Hajrush Idrizi - "

I K A T Ë R T
I

Agim i ftohtë prilli.
Edhe njëherë dolëm në mëngjes ,ama jo të gjithë, sepse, edhe
gjatë natës që lamë pas, vdiqën disa. Këto vdekje po na tmerrojnë të
gjithëve ngase nuk e kemi të qartë përse po vdesin: Janë vdekje të natyrshme
apo, vallë, mos është përhapur ndonjë epidemi e po i merr këta njerëz . Kjo
e dyta është më afër mëndësh. Se, hapësira ku gjendemi kundërmon sikurse
të jetë e mbushur me cofëtina (mërsina) kafshësh të ngordhura.
Të huajt: gazetarët, fotoreporterët,kameramanët ose mjekët, tanimë nuk po
futen në mesin tonë pa maska goje. Sigurisht se po u zihet fryma, pastaj,
druajnë edhe nga ndonjë virus vdekjeprurës. Nuk kanë faj,jo.
E,ne jemi këtu, në këtë flliçëhane, krejtësisht të
pambrojtur.Qelbemi edhe ne.
Jemi bërë tamam qelbësira. Po për Zotin!
Nuk po flas më shumë sepse kam filluar të frikësohem edhe nga fjalët e mia.
Hodha pak llomishta në zjarr, i rrotullova djemtë (sipër të cilëve shihej
bryma e bardh) që po flinin rreth zjarrit dhe u nisa drejtë varreve për t’i
vizituar disa fqinj. Buzë varreve takova Qemail Ratkocerin . Në dorë
kishte një peshqir, një kravatë dhe një kuti rroje.
-Hajro,( shpesh kështu më quan), dua të rruhem por s’po kam pasqyrë, mos
ke mundësinë të ma gjesh një?-më pyeti.
-Po,-i them, dhe menjëherë u nisa drejt zjarrit, tek Nerxhivanja , një
vajzë e vyer,e cila e mbante një pasqyrë xhepi.
Duke ma dhënë pasqyrën qeshi.
-Pse po qeshë?!-e pyeta i befasuar.
-Edhe në Bllacë e paska ndërmend të rruhet!. Kështu bajnë burrat. I
lumtë!-e uroi bacë Qemailin. - E ju, jeni ba sikur iriqë, po na tutni edhe
neve. Marre duhet me ju ardhë !,-u bërtiti disa burrave që po tymoseshin
rreth zjarrit. Vanën e kuptova pse qeshi, ama, tërthorazi edhe mua më
qortoi, se, edhe prej meje tutej. Lash Vanën duke pastruar hapësirën rreth
zjarrit. S’u vonova, shkova tek baca Qemail i cili kishte filluar të dridhej
sikurse të ishte i prekur nga paraliza. M’ u dhimb tepër shumë.
-Baca Qemail, po ti nuk je edhe aq i parruar. Shikoji njerëzit rreth teje,
të gjithë janë më të parruar se ti, lere këtë punë krejt,-iu luta
sinqerisht.

-Jo Hajro, ta dish një gjë:Që kur i kam rënë brisk fytyrës, mund të ketë më
shumë se 50 vite, rregullisht jam rruar një ditë po e një ditë jo. Pastaj,
sot, patjetër më duhet të shkoj(!) në Gjilan, sepse, është një ngatërresë
shumë e ndërlikuar, e, nëse nuk ndërmarrim diçka urgjentisht, mund të
përfundojë edhe me ndonjë vrasje. E, unë, si kryetar i Këshillit të
Pajtimit, nuk mund të dal para njerëzve si harrubet,-më tha.
Fjalët :” ...sot, patjetër më duhet të shkoj në Gjilan ” por edhe disa të
tjera më tronditën tepër shumë. Pashë se paska humbur orientimin edhe në
kohë edhe në hapësirë.
Vuri pasqyrën në një gurë buzë përrockës dhe filloi të laget për t’u
rruar. Sapo e vuri brushën në fytyrë, tak, u ndal dhe më shikoi drejtë në
sy.
-Hajro, tash po të shoh. Për Zotin paskam qenë në gjumë, fjetur në këmbë.
Merre me mend, qe një javë nuk kam fjetur fare. Tash po e di se ku jam.
More Hajrë, e kam ditur se pas vdekjes do të dalim në Ditën e Gjykimit, po,
ama, se do të dalim për së gjalli këtë nuk kam mundur ta imagjinoj
asnjëherë. Shiko,bash Ditë Gjykimi! .
-Rruaju baca Qemë se ke filluar të mërdhish,- i thash për ta larguar nga
këto fjalë tepër trishtuese.
U rrua,pastroi fytyrën , mori kravatën ngjyrë blu dhe u
përpoq për ta vënë por nuk mundi.
-Vërma, se nuk po më punuakan duart!,-më urdhëroi.
Kapa kravatën dhe ia vura me kujdes .Veshi edhe setrën me një gëzof të
trashë .
Po bukur i rri kravata!
E vështroj për së afërmi. Tani nuk e di saktësisht është i orientuar apo
jo.

-Baca Qemail, edhe në Bllacë me kravatë ,ë?- e ngacmova.
-Dëgjo mirë Hajro! Dyzet vjet kam punuar me nxënës. Të betohem
se kurrnjëherë, ama bash asnjëherë nuk kam dalë para nxënësve pa te.
Kravata është shoku më i ngushtë në jetën time. Po të them edhe diçka : Pa
kravatë më duket se jam lakuriq ose (po më vjen turp të them) cullak. E, sa
për atë pjesën tjetër ”...edhe në Bllacë me kravatë”, më bëhet sikur më
ngacmove. Ani, mirë bëre. Unë edhe nga pamje por edhe nga shpirti jam
optimist . Hajro, ne askujt asgjë s’ i kemi bërë. Ne padrejtësisht jemi
dëbuar nga vatrat tona. Drejtësia herëdo-kurdo do të triumfojë. Ne p a
t j e t ë r do të dalim fitues . Kjo është kështu dhe ndryshe s’ bëhet.
Prandaj, unë edhe në këtë plehane do të mbaj kravatë, madje jo vetëm këtu,
kudo që do të shkojë ajo do të më shoqërojë gjer në vdekje. Besoj se më
kuptuat,ë?-m’ u përgjigj.
-Të lumtë baca Qemail! Këtë e desha prej teje, asgjë më tepër.
U fut në një kaçube manaferrash ku kishte familjen, ndërsa unë eca drejtë
varreve tek fqinjët duke menduar për njeriun e vetëm me kravatë në këtë
pisëhane.

TË GJALLËT U MARRIN LAKMI TË VDEKURVE (!)

Këtu , në këtë fushë, paska pasur edhe varreza. Ato janë po aty ku ishin.
Tash, ato nuk janë ashtu sikurse ishin. Të vdekurit që preheshin në
qetësinë e amshimit, tani janë të trazuar nga vëllezërit e tyre të gjallë.
Në këto momente dramatike, të gjallët duken më të pashpirt se sa të
vdekurit. Po e përsëris: më të pashpirt se të vdekurit(!)
Ju, këtë thënie kurrnjëherë nuk keni pasur rastin ta dëgjoni. Po unë, ku e
mora, si guxova të them diçka të tillë?
Thjesht, shumë thjesht:Jam në vendin e ngjarjes, në varret e Bllacës për të
cilat u pata premtuar se do të flas më vonë. Sot, këto varreza janë të
“okupuara” nga shqiptarët e Kosovës. Disa varre qenkan të rrethuara me
rrethojë betoni, disa me pllaka mermeri, e disa të tjera, më të moçme,paskan
vetëm dy gurë, njërin te koka e tjetrin te këmbët. Tash, të gjitha janë
kthyer në banesa. Po e them edhe njëherë: Varret janë shndërruar në
b a n e s a (!) . Si?! -do të pyesni me habi. Prapë po u them: tepër
thjesht :
Nga një dru mbi gurët e varreve, qofshin të vjetra ose te reja, nga një
copë najloni mbi dru , ndërsa brenda në varre, nën najlon -familjet. Po
pasha Perëndinë!
Aty hanë,aty pinë, aty luajnë, aty bisedojnë, aty qeshin, aty qajnë, aty
bëjnë zhurmë, aty flenë, aty edhe pshurrin (fëmijët ). -“ Axha Hajrë, u
kënaqëm”,- m ’ë thonë.
Këta që janë mbi varre u marrin lakmi atyre që janë nën ta(në dhe). Këta që
janë mbi varre ua kanë zili atyre atje poshtë, sepse ata janë të qetë, pa
brenga, pa halle e telashe. Këta ua kanë shtruar zullumin atyre në amshim,
ua kanë zënë edhe atë trohë vend e po i trazojnë pa fije mëshire, nuk po i
lënë të prehen në qetësi .
Mua nuk më mbetet gjë tjetër, përveç, në emër të këtyre “zullumqarëve” t’u
kërkoj falje:
O ju të vdekur, keni mëshirë e mos i mallkoni këta hallexhinj që po u
trembin.
Ta dini mirë e mirë se asnjëri s’kemi ardhur këtu për vikend.
Serbijanët me dhunë na kanë dëbuar nga vatrat tona. Tani jemi këtu, në
hisen t’ uaj, ku edhe po u bezdisim. Hapësira ku jemi të ngujuar është
tepër e ngushtë, e vogël e nuk po na nxë të gjithëve.
Këtu është shkaku i bezdisjes s’ uaj, o ju të vdekur, këtu!
Zot, ke mëshirë e na i fal gjynahet të dy palëve!
Amin!

