LNPSHA "PEGASI" ALBANIA Johann Wolfgang von Goethe

Një jetë e padobishme është një vdekje e hershme.

Johann Wolfgang von Goethe
ORGAN LETRARO-KULTUROR I SHOQATËS SË MIQËSISË SHQIPËRI- GJERMANI, DEGA GJIROKASTËR. BOTOHET NËN KUJDESIN E LIDHJES NDËRKOMBËTARE TË POETËVE, SHKRIMTARËVE DHE ARTISTËVE “PEGASI “ ALBANIA
VITI I PARË I BOTIMIT NR.1 (001) MUAJI NËNTOR 2010 ÇMIMI 50 lekë , Euro 1
Drejtor dhe botues : Kristaq F. Shabani I.W.A, W.P.S
Kryeredaktor : ASTRIT REÇKA Mobil 0695440087
Zëvendëskryeredaktorë: MATILDA ÇEREPI, KRISTO STOJA
Përkthyes: Dritan Kardhashi, Aleksandra Shabani, Elton Zykaj, Kosta Gaxhoni

MIRËSERDHE GAZETA “Johann Wolfgang von Goethe”
Editorial
Një nismë e bukur e iniciuar nga LNPSHA “PEGASI”ALBANIA miqtë e Gjermanisë, intelektualë, shkrimtarë dhe poetë, në qytetin e magjiktë Gjirokastër, të cilët kanë një respekt të veçantë për Gjermaninë, këtë vend me potencial të jashtëzakonshëm, një fuqi botërore ekonomike

dhe me një intelektualizëm të ndriitshëm që i ka dhënë shumë shkencës botërore, artit kulturës dhe letërsisë botërore. Një vend që shquhet për një disiplinë të hekurt dhe shkencore, për një zhvillim galopant në të gjitha fushat jetësore. Gjermania është një vend elitar që jep kontribut sot të padiskutueshëm në politikën botërore... Kjo gazetë, jo pa qëllim mori një emër të ndritshëm e të spikatur atë të poetit të madh, me qëllim që nesër të arrihet të shtohet përmasisht njohja për kombin dhe shtetin gjerman, i cili gjatë kësaj periudhe të vështirë tranzicionare na ka dhënë ndihmë të madhe për të realizuar ndryshesën dhe për të realizuar aspiratat demokratike. Një nga synimet kryesore të kësaj gazete do të jetë njohja me njerëzit e mëdhenj të këtij vendi në fushën e artit dhe të kulturës, të sportit si dhe përgatitja dhe organizimi i veprimtarive të mëdha kuluturore dhe letrare- historike ...

Pak histori
Gjermania (anglisht: Germany; gjermanisht: Bundesrepublik Deutschland lexo: Bundesrepublik Dojçland ose Deutschland lexo: Dojçland), zyrtarisht Republika Federale e Gjermanisë, ndodhet në pjesën qendrore të Evropës dhe kufizohet në veri me Danimarkën, në lindje me Poloninë, në juglindje me Çekinë, në jug me Austrinë dhe Zvicrën, në perëndim me Francën, Luksemburgun, Belgjikën dhe Holandën. Ndërsa në veri në anën perëndimore e përshkon kufiri natyral i Detit të Veriut dhe anën lindore Deti Baltik. Territori i Gjermanisë mbulon 357,021 km² ai ndikohet nga klimat mesatare sezonale. Me mbi 82 milion banorë, Gjermania ka numrin më të madh të popullsisë në Evropë dhe është e treta shtëpi për numrin e migrantëve ndërkombëtarë.[ Një regjion i quajtur Germania, i banuar nga disa fise Gjermanike është njohur dhe dokumentuar para vitit 100 pas.e.s.. Prej shekullit X territoret Gjermane kanë formuar pjesën qendrore të Perandorisë së Shenjtë Romake që qëndroi deri më 1806. Gjatë shekullit XVI, Gjermania veriore u bë qendra e Reformave protestante. Si një shtet-komb modern, vendi fillimisht u bashkua mes Luftës Franko-Prusiane më 1871. Pas Luftës së dytë Botërore, Gjermania u nda në dy shtete të veçanta përgjatë vijave të okupimit nga Aleatët më 1949. Dy shtetet u ribashkuan më 1990. Gjermania perëndimore

