Ilmi Veliu
Anëtar i ri
Numri i postimeve : 178
Age : 72
Vendi : Kerçove
Profesioni/Hobi : Historian
Registration date : 26/12/2008
 | Titulli: RELIGJIONI TEK ILIRET  Tue Mar 31, 2009 4:31 pm | |
|
RELIGJIONI TEK ILIRËT
Kulti i ilirëve parahistorikë ka qenë Dielli. Këte e vërtetojnë zbukurimet e gjetura në varreza, të cilat ilirët i kanë mbajtur me vete, varur në qafë ose veshë, ose i kanë ruajtur në shtëpitë e tyre.
Në antikë, si edhe te popujt e tjerë, në këtë shkallë të zhvillimit, kulti i diellit është themel në të gjitha manifestimet religjioze, bile edhe për ata që në atw pamje nuk kanë elemente të përbashkëta me atë kult.)1
Ky lloj besimi ka qenë në pjesët veriore të Ilirisë, ata kanë qenë më së shumti në kontakt me romakët dhe kulturën e tyre. Në vendet jugore ka dominuar kulti i gjarpërit. Legjenda na tregon se Kadmi dhe Harmonia kishin pasur një djalë i cili duke fjetur në djep, e kishte mbështjellur një gjarpër të cilin hetitët e kanë thirrur Ilyrianka. Kur flasim për emrin ilir, njëri ndër mendimet është edhe ai se, emri ilir vjen nga emri i gjarpërit Ilyrios, për të cilin ilirët kanë besuar se qëndron nën vatër dhe e mbron shtëpinë nga të këqijat. Filozofi Maksim nga Tiri, i cili jetoi në kohën e Antoninit, në librin e tij "A duhet t´u ngritet perëndive shtatore" përmend se Peonët, fis ilir, në Maqedoninë e sotme, e adhuronin diellin në formë të një disku të vogël, të ngritur në një shtyllë të gjatë.)2.
Gjarpëri si kafshë toteme tek ilirët ka rol qendror në sistemin mitologjik dhe religjioz të ilirëve të jugut.
Folëm më lart për lidhjen e gjarpërit me vetë emrin e ilir, kurse duhet të shtojmë edhe atë se një numër i madh paraqitjesh të kësaj kafshe, që bëhen të shpeshta, veçanërisht prej sh.V,p.e.s. në stolitë e ndryshme.)3
Gjarpëri është paraqitur si roje e vatrës shtëpiake, si simbol i frytshmërisë etj. Gjarpëri si simbol i fiseve ilire të jugut do t`u bëjë ballë të gjitha furtunave dhe do të arrijë deri në ditët tona.
Edhe sot populli thotë se nëse e gjen gjarpërin në themel nuk duhet vrarë sepse është gjarpër themeli, është më fat dhe e ruan shtëpinë.)4
Do të thotë se edhe pse më vonë ilirët e pranuan krishterizmin dhe më pas islamizmin, ata nuk i harruan këto kulte pagane të cilat i ruajtën brez pas brezi deri në ditët tona ose edhe shumë aktivitete tjera fetare si dita e verës, dita e e prënverës, gjusma e dimërit etj, etj..)5
___________________________
________________________________
1).Historia e popullit shqiptar, Tiranë, 2002, faqe 58;
Ceka Neritan, Ilirët, Tiranë, 2000 .faqe 280;
2)Stipçeviq Aleksandar, Ilirët, Prishtinë, 1990, faqer289Veliu Ilmi, Burimet antike dhe moderne, Kërçovë, 2004, faqe 233.2).Po aty, faqe 59
3).Historia e popullit shqiptar, Tiranë, 2002, faqe 58;
Ceka Neritan, Ilirët, Tiranë, 2000. faqe 280;
Stipçeviq Aleksandar, Ilirët, Prishtinë, 1990, faqe 289
Veliu Ilmi, Burimet antike dhe moderne, Kërçovë, 2004, faqe 233.
4).Po aty, faqe 59
5).Po aty.
Religjioni tek shqiptarët (Arbërit) në Mesjetë.
Në fillimin të përhapjes, Krishterimi ishte rreptësishtë i ndaluar për popullatën që ishin në kuadër të Perandorisë romake. Në kohën kur Roma e shpalli fe shtetërore, Po në atë kohë filluan ta merrnin këtë fe edhe shqiptarët. Pikërisht politeizmi ilir filloi t’ia lëshojë vendin Krishterimit. Që me Ediktin e Milanos, në vitin 313 u shpall fe zyrtare, institucionale e shtetërore)6.
