish, hambaresh dhe te prodhimeve bujqesore.

- Grabitje pasurish, te hollash, orendish, stolish dhe te bagetive.

Projekti i zhdukjes se shqiptareve hartuar me 1939 nga shkrimtari nobelist serb, Ivo Andriq



Lufta ballkanike dhe Shqiperia

Dalja e ushtrise serbe ne Adriatik

Sipas pjeses se fshehte suplementare te Traktatit te Aleances midis Bullgarise e Serbise te 29 shkurtit te vitit 1912, Serbise iu njoh e drejta e marrjes se territorit turk te deriatehershem ne veri dhe ne perendim te malit te Sharrit. Ne lidhje me kete dispozite, e duke u perpjekur qe shtetit te vet t'i sigurojne daljen ne det, trupat serbe, me 15 nentor te vitit 1912, hyne ne Lezhe dhe, shkalle-shkalle, e pushtuan tere Shqiperine e Veriut deri ne Tirane e Durres. Ne "Tajmsin" e Londres, me 25 nentor, u botua deklarata e Pashiqit, se Serbia e kerkon Durresin me hinterlandin me te madh.

Formimi i Shqiperise autonome

Mirepo, Konferenca e Ambasadoreve ne Londer, me 20 dhjetor te vitit 1912, mori vendim per formimin e Shqiperise autonome, duke i dhene Serbise vetem te drejten e daljes tregtare ne detin Adriatik. Po kjo konference, me 20 mars te vitit 1913, vendosi qe Shkodra t'i jepet Shqiperise. Mali i Zi nuk e pranoi vendimin e fuqive te medha: Serbia e perkrahu qedrimin e Malit te Zi dhe i dergoi trupat e veta per ta forcuar rrethimin e Shkodres. Fuqite e medha (me 21 mars) vendosen te bejne demonstrimin detar, nga i cili u rezervua vetem Rusia. Kryqezoret austro-hungareze, angleze, franceze, gjermane e italiane, te tubuara afer Barit, i detyruan trupat serbe qe te terhiqen nga pozitat rreth Shkodres.

Bllokada e bregdetit te Malit te Zi

Me 10 prill, Fuqite e medha shpallen bllokaden e bregdetit te Malit te Zi, por qeveria malazeze e vazhdoi rrethimin e Shkodres, e cila kapitulloi me 20 prill. Mbreti Nikolla, megjithate, u detyrua te leshoje pe dhe, me 4 maj, me nje telegram qe ia dergoi ser Eduard Greit, fatin e Shkodres e la ne duart e Fuqive te Medha. Okupimi nderkombetar i Shkodres zgjati prej 5 majit 1913 deri ne fillim te Luftes Boterore.



II NDARJA E SFERAVE TE INTERESIT NE SHQIPERI MIDIS SERBISE E GREQISE

Megjithese nen presionin e fuqive te medha, ne radhe te pare te Austrise, u detyrua te terhiqej nga Adriatiku dhe nga Shqiperia Veriore, Serbia nuk e humbte shpresen.

Ne deklaraten qe ishte shtojce e fshehte e Traktatit te aleances midis Greqise dhe Serbise, me 19 maj te vitit 1913, u ndane sferat e interesit midis Greqise e Serbise ne Shqiperine autonome sapo te formuar. Territori qe gjendet ne veri te grykes se lumit Seman ne det, pastaj buze ketij lumi deri ne gryken e Devollit, mandej buze Devollit deri ne malin e Kamjes - hynte ne sferen serbe te ndikimit. Pjesa jugore e Shqiperise, prej kesaj vije, hynte ne sferen greke te ndikimit. Ne rast trazirash ne Shqiperi, dy shtetet duhej te merreshin vesh per qendrimin qe do te merrnin.

Keto jane kerkesat maksimale qe i kemi paraqitur ne nje dokument me shkrim ndaj Shqiperise.



III PAKTI I LONDRES DHE SHQIPERIA

Pakti i Londres, lidhur me 16 prill te vitit 1915 midis Frances, Britanise se Madhe, Rusise dhe Italise, kishte keto dispozita lidhur me Shqiperine:

Ne verejtjen e nenit 5 thuhej: Kater fuqite aleate do t'u ndajne tokat e Adriatikut te permendura me poshte Kroacise, Serbise e Malit te Zi (...). Ne Adriatikun e poshtem (ne viset qe e interesojne Serbine e Malin e Zi) tere bregdetin prej kepit te Plamkes deri ne lumin Dri me portet e rendesishme Splitin, Dubrovnikun, Kotorrin, Tivarin, Ulqinin e Shengjinin... Porti i Durresit do t'i dorezohet shtetit te pavarur mysliman Shqiperise."

Ne nenin 6 thuhej: "Italia do t'i marre ne pronesi te plote Vloren, ishullin Sazan dhe, pervec ketyre, nje territor mjaft te gjere per mbrojtjen e tyre, do te thote pjesen midis lumit Vjosa ne veri e ne lindje dhe ne jug deri ne Himare."

Ne nenin 7 thuhet: "Ne qofte se formohet nje shtet i vogel autonom dhe neutral i Shqiperise, Italia nuk do ta kundershtoje deshiren e Frances, te Britanise se Madhe e te Rusise, qe viset veriore dhe jugore te Shqiperise te ndahen midis Malit te Zi, Serbise dhe Greqise."

"Italia do ta fitoje te drejten qe t'i udheheqe punet e jashtme te Shqiperise."