PUSHTIMI I KOLONËS

Natë e ftohtë prilli.
Ngjitem përpjetë drejtë kolonës së njerëzve, të cilët janë radhitur para një
tende për t’i marrë do farë nënshkrimesh famoze . Pa këto nënshkrime nuk po
lejohet dalja nga Bllaca. Kolona është shumë e gjatë edhe e gjerë. Aty ka
burra, djem , vasha, gra e besa edhe të moshuar. Kolona nuk lëviz fare
sepse është natë, e natën nuk punohet. Rreth saj qëndrojnë policë të shumtë
të cilët gjoja se e mbajnë rendin.
Diku në kolonë është edhe djali im, Ylberi, që akoma s’i ka mbushur
gjashtëmbëdhjetë vjet. Edhe ai po pret për ta marrë “vizën”. Sa shumë është
lodhur! Qe pesëmbëdhjetë orë që rrinë aty!. Më duhet t’ia bëj disi: T’i
sjell diçka për të ngrënë ose ta ndërroj. Më shumë më pëlqen kjo e dyta por
s’di se si.
Me kujdes shpërtheva turmën nën kolonë, se, turma dhe kolona janë të ndara
nga policët. I afrohem kordonit të policisë.
-Prapa!-më bërtiti një polic.
-Ju lutem zotëri,- i them,-kam një djalë, atje në rresht, duke pritur qe
pesëmbëdhjetë orë, a ka mundësi ta zëvendësoj se është lodhur tepër shumë?
Për çudi, polici më priti mirë.
-Bën,- tha,- por a mund ta gjeni në atë grumbull njerëzish?
-Po. Ja ku është, e shoh,- e gënjeva policin.
-Ec!,- më urdhëroi.
U nisa. Disa policë m ’u turrën, por polici që më lëshoi u maur vesh me ta
dhe nuk më penguan. Eci përbri kolonës për ta gjetur Ylberin. Nuk mundem. Ai
më kishte parë lehtë, meqë hapësira në mes të kolonës dhe turmës që ishte
nën kolonë ishte e ndriçuar dhe e kontrolluar nga policët. Vetëm unë lëvizja
atypari.
Papritmas, Ylberi doli para meje.
-He buq, çka ka?!- më pyeti i befasuar.
-Jo, kurrgjë s’ka por erdha të të ndërroj ty. Ti, shko poshtë, ha, pusho
kurse unë po hy në rresht dhe po pres.
Po mirë i erdhi!

Menjëherë zbriti në drejtim të familjes ndërsa unë u futa në vend të tij.
Qëndrimi në rresht qenka tepër i mundimshëm. Herë pas herë ulemi por edhe
çohemi në këmbë. Të ftohtin nuk e ndjejmë fare. Po e ngrohim shoqi shoin.
Jemi të ngjeshur njëri me tjetrin aq shumë sa që po ndiej edhe zagushi.
Zbardhë edhe dita. Bëhet ora tetë, nëntë. Puna në tendë nuk fillon se
s’fillon. Marrim vesh se sot nuk do të punohet fare, sepse katër prilli na
qenka njëfarë feste në Maqedoni.
Po, S’punojnë herifat, s’punojnë! Se, mos po u dhimbsemi, ë?!
Turma revoltohet pa masë. Të gjithë kërkojnë që të punohet.
Rreth orës njëmbëdhjetë, nëpunësit u futën në tendë,madje udk sikur ia
nisën të punojnë, por tepër-tepër ngadalë. Kolonën nisi ta kaplojë nervozi.
Ajo ngjishej, trashej por edhe zgjatej. Herë-herë luhatej e tëra. Në disa
raste me minuta të tërë nuk më preknin këmbët në tokë. Habitesha edhe vet:
Në vend se ti afrohemsha tendës, gjithnjë largohesha nga ajo, sikur unë të
shkoja prapa. Në një moment u luhat tenda. Turma duke u shtyer , desh e
nxori atë nga vendi. Nëpunësit e ndërprenë punën, s’punojnë. Masa
nxitet,hidhërohet, humb durimin. Edhe policët e humbin kontrollin.
Shkaktohet rrëmujë e rrezikshme. Policët fillojnë ta përdorin edhe forcën, u
mëshojnë njerëzve me shufra gome bukur shumë. Disi situate vihet nën
kontroll. Në ndërkohë vijnë përforcime të reja policësh. Nga sjellja e tyre
dukej se nuk kanë ardhur për të mirë.
Njëri nga policët e sapoardhur nisi të flasë përmes një megafoni. Shqip
fliste.
Kërkoi nga njerëzit që t’ a mbajnë rendin, të presin të qetë, të mos shtyhen
me njëri tjetrin se përndryshe “do të mrizoni këtu me ditë të tëra”. Turma
sikur e kuptoi rrezikun, u qetësua bukur mirë. Edhe puna në tendë filloi,
ama shumë-shumë ngadalë. Nuk merrej vesh punohej apo jo, se, ne nuk lëviznim
nga vendi asnjë hap.
Rreth orës tre nëpunësit e ndërprenë punën gjoja se paska mbaruar orari i
punës.
 

Masa nuk pajtohet. Situata nisi të keqësohej. Kolona fillon të “fryhet”.Ajo
luhatet si një trup i tërë. Policët vihen në gatishmëri të plotë. Me të
shpejtë të gjithë policët aktivizohen. Jepet edhe urdhri për sulm.
Fillon sulmi mbi kolonë.
Pa fije faji u mëshojnë njerëzve ku munden, në shpinë, në krah, vitheve, në
kokë. Sjellin më zi se në shtazë. Para meje, njërit i mëshojnë furishëm
rrëzë veshit. Ky, i lënduar rendë, humbë durimin, shkëputet nga turma dhe si
vetëtima i vërsulet policit që sapo i ra. Dhe, me dy goditje të forta,
polici u plandos për toke pa frymë. Komentatorët e boksit do të thonin
“shkoi në botën e ëndrrave”. Një tjetër polic i vërsulet njeriut me vesh të
lënduar, por edhe ky e pësoi sikurse kolegu i parë, u shtri në tok gjerë e
gjatë. Turren tre -katër policë të tjerë dhe, natyrisht se e mposhtin
“begallcin” (të ikurin) e rrezikshëm që nuk di se si quhej e as nga na
ishte. Një gjë e di: ishte i shkathët dhe i guximshëm. I lumtë!
Të gjithë policët çarten. Fillojnë ofensivën e dytë. E sulmojnë tërë
kolonën pa dallim moshe apo gjinie. Sulmet janë tepër brutale. Njerëzit i
kap paniku. Tentojnë të largohen të gjithë përnjëherë. Kjo ishte e pamundur.
Luhatet kolona si mur kalaje. Rrëzohet e tërë kolona, shembet sikurse mur
dige. Shkelin njerëzit në njerëz. Bërtasin, thërrasin, gjëmojnë,mallkojnë.
Policët nuk e ndalin sulmin. Edhe për së rëni u bien. Disi, çohen
njerëzit. Shumë prej tyre janë edhe të lënduar. Marrin arratinë teposhtë
Fushës së Bllacës .
Kolona, që nuk di se sa ditë e net ishte aty, tanimë nuk është. E
pushtuan forcat speciale të Maqedonisë. Nuk ka më kolonë për të marrë
nënshkrime. Ngelën disa batanija të ngjeshura, këpucë të lëna nga të ikurit,
tenda e demoluar dhe policë të çaraveshur.
Tashti e kuptova pohimin e një të dituri, emri i të cilit nuk po më
kujtohet në këto caste, kur pat thënë: “ Më vështirë është të shpëtosh se
sa të luftosh”. Po për Zotin, bash kështu na qenka, topi s’e luan.
Diqysh zbrita tek familja dhe fqinjët . Tani vërtetë po habitem: Si është
e mundur t’i kem të gjitha gjymtyrët e pathyera në atë rrëmujë që askush
asnjëherë nuk e ka parë as në ëndërr?!
P S:
Krejt kjo luftë në mes të policisë dhe kolonës është përcjellë
drejtpërdrejt nga shumë gazetarë, fotoreporterë e kameramanë nga tërë bota.
Edhe ata pësuan diçka të ngjashme sikurse ne. U rrethuan nga forcat speciale
të Maqedonisë, u hodhën në asfalt dhe u dëbuan në drejtim të Shkupit.
Pale se si do t’i njoftojnë kompanitë e tyre. Besoj se në favorin
tonë,besoj.