Ka njerëz që nuk janë mjaft të informuar dhe mendojnë se krishterimi është feja me të cilën kanë lindur shqiptarëve duke harruar se edhe krishterimin shqiptarët e morën nga një pushtues i tyre si që ishte Roma.
Pas persekutimeve të mëdha të shek. IV, burimet historike flasin për një strukturë kishtare mjaft të konsoliduar dhe ishte e organizuar mbi bazën e provincave administrative të epokës së Dioklecianit.)7 Historia e popullit, 2001.
Kështu në katër qendrat kryesore kishtare në trevat shqiptare ishin kryepeshkopatat e Shkodrës në Preval, Justiniana Prima në Dardani, Durrësi në Epir të Ri, Nikopoja në Epir të vjetër. Duke filluar nga shekulli V kur kisha e krishterë u nda në atë katolike të Romës dhe ortodokse të Konstantinopojës, kisha e lindjes u mundua që t’i vërë në varësinë e vet peshkopatat shqiptare)8.
Paganizmi Ilir ende jetonte në Arbërinë e krishterë.
Megjithëse u përqafua vullnetarisht krishterimi, si kudo edhe këtu, nuk i shkuli dot menjëherë nga rrënja shumë shfaqje ideologjike të besimit të mëparshëm) Kristo Fr. Fakti i datës 6 shtator 2006. Banorët e krahinave malore morën nga feja e krishterë vetëm nocionet e saj të përgjithshme por jo dogmën dhe ideologjinë e saj të plotë, ashtu siç e kishin përpunuar etërit e kishës. Krishterimi në këto vise mori tipare të veçanta të cilat u diktuan nga dy rrethana historike:
-Rrënjët tepër të thella që kishte te banorët e këtyre viseve feja pagane ilire dhe e dyta nga ulja e vazhdueshme e nivelit kulturorë të klerikëve, që solli me vete izolimi tepër i gjatë i vendit)10.
Si pasojë e këtyre dy rrethanave, shqiptarët adoptuan një krishterizëm "Sui generis" gërshetim të dogmës monoteiste të krishterë me paganizmin e lashtë ilir.)11
Perandori Anastas (491-516) me origjinë nga Durrësi, ndikoi nga ana e tij për të forcuar lidhjet e mitropolisë së Durrësit me Patrikanën e Konstantinopojës. Kurse perandori tjetër bizantin Justiniani I (527-565) po ashtu me origjinë iliro-shqiptare e njohu juridiksionin e Romës mbi kishën e Ilirikut)9.
______________________________
6).Josip Turëinoviq, "Katolicka crkva u juznoslovenskim zemljama", Zagreb, 1973, faqe 6
7).Historia e popullit shqiptar, Tiranë, 2002, faqe 158;
 .Po aty.
9). Historia e popullit shqiptar, Tiranë, 2002, faqe 159;
10). Frashëri Kristo, "Përhapja e islamizmit te shqiptarët" Gazeta "Fakti" i datës 6 shtator 2006. Shkup.
11).Po aty
Mjafton të thuhet se disa shfaqje të kësaj tradite mbijetuan në trupin e ideologjisë së krishterë për shumë shekuj. Madje këto gjurmë të paganizmit ilir ndeshen edhe sot te banorët sidomos të viseve të brendshme malore, jo vetëm të krishterë por edhe mysliman të cilët i kanë trashëguar që kur ishin të krishterë)12. Të tillë janë: Kulti i zjarrit, i diellit, i bjeshkës, i burimeve ose perceptimit për jetën, vdekjen, bubullimën, vetëtimën, stuhinë etj. )13
Si gjurmë të paganizmit të krishterë, gjuha shqipe sot ruan emrin "E diell" dita e fundit e javës ku duhet shkuar dhe lutur diellit që ka qenë edhe perëndi e ilirëve.)14
Këto të dhëna na japin mundësi të pohojmë se shqiptarët e mesjetës së hershme kishin mbetur gjysmë politeistë. Ata e kishin ruajtur mitologjinë e tyre pagane. Për ta hujniu i gjithëpushtetshëm tani ishte Perëndia, por pranë tij vazhdonte të nderohej Dielli në qiell dhe biri i tij në tokë, zjarri i flakërishëm. Tempulli i tyre nuk ishte vetëm kisha, por edhe kreshta e lartë e malit, pash maja e Tomorit, kurse në dimër vatra bubullitëse e shtëpisë ku sipas besimit pagan gjarpri i themelit rrinte aty dhe e mbronte shtëpinë nga gjërat e këqija.)15
_____________________________
12). Frashëri Kristo, "Përhapja e islamizmit te shqiptarët" Gazeta
"Fakti" i datës 6 shtator 2006. Shkup. 13).Po aty
14).Po aty
15).Po aty
Më tej akoma , momentet kryesore të kultit qenë jo vetëm krishtlindjet apo pashkët por edhe dita e verës, gjysma e dimrit, ditët ogurzeza të eklipsit. Në atë kohë shqiptarët besonin edhe në Orët dhe Zanat të cilat sipas për fytyrimeve të tyre të mëvonshme, bridhnin në bjeshkë, pranë burimeve të kulluara, lisave shekullorë ose majave të paarritshme e që këto sende kanë mbetur edhe sot te shqiptarët myslimanë)16.