Qe ne vitin 1915, fuqite e medha, pra, e pranuan parimin e ndarjes se Shqiperise dhe pranuan se ne Shqiperi kane interesat e veta Italia, Serbia dhe Greqia. Ndersa dy shteteve ballkanike u jepej e drejta e korrigjimit te kufijve, Italise i jepej Vlora dhe protektorati mbi Shqiperine e cunguar.



IV. SHQIPERIA NE KONFERENCEN E PAQES

Pikepamje e fuqive te medha

Ne Konferencen e paqes, fuqite aleate (Franca, Britania e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara te Amerikes), per Shqiperine propozuan me pare, ne veri dhe ne lindje, ata kufij qe i kane caktuar ne Konferencen e Londres ne vitin 1913; ia njohen Italise sovranitetin e plote mbi Vloren dhe prapavijen e nevojshme dhe ia dhane Italise mandatin per administrimin e shtetit te lire shqiptar nen kontrollin e Lidhjes se Kombeve. (Memorandumi i 9 dhjetorit te vitit 1919)

Pikepamja jone - (Kunder mandatit te Italise. Per Shqiperine e lire. Argumentet per korrigjimin e kufirit dhe per marrjen e Shkodres dhe te Shqiperise Veriore).

Per pergjigjen tone te 8 janarit te vitit 1920, ne e kundershtuam propozimin qe Italise t'i jepej mandati mbi Shqiperine, duke theksuar se kjo do te ishte perseritje e rastit te Bosnjes e Hercegovines. "Kjo zgjidhje, thuhej ne pergjigjen tone, do te krijonte ne favor te Italise kufirin ofensiv kunder shtetit tone, i cili do te ishte i privuar nga mjetet per mbrojtje. Kjo do te ishte, nje fare dore, perparesi ofensive, por edhe mbeshtetje tjeter e persosur strategjike.

Ne kemi kerkuar, per shkaqe ekonomike dhe strategjike, qe te behet korrigjimi i kufijve ndaj nesh (ne rrjedhen e mesme te Drinit, ne Bune dhe ne lidhje me fiset e Kelmendeve dhe te Kastrateve), qe i ka caktuar Konferenca e Londres e vitit 1913. Perpos ketij korreksioni, delegaconi yne ka deklaruar se zgjidhja me e mire eshte qe Shqiperia te behet shtet i pavarur ne kufijte e vitit 1913 dhe me administrate autonome.

Ne rast se nuk do te pranohej kjo zgjidhje, ose ne qofte se pjesa jugore e Shqiperise do t'u takonte shteteve te tjera, Delegacioni yne do te kerkoje per ne pjesen veriore te Shqiperise deri ne Dri. "Shteti yne ka te drejta te vjetra karshi ketyre viseve, thuhet ne memorandumin tone. Shkodra ka qene kryeqyteti i mbreterve serbe. Populli yne ka derdhur lumenj gjaku per Shkodren, sidomos ne luften e vitit 1913, e cila i kushtoi Serbise shume mijera ushtare te saj e Malit te Zi nje te treten e ushtrise se tij. Per t'i plotesuar deshirat e Fuqive te Medha, trupat serbe e malazeze e zbrazen ne vitin 1913 Shkodren dhe Shqiperine Veriore. Austria duke e mobilizuar ushtrine, u kercenua me lufte. Shkodra mund t'i takonte Malit te Zi, sikur te kishte pranuar qe Llovqenin t'ia leshonte Austrise, ose qe te neutralizohej. Por, Mali i Zi nuk pranoi t'ia leshonte Austrise kete pozite te rendesishme strategjike."

Lugina e Drinit dhe Shkodra perbejne nje teresi gjeografike dhe ekonomnike me Malin e Zi dhe viset kufitare te Serbise. Per Serbine e Mesme dhe Malin e Zi, lugina e Drinit eshte e vetmja rruge e drejtperdrejte dhe me e shkurter per Adriatik. Hekurudha e rendesishme Danub - Adriatik duhet te kaloje neper luginen e Drinit. Konferenca e Ambasadoreve e Londres ne vitin 1913 ia ka pranuar Serbise te drejten e daljes ne det."

"Shkodra eshte ne lidhje edhe me lumin Buna, e cila ia hap tregtise malazeze rrugen e natyrshme per ne det. Qysh me Traktatin e Berlinit, Mali i Zi e gezon te drejten e lundrimit te lire ne Bune. Liqeni i Shkodres, ne pjesen me te madhe, i takon Malit te Zi. Per shkak te pakujdesise turke, tokat me te mira malazeze ende jane te permbytura nga uji i liqenit te Shkodres. Prandaj, shtetin tone, ne masen me te madhe, e intereson rregullimi i Bunes dhe i Drinit, jo vetem per shkak te lundrimit neper Bune, por edhe per arsye se ne kete menyre do te thaheshin 12 deri 20000 hektare toke shume pjellore dhe po aq do te bonifikoheshin. Dy te tretat e kesaj toke i takojne Malit te Zi.



Pikepamja italiane.

(Sipas memorandumit te 10 janarit te vitit 1920)

Italia kerkon nga Lidhja e Kombeve mandatin qe ta administroje shtetin e pavarur shqiptar.

Kufijte shqiptare ne veri dhe ne lindje do te jene ata qe kane qene caktuar ne Konferencen e Londres. Kufiri jugor do te jete objekt shqyrtimi.

Qyteti i Vlores do t'i jepet Italise ne sovranitet te plote me prapavijen e nevojshme per mbrojtjen e saj dhe per zhvillimin ekonomik.