SI NË KOHËN E GURIT

Njerëzit qenkan më të fortë se sa elefantët.
“Ç’ filozofi?!,- do të thoni.-Njerëzit kanë qenë, janë dhe do të jenë
përherë më të fortë se elefantët.”
Pakëz durim, ju lutem!
Më ka rënë të shoh filma arsimorë se si turma e elefantëve me zurlën e tyre
të fuqishme dhe me forcën prej elefanti shkatërronin dhe shkretëronin botën
bimore në ambientin ku silleshin. -“Po,- thosha,- elefantë janë,e kanë
forcën. Duhet të mbijetojnë disi. Pastaj edhe film është. E hijeshojnë
kamerat dhe regjisorët”.
E, se unë do të jem pjesëmarrës në një shkatërrim dhe shkretërim edhe më
të tmerrshëm se sa të elefantëve, këtë nuk kam pasur aftësi e as
inteligjencë ta fantazojë kurrnjëherë.
Më shumë se njëqindmijë frymë jemi të ngujuar në këtë “karantinë” nga të
katër anët: Nga veriu soldateska serbe, nga perëndimi pengesë natyrore
lumi Lepenc, nga jugu ushtria maqedone dhe telat me gjemba ndërsa nga ana
lindore kordoni i policisë speciale të Maqedonisë.
Jemi nën qiellin e hapur, pa strehë, në baltë, në shi. Vegla për punë
(sëpata, kazma e lopata) nuk kemi. Të dorëzohemi nuk bën assesi. Patjetër na
duhet të mbijetojmë disi. Të vetmet vegla për punë kemi këmbët dhe duart.
Si në Kohën e Gurit .Tash këto duhet ti vemi në veprim. Po. I turremi
natyrës. E sulmojmë nga të gjitha anët. Tubojmë rremba, degë e krane.
Thyejmë gardhiçe e shkulim hunj, mbledhim ashkla e cunga. Ndërtojmë
kasolle, kallim edhe zjarre. Na duhen sepse fëmijët e shumtë neve na
shikojnë. Ata duhet ti shpëtojmë nga shiu e të ftohtit e madh.
Shumë shpejtë e pastrojmë hapësirën. Nisim sulmin e dytë: U sulemi pemëve,
mollëve e dardhave, kajsive e pjeshkave, kumbullave e arrave , murrizave
e kulumbrive, kaçave e manaferrave. U katrrisemi shelqeve edhe plepave,
bash sikurse majmunë. Edhe ato i mposhtim. Pak nga pak, filiz pas filizi,
rremb pas rrembi, degë pas dege që të gjitha i zhveshim. Të gjitha i
shndërrojmë në hi e pluhur. Vetëm për shtatë ditë, Fushën e Bllacës e
shndërruam në shkretëtirë. Ajo ngeli pa botën e saj bimore që e kishte
ruajtur me shekuj. Edhe arave e livadheve ua prishëm mexhet. Lamë vetëm
tokën e ngjeshur që po kundërmon erë shurre e muti.
Fusha e Bllacës kurrë, ama bash kurrë nuk pati kaq shumë zullumqarë.
Sigurisht se elefantët nuk do të kishin kaq fuçi shkatërruese.
Pale se sa do të dergjet kjo tokë, pale!

KUR PARAJA S ’ BËN PARA(!)

Ulem buzë hekurudhës dhe vështroj lumin Lepenc. Ai shkon teposhtë
rrëmbyeshëm, lirshëm dhe pa u penguar nga askush. I marr lakmi:
“E Lepenc-Lepenc, i lumi ti!. Shkon drejtë cakut tënd pa hasur në asnjë
pengesë”.-flas me veten time.
Interesant, jam tepër i mërzitur. Po tutna se do të vdes. E, bash tani
nuk po më vdiset . Dëshira ime është të marr vesh se çka do të ndodh me
neve këtu, por jo vetëm këtu, në përgjithësi, çka do të bëhet me neve
shqiptarëve, çka do të bëhet me Kosovën. Kjo po më brengosë tepër shumë.
Se, vdekjes normale nuk i frikësohem asnjëherë. Të gjithë njerëzit kanë
për të vdekur e unë jam njëri prej tyre.
“O Zot i Mëshirshëm, ma shto forcën!”- i lutem të Madhit.
Këtu afër meje janë ushtarët maqedonë. Një ushtar erdhi drejtë meje, m’u
afrua fare pranë, dhe:
-Tungjatjeta plak!,- më përshëndeti.
-Tungjat djalosh!,-ia ktheva.
-Si po kaloni këtu?-më pyeti.
-Nuk di se si po kalojmë djalosh, nuk di të të tregoj,-i them.
-Nga Maqedonia jeni?!- pyeti i befasuar.
-Jo çun, jo. Nga Ferizaj jam, kosovar.
-Po e flisnit maqedonishten bukur, si kështu?- më tha.
-Paj kam pas punuar një kohë në Dojranin e Vjetër, dhe ja, atje pata
mësuar pak sa për të biseduar.
-Në Dojran?! Po unë jam pikërisht nga Dojrani i Vjetër,-ma priti ushtari.
Dhe, si të them, na pëlqeu muhabeti bash mirë. Biseduam bukur gjatë me te.
E, në bazë të bisedës, po e shoh se ushtari është i bindur se ne kemi ikur
nga bombat e NATO-s. Tashti, qëllimi im është për ta bindur ushtarin se
ne, e tërë ajo popullatë që është para syve të tij , me dhunë të serbëve
jemi dëbuar nga Kosova. Më bëhet se ka filluar t’u besoj fjalëve të mia.
Me kujdes më përcillte ama ruhej nga ushtarët e sidomos nga eprorët e vet.
Nuk foli gjë. U nda duke më përshëndetur me një ditë të mire.
Një bashkëvendës imi më kishte parë duke biseduar me ushtarin.
-More, shumë e zgjate muhabetin me atë ushtar, çfarë biseduat?
-Ee, dolëm si të njohshëm me të,- u mahita.
-Pse s’i the të na nxjerrë nga ky xhehenem?
-Po s’mundet bre vëlla,- i ktheva

-Mundet, mundet. Me pare. Paret e çojnë Lepencin përpjetë, merr vesh ti!
Ofroj atij pare, sa të dojë, dhjetë mijë, njëzet e edhe tridhjetë mijë
marka(!).Ja ku i kam. Edhe për ty paguaj. Vetëm të dalim nga ky ferr. Jeta e
familjeve është në pyetje, hej! Thuaj, mos e le pa i thënë!,- më urdhëroi
bashkëqytetari im.
Asnjëherë në jetën time nuk jam futur në këso çullesh. S’di si me i hyrë
kësaj pune. Por, “…jeta e familjeve është në pyetje, hej!” më reprizohet.
Tash më thotë mëndja ta bëj një gjë të tillë. “Sa ta shoh ushtarin do t’i
them u bë ç’ u bë. Njëmend nuk durohet kështu. Pastaj mua s’ më kushton
gjë. Paratë janë të këtij, se sa për mua, për njëqind marka do të ngeli
këtu për gjithmonë ”,-mendova.
-Ani,do t,i them nesër nëse e shoh ushtarin,- i thash bashkëqytetarit tim.
Të nesërmen dola tek caku im, helbete, mos po e shoh ushtarin. Erdhi sikur
të ishim marrë vesh që dje. Më përshëndeti me ngrohtësi.
-Si e kaluat natën, fjetët apo hiq?- më pyeti menjëherë.
-Jo or djalë, si të flemë! E patë, gjatë tërë natës ra shi. As ulë s’jemi.
Mbaruam çuno, mbaruam. Pastaj edhe ushtarët t’ uaj s’na lanë të qetë.
Tërë natën shtinin me armë sikurse “ata” atje lart. Na u frikësuan fëmijët,
u trembëm edhe ne.
-Po, kam dëgjuar se ka pasur të shtëna,-ma priti ushtari,-por ato ishin të
domosdoshme, sepse një grup njerëzish paskan tentuar të ikin gjatë natës,
prandaj ushtria detyrimisht ka gjuajtur mbi ta për t’i zmbrapsur. Se,
merreni me mend,nëse fillojnë të ikin njerëzit grupe- grupe nga ky vend, do
të bëhej sikur të shpërthente ndonjë digë, e as Shkupi nuk do të mund të ju
ndalë,-foli ushtari si me keqardhje.
Tashti humba shpresën e planit që kisha sajuar.
-Po halli ynë?- e pyeta paksa i frikësuar.
-Mirë do të bëhet, mirë,- tha.
-Kur?!
-Edhe pak ditë, me siguri,- u përgjigj.
-Më frik, më frik!-i them.
-Si po mendoni “më frik?”,-pyeti .
U hamenda t’ia them troç apo të mos i them fare. Vendosa për variantin e
parë.
-Me para djalosh, me para,- thash trup e shkurt.
-Si?!- m’i hapi sytë ushtari.
-Dëgjo! Ne jemi nëntë shpirta (dushi,maqedonisht.). Do t’ju paguajmë sa të
doni, deri në tridhjetë mijë marka gjermane. Kuptuat? Jeta e njerëzve
është në pyetje çuno! Paraja s’ është gjë. Ajo fitohet ndërsa jeta e njeriut
nuk blihet as me paratë e krejt botës. Na e bëni të mundur të ikim…,
-Stop!-bërtiti,-Kjo punë nuk mund të bëhet as me miliona marka! Dini ju sa
ushtari është këtu, sa postblloku?! Paj as vremçi nuk mund të përbirohet pa
u diktuar e lere më nëntë veta!-tha bukur i nevrikosur dhe vijoi-Paratë
ruani! Ato mund t’ ju bëjnë para ndonjë ditë tjetër, sot paraja nuk u
bën para !,-bërtiti dhe u largua pa u përshëndetur.
Bashkëvendësi im po priste epilogun e bisedës. Ia tregova fjalët e mia dhe
të ushtarit pikë për pike.
-T ’pshurrsha në to!,-i ra xhepit të pasmë bukur të fryrë me dojç marka.
-Jo!,- ia prita.- Mos i lag se na duhen . I kallim e me flakën e tyre ua
ngrohim duart fëmijeve !!