ishte anëtare themeluese e Komunitetit Evropian më 1957, që më vonë u bë Bashkimi Evropian më 1993. Gjermania është pjesë e zonës Schengen, pa kufinj, dhe ka adoptuar valutën Evropiane, euron më 1999.Gjermania është një Republikë parlamentare federative prej gjashtëmbëdhjetë shtetesh (gjermanisht: Länder). Kryeqyteti dhe qyteti më i madh është Berlini. Gjermania është anëtare e Kombeve të Bashkuara, NATOs, G8-ës, dhe G4-ës, dhe ka nënshkruar Protokollin Kyoto. Është ekonomia e tretë në botë për nga Bruto prodhimi vendorë (BPV) dhe eksportuesi më i madh në botë i të mirave më 2007. Në terme absolute, Gjermania ka buxhetin vjetor për ndihma zhvillimore të dytin në botë (pas SHBA-ve). Vendi ka ndërtua një standard të lartë jetese dhe ka themeluar një sistem gjithëpërfshirës të sigurisë sociale. Ajo ka një pozicion kyç në afera Evropaine dhe mirëmban një partnership të ngushtë nivel ndërkombëtar. Gjermania njihet si lider shkencorë dhe teknologjik në disa fusha.[

Johann Wolfgang von Goethe (German pronunciation: [joːhan vɔlfɡaŋ fɔn ɡøːtə] ( listen), 28 August 1749 – 22 March 1832) was a German writer and polymath.[1] Goethe is considered the most important writer in the German language and one of the most important thinkers in Western culture. Goethe's works span the fields of poetry, drama, literature, theology, philosophy, and science. His magnum opus, lauded as one of the peaks of world literature, is the drama Faust. Goethe's other well-known literary works include his numerous poems, the Bildungsroman Wilhelm Meister's Apprenticeship, and the epistolary novel The Sorrows of Young Werther. Goethe was one of the key figures of German literature and the movement of Weimar Classicism in the late 18th and early 19th centuries; this movement coincides with Enlightenment, Sentimentality (Empfindsamkeit), Sturm und Drang and Romanticism. The author of the scientific text Theory of Colours, his influential ideas on plant and animal morphology and homology were extended and developed by 19th century naturalists including Charles Darwin. He also served at length as the Privy Councilor of the duchy of Saxe-Weimar. Goethe's influence spread across Europe, and for the next century his works were a major source of inspiration in music, drama, poetry and philosophy. Early in his career, however, he wondered whether painting might be his true vocation; late in his life, he expressed the expectation that he would ultimately be remembered above all for his work on colour. E nje ndër Poetet me të famshem ne Bote, Gjermani i madh: Johan von Goethe, ka shkruar vargjet e famshme kushtuar Prometheut, ku me gjuhen e vet ai poet i kundërvihet deri dhe Zotit te asaj psikologjise se atij lloj prifti qe sulmon Migjenin, ku ndër te tjera shkruan:

PROMETHEU
(fragment nga Poema)
………………………………………..
“ Unë nuk dij gjë me të mjeruar nën Diell, përveç jush o Zotër!
Ju varfërisht e ushqeni me therorira
Dhe me frymë lutjesh madhërinë tuaj!
Dhe do të vdisnit urije, sikur te mos kish
Të lutur dhe lypsa, budallenjë plot me shpresë.

Unë të të falenderoj ty?
Përse?
Ke lehtësuar ti ndonjëherë dhembjet e të shumë munduarit ?
Ke tharë ti ndonjëhere lotët e të ankthmundarit?
Nuk më farkëtoj mua dhe më bëri burrë,
E plotfuqishmja kohë dhe fati i perjetshëm,
Zotrit e mijë dhe të tu?

Kujtonje ti vallë se unë jetën do ta urrenja,
Do të iknja nëpër shkretëtira…
Sepse jo të gjitha ëndrrat e lulëzuara mu përmbushen…
Këtu rrij unë dhe krijoj njerz sipas fytyrës time !
Një brez që të jetë i njëjtë me mua !
Të vuaje, të qaje, të shijojë e të gëzohet !
Dhe ty të mos ta vari veshin kurrew !
Si unë, si unë !