Aleatet pranojne qe Shkodra dhe Shqiperia Veriore t'i bashkohen Jugosllavise.

Duke propozuar nje zgjidhje te pergjithshme te ceshtjes se Adriatikut, e ne lidhje me dorezimin e Rijekes Italise, Klemanso, ne cilesine e kryetarit te Konferences se Paqes, me 13 janar te vitit 1920, u tha Pashiqit e Trumbiqit: "Pra, Shteti i Serbeve, i Kroateve dhe i Slloveneve do te ngritet ne kulmin e fuqise se vet, ani edhe kur ta kete Shkodren, Drinin dhe Shengjinin e Medovanit."

Niti e pat pranuar kete, me kusht qe Italia ta mbante Vloren dhe ta merrte mandatin mbi Shqiperine.



Pergjigjja jone e fundit Konferences se Paqes

Ne pergjigjjen tone te fundit Konferences se Paqes, me 14 janar te vitit 1920, ne kemi parashtruar perseri qendrimin se zgjidhja me e mire do te ishte qe administrata e Shqiperise, ne kufijte e caktuar ne vitin 1913, t'i besohet qeverise lokale autonome, pa ingjerenca te asnje fuqie te huaj. E ne qofte se kjo zgjidhje nuk pranohet, por vendoset qe pjese te territorit shqiptar t'u jepen shteteve te tjera, Delegacini yne do te kerkoje pjesen e Shqiperise Veriore (duke paraqitur nje harte me kufirin e shenuar), per te cilen premtoi regjim autonom.



Pikepamja e te ndjerit Pashiq

Kur dukej si e sigurt se aleatet do ta lejonin Italine qe te perforcohej ne Shqiperine e Mesme, kryetari i Delegacionit tone, Pashiq, ne mbarim te vitit 1919, e informoi qeverine ne Beograd se kishte ardhur casti qe, te shtrenguar nga rrethanat, ta ndryshonin politiken tone ndaj Shqiperise. Ne ate leter thuhej: "Pasi, per shkak te depertimit te Italise dhe te perkrahjes se saj nga ana e fuqive te medha, nuk mund ta kthejme ne Shqiperi gjendjen qe ishte para evakuimit te ushtrise sone dhe ne kohen e pushtetit te Esad Pashes; pasi fuqite e medha po duan ta zbatojne Marreveshjen e Londres dhe Shqiperia nuk do te jete ajo qe ne e kemi kerkuar dhe aleatet do t'ia japin Italise Vloren me interland dhe protektoratin mbi nje pjese te Shqiperise, ne keto rrethana, duhet te kerkojme kufij te tjere me te mire me territoret shqiptare qe do te jene nen protektoratin e Italise."

"Minimumi qe do te pranojme nga aleatet eshte ky: kufiri buze Drinit te Zi deri te bashkimi me Drinin e Bardhe e prej aty buze Drinit deri ne det."

"Ne duhet te kerkojme maksimumin, ne menyre qe Italia te marre sa me pak. Ky maksimum i pretendimeve tona do te ishte: lumi i Matit deri ne burimin e tij e prej andej drejt nga lindja deri te Drini i Zi. Pra, Mati dhe Drini do te ishin kufijte tane me protektoratin italian."



V. PUSHTIMI ITALIAN I SHQIPERISE PAS LUFTES DHE TERHEQJA DEFINITIVE PAS MOSSUKSESIT TE VLORA

Pas mbarimit te luftes, ne baze te nje vendimi ushtarak te aleateve, trupat italiane e pushtuan tere territorin e Shqiperise, madje edhe ate pjesen veriore, e cila na ishte dhene me Paktin e Londres. Vetem Shkodra kishte mbetur nen pushtetin e perbashket te trupave franceze dhe italiane.

Per shkak te qendrimit armiqesor qe kishte atehere Italia ndaj shtetit te Serbeve, te Kroateve e te Slloveneve, ne e konsideronim kete pushtim ushtarak italian te Shqiperise rrezik me te madh per ekzistencen tone. Ne token shqiptare u zhvillua nje lufte e rrepte midis nesh dhe Italise. Italianet atehere e iniciuan ceshtjen malazeze dhe ate maqedonase, si dhe idene e Shqiperise se Madhe deri ne Kacanik. Ne zhvilluam kunder tyre aksione here te fshehta, here te hapeta, duke blere me para parine shqiptare dhe duke proklamuar idene e "Shqiperise se pavarur" dhe "Ballkani popujve ballkanike".

Pakenaqesia e popullsise shqiptare, per te cilen e kemi perkrahjen edhe ne, i detyroi italianet qe, ne fillim te vitit 1920, t'i terhiqnin trupat e tyre nga viset e brendshme te Shqiperise dhe te ndaleshin vetem rreth Vlores, prej nga, ne qershor te po atij viti, u detyruan te terhiqen dhe te lidhin me qeverine e Tiranes nje marreveshje per evakuimin e tyre nga tere territori shqiptar, pervec ishullit te Sazanit.

Evakuimi nga Shqiperia u be, pra, ne saje te rezistences se organizuar te shqiptareve, por nuk duhet harruar se Italia, ne ate kohe ishte politikisht edhe ushtarakisht shume e dobet. Edhe sot ka shqiptare qe mendojne se kur te donin do te mund t'i debonin italianet nga Shqiperia.