NJË BEFASI E KËNDSHME

Dita e sotme është dukshëm më e ngrohtë se sa ditët që lamë pas. Shoh, rreth
zjarreve nuk ka njerëz. Bashkë me Sokolin ulemi skaj hekurudhës. Vështrojmë
njerëzit duke shëtitur nëpër pregjë të rrugës së hekurt sikurse në korzo.
Ecin poshtë e lart vetëm sa për ta kaluar kohën. Matanë hekurudhës është
lumi Lepenc.
-E more Sokol, po mirë do të kishte qenë sikur të ishim ujë Lepenci. Kishim
ecur drejtë cakut tonë pa u penguar nga askush. Neve na ndalën. Ndoshta
edhe do të ecim po ku do të shkojmë se?- i them.
-More, u bë diçka!,- m ’a ndërpreu fjalën Sokoli.-Mos paska rënë dikush në
lum ?!
Çohemi në këmbë për të parë më mirë.
“Po, njeri është”, … “Jo- jo, nuk është njeri”! “Po- po, njeri i gjallë
është! Po kërkon ndihmë”. “Njeri, njeri qenka por i vdekur!”,- thonin
njerëzit kush si ua merrte mendja.
Po. Lepenci e paska rrëmbyer një njeri dhe e bartë teposhtë si një leckë.
Afrohet gati drejtë nesh. Deshëm të afrohemi afër lumit por ushtarët na
zmbrapsën me urdhër të prerë. Lepenci e çon si kungull. Vala e ujit e
sjell përballë ushtrisë. Një grup ushtarësh janë buzë lumit. E shohin.
Njëri nga ushtarët, pa u hamendur hedh armën në tokë dhe gjuhet në lum .
Vala e rrëmbyeshme e përlau ushtarin. Ai nuk epej. I afrohet viktimës, e
kap. Një valë tjetër i fundos që të dy. Një tjetër ushtar vepron sikurse i
pari. Hedhet në ujë dhe ia ngjet kolegut të vet. Ushtari i parë nuk e lëshon
viktimën. Luftojnë me stihinë e ujit. Shohim një dramë të vërtetë. Ata nuk
dorëzohen. Ngadhënjejnë. Tok me viktimën dalin në breg të lumit. Ushtarët
nuk hutohen. E kthejnë njeriun me kokë teposhtë, e shkundin. E kthejnë së
mbari dhe e lëshojnë në këmbë. Viktima ecë! Po për Zotin, ecë gati se
normal!.
Tubohemi me dhjetëra njerëz dhe dëshirojmë të afrohemi sa më afër për ta
parë njeriun e rilindur por ushtarët na kërcënohen. Ushtarit të parë i
rrjedh gjak nga krahu, sigurisht se është prerë në ndonjë hekurishte aty në
lumë. Ia lidhën krahun dhe bashkë me viktimën u nisën për në aksin rrugor,
sigurisht në ndonjë ordinancë mjekësore.
-Burra,- u them të pranishmëve,- ne duhet ta përshëndesim këtë gjest
human,këtë guxim të ushtarëve. Mënyra e vetme është të duartrokasim të
gjithë.
Duartrokitëm fort dhe gjatë.
Eprorët por edhe ushtarët duken bukur të disponuar. Edhe ata duartrokitën
bashkë me ne.
Më në fund, ja, pamë edhe një befasi shumë të këndshme.
Bota ka nevojë për befasi të tilla.

PS:
Njeriu që shpëtoi nga vdekja e sigurt, thanë se ishte nga Prishtina. Ishte
një djalë rreth të pesëmbëdhjetave, i cili paska rënë në lumë duke dashur
t’i pastrojë sytë. Për te nuk di më shumë.

KU ËSHTË BLLACA ?

Po e shoh të arsyeshme t’i them disa fjalë për Bllacën.
Bllaca është katund ngatë Hanit të Elezit. Shtrihet në kodra, në anën
lindore të lumit Lepenc. Momentalisht është i ndarë. Disa shtëpi kanë
ngelur në territorin e Kosovës e disa të tjera kanë “shkuar” me Maqedoninë.
Poshtë fshatit është ndërtuar vendkalimi kufitar Maqedoni – Kosovë me krejt
infrastrukturën e nevojshme. Nën këtë vendkalim kufitar, në anën e poshtme
të aksit rrugor Elez Han- Shkup, shtrihen disa ara e livadhe, të cilat
kufizohen nga veriu me vijën kufitare Maqedoni- Kosovë, nga ana perëndimore
me lumin Lepenc, nga jugu me një përroskë të vogël dhe nga ana e lindjes me
magjistralen Shkup-Kosovë. Kjo hapësirë e vogël quhet Fusha e Bllacës.
Kjo fushë, tash frik është bërë e njohur. Se, Bllaca kurrë nuk do të njihej
si fshat por as si vendkalim kufitar. Bllacës i doli zani dhe nami mu në
këto ditë prilli të vitit 1999. Ky vend mu në këto ditë prilli të vitit 1999
është në fokus të mediave elektronike botërore.
Kjo fushë, në këto ditë prilli është shndërruar në ferr, ose “poligon” (unë
e pagëzova kështu) ku demonstrohet ferri vet.
Provat bëhen me shqiptarët e Kosovës. Ata (shqiptarët) janë future në
sandviç, në mes kullës e çekiçit, si thonë, (midis serbëve nga ana e siperme dhe
maqedonëve nga ana e poshtme ). Provohen (shqiptarët) sa janë të qëndrueshëm
nën qiellin e hapur, në shi e pse jo edhe në bore; si reagojnë në situate
kaotike; si sillen në “karantinë” (ma merr mendja se karantina s’ka brirë);
sa janë të orientuar në hapësirë por edhe në kohë; sa janë imun ndaj
etjes,urisë, pagjumësisë, ndaj pisllëkut; çfarë virusesh po përhapen; çfarë
epidemi po i përlan në këso rrethanash të pazakonshme,abnormale; sa prej
tyre po i përballojnë kësaj prove e sa jo, pse po vdesin njerëzit, cilët
janë shkaktarët e këtyre vdekjeve; sa, sa, sa e si, si dhe si?!
Dhe, ç ’është më interesante, e tërë kjo katrahurë, i tërë ky “eksperiment”
po vëzhgohet-përcillet drejtpërdrejt nga ekspertë të ndryshëm . Këtu, në
këtë fushë janë të përqendruara objektivat e shumë kamerave televizive nga i
gjithë rruzulli tokësor. Ato (kamerat) me besnikëri të plotë gjirojnë por
edhe transmetojnë pamje tmerruese, trishtuese dhe shokante në çdo skutë të
botës.
Bota, me sa po duket, u befasua me “rezultatin e provave në poligon”.
Madje ato (provat,ë?) dolën tepër të “suksesshme”.
Dikush, i porositur nga Vet Zoti, dha urdhër:
-Të ndërpritet “eksperimenti” aty- për aty, pa asnjë kusht!
-Pamjet e tilla janë të papërballueshme për botën e civilizuar.
-Të mos ua prishim qetësinë familjeve në botë!
-Të mos ua ndalim rriten fëmijëve të botës!
Kjo është Fusha e Bllacës.
Se, mos po u duket pak, ë?!

Kapitulli i pestë

UDHËTIMI PA CAK (!)