Informim
Së shpejti një veprimtari për letërsinë gjermane në Gjirokastër dhe në Tiranë
Lidhja Internacionale Pegasi Albania është duke ëprgatitur një takim poetik me temë “ Poezia gjermane dhe përfaqësuesit e saj të sotëm bashkëkohorë”. Një project program befasues, ku janë evidentuar poetë dhe shkrimtarë të njohur. Kjo përagitje po realizohet me ndihmesën edhe të poetëve shqiptarë dhe kosovarë që janë aktualisht të emigruar në Gjermani, të cilët po japin kontribut…
N ëkëtë takim të pikësynuar poetic të LNPSHA “PEGASI” Albania do të kumtohet edhe nëj skumtim i përgatitur nga Remzi Salihu (Shkup) poet, përkthyes për Poezinë e sotme bashkëohore të Gjermanisë, përfaqësuesit e saj kryesorë. Ne epiqendër të kësaj veprimtarie do të jetë edhe prezantimi i librit : “Stilografi me këllëf ari” të shkrimtarit Astrit Reçka.

Portretizime
Shkrimtarë ndërkombëtarë
Poezia e Rainer Schulte
SHËNIME PËR AUTORIN:
Rainer Schulte është poet, përkthyes, dramaturg, eseist dhe kritik i letërsisë bashkëkohore ndërkombëtare. Ai ka të botuar një varg librash me poezi, pastaj libra e studime mbi artin dhe artin e përkthimit, studime kritike, si dhe për mënyrën e përkthimit dhe të interpretimit. Gradën shkencore të docentit Ph.D. në Letërsinë Krahasuese e ka marrë në Universitetin e Michigan USA. Më parë Schulte ka studiuar për filozofi në Universitetin Gutenberg ne Mainz, ka kryer studimet për master në piano në Akademinë e Muzikës në Darmstadt. Hulumtimet e tij përfshijnë studimet në fushën e gjuhësisë që i ka bërë në atdheun e tij Gjermani, pastaj edhe në Francë, Itali, Spanjë, dhe Meksikë. Shulte ka përkthyer vepra të poetëve dhe shkrimtarëve bashkëkohor nga gjermanishtja, frëngjishtja dhe spanjishtja. Ai ka redaktuar disa antologji të letërsisë bashkëkohore ndërkombëtare dhe ka shkruar studime të shumta mbi artin dhe teoritë e përkthimit letrar. Është drejtor i Qendrës për Studime dhe Përkthim, redaktor i revistës “Translation Review”, që e ka themeluar në vitin 1978. Po ashtu Schulte është edhe bashkëthemelues i “American Translators Association Literary”, (ALTA). Rainer Schulte është profesor i Arteve dhe shkencave Humane në Universitetin e Teksasit në Dallas (UTD), dhe ushtron edhe një varg detyrash akademike si profesori i përkthimit letrar, letërsisë botërore, studimeve ndërdisiplinore dhe i komunikimit ndërkulturor. Për më tepër, Rainer Schulte konsiderohet si njëri ndër ekspertët më të mirë në fushën e përkthimit artistik letrar. R. Schulte jeton në Dallas të Amerikës. (përkthim)

METAFIZIKA FILOZOFIKE E POEZISË MODERNE Rainer Schulte, “ORA E PAQES”, poezi, botoi Shtëpia Botuese “Marinaj Publishing”, Dallas. Frankfurt. Tiranë 2005, faqe 104. Përktheu Gjekë Marinaj.
ISBN 0-9728521-3-1
Shkruan: Shefqet DIBRANI
Poezia e Rainer Schulte-s, (Rajnër Shollta), është poezi tipike e mendimit të thellë, përkatësisht poezi e logjikës. Nëse thuhet se gjuha gjermane është “gjuhë e logjikës!”, atëherë mund të shprehemi se poezia e Schulte-s ka logjikën si synim parësor. Po ashtu dihet se atdheu i këtij poeti, Gjermania është trualli që ka rritur filozofë e shkrimtarë të mëdhenj, kurse ndikimi i filozofisë dhe i letërsisë gjermane historikisht është i pranueshëm, sepse shumë filozofë e shkrimtar të njohur gjerman ndihmuan në formimin e filozofisë dhe letërsisë perëndimore, dhe pa dyshim edhe te poeti Rajner Schulte. Prandaj mund të konsiderojmë se në vazhdën e konkurrencës filozofike nuk kanë mbetur mbrapa edhe zhvillime e tjera kulturore, veçmas konceptet letrare, ku shkrimtarë të tërë kanë bërë nam dhe kanë lënë famë në këtë fushë, duke e pasuruar