Ky vetebesim eshte fatal per ta, sepse nuk po e shohin se Italia fashiste e sotme nuk eshte ajo qe ishte ne vitin 1920 nen qeverine parlamenare te Nitit, te Gjolitit dhe te Faktes.



V SHQIPERIA PARA KONFERENCES SE AMBASADOREVE

Meqenese me evakuimin e trupave italiane nga Shqiperia situata ne terren ishte spastruar, Konferenca e Ambasadoreve, ne nentor te vitit 1921, mund te merrte vendim per njohjen e Shqiperise si shtet i pavarur dhe sovran. Ne vend te premtimeve te meparshme lidhur me Vloren dhe mandatin mbi Shqiperine, Fuqite e Medha ia njohen Italise vetem interesin e saj special per ruajtjen e pavaresise shqiptare. Shqiperia u pranua edhe ne Lidhjen e Kombeve, me shprese se kjo do ta siguronte edhe me teper pavaresine e saj.

Para Konferences se Amasadoreve provuam kot edhe nje here qe ta fitonim te drejten e korrigjimit te kufirit ne drejtim te Shkodres dhe ne drejtim te Drinit, duke theksuar per Shkodren shkaqet historike e per Drinin shkaqet ekonomike dhe ato te komunikacionit. Eksperti francez ne Konference, Larosh, na ngushelloi keshtu: "Qeveria mbreterore ka gabuar qe, ne kohen e vet, nuk e ka pranuar propozimin per ndarjen e Shqiperise. Pashiqi qe pajtuar me kete, por qeveria e Beogradit pat refuzuar". Qe te mos i lejonim italianet ne Vlore, ne u detyruam te heqim dore nga Shkodra dhe nga kufijte deri ne Dri.

Meqenese ne e perkrahnim gjithnje idene per mosndarjen e territorit shqiptar, qe ishte caktuar ne vitin 1913, si dhe pavaresine e Shqiperise, do te mund te supozohej se kjo zgjidhje e Konferences se Ambasadoreve ishte e kenaqeshme per ne. Nderkaq, kjo nuk eshte keshtu. Veshtiresite ne marredheniet tona me Shqiperine, si dhe ne marredheniet tona me Italine per shkak te Shqiperise po rendohen me tutje edhe pas shpalljes se Shqiperise shtet i pavarur dhe anetare e Lidhjes se Kombeve.



Republika e Mirdites

Ndersa Konferenca e Ambasadoreve po vendoste per kufijte e Shqiperise dhe per organizimin e pavaresise se saj, nga gjysma e vitit 1921, ne nenshkruam me parine e Mirdites marreveshjen per bashkepunim. Ishte parapare formimi i shtetit te lire te Mirdites, te cilin do ta mbronin forcat ushtarake te SKS-se dhe interesat e se ciles ne boten e jashtme do t'i perfaqesonte qeveria e Beogradit. Qeveria e Tiranes e shtypi kete levizje e ne u akuzuam dhe u denuam para Lidhjes se Kombeve.



VII. PAKTI I ROMES, PASHIQI, MUSOLINI DHE SHQIPERIA

Pakti i Romes, i janarit te vitit 1924, per nga fryma e vet, ua imponoi Romes e Beogradit respektimin e pavaresise dhe parimin e mosperzierjes ne punet e brendshme te Shqiperise, si dhe informimin e ndersjelle mbi ngjarjet ne Shqiperi.

Nderkaq, kjo nuk qe pengese qe Qeveria italiane, ne qershor te vitit 1924, ta ndihmonte kryengritjen e Fan Nolit kunder Ahmet Zogut e as qeveria jone, ne dhjetor po te atij viti, t'ia bente te mundshme Ahmet Zogut, qe, nga territori yne, te futet ne Shqiperi per ta marre pushtetin. As Roma, as Beogradi, nuk munden t'u benin balle intrigave dhe kerkesave te "miqve" te vet shqiptare, qe kerkonin ndihme per ta mbajtur pushtetin ose per te ardhur ne pushtet dhe qe premtonin besnikeri e bashkepunim, kurse ne rastin e pare e nderronin orientimin.



VIII PAKTI I TIRANES DHE GJENDJA QE KRIJOI AI

I ndjeri Pashiq, duke u dhene udhezime perfaqesuesve tane per pune ne Shqiperi, u thoshte: ne duam qe Shqiperia te jete e pavarur, por e dobet dhe e parregulluar. Koha ka treguar se kjo ishte e pamundshme te qendronte. Shqiperia e dobet dhe e parregulluar patjeter do te kerkonte ndihme e mbrojtje atje ku mund t'i gjente keto. Regjimi i rrezikuar nga Italia, na drejtohej neve, e regjimin te cilin donim ta permbysnim ne, kerkonte mbrojtje nga Italia.

Shqiperia e dobet dhe e parregulluar, ne vitin 1926, kerkoi mbrojtje e ndihme nga Italia. Ahmet Zogu se pari mori garanci per regjimin e vet, e pastaj, ne vitin 1927, pranoi te lidhe Aleancen ushtarake per 20 vjet, mori me qindra e qindra miliona lireta per pune botore, ia nenshtroi plotesisht Shqiperine Italise ne pikepamje ekonomike e financiare, pranoi shume instruktore italiane. U krijua, pra, nje raport qe i ngjante shume atij protektorati, kunder te cilit ne luftonim ne Konferencen e Paqes.