E marte, 6 prill, 1999.
Bota, e tmerruar me pamjet trishtuese të “eksperimentit të ferrit” , merr
vendim për zbrazjen e Fushës së Bllacës pa asnjë kusht.
Dhe, që nga orët e hershme të ditës së sotme, kolona e autobusëve i ngjason
lumit. Fusha e Bllacës me të madhe nisi të zbrazet.
Të rraskapitur, me trauma e strese,të zverdhur, të parruar, me flokë të
hapareshura, me rroba të pista, me disa çakla në duar, duke u mbajtur njëri
për tjetrin futemi në njërën prej tri kolonave që shkojnë thik përpjetë
drejtë autobusëve që po na presin. Me shumë ngadalë dalim në rrugë. Aty
janë autobusët. Futemi në ta. Ulemi mbi çaklat tona, aty bri shoferit.
Ora është pesëmbëdhjetë. Pranë meje ulet gruaja ime Shukrija, djemtë
Enveri dhe Ylberi. Sapo u binda se nuk ngeli asnjëri, disi u qetësova, mora
frymë lirshëm madje edhe të pamurit m’ u shtua. Menjëherë ktheva kokën prapa
dhe që aty pashë Rizahun dhe Kadriun po ashtu me familje. Autobusi mbushet
spic. Sigurish se ka mbi njëqind frymë. Ai niset drejtë Shkupit. Dëgjohet
vetëm zhurma e makinës. Nuk flet asnjëri.
Jemi udhëtarë të pazakonshëm.
Për ta thyer këtë heshtje trishtuese, i drejtohem shoferit:
-Zotëri, dini se ku do të na çojnë?
-Ja, fare afër. Këtu ngatë Fushës së Shkupit është një kamp, aty do të
vendoseni,- m’u përgjigj maqedoni pa përtesë.
Dhe s’vonoi shumë, autobusi u ndal afër një kampi. Para nesh janë edhe dy
autobusë. Para kolonës së autobusëve dalin policë të shumtë. Ka edhe ushtarë
të huaj. Diçka llafosin. Marrim vesh se kampi është i stërmbushur, s’ka
vend për të tjerë.
-Po tash?! – i them shoferit.
-Sa dini ju aq edhe unë,- më tha.
Presim,presim.
Prapa nesh, kolonës së autobusëve nuk i shihej fundi.
Pas gati dy orë qëndrimi, shoferi na tha se do të nisemi për në aeroportin
e Shkupit.
Niset karvani . Futemi në Shkup. S’ndalet asnjë çast, përndryshe shumica e
udhëtarëve do të iknin . Shkojmë drejtë aeroportit. Ndalemi pranë tij.
Presim edhe aty. Nuk ndodhi ajo që kujtuam. Vargu i autobusëve doli në një
magjistrale e cila çonte në drejtim të jugut nëpër Luginën e Vardarit.
Natë e qetë.
Ecë karvani teposhtë.
-Tani?- i them mjeshtrit.
-S’di. Kjo rrugë na shpie drejtë Gjevgjelisë, ama ka mundësi edhe për në
Bullgari e Turqi,-tha.
Karvani ecë Luginës së Vardarit. Policia me drita alarmi i prin kolonës.
Udhëtojmë vetëm udhëtojmë e nuk dimë se ku shkojmë.
Udhëtim pa cak(!).

Lugina e Vardarit ushton nga gjëmimi i makinave të shumta.
Dikur shohim drita të shumta të qytetit të Velesit. Mirëpo, në afërsi të
tij, kolona kthen në të djathtë. Tash e kuptova se po shkojmë drejtë
perëndimit, do me thënë se udhëtimi ynë nuk do të përfundojë në Turqi e
ndoshta as në Greqi. I drejtohem shoferit:
-E lamë drejtimin e Gjevgjelisë, tani po shkojmë drejtë perëndimit. Këndej
është Manastiri e Ohri, por po çuditem pse u sollëm kaq rrotull kur dihet se
rruga nëpër Pollog e Kërçovë është shumë më e shkurtër?!
-Po më duket se këtë hapësirë po e njihkit më mirë se sa unë. Seriozisht po
them,-më tha vozitësi.- As unë nuk e di se ku po shkojmë, përpos, nëse ka
ndonjë kamp këtu në Pellagoni. S’di, s’di,- i rrudhi krahët mjeshtri.
Rrugëtimi pa cak vazhdon. Udhëtarët e molisur ankohen. Është zagushi e
madhe. Disa kanë filluar edhe të vjellin. Qeska najloni nuk ka. Autobusi
kundërmon erë të keqe. Disa nga udhëtarët kërkojnë të kryejnë nevojën e
vogël por edhe të madhen. Jo, nuk iu mundësohet. Shoferi ndoshta do ta ndal
autobusin por nuk guxon prej policisë. Ecë, ecë vargani.
Në një vend të vogël shohim ca drita neoni. Autobusët ndalojnë. Është një
pompë karburantesh. Secila makinë afrohet dhe mbushet me naftë. Disa nga
udhëtarët shfrytëzojnë rastin. Dalin nga autobusët, shkojnë në tualet, lajnë
duar e faqe, freskohen. Edhe duhanxhinjtë shfrytzojnë rastin,furnizohen me
cigare.
-Brenda!,-urdhëroi një polic.
-Ju lutem, ta blej vetëm një pako cigare!- iu lut njëri policit.
-Brenda po them! Cigare mund të blesh edhe në doganë,- tha polici.
Fjala “doganë” na dha të kuptojmë se ne po dëbohemi jashtë Maqedonisë, po
ku se?! Ndoshta do të futemi në Greqi, këtu në ndonjë vendkalim afër
Manastirit,ose në Shqipëri, po, përse këndejpari?!.
Niset karvani. Ecim në ankth. Futemi në Manastir. Dalim. Vijojmë rrugën.
Udhëtim tepër i mundimshëm. Udhëtarët mbështeten njëri në tjetrin. Koten,
disa edhe flenë. Shoferi kryen punën e vet me shumë kujdes.
-Vozis udhëtarë të çuditshëm. Më keni befasuar. Si është e mundur të jeni
kaq të sjellshëm?!-më pyeti maqedoni.
E shikova drejtë në sy, vura buzën në gaz dhe ia ktheva:
-Zotëri , ne nuk po vemi në ekskursion. Po ecim, po ecim e nuk dimë se ku
shkojmë. A i ka ndodhur ndonjë njeriut ndonjëherë të ecë, të ecë; të ecë e
të ecë e të mos e dijë cakun e udhëtimit?! Jo. Neve po! Vetëm neve! Zot,
mos e provo askënd me udhëtim si ky! I rëndë qenka, tepër i rendë!- iu
përgjigja.

-Zotëri!-më thirri vozitësi,- Tash e kam të qartë. Kërkoj falje për pyetjen
që ua bëra por ta dini se ju pyeta pa të keq. Mua, si shofer me një përvojë
të gjatë, më keni lënë përshtypje tepër të mirë dhe të jeni të bindur, tani
po më dhimbseni shumë,- tha.
Karvani nisi të lëshohet një tatëpjetëze të gjatë.
-Sikur zbresim drejtë Ohrit,- i them
-Ju thash edhe më parë, ju i ditkeni këto anë më mire se sa unë.
Po. Pikërisht ashtu. Shohim në errësirë dritat elektrike që reflektojnë
në sipërfaqen e liqenit të Ohrit. Tash kuptova se caku ynë nuk është Greqia.
Ku? Edhe kjo dilemë u sqarua shumë shpejtë. Futemi në Ohër. Kolona e
autobusëve lakoi në të majtë. Ecim drejtë Shën Naumit, vendkalim kufitar
Maqedoni –Shqipëri.
Udhëtimin tim për në Shqipëri e kam ëndërruar me dekada të tëra.
Bile,thosha , sapo të zbres në tokën e Shqipërisë, do të kërrusem, do të bie
në gjunjë, do t’i mbush grushtet me dhe, dhe, dheun do ta puthë siç puthet
nëna, ati, fëmija.