literaturën gjermane me vepra që kanë pasë ndikim të pashmangshëm edhe në rrjedhat e letërsisë Evropiane dhe më gjerë. Në kuadër të kësaj gurre të pasur, (edhe pse jo ndoshta i këtyre përmasave?!), në planin letrar e shohim tërë krijimtarinë letrare e poetike të Rainer Schulte-s, (gjermanit të amerikanizuar sipas gjuhës së re moderne), i cili që prej shumë vitesh jeton në Dallas të Texasit. Ai është redaktor i njohur, profesor universitar dhe drejtues i Institutit Goethe pranë Universitetit të Teksasit në Dallas (UTD). Janë këto disa nga vlerësimet që na shtyjnë për të besuar se koncepti i poezisë që ai krijon, sikur ka marrë konotacione të poezisë me një logjikë filozofike, ku poeti me sukses ka provokuar mendjen e lexuesit duke e detyruar atë të mendoj për mesazhin, idenë dhe porosinë filozofike që përcjell poezia si tërësi tematike e motivore. Si duket forma e lënies pezull të një koncepti a mendimi poetik, sikur ka për qëllim të nxit lexuesin për ide të reja, që atë ta kthen në një mendimtar, ose së paku Schulte ka për qëllim që të edukoj lexuesin si një vëmendje e arsyeshme, që mendimi i tij të jetë sa më racional dhe më i kompletuar drejt zbërthimeve të nocioneve teorike në njërën anë, kurse në anën tjetër më duket sikur ai, qëllimisht e ka lënë të hapur mundësinë e interpretimit të dyfishtë në poezinë e tij. Poezia e Schulte-s (sa do që ai jeton në Amerikë), ka një ngjashmëri me poezinë e sotme gjermane, dhe ky vend sikur ia ka bërë shtratin e shplodhjes dhe kthimin në origjinën kah është nisur, prandaj poezia e këtij autori për shumë arsye është krejt afër të asaj që i thuhet sot: “poezi moderne gjermane”. Ky eveniment Schulte-n e bënë një personalitet të shquar të poezisë dhe letërsisë në përgjithësi, sepse ai sikur ka marrë të gjitha vlerat ekuivalente që i ka gjuha dhe kultura gjermane, dhe ato vlera i ka sendërtuar si arritje në vendin e ri ku ai po kalon pjesën më produktive në fushën e artit, muzikës e letërsisë, duke u bërë një emër i njohur në letërsinë amerikane. Ai, tashti me krahë hapur e ka pranuar edhe misionin e ndërmjetësuesit, përkatësisht përfaqësuesit kulturor, në mes dy botëve të mëdha letrare, filozofike, muzikore e kulturore. Poezia e Rainer Schulte-s e përfshirë në përmbledhjen poetike “Ora e paqes”, vjen në gjuhën shqipe nën përkthimin e kujdesshëm të Gjekë Marinajt i cili sikurse Schulte mëton të

luaj rolin e ndërmjetësuesit kulturor në mes dy popujve e dy kulturave. Marinaj ka kryer një mision në dobi të kulturës shqipe kur ka përkthyer me kaq kujdes këtë poet të njohur jo vetëm në hapësirën amerikane, por edhe në atdheun e tij, në Gjermani dhe me gjerë. Simbolika e poezisë së Schulte-s jo rrallë duket e thjesht, ashtu sikurse edhe vargu i tij poetik. Por kjo simbolikë, kaq e tejdukshme dhe ky varg kaq depërtues e bëjnë këtë tip poezie më të pranishëm, me shije kualitative dhe me një mesazh mbase të qartë. Si duket Schulte më shumë i ka kushtuar rëndësi metaforës, megjithatë kjo formë poetike e ka një estetikë specifike dhe ka një sintaksë gjuhësore të pasur e cila (sigurisht është meritë edhe e përkthyesit), vjen në gjuhën shqipe me një interpretim tejet logjik dhe me nocione të kuptueshme letrare. Sigurisht eksperienca e madhe që ka Schulte në fushën e përkthimeve, shkollimet e shumta akademike, përvoja profesionale, qoftë si redaktor i revistave me ndikim, a si pedagog universitar i kanë shërbyer atij të nxjerr një varg të kursyer, por që jep mesazhe e porosi filozofike mjaftë të mëdha, siç i ndeshim në vargjet e poezisë që po citojmë:

LOJË ME FJALËT
Si fëmijë/ luaja me guralecë në rrugë./ Tani / luaj me fjalë në fletë/
të cilat përfundojnë duke luajtur me mua. Faqe 11.
Vetë krijimi i raporteve me rrethin jetësor ekzistencial dhe lidhjet e këtyre raporteve qoftë me ndikime filozofike a të jetës në atdheun e tij, kanë bërë që metafizika e tekstit të poezisë së Schulte-s t’i shërbej përvojës gjithënjerëzore, dhe që ka si tendencë të zbuloj thelbin e konceptit të tij nga thellësia e mundshme e dijeve dhe kulturës filozofike që ai si poet e kultivon. Pastaj lidhjet e tij për shoqërinë dhe emancipimin shoqëror sikur janë një preokupim i vazhdueshëm i këtij autori i cili edhe për kundër begative që ia mundëson Amerika, (pa ia mohuar vlerat edhe atdheut të tij), ai vazhdimisht shqetësohet kur bota ka kriza, e shoqëria njerëzore përballet me skamjen dhe varfërinë. Si poet që është, vazhdimisht “vret

vetën/ që të ringjall poezinë”, dhe nga kjo klithmë e turbullt “Ankthet e tija (mia) shtyjnë/ faqet e pagjuma/ të orëve të pasosura/ në thellësinë e natës”, (faqe 15).
Tipi i poezisë së shkurtër është një prirje e këtij autori i cili falë talentit dhe kulturës së gjerë poetike, poezinë e bënë të panevojshme që të shkruhet më gjatë siç e kemi rastin ta zëmë te poezia “NË LIBRA”:

NË LIBRA
Në libra/ ne kërkojmë jetën/ që nuk e kemi jetuar. Faqe 17.
Ky mendim kaq filozofik, dhe ky mesazh kaq impresiv që e përcjell poezinë janë tipare poetike që e ndeshim edhe në poezinë e sotme moderne gjermane e evropiane, ku mëtohet të arrihen dhe të thuhen gjithë ato që kanë për t’u thënë, me vetëm pak fjalë. Por jo gjithmonë ky lloj poezie do ta ketë efikasitetin e vet ashtu siç e ndeshim te poezia e Schulte-s që cituam më parë. Në disa nga poezitë e R. Schulte-s gjejmë edhe një lloj ironizimi që ai u bënë fenomeneve a individëve, dhe ato mund të dalin edhe si lloj citatesh që kanë mesazh e kuptime të mëvetësishme: “Durimi thyhet nga procedura/ jo nga substanca”, “Mos thuaj se koka juaj/ është fryrë nga ide të mëdha”, “Natën/ pena ime merr një sy gjumë/ në faqet e bardha”, “Shenjat në qiell bëhen më pak të kthjellëta”, etj. Por gjithsesi elementi psiko-filozofik është më i dukshëm, dhe këtë e gjejmë te vargjet e fundit të poezisë “Jetë nate”, e cila më shumë se çdo gjë tjetër, plotëson kuptimin e nocionin për të cilin po flasim:
Meshtarët/ tepër të dobët të lakuriqësohen/ fshihen mbas mëkateve/ të fetarëve./ Ata nuk kanë njohur kurrë uri në gjakun e tyre/ dhe nuk kanë dëshirë/ ta kthejnë ujin në verë. (Faqe 57).

Janë raportet e poetit me shoqërinë, që e kanë bërë atë si një vrojtues të suksesshëm të fenomeneve, dhe si poet gjithherë është në përpjekje t’i ndryshoj ose sadopak të ndikoj në këto ndryshime:
LODHJE
Jam lodhur/ nga njerëzit e lodhur./ Ata ecin më ngadalë/ se dielli në mesditë. Faqe 67.
Pikërisht mbi këto parime sa fisnike po aq humane ai mëton të shtoj dinamizmin e jetës mbi të cilat ndërtohet poezia e këtij autori. Një bllok tjetër i temave dhe ideve në poezinë e Schulte-s ka për bazë humanizmin kulturor dhe njerëzor. Poezia “Të vrasësh në emër të fesë”, është një dimension i këtij koncepti, duke e bërë autorin ndër zërat më përparimtar që ka humanizmi i sotëm letrar në njërën anë, dhe në anën tjetër shfaqet protesta më njerëzore dhe intelektuale që e bënë një poet, ndikimet e të cilit kanë prekur brigjet e dhembjes jo vetëm të dy kontinenteve por të globit si tërësi.