Rreziku me i madh qe viteve te fundit na vinte nga Shqiperia ishin organizimi ushtarak, fortifikimet ushtarake dhe aksioni irredentist. Gjithkund e shihnim rrezikun nga aksioni italian dhe ate "kufirin ofensiv" kunder te cilit kishim luftuar para aleateve ne Paris, kur ata propozonin qe Italise t'i jepej mandati ne Shqiperi.

Eshte me interes te permendim ne kete vend se vetem ne kemi protestuar dhe kemi luftuar kunder nderhyrjes se Italise ne Shqiperi dhe ne Ballkan. Asnje shtet tjeter ballkanik nuk na perkrahu ne kete pikepamje. Dy fuqite detare mesdhetare, Franca dhe Anglia, nuk kundershtuan mbylljen e detit Adriatik. Per me teper, Osten Cemberlen, ne takimin me Musolinin ne Livorno, ne vitin 1926, e dha pelqimin per Paktin e Tiranes. E te gjithe perfaqesuesit franceze ne Tirane gjithnje e keshillonin mbretin Zog qe te mos hynte ne konflikt me italianet.



IX. PAKTI ITALO-JUGOSLLAV I MIQESISE I 25 MARSIT 1937

Italia e Jugosllavia, duke ndjekur politike miqesore njera me tjetren, mund te merren vesh ne lidhje me Shqiperine, ne kete baze: Italia ka interesin e vet jetesor ne Vlore; kjo pjese e bregdetit shqiptar nuk ben te rrezikohet nga ne; ne duhet ta kuptojme kete interes dhe ta respektojme. Interesi jetesor i Jugosllavise eshte qe te mos jete e rrezikuar ne kufirin e Shqiperise me Serbine Jugore as me Kosoven (e banuar me shqiptare) e as me Shkodren dhe Malin e Zi. Pa dyshim se kjo eshte marre parasysh ne protokollin e fshehte te Paktit te Miqesise kur eshte parapare se do te ndalet fortifikimi i metejshem ne zonat e Librazhdit e te Milotit. Sa i perket aksionit ekonomiko-financiar ne Shqiperi, ne nuk kemi as nuk deshirojme te investojme fare mjetesh te posacme. Italianet, pra, mbeten pa konkurrence dhe pa verejtje nga ana jone, kuptohet me kusht qe te mbeten ne kufijte e obligimit tjeter te fshehte, qe e kane marre ndaj nesh para dy vjeteve se ne pikepamje politike, ekonomike ose financiare nuk do te kerkojne kurrfare dobish speciale qe do ta komprometonin ne menyre te drejtperdrejte ose te terthtorte pavaresine e shtetit shqiptar.

Ne kete menyre, Pakti i Miqesise, i 25 marsit 1937, krijoi nje "modus vivendi" te durueshem midis nesh dhe Italise ne terrenin shqiptar, ku, viteve te meparshme, kishim aq shume konflikte dhe mosmarreveshje.

Eshte ceshtje tjeter se sa ne Shqiperi do te mund t'u bente balle ky qetesim sprovave te ndonje situate me te rende e me te nderlikuar ne detin Mesdhe ose ne Ballkan.



X RUAJTJA OSE NDRYSHIMI I STATUS KUOS

Pavaresia e Shqiperise eshte zvogeluar, por nuk eshte shuar

Pavaresia e nje shteti ndaj botes se jashtme gjithmone eshte nocion relativ. Duke marre parasysh edhe rrethanat, kjo pavaresi eshte me e plote ose eshte e zvogeluar. Per Shqiperine sot nuk mund te thuhet se politika e saj e brendshme dhe e jashtme eshte e pavarur nga Italia. E megjithate, ne bashkesine nderkombetare, Shqiperia konsiderohet shtet i pavarur. Nga aspekti juridik nderkombetar, bregdeti shqiptar nuk eshte italian, por eshte nen sovranitetin e nje shteti ballkanik. Italia ende nuk ka shkelur ne Ballkan. Ajo ka sovranitetin e vet ne nje pjese te territorit te Zares, por kjo me nuk i jep mundesi per zhvillim te metejshem. Italia ushtron ndikimin e vet ne Shqiperi, por nuk ka liri aksioni si ne territorin e vet. Shqiptaret, megjithate, e kundershtojne nderhyrjen e saj, i shkaktojne veshtiresi, e ngadalesojne.



"Ballkani popujve ballkanike"

Politika tradicionale e Serbise eshte "Ballkani popujve ballkanike". Ky parim, ne kohen e vet, eshte perdorur ne lufte kunder Perandorise Otomane dhe Monarkise Austro-Hungareze. Jugosllavia e perdori me sukses kete kunder dispozitave te Paktit te Londres, i cili fuste Italine ne Dalmaci dhe ne Shqiperi.

Ne aplikimin e ketij parimi, ne kemi pare gjthmone garancine me te mire per paqe ne Ballkan, per bashkepunim midis popujve ballkanik, per zhvillimin normal te popujve ballkanike. Prania e nje fuqie te madhe ne Ballkan eshte dere e hapur per intriga e pushtime.

Ekspansioni i Italise

A eshte e mundur qe Italia, duke u bere zoteruese sovrane e Shqiperise se Mesme dhe Jugore, te mbetet vetem ne ate brez te ngushte bregdetar? Ne nuk kemi besuar para 20 vjeteve, kur fuqite e medha ia dhuruan Italise Vloren me hinterlandin. Aq me pak mund te besojme sot, kur Italia po tregon aq dinamizem dhe guxim ne politiken e vet te jashtme.