HYRJA NË SHQIPËRI

Ora
është 04 , e mërkurë, 7 prill, 1999.
Kolona e autobusëve ndalet në Shën Naum. Doganierët nuk i kryejnë
formalitetet e zakonshme kufitare. Nuk i kërkojnë dokumentet e udhëtimit
(s’kemi), s’i kontrollojnë as valixhet (s’kemi as valixhe). Një doganiere
shënon numrat e targave të makinave . Ajo i drejtohet shoferit:
-Sa udhëtarë keni, përafërsisht?
Vozitësi vështroi hapësirën e autobusit dhe iu përgjigj:
-Njëqind deri njëqind e dhjetë. Po, a dini sa autobusë jemi në kolonë?-u
interesua shoferi.
-Njëqind e dymbëdhjetë( !), më thanë policia,- ia ktheu ajo.
Bisedën e bënin me ton tepër të ulët. Po, kur ndjeva numrin njëqind e
dymbëdhjetë, u tremba. Shpejtë bëra një llogari: Njëqind e dymbëdhjetë herë
njëqind e dhjetë , barazi me dymbëdhjetë mijë e treqind e njerëz(!).
Ngela pa frymë. Hej, dymbëdhjetë mijë njerëz të futemi përnjëherë në
Shqipëri!!!
-Po, kjo shifër është shokante mor jahu! –S’di kujt i thash ma zë tëlat.
Shërbimi doganor s’e zvarrit punën. Urdhëroi nisjen e kolonës. Dhe, futemi
në tokën e Shqipërisë. Tani nuk u përmbajta, m ’ë rrodhën lotët.
Gruaja më vërejti:
-Ç’ ke, s’je mirë, ë? Merre pakëz ujë!,- tha tepër e shqetësuar.
-Jo grua, asgjë nuk kam por e din pse po qajë?
-Ku ta di unë?!
-Po qajë oj grua, po qajë sepse nuk e kam imagjinuar ardhjen time në
Shqipëri kështu siç erdhëm tash. Kështu as në ëndërr s’kam pasur rastin të
shoh. S’u gëzova oj grua, s’u gëzova, përkundrazi, jam tepër i tronditur.
Se, tani, Shqipëria është shumë e dobët ekonomikisht,tash edhe ne kosovarët
që hymë këtu, ata që kanë hyrë para neve dhe ata që do të hyjnë pas nesh, do
të bëhemi barrë tepër e rëndë për Shqipërinë. Dëgjo mirë! Vetëm në këtë
kolonë jemi mbi dymbëdhjetë mijë njerëz, po ata që kanë hyrë para e edhe
ata që do të vijnë pas nesh , do të bëhemi me qindra mijëra e ndoshta edhe
milion! (Mos o Zot!) E, si do ta përballojë Shqipëria gjithë këtë
fluks?!. Kaq shumë refugjatë do ta gjunjëzojnë edhe shtetin më të fuqishëm e
lere më Shqipërinë! Kjo më brengos oj grua, kjo.
-Hajrush, bota është me Shqipërinë, vet na ke thënë. Ajo do ta ndihmojë
atë, ajo do të na ndihmojë edhe neve, po, më trego se ku jemi tash, s’i njoh
unë këto anë,-më dha pakëz kurajë, ndoshta edhe me qëllim.
-Tani veç jemi në Shqipëri. Ja, i sheh ata policë, shqiptarë janë.
Tushemisht i thënka këtij vendi. Së shpejti do të nisemi për në Korçë`,
kështu po thonë,- i them.

Dhe, vërtetë kështu edhe ndodhi.
Karvani, tani i prirë nga policia shqiptare nisi rrugëtimin drejtë
Pogradecit për në Korçë. Futemi në një vendbanim buzë liqenit. Duket se
është periferia apo Pogradeci vet, s’di. Karvani lakoi në të majtë përveç
tre autobusëve që u shkëputën nga kolona. Autobusët tjerë vijuan rrugën
për në Korçë.
Ora është pesë. Udhëtarët janë tepër të lodhur. Nuk tregojnë kurrfarë
interesimi se në ç’ vend janë e as ku po shkojnë. Vargu ngjitet një
përpjetëze me plot lakesa. Makinat gjëmojnë trishtueshëm . Me ngadalë dalim
në breg. Lëshohemi një tatëpjete të gjatë. Lëvizja e makinave është bukur e
ngadalshme dhe e sigurt . Edhe shoferi ynë ka lodhje. Mori një shishe
ujë,piu, lagu fytyrën ,qafën , u freskua.
Nisi të zbardh dita. Para nesh, si nëpër mjegull u duk një fushë e gjatë.
Sa mbaj mend nga gjeografia, mund të jetë Fusha e Maliqit ose e Korçës. Tani
në të dy anët e rrugës shoh bunkerët e Enverit. Për këto fortesa kishim
dëgjuar shumë fjalë, e, ja , tani jemi fare pranë tyre!
Lind dielli. Makina të ndryshme lëvizin edhe nga drejtimi i kundërt.
Popullata vendëse përcjellin kolonën me shumë kureshtje. Kolonë të tillë nuk
kishin pare as nëpër filma, kurse tash ja,ajo parakalon para syve të tyre.
Karvani i afrohet Korçës. Ndoshta udhëtimi ynë po i afrohet cakut, ndoshta!.
Po. Futemi në Korçë. Autobusët parkohen buzë trotuareve të qytetit.
Zbarkojnë barrën e pazakonshme. Autobusi ynë ndalet afër pallatit të
sporteve “Skëdrbeu”. Shoferi përshëndet udhëtarët por asnjërin s’e ndjeva
duke ia kthyer përshëndetjen. Tjera halle kanë këta njerëz,tjera.
Ora është shtatë e gjysmë. Bën shumë ftohtë. Udhëtarët zbresin, zbresin.
Shumë bëhen. Afrohen njëri pranë tjetrit, tentojnë të ngrohen njëri me
tjetrin. Disa edhe qajnë, disa mallkojnë. Po e shënoj vetëm një :” Sikur të
ishim kafshë, do të ishim shumë më të lumtur, do të trajtoheshim më mirë,
fatkeqësia qëndron(!) se ne jemi njerëz plus shqiptarë nga Kosova! “.
Korçarët na vështrojnë me dhimbje. Edhe ata janë të frikësuar.
Rreth orës nëntë paraqiten disa njerëz të cilët duket se janë të angazhuar
për përkujdesjen tonë. Një burrë i pashëm me një megafon në dorë doli në
mes të rrugës dhe nisi të flasë:

-Vëllezër dhe motra kosovarë, mirë se na keni ardhur! Binduni vëllezër, ne
nuk patëm njohuri për ardhjen tuaj. Na keni zënë në befasi, të papërgatitur.
Por mos u merakosni: shumë shpejtë do të ju vendosim në vende të sigurta,-
na dha kurajë burri me megafon. Pastaj na këshilloi se si të veprojmë në
këto çaste hutije.
Dhe sipas udhëzimeve të njeriut me megafon, turma niset drejtë palestrës së
sporteve. Në mënyrë tepër të disiplinuar njerëzit futen në pallat i cili
mbushet shumë shpejtë. Ne që patëm fatin të futemi brenda patëm një çikë
privilegje, bile e kemi më ngrohtë. Ata që ngelën për në stadium, do ta
kenë më keq. Ne ulemi në ulëset e simpatizuesve të lojërave, ama nuk jemi
ithtarë të asnjë sporti.
Kush jemi ne?!
Jemi të dëbuar nga vatrat tona. Atje ( O Zot, sa tmerr ! Kosovës i them
“Atje”!) lindën të parët tanë,Atje vdiqën, Atje pushojnë, Atje u lindëm
edhe ne, Atje u rritëm, por ja, tash nuk jemi Atje. Jemi në pallatin e
sporteve “Skënderbeu” të Korçës. Spektatorë të pazakonshëm. Shikojmë njëri
tjetrin. Frikësohemi nga njëri tjetri. E tutim shoqi- shoin : Fytyra të
prishura, të zverdhura, të nxira, të ënjtura, burra të parruar, me leshra të
hapareshura,fëmijë të zhytur, pleq e plaka të shtrira në dysheme të
palestrës, me rroba të flliçta. Duken sikurse kufoma me të vetmin dallim se
këto, këtu në sallë, po lëvizin, pra, janë kufoma të gjalla( ! ).
Spektakël e jo mahi!
Ky pallat, por as pallatet tjera në gjithë rruzullin tokësorë, kurrënjëherë,
ama bash asnjëherë nuk kanë parë spektakël të këtillë, jam më shumë se i
bindur.

Rri ulë, vështroj “publikun” dhe pyes: Vallë, është këtu caku i maratonës
sonë apo do të vazhdojmë marshimin?!
Në dysheme të palestrës një burrë sillet rreth një kazani të madh. Në
dorë ka një lloz me të cilin po përzien sheqer, çaj qenka duke përgatitur.
Disa djem të zhdërvjelltë stivojnë bukë, disa të tjerë presin me thika kurse
disa çupa nisen të na shpërndajnë bukë e çaj . Dalëngadalë , të gjithë
“shkuesit” morën bukë e çaj.
Ora është pesëmbëdhjetë. Një burrë me megafon i drejtohet masës:
-Vini re, vini re!
Vëllezër e motra, tani do të dilni nga palestra. Para pallatit do të vijnë
mjetet e transportit me të cilat do të transportoheni në vende të caktuara.
Kryefamiljarë! Tuboni anëtarët e familjeve tuaja në mënyrë që të mos
ndaheni. Ju faleminderit për mirëkuptim!
Vepruam siç na tha këshilluesi . Dolëm para sallës. Aty ka autobusë ,
minibusë dhe shumë vetura. Kishte edhe policë të cilët na udhëzonin se si të
veprojmë. Urdhrat e tyre i respektojmë me përpikëri. Automjetet mbushen
me njerëz dhe shpërndahen në drejtime të ndryshme.
Na vjen radha: unë me gruan dhe dy djemtë, Kadriu me grua, dy vajzat, djalin
dhe reja me një çapëze, Agnesën, e cila sot ka ditëlindjen e pestë , Rizahu
me grua dhe dy vajzat, gjithsej pesëmbëdhjetë veta futemi në një kombi.
Shoferi i dha zjarr makinës, dolëm nga Korça.
-Ku na çoni zotëri?- e pyeta sapo dolëm nga qyteti.
-Në Progër. Progëri është komunë e Prefekturës së Korçës. Nuk është larg. Ka
njëzet kilometra nga Korça.