TË VRASËSH NË EMËR TË FESË
Në emër të fesë,/ ata torturojnë tokën/ dhe shuajnë këngët/ e gjinkallave./
Në emër të fesë/ ata kthejnë lumenjtë/ në gjak.
Në emër të fesë/ ata kryqëzojnë fjalët/ të përligjin gjenocidin e madh./
Në emër të fesë ata dërgojnë qilima bombash/ në xhamia dhe muzeume.
Në emër të fesë/ ata vazhdojnë të vrasin/ pa fund. (faqe 89).

Në këtë shënim kritik, nuk është e gjitha ajo që mund të thuhet për poezinë e këtij libri e aq më pak për gamën e madhe të tij krijuese. Megjithatë këto mbresa sipërfaqësore le të mbeten vetëm si një lexim i kujdesshëm, dhe një interpretim racional i poezisë së tij, me shpresë se saktësia e vërtetë e këtyre interpretimeve mbetet vet poezia që është përmbledhur te vëllimi poetik “Ora e paqes”, i bindur se krijimi i Schulte-s është një poezi komplekse e shkruar me ndjenja dhe pasion të veçantë, duke e bërë atë emër të dalluar në kuadrin e poezisë së sotme gjermano-amerikane.
Kanë (Cannens), Francë, korrik 2009.

Gjermanishtpërkthyes
dhe autor i shumë librave edhe të përkthyera në gjuhë të huaja
Ferdinand Laholli u lind më 16 qershor 1960 në Gradishtën moçalore, ku familja me prejardhje nga Vidohova e Korçës qe dërguar të përjetonte ferrin e regjimit enverhoxhian, si pasojë e emigrimit të atit të tij në Amerikë. Më pas familja Laholli dërgohet në kampin e internimit Savër, ku për tridhjetë vite vuajti mohimin total të sistemit monist. Si i internuar iu mohua ndër të tjera edhe studimi i lartë.
15-të vjeçar dërgon për botim dorëshkrimin e librit të tij të parë, porse botimin e librit të parë në Shqipëri e përjetoi vetëm pas rënies së diktaturës.
Më 1990 emigron në Gjermani e sot është autor i një sërë librash. Poezitë e tij janë përkthyer e botuar në gjuhën gjermane, italiane, angleze, suedeze, turke, hollandeze e së fundi edhe kerntisht. Është bashkautor i më shumë se 20-të antologjive në gjuhë të ndryshme. Pas diplomimit në Institutin Gëte punon si përkthyes letrar në profesion të lirë.

Libra të autorit / Bücher des Autors:

"Mjaft ky paradoks i hidhur" (Genug mit diesem bitteren Widersinn) - Tiranë, 1992
"Në ishullin e vetmisë/Auf der Insel der Einsamkeit" - Tiranë, 1993. Në gjermanisht nga Robert Schwartz
"Te kjo vajzë e përgjakur/An diesem blutüberströmten Mädchen" - Tiranë, 1994. Në gjermanisht nga Robert Schwartz.
"Libri i dëshirave" (Buch der Wünsche) - Tiranë, 1994
"Suicidio delle foglie" - Frosinone/Italien, 1995. Në Italisht nga Shpend Sollaku - Noe
"Shtrigani i ëndrrës" (Ein Hexenmeister in meinem Schlaf) - Tiranë, 1996
"Urrejtja nuk është dashuria ime" (Der Hass ist nicht meine Liebe) - Prishtinë, 1997
"Paolo" - Tiranë/Albanien, 1999
"Në Bykeburg bie shi/Es regnet in Bückeburg" - Tiranë, 2000
"Linda" - Prishtinë/Holzminden, 2005
"Kur ikën ti" (Immer wenn du gehst) - Prishtinë/Hannover, 2006.

LIRIKA MODERNE DHE AVANGARDJA NE LETERSINE GJERMANE
nga Remzi Salihu, poet, kritik, botues IRJM (SHKUP)
Janë dhënë mendime të shumta për traditën e lirikës gjermane gjatë shekujve, madje janë bërë periodizime të ndryshme nga shkenca e letërsisë dhe, është folur e stërfolur shumë për shtigjet dhe metodat letrare, që ka përfshirë ajo gjatë shekujve. Në këtë rrugëtim të gjatë e të vazhdueshëm kjo letërsi ka ngritjen dhe vulën e vet të fuqishme. Pa këtë letërsi bota letrare do të ishte më e cunguar dhe më e varfër. Andaj në ditët e sotme kjo letërsi mund të na shërbejw si udhërrëfyese në zhvillimin e mëtejshëm artistike të epokës më të ndritur të kohës sonë. Me fjalë të tjera qasja bashkëkohore na shtyn neve në kërkim të lidhjeve të shumta kulturore e historike, si dhe lidhjet dhe ndikimet që ka ajo, dhe kjo varshmëri shprehet ndërmjet letërsive të shumta dhe lidhjeve strukturore nga e cila krijohet një vepër e caktuar. Duke zbuluar këto marrëdhënie në letërsinë gjermane, zbulojmë edhe forma dhe drejtime të shumta të artit. Kjo mundësi kërkimi në anën tjetër përmbush horizontin e pikëpamjeve dhe strukturën e vetëdijes sonë kulturore. Kjo do të thotë se qasja, të