Nje precedent i rrezikshem

Marrja e nje pjese te territorit ballkanik nga ana e nje fuqie te madhe jashteballkanike, pa kurrfare baze etnike, per te gjithe popujt ballkanike, pra, edhe per ne, eshte nje precedent i rrezikshem. Fuqite e tjera te medha, nga drejtimet e tjera, mund te paraqiten me pretendime te ngjashme. Rasti i Italise ne Shqiperi eshte posacerisht i rrezikshem per ne, sepse me Paktin e Londres, me te cilin Italise iu njoh per here te pare Shqiperia jugore, iu njoh edhe Dalmacia veriore. Precdenti per ngjalljen e dispozitave te Paktit te Londres ne nje sektor te Ballkanit e hap deren edhe per ngjalljen e dispozitave te tjera.

Ndarja e Shqiperise

Me rastin e vleresimit te tere kesaj ceshtjeje, duhet te kemi parasysh se ne cdo menyre duhet te shikojme qe t'i shmangemi cdo konflikti qofte te fshehte qofte te hapet me Italine. Gjithashtu duhet ta evitojme pushtimin e tere Shqiperise nga ana e Italise se ne kete menyre do te na rrezikonte ne vendet me te ndjeshme - ne Boke te Kotorrit dhe ne Kosove.

Duke marre parasysh te gjitha keto qe thame me siper, ndarja e Shqipeise do te mund te vinte ne konsiderim per ne vetem si nje e keqe e domosdoshme dhe e paevitueshme, te ciles nuk do te mund t'i benim balle, dhe si nje dem i madh nga i cili duhet te nxjerrim aq dobi sa eshte e mundshme, do te thote nga dy te keqija duhet ta zgjedhim ate qe eshte me e vogel.

Kompensimet tona

Keto kompensime gjenden ne materialin e perpunuar para 20 vjetesh, kur shtrohej ceshtja e ndarjes se Shqiperise.

Maksimumi qe kemi kerkuar ne ate kohe ishte kufiri qe do te shtrihej buze Matit e Drinit te Zi dhe qe do te na jepte sigurine strategjike te Malit te Zi dhe te Kosoves. Gjithashtu duhet t'i siguroje luginat e liqenet te Ohrit dhe te Prespes, duke perfshire Pogradecin dhe fshatrat sllave te Malit te Thate, si dhe ato midis Prespes e Korces.

Marrja e Shkodres, ne kete rast, do te kishte rendesi te madhe morale dhe ekonomike.

Kjo do te na mundesonte zhvillimin e punimeve te medha hidroteknike dhe perfitimin e tokes pjellore per ushqimin e Malit te Zi. Shqiperia Veriore, ne kuadrin e Jugosllavise, do te mundesonte krijimin e lidhjeve te reja te komunikacionit te Serbise Veriore e Jugore me Adriatikun.

Me ndarjen e Shqiperise do te zhdukej qendra terheqese per minoritetin shqiptar ne Kosove, i cili, ne nje situate te re, do te asimilohej me lehte. Ne, eventualisht, do te kishim edhe 200000 deri 300000 shqiptare me teper, por keta jane, te shumten, katolike, marredheniet e te cileve me shqiptaret myslimane nuk kane qene kurre te mira. Shperngulja e shqiptareve ne Turqi gjithashtu do te behej ne rrethana te reja, sepse nuk do te ekzistonte kurrfare aksioni me i forte per pengimin e saj.

Beograd, me 30 janar 1939

Shifrat

Gjenocidi serb ne Kosove

Sipas te dhenave dokumentare, ne vitet 1876-1900 jane perzene nga trojet e tyre te Prokuples, Vranjes, Leskocit dhe Nishit jo me pak se 200 mije shqiptare. Gjate Luftes Ballkanike jane shperngulur nga Kosova me dhune 120 mije shqiptare, ndersa ne periudhen mes dy luftrave boterore u shperngulen per ne Turqi 300 mije shqiptare dhe per ne Shqiperi 50 mije te tjere. Nderkaq, ata shpronesoheshin nga tokat, shtepite, mjetet e punes etj., te cilat u jepeshin koloneve serbe e malazeze qe vendoseshin aty.

Marreveshja e 11 korrikut 1938, e lidhur mes Jugosllavise e Turqise, parashikonte qe brenda 8 vjeteve te ardhshem te shpernguleshin per ne Turqi 40 mije familje shqiptare.

Pas Luftes se Dyte Boterore, afer 500 mije shqiptare u vendosen ne Turqi, ndersa gjate viteve 1974-1999 mbi 300 mije shqiptare jane larguar nga Kosova ne vende te ndryshme si refugjate ekonomike, te detyruar nga kushtet e renda ekonomike dhe dhuna serbe.

Me qellim qe ne vitin 1934 te nxitet shperngulja dhe te intensifikohet edhe me tutje kolonizimi, Ministria e Bujqesise e Mbreterise Jugosllave, nepermjet bankes hipotekare kishte lidhur kontraten ne shume prej 15.000.000 din. me qellim te blerjes se tokave private ne Kosove. Kjo ministri kerkon qe te organizohet sherbimi te drejtoratet e Banovines per dhenien e pasaportave pa pagese per ata te cilet e shesin token dhe shperngulen jashte shtetit, ndersa Ministria e Ushtrise dhe e Marines qe t’i leshoje para kohe te gjithe ushtaret e familjeve, te cilat shperngulen jashte shtetit.