Ecë makina drejtë Fushës së Devollit.
Para nesh, pak në të majtë, shoh një kodër shumë të lartë, në formë plisi
me maje të mbuluar me bore. Kodër shumë karakteristike.
-Si quhet kjo kodër?- e pyes mjeshtrin.
-Mali i Ivanit,- më tha shkurt.
-Ëhë!,- bëra me qëllim. Vozitësi s’foli.
Nuk vonoi shumë, kombi lëshoi rrugën e asfaltuar, lakoi në të majtë në një
rrugë të shtruar me gurë. Para nesh u shfaq një mal shkëmbor shumë i lartë
dhe tërësisht i zhveshur. Rrëzë tij pamë një fshat.
-Ky është Progëri,- na njoftoi shoferi.
Na solli para një ndërtese dhe e ndali makinën.
-Kjo është komuna e Progërit. Ju do të zbritni ndërsa unë do të kthehem në
Korçë.
Zbritëm.
Dhe, përnjëherë, çupat, gratë por edhe djemtë ia plasën vajit me zë. Sapo
desha të ndërmarr diçka për t’i ndalur, para meje doli një burrë i gjatë,
afër të pesëdhjetave, thatak , flokëzi dhe bukur zeshkan ( më vonë mësova
emrin e tij, Refat Agolli, kryetar i komunës ) dhe:
-Mirë se na ardhët ( më duket se kështu u shpreh ) vëllezër e motra!
-Mirë se u gjetëm!- ia ktheva por nuk munda të bisedoj më shumë me
mikpritësin sepse isha i zënë me fëmijët, vajzat, djamtë dhe gratë,që nuk
po e ndalin vajin. Dramë e vërtetë. Dalin edhe disa burra e gra për të
na pritur por edhe ata u zunë shumë ngushtë. Vendësit shikonin njëri tjetrin
të hutuar. Ngela në mes dy zjarreve. Nisi të më errësohej, veshët më
ushtonin. U turpërova tepër shumë por edhe u frikësova. Mora guximin dhe me
një britmë të pazakonshme klitha:
-Mjaft më! Mos t’ua ndiej zanin! Në vend se të gëzoheni, po qyrraveni këtu!
Çap! Çaaap! Mshilne gojen!,-u qirra .
Duket se klithma ime u pagua mirë. Ajo e bëri efektin e vet. Të gjithë e
ndalën vajin. Ndoshta ishte klithmë trishtuese ose shumë kërcënuese. Edhe
zeshkani u step . Ka mundësi të jetë frikësuar edhe ai. Eca drejtë tij dhe i
thash:

-Ju lutem zotëri, të më falni! Ndoshta u solla tepër keq, ama këtu më
erdhi. Zotëri, kini parasysh traumat dhe streset që kemi, Ndoshta s’jemi
edhe normal,ndoshta. Mos ua zini për të madhe këtyre njerëzve që po qajnë.
Zotëri, kanë të drejtë.
Zeshkani u zverdh. Më shikon drejtë në sy sikurse unë atë. Gjendemi
ballë-për ballë. Ia shoh kokrrat e lotëve që i rrokullisen teposhtë faqeve.
Marr guximin:
-Mbahu or burrë! Ju duhet të na trimëroni e jo të na lëndoni në këto
çaste. Po ani, mirë. Se, në lotët e tu shoh diçka shumë të fuqishme, shoh
shpresën e këtyre frymëve. Vaji yt na jep kurajë, forcë na jep.- i them.
Ma shtriu dorën. Kapemi dorë përdore, ia shtrëngojmë njëri tjetrit. Më
tërhoqi dhe u përqafuam shumë, shumë. Nuk folëm asnjëri. Vetëm hukamat e
ngrohta përziheshin e zemrat rrihnin me ritëm tepër të shpejtuar.
-Do vemi brenda,- na tha esmeri me një gjuhë të lezetshme.
Nisemi njëri pas tjetrit. Në këtë çast, ndodhi edhe një rrëmujë shokuese.
Papritmas u dëgjuan dhjetë-dymbëdjetë eksplodime të fuqishme shumë afër.
Fëmijët, vajzat dhe gratë bërtitën trishtueshëm:
-Kukuu, edhe këtu po na gjuajnë!,-dhe instiktivisht u turrën drejt meje,
sikur e donë ndihmën time. Unë, poashtu, jam i tmerruar. Nuk di çfarë po
ndodh .Tani nuk më punon as goja as koka. Ngela si memec i rrethuar nga
fëmijët.
Esmeri kuptoi panikun tonë dhe me të shpejtë thirri me zë tëlartë:
-Mos u trembni,mos keni merak! Këto s’janë bomba jo. Janë eksplodime të
minave në gurthyesin e fshatit. Pa panik! Qetësohuni ju lutem, qetësohuni!
Kjo është punë e përditëshme,ama ju jeni zënë në befasi. S’ka asnjë
rrezik,qetësohuni!.
Unë menjëherë e kuptova intervenimin e zeshkanit. Tash, fjalët e kryetarit
ua tregova fëmijëve,të cilët me mjaft vështirësi më kuptuan , por më e
rëndësishmja është se u bindën dhe u qetësuan.
Futemi në një dhomë bukur të madhe ( ndoshta është sallë) ku paskan vënë
katër shtretër me nga një syngjer përsipër, disa karrige dhe një tryezë.
Ulemi kush ku mundet. Shikojmë njëri tjetrin dhe sikur pyesim: A thua, kah
do të vazhdojë maratona jonë?!
Pas pak hyri zeshkani me pesë gjashtë gra dhe aq burra. Na përshëndetën
ngrohtësisht. Në sytë e tyre vërej shqetësim. Marrim vesh se të gjithë janë
nëpunës të komunës. Mundohen të jenë të afërt, sidomos gratë me gra.
-Këtu do të pushoni një çikëz, do të hani edhe darkën, kurse ne po dalim në
zyrë tjetër dhe do t’u shpërndajmë nëpër familjet e progarëve. Vendosja e
juaj do të jetë e përkohshme. Ne, brenda pak ditësh do t’i adaptojmë disa
lokale ku pastaj do të qëndroni kohë të pacaktuar. Ne, këtu, jemi njerëz
të varfër, ama strehë, bukë e kripë dhe zemër kemi me bollëk, do të bindeni
edhe ju,- na tha kryetari i komunës.
-Edhe ne nuk kërkojmë asgjë më tepër. Po ti kemi këto që i numëruat do të
jemi tepër të lumtur,-ia prita.
-Patjetër!- pohoi.
-Ju faleminderit për fjalët e ngrohta!,- i them kryetarit.
-Qofshi me nder!

Kapitulli i gjashtë

VENDOSJA NË PROGËR


E shtunë, 10 prill, 1999.
Në Progër, siç u thash edhe më parë, arritëm me shtatë prill të vitit 1999.
Atë natë, në orët e vona, na shpërndanë nëpër familjet e progarëve.
Unë me të shoqen dhe dy djemtë shkuam tek familja e
Yllnor Dedesë.
Me t’u futur në shtëpinë e Yllnorit, kuptova se aty do të
qëndrojmë fare pak, sepse Yllnori nuk qenka i “ komun ” si u shpreh ai.
Anëtarët e familjes së Yllnorit u frikësuan kur na panë. Po , kanë arsye
për frikë. Ne jemi tepër të lodhur, të mërzitur, të pa disponuar, të prishur
në pamje, me rroba të fëlliqta, e me siguri edhe kundërmojmë erë te keqe.
Menjëherë na futën në një dhomë ku gjetëm dy shtretër hekuri.
Dëshironim të biem sa më shpejtë në gjumë, se, kemi harruar të flemë si
duhet. Edhe mikpritësit nuk na pengojnë.
Ramë në gjumë si të vdekur.
Të nesërmen, afër mesditës,zonja e shtëpisë,Ferdezja, na zgjoi nga gjumi.
Ajo kishte ngrohur ujë të shumtë për t’u pastruar. Lahemi njëri pas
tjetrit, të katërtit. Tash, pas larjes dukemi paksa më të mirë, sado kudo,
hoqëm zdralen por edhe erën e keqe të Bllacës. Tani familjarët e Dedesë
duken më të disponuar. Na afrohen shumë afër dhe filluan të interesohen se
kush jemi, si quhemi dhe nga jemi. Edhe ne u interesuam për mikpritësit
njësoj. Biseduam bukur shumë.
Zonja e shtëpisë kishte përgatitur një drekë me të gjitha të mirat. Ulemi
tok me ta. Hamë bash mirë, ndonëse zonja Ferdeze nuk u nda e kënaqur me “
nazet “ tona.
Pas dreke, bashkë me Yllnorin vajtëm në komunë. Aty duhesh të regjistrohemi
kush nga është i ardhur si dhe tek kush është i vendosur. Momentalisht u
regjistruam 64 kosovarë. Të ardhurit janë nga vise të ndryshme të Kosovës,
si nga Ferizaj, Prishtina, Podujeva, Malisheva, Sedllari (Shala) dhe
Landovica.
Pushtetarët vendorë po përpiqen të na sigurojnë strehim të përshtatshëm
për një kohë të pacaktuar. Mua m ’a ofruan një lokal ( ish kafene ) të
lënë pas dore, aty, në afërsi të komunës. Lokali paska qenë pronë e dy
vëllezërve bineqë, të cilët para gjashtë viteve paskan vdekur në një
aksident trafiku dhe që atëherë këmbë njeriu nuk paska hyrë brenda madje as
motra e tyre, Elvira, që tani po na shoqëron.