cilën dua ta shpaloj para dashamirëve të letërsisë le të shërbejw si prezantim modest, se nëpër të cilat shtigje dhe metoda ka kaluar letërsia e madhe gjermane. Ngase tërë kjo letërsi ka pasur praninë dhe specifikën e vet të zhvillimit nëpër shekuj. Veçanërisht prezantimi im ka të bëjw për njohjen e letërsisë moderne dhe avangarde gjermane dhe ndikimet e saja që mund vijnë në kulturën tonë. Kur dihet se kultura jonë ka pasur marrëdhënie të mira me kulturën gjermane. Shumë shkencëtarë dhe shkrimtarë kanë studiuar dhe vepruar brenda këtyre dy kulturave. Andaj edhe ndikimet mund të kishin qenë të preferueshme. Në këtë shkrim nuk kam për detyrë të përqas në detaje të shumta të historinë e letërsisë gjermane, ngase ajo ka një jetë të gjatë deri apstrahim të lashtësisë së saj. Fillet e para ndeshen qysh te fiset dhe dialektet me bazë franke, alemane, sanksone dhe bavareske. Këto gjurmë shërbejnë si bazë fondamenti gjuhësor të zhvillimit të letërsisë së mëvonshme të gjuhës dhe letërsisë gjermane. Ato shkrime dhe vepra të së kaluarës së lashtë kanë mbetur si forma me veçori dalluese dhe si fakte për të treguar historinë, dallueshmëritë e burimeve kulturore, që janë zhvilluar më vonë. Kthesa e madhe e letërsisë gjermane do të bëhet në shekullin 20. Ky shekull sjell shumëllojshmërinë e veçantisë së poetëve që kanë prekur stile dhe metoda të ndryshme. Dhuna dhe tërmetet e të dy Luftërave botërore, Revolucioni Social, Vrasja në masë, hollakausti, dëbimi masiv, kanë qenë imazhe dhe frymëzime të shumta e tronditëse, që kanë ngritur e zhvilluar pikëpamje e qasje e stile të ndryshme të veprimit të autorëve. Dalja nga shekulli 19 kërkonte dritare të reja, drita shkëlqimi, për të tejkaluar shikimin nëpër fushën e gjerë të shkretuar nga dhuna dhe padrejtësitë e shumta të kohës. Gjetjen e rrugës, në shekullin e ri njerëzimi evropian e kishte të vështirë. Andaj për ta gjallëruar dhe mbjellur me kujdes atë lëndinë, hapësirë të djegur e shëmtuar, nga dhuna e krimi, me një fryt të ri, ishte kërkesë e madhe e kohës. Nga këto gërmadha të kohës dolën detyra të mëdha të letërsisë, që gjininë njerëzore ta kthejnë në veprime e forca të reja.

Njeriu modern duhej orientuar dhe analizuar për të hyrë në portën e vërtetë të vlerave njerëzore. Gjithsesi se, kjo betejë e vrazhdë, nga krijuesit e kohës është bërë me sakrifica të mëdha dhe, në të shumtën e rasteve, shumë poet kanë përfunduar edhe tragjikisht. Shkrimtarw dhe poetw gjerman duke e parë atdheun e tyre në këtë situatë me terrorizime, dhe pa rehati, një pjesë e tyre kanë ikur dhe vepruar edhe në ekzil. Nga ato vende të preferuara, kanë trashëguar edhe drejtime, stile e tendenca letrare. Tradita dhe kriza kohës filloi me një kërkesë të vrullshme ndërmjet vetëkënaqësisë, borgjezisë dhe themelimit kohor. Kështu, në këtë ndikim të madh të kthesave shëmbëlleu natyralizmi, si tendencë e fortë social revolucionare. Kjo frymë vinte nga Franca, Rusia e gjetiu. Kështu në vetëdijen e shumë poetëve gjermanw u forcua si dritë vezulluese, impresionizmi i pështjellur me pëlhurën esimbolizmit, i cili u shërbeu poetëve për të shpalluar ngjyrën dhe dritën e kohës. Ndoshta kjo dritë e ylbertë përmbushur dhe plotësuar me ngjyra të llojllojshme do të ndikonte në krijimin, apo në formimin e njeriut të ri. Ndoshta gjatë kësaj kohe pati ndikim të madh në kulturën gjermane konflikti i Niçes me Vagnerin, si dhe letërsia fashiste, e cila shpalohej pas Luftës së dytë Botërore. Emruesi përbashkët i zhvillimit të tyre gjatë kësaj kohe ishte , “thyerja‘’ radikale me mbisundimeme të forta të pikëpamjeve estetike dhe brenda saj vendosjen e kuptimit të ri, ndërmjet perandorisë së artit të atëhershëm dhe përditshmërisë së jetës. Dhe tërë ky ndryshim