Duke pare se kolonizimi me elementin sllav dhe shperngulja e shqiptareve nuk po jep rezultatet e duhura, sipas deshires dhe mendimeve te qarqeve borgjeze sunduese, ne kete drejtim te gjitha ministrite shteterore dhe organet tjera, u angazhuan edhe me teper. Ne kete drejtim u angazhua edhe Klubi Kulturor serb, i cili beri plane dhe hartoi elaborate se si te zbatohet me sukses kolonizimi dhe serbizimi i Kosoves dhe shperngulja e shqiptareve ne Turqi e ne Shqiperi. Po i paraqesim disa nga ato:



Ne elaboratin voluminoz te Vasa Çubrilloviqit, me titull “Shperngulja e Shqiptareve” i 7 marsit 1937, veçojme: “Shqiptaret nuk eshte e mundur t’i thyesh vetem me kolonizim gradual; ky eshte i vetmi popull qe arriti ne keto nje mije vjet te fundit... te mbijetoje drejt berthames se shteti tone... pse nuk patem sukses nga viti 1912, ky eshte faj yni mbasi pushtetin nuk e shfrytezuam si duhet. Menyra e vetme dhe mjeti i vetem, eshte dhuna brutale e nje shteti te organizuar, ne ç‘drejtim ne prore ishim perpara tyre”. “Perpos njerezve te besueshem kete konflikt duhet pergatitur mire; konflikti duhet te masivizohet, qe te jete me lehte te shpjegohet se shqiptaret kane ngritur krye, ndersa gjithe gjendjen duhet paraqitur si nje konflikt vellazerie a fisi dhe sipas rastit t’i jepet edhe dimensioni ekonomik. Ne shkalle te fundit, mund te shkaktohet edhe kryengritje lokale, te cilat do te shuheshin me gjak dhe me mjete efikase, por jo gjithaq me ushtri, sa me koloniste, fise malazeze dhe çetnike. Mbetet edhe nje mjet, te cilin Serbia ne menyre shume praktike e kishte perdorur pas vitit 1878: djegia e fshehte e fshatrave shqiptare dhe te lagjeve te qyteteve...”. “Deri ne fund te shfrytezohen ligjet per t’ua bere shqiptareve jeten sa me te hidhur: gjobat, arrestimet, zbatimit i pakufishem i gjithe ndjekjeve policore, denimi i kontrabandes, i prerjes se pyjeve, ndjekja per leshimin e qeneve, detyrimi me angari dhe te gjitha mjetet tjera, qe mund t’i kete ne dore nje polici..”. “Me rastin e krijimit te psikozes per shperngulje, duhet bere gjithe ç‘eshte e mundshme te largohen fshatra te tera, ose se paku familje te tera. Duhet perdorur te gjitha mjetet per te penguar mbetjen e nje pjese te familjes ketu...”. “Me rastin e krijimit te kolonive te reja, sa here qe i kerkon nevoja, duhet perdorur forca ushtarake...”. “.... duke ditur çfare deshirohet dhe duke mos kursyer as para as gjak, shteti yne do te mund te beje qe Kosova dhe Rrafshi i Dukagjinit te shnderrohen ne Toplice te re”.

Lideri tjeter, Gjoka Perina ne ligjeraten e vet me 16.VI.1937 - Propozon, qe pasi kolonizimi i elementit serb nuk po mund te arrije te jete ne shumice ne Vojvodine dhe ne Serbine Jugore, te behet kembimi i popullsise ne krahinat perkatese, sepse “elementi i huaj do te zvogelohet, ndersa yni do te rritet”.Ne referatin e Drejtoratit Suprem te Lidhjes se Bashkesive Agrare ne Shkup me titull “Per nevojen e zbatimit intensiv te kolonizimit te lire ne Serbine Jugore”, shkruan, se: Perparesite e kolonizimit te lire ndaj kolonizimit shteteror dhe zyrtar jane: vazhdimi i kontinuitetit ne zbatimin e kolonizimit; mundesimi i kolonizimit ne vendet, ku nuk ka toke te lire shteterore, e sidomos ne kufirin shqiptar; moskrijimi i pakenaqesise nder vendesit, krishteret dhe myslimanet; blerja dhe oferta gati eksklusivisht nga myslimanet; kolonizimi ne tokat e punuara, te cilat menjehere mund te punohen dhe te shfrytezohen; vendosja menjehere pas blerjes, pasi qe ekzistojne ndertesat, ofrimi i stabilitetit, deshires dhe sigurimit te koloneve; vendosja e lehte e personave te shkolluar ne disa koloni; zgjedhja e vendit per kolonizim etj. Sigurimi i mjeteve te nevojshme per zbatimin e ketij kolonizimi. Ky kolonizim do te shkaktonte shpernguljen e popullates myslimane pa pasoja dhe pa jehone, meqenese kjo llogaritet si iniciative private. Ai propozon, se ne aspektin e kolonizimit ne Serbine Jugore duhet punuar mjaft. Kete e kerkojne ne menyre imperative interesat ekonomike e nacionale dhe se per kete aksion nuk duhet te ankohen mjetet, sepse ato trihere ia kthen popullit dhe shtetit Orestije Kerstiq ne ligjeraten e vet me 4 prill 1938, ne mes tjerash shkruan: “Lufta per toke ne Serbine Jugore - eshte lufte nacionale - ekonomike, e jo thjesht kembim me te mira. Konflikti i dy elementeve nacionale “ne dhe shqiptaret”. Pushtimi i maleve nga shqiptaret si fise te ilireve te vjeter”. Propozon vazhdimin e kolonizimit dhe ndihma koloneve, vendosjen e familjeve te nacionalitetit serbe ne fshatrat e pastra shqiptare.Ne referatin tjeter te Klubit kulturor serb te dates 16 maj 1938, thuhet: Ndermarrja e masave qe elementi shqiptar te behet i parrezikshem, te shperngulet ne Shqiperi ose ne Turqi, ose blerja e pronave te tyre dhe dhenia “elementit tone nacional” dhe keshtu te detyrohen te shperngulen. Pastaj thuhet: “nese çeshtja shqiptare te ne nuk zgjidhet ne menyre diplomatike, d.m.th. me shperngulje, ajo do te zgjidhet me kolonizimin e metejshem, atehere duhet ditur, qe per ate duhet kolonizuar nje numer te madh te popullates sone, qe te arrihet superioteti i madh ndaj shqiptareve”.