Ndërtesa qenka e ngritur rrëzë shkëmbit. Ana e poshtme duket si trekatëshe
kurse ana e epërme rrafsh me tokë. Rreth e përqark paska mbeturina të
shumta. Lokali mund të adaptohet disi por pengesë e madhe më duket se qenka
jashtë fshatit, pa rrethojë, i pambrojtur nga bagëtia e fshatit e sidomos
nga qentë e shumtë të cilët këtë vend e paskan cak të tyre. Pastaj nuk paska
as vend për tu pastruar. Sa për pastrim ia bëjmë disi por ç’ është më e
keqja nuk paska WC ( këtu po i thënkan banjë) fare. Mirëpo, alternativë
tjetër nuk kam, doemos më duhet të vendosem në te më pëlqeu ose jo.
Komunarët m’i dhanë dy krevate hekuri, dy sfungjerë , dhjetë batanije
(guverta u thënkan këta ), katër karrige dhe një tryezë. Çaklat që i morëm i
vendosëm disi në dhomë, bëmë disa meremetime të vogla, e pastruam, ma lidhën
koretin dhe me dhjetë prill u vendosëm në te.
Natën e parë thuaja se fare nuk fjetëm. Gruaja por edhe djemtë
frikësoheshin bukur shumë. Më duhet të them se kishin të drejtë për tu
frikësuar sepse ishim në periferi, të vetmuar, rrëzë shkëmbit malor, i cili
duket se do të shembet në çdo moment mbi ndërtesë. Dera e dhomës është
totalisht e kalbur, nuk mbyllet fare. E mbyllim me një batanije për ta
penguar të ftohtit .
Diku para agimit fjetën të gjithë ndërsa unë kujdestarova deri sa
zbardhi dita. Kur pashë progarët duke lëshuar bagëtinë dhe duke mbushur ujë
poshtë tek burimi, rashë.

PROFESIONI IM ËSHTË MËSUES,DHE VETËM MËSUES!

E hënë, 19 prill, 1999.
Është ora nëntë. Një kamion i ngarkuar me ndihma humanitare u parkua para
komunës së Progërit. Disa njerëz filluan ta shkarkojnë, e, në mesin e tyre
është edhe kryetari i komunës, Refat Agolli. Unë jam shumë afër dhe pa u
hamendur shkova pranë tyre me qëllim të caktuar.
-Zotëri kryetar, më vjen shumë rëndë kur ju shoh duke shkarkuar maunën. A
bën ta bëjmë ne këtë punë? Kemi katër- pesë djem të cilët janë të lirë dhe
të gatshëm ta bëjnë këtë punë pa kurrfarë përtese, madje jo vetëm sot por sa
herë të ketë nevojë,- i thash seriozisht.
Kryetari më kuptoi fare mirë.
Menjëherë ftova dy djemtë e mi, Enverin me Ylberin,Avdylin e Kadriut dhe
një tjetër nga Landovica. Djemtë , shumë shpejtë e shkarkuan mallin, e
palosën në vendin e duhur dhe me kërkesën e tyre shkuan për në Maçurishtë
(fshat afër Progërit) për ta shkarkuar mallin e destinuar për atje.
Pasi u krye puna, kryetari më ftoi në zyrën e tij. Shkova por pak si me dro
.. Më priti tepër mire. Më bëri respekt të veçantë, më uli në kolltukun e
tij, më servoi pije dhe duhan.
Për çudi, zyra e kryetarit shumë shpejtë u mbush me nëpunës dhe nëpunëse të
komunës. Dhe, në mënyrë krejt spontane nisëm një bisedë jo të zakonshme,
disi sikur më intervistojnë. U tregova shumë gjëra për luftën, masakrat ,
për dëbimin, për Bllacën. Të pranishmit janë tepër kureshtarë. Me
vëmendje të posaçme më përcjellin çka po flas por edhe si po shprehem. Më
duhet t’u them se kisha njëfarë treme, megjithatë maksimalisht isha i
koncentruar si në temë ashtu edhe në të folur.
Dhe, pasuan pyetjet direkete:
-Zotëri Ajrush ( s’e theksuakan tingullin h ) tani jeni në Shqipëri, cili
është mendimi juaj për Shqipërinë?-më pyeti kryetari .
Për një moment u hamenda të përgjigjem apo jo. Se, m’ u duk pak si pyetje
provokuese. Vendosa për variantin e parë.

-Po, e kuptova thelbin e pyetjes. Do të përgjigjem shumë lirshëm por me një
kusht: të mos prekët asnjëri prej jush,- i thash si me shaka.
Gjatë këtyre ditëve pata mundësinë të llafosem me shumë vendës moshash dhe
shtresash të ndryshme. Të gjithë, ama bash të gjithë më folën fjalë tepër
ofenduese për Enverin. Bile kisha përshtypjen se po më ngacmojnë. Nejse,
këtë deri diku e kam të qartë. Mirëpo, edhe për Berishën nuk dëgjova
asnjë fjalë të mirë. Pastaj, çka është edhe më keq, nuk janë të kënaqur as
me pushtetin aktual(!). Unë nuk pajtohem me ta, sepse nuk është e mundur që
të gjithë të jenë të këqij,nuk do të pajtohesha as me juve nëse jeni në
taborin e tyre. Sipas mendimit tim, ju, në Shqipëri, keni shumë të
mira, ama nuk ua dini vlerën sa duhet. Këtë e kam vërejtur gjatë këtyre pak
ditëve. Për ta ilustruar këtë që thash, po marr dy shembuj konkret:
Dini, çdo ditë lind dielli, i cili na sjell dritë, ngrohtësi , jetë.
Por, ne, asnjëherë nuk bisedojmë për diellin. Ose:Njeriu pa ajër nuk ka
mundësi të jetojë hiq më shumë se tre minutë. Po, meqë ka ajër me bollëk,
kurrënjëherë nuk e zëmë në gojë atë, sepse, nuk ia çmojmë vlerën fare .
Kuptoni?
Ju, keni shtetin tuaj, i keni të gjitha institucionet, ashtu si janë, të
mira apo të brishta . T’ uajat janë. E keni Lirinë , po e përsëris, e
keni Lirinë, së cilës, për fat të keq, nuk ia dini vlerën. Ju ,
fatmirësisht, nuk dini çka donë të thotë të të sundojë i huaji në shtëpinë
t’ uaj , ju, prapë po them për fat të mirë, nuk dini ç`është okupatori, ju,
nuk dini (praktikisht ,ë?) ç’ është armiku, ju, nuk dini ç ’ është
robëria, ju, nuk dini kush janë çetnikët . (Më vështrojnë me vëmendje ).
Ja një të dhënë shumë të saktë për çetnikët:
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, një bandë çetnikësh hasin në një shtatzënë.
Njëri nga çetnikët thotë : “Kjo grua djalë ka në bark”.Tjetri ia pret :”Jo,
vajzë ka”. Jo djalë -jo vajzë, lidhen me kusht : Nëse gruaja ka djalë në
bark, çetniku i parë do ta fitojë një litër raki,ose anasjelltas, do ta
humbas një litër raki. Dhe, pa një pa dy i bien gruas bajonetë, ia çajnë
barkun, ia nxjerrin foshnjën nga barku, e ngulin në bajonetë dhe e çojnë
lart. ” Djalë”-klithi çetniku i parë dhe nisi të mburret për fitimin e
bastit , ndërsa të tjerët filluan të tallen me humbësin e bastit . (Gratë
klithën me “bobooo!” ) .
Vini re !
Asnjërit si vajti mëndja se kishin kryer dy krime makabre.
Këta, pra, janë çetnikët .
Ne, me ta kemi punë.
Prandaj, sikur ti dinin këto që ua numërova, jam më shumë se i bindur,
ndryshe do të shprehshin , - u thash dhe prita reagimin e tyre.
Për çudi, asnjëri nuk foli, vetëm shikuan njëri tjetrin dhe sikur pohuan
“ashtu është”.