u bë në frymën e Revolucionit Dadaist dhe kërcimeve radikale gjatë luftës dhe pas saj. Këtu në këtë formim kulturor ndikoi edhe teoria e Vagnerit, se arti është kënaqësia individuale. Ndasitë e mëdha, që ishin ndërmjet qëndrimeve estetike dhe atyre praktike njerëzore, nxitwn dhe fuqizuan, kërkesa me rrugë, shtigje të reja të shekullit. Në këtë kohë me shumë shkathtësi reaguan gjeneratat e reja, që kërkonin ndryshime, me përpjekje të mëdha që ta tejkalojnë ” humnerën e kohës’’ dhe vendosjen e krijimit të “Teorisë së avangardës’’, e cila në atë kohë kishte për qëllim arratisjen e saj nga bregu i fildishtë i esteticizmit, madje që ambienti, gjendja sociale, të kapërcehej dhe të ndryshonte si e tillë që ishte, por duke treguar me kujdes të madh domosdoshmërinë karakteristike të formës novatore. Paradigmën, modelin për ndërrimin, apo për rifillimin e artit, njeriu duhet ta shohw si një dallueshmëri të bashkuar njërit me tjetrin, por duke konkurruar me tendenca të veçanta prosperuese në botën moderne të letërsisë. Tiparet e tyre të përbashkëta kishin si vizion për novatoren, apo rinimin e asaj toke të frytshme letrare me vepra që janë të gatshme të shfaqin dhe mbërrijnë më tepër vlera, se sa të kënaqen, duke u fryrë, në mënyrë individuale në vetw, natyrisht se ishin përpjekje të mëdha për një alternativë të shëndoshë. Kështu veproi edhe Gotfrid Ben, i cili edhe u quajt si autor i shekullit, i cili kërkonte një jetë normale me gjuhë e stilizim të ri. Në përjashtim të

disa autorëve, letërsia antifashiste në Gjermani vepronte në ekzil. Gjithsesi, se gjatë kësaj kohe në Gjermani, nuk ishin të gjithë nacistw. Autorët si Erih Kastner, Hans Erih Nosak apo Elizabet Langaser, që s’kishin kurfarw kompromisi, nuk mund të shkruanin, se çka donin në të vërtetw të shkruanin. Në atë kohë kishte edhe vepra të guximshme që në mënyrë kritike dhe alegorike shkruanin për sistemin e kohës. Gjatë kësaj periode vepronte edhe elita kulturore e Republikës së Vajmarit. Kjo kohë nuk ishte vetëm epoka e kulturës eksperimentare, por ishte edhe koha e konflikteve të mëdha kulturore. Në lirikën gjermane të pasluftës shfaqën dy drejtime letrare. Njëra mbante shtegun e klasicizmit modern dhe, tjetra krijimin eksperimental të shprehjes. Rrymës së parë i takonte poetja austriake Ingeborg Bachman me poezinë e saj të njohur, “Die Anrufung des Grossen Baren” (Thirja e ariut të madh), duke kujtuar Walter Jensin, i lindur 1923 dhe, të emëruar si klasiku më tipik të kohës së tij. Kurse, kjo mënyrë e klasikes ishte pa domethënie të re, se poezia lehtë kuptohet dëshmoi veprën dhe liriken e madhe të shekullit 20, gjermanen, suedezen, laureaten e paqes, si dhe të shpërblyerën me Nobel 1966, të famshmen, Nelly