Ne konferencen nderministrore perkitazi me shpernguljen e popullates me prejardhje josllave nga e ashtuquajtura Serbi Jugore, te mbajtur me daten 1 tetor 1935, ne Beograd ne Ministrine e Puneve te Jashtme u diskutua edhe per angazhimin rreth shpernguljes se shqiptareve, lidhjes se nje marreveshjeje me Turqine etj. Ne kete Konference u nxoren keto konkluzione



1. Shperngulja duhet te rregullohet sa me pare me konvente speciale me Turqine dhe Shqiperine;



2. Nese me Shqiperine nuk mund te lidhet marreveshja dhe shtetasit tane nuk deshirojne te shperngulen ne Turqi duhet bere kete:



a. shpernguljen graduale te popullates me prejardhje shqiptare e turke nga zona

kufitare ne brendesi dhe te kolonizohet ai vend me popullate te nacionalitetit jugosllav;



b. kembimi i popullsise me Shqiperine.



3. T’i behen lehtesime popullsise, e cila shperngulet, si transporti, dhenia e pasaportave pa pagese, lirimi nga taksat, rekrutimi;



4. Te pamundesohet edhe te pengohet propaganda kunder shpernguljes;



5. Zbatimi i rrepte i te gjitha dispozitave mbi kolonizimin e viseve jugore, dhe



6. Nacionalizimi i emrave gjeografike.



Perveç ketyre dhe shume formave te tjera, perkitazi me shpernguljen e shqiptareve ndermjet Mbreterise se Jugosllavise dhe Republikes se Turqise ne vitin 1938 ishte lidhur konventa e njohur famekeqe. Si organ ishte formuar Komiteti per Shperngulje, ne kuadrin e te cilit funksiononte Inspektorati Suprem per Shperngulje me seli ne Shkup, si dhe inspektoratet levizese. Keta te fundit kishin per detyre te caktonin terrenin per kolonizim me elementin sllav, perkatesisht t’u jepnin urdhra per shperngulje te shqiptareve. Qeveria jugosllave nuk deshironte qe shqiptaret te shperngulen ne Shqiperi, per shkak te rritjes se numrit te banoreve ne Shqiperi dhe hyrjes ne te te nje elementi, i cili ishte i disponuar armiqesisht ndaj serbeve. Ajo deshironte qe shqiptaret te vendosen sa me larg vendlindjes, ne shkretetirat e Anadollit, duke mos pasur keshtu kurrfare kontakti me vendlindjen dhe duke mos mundur te kthehen kurre me ne atdheun e vet. Po ashtu, edhe qeverise turke i konvenonte vendosja e shqiptareve ne kufi me kurdet rreth kufirit me Irakun dhe Iranin. Kjo ndikon qe nxjerrja e vizave per pasaporta per ne Turqi te behej per dy dite, ndersa ato per Shqiperi per dy muaj apo hiq.<Kete e deshomojne dokumentet e shumta, te ruajtura ne arkivat e ndryshme.



Ne nje dokument tjeter te Shtatmadhorise Kryesore ne Beograd, i vitit 1938, ne mes te tjerash shkruan: “Po verehet dekurajim i madh i shqiptareve per shkak te marrjes se tokes dhe po frikesohen se edhe toka tjeter do t’u merret dhe do te shperngulen ne Turqi. Versioni per shperngulje i ka goditur mjaft. Ne Turqi nuk po shkojne, sepse besojne se vendi, i cili iu ka dhene per vendosje eshte i semure dhe se per shkak te klimes se papershtatshme te gjithe po vdesin”.<Organet e pushtetit, perveç metodave te dhunes e terrorit, te marrjes se tokes popullates shqiptare nepermjet reformes agrare dhe kolonizimit me element sllav, si forme per nxitjen e shpernguljes, e perdori edhe propaganden dhe angazhoi edhe organizatat, shoqerite nacional-shoveniste, agjencite dhe agjente te ndryshem si dhe shume persona vendes e kolone, por kishte te perziere edhe disa fanatike te blere me parate e qeverive borgjeze. Tere keta vepronin anembane Kosoves dhe jasht saj. Ne tere kete ishte i angazhuar edhe sherbimi informativ jugosllav. Te shperngulurit me pare plaçkiteshin mire nga aparati burokratik, avokatet e ndryshem si dhe nga vete agjencite dhe agjentet. Lumi i te shperngulureve ne kete periudhe kryesisht shkonte ne dy drejtime: nga Shkupi per ne Selanik dhe me tutje ne Turqi, kurse drejtimi tjeter drejt Sofjes.