Në vitin 548 Prokopie i Cezaresë shkruan se sllavët kaluan lumin Istra (Danub) dhe bënë masakra të mëdha mbi Ilirët, gjithkund deri në Epidamn (Durrës) duke vrarë dhe djegur gjithçka gjenin përpara. Edhe krahinat shqiptare që hynë nën administratën e prefekturës së Ilirikut po ashtu u shkatërruan, sepse nëpër krahinat shqiptare kanë kaluar shumë rrugë kryesore e sidomos rruga që qonte për në Durrës)17.
Krahina e Dibrave po edhe i gjithë territori i Maqedonisë së sotme dhe Arbëria kanë qenë shumë të rrezikuara nga dyndjet sllave. Prokopie na lajmëron se Antët dhe Sllavët në vitin 550 hynë thellë në pjesët e Ballkanit dhe pas grabitjeve e shkretimeve të shumta u vendosën këtu të kalojnë dimrin si kur ajo të ishte toka e tyre.)18.
_____________________________
16).Frashëri Kristo, "Përhapja e islamizmit te shqiptarët" Gazeta
"Fakti" i datës 6 shtator 2006. Shkup.
17).Antoljak Stjepan, Srednovekovna Makedonija, tom I, Misla Skopje,
1985, str.315.
18).Po aty.
Vitin e ardhshëm më 551, shkruan Prokopie, numër i madh sllavësh depërtuan në Ilirik dhe "bënë atje krime të pa përshkruara"…"Ata i mbuluan te gjitha rrugët me trupa të vrarë dhe pasi plaçkitën dhe morën robërit u kthyen prapë…"
Lajmet nga Prokopie qartë na tregojnë se vrasjet dhe plçkitjet që kanë bërë sllavët në Ballkan po edhe në tokat shqiptare kanë qenë shumë të mëdha Kjo ishte një periudhë kur pushteti Bizantin ishte shumë i dobësuar)19.
Theofani na tregon se perandori bizantin Justinijani II më 688-89 ka mundur që të depërtojë deri në Selanik dhe ka nënshtruar një masë të madhe sllavësh. Në këtë kohë në teritorin e Mizisë në mes të „Stara Planina dhe Danub u krijuar një shtet i ri sllavobullgarë të cilin shteti Bizantin u detyrua edhe zyrtarisht ta pranonte në vitin 681. Edhe gjatë shek. VIII Bizanti nuk arriti të vendoste pushtet të qëndrueshëm mbi skllevëritë sllave të vendosura në tokat ilire)20.
Në sh. VI-VII në kohën e kolonizimit nga sllavët, të tokave ilire, po edhe tokave tjera në Ballkan, kishës së krishterë ,organizimit fetarë dhe jetës fetare iu dha një grusht shkatërrues. U shkatërruan deri në themel numër i madh kishash dhe manastiresh, themelet e të cilëve edhe sot vazhdojnë të zbulohen)21.
________________________________
19). Antpljak Stjepan, Srednovekovna Makedonija,tom prvi, Misla
Skopje, 1985, str.315.
20).Po aty
21).Po aty
Se sllavët të ndihmuar edhe nga avarët kanë shkatërruar kishat krishtere në këtë kohë na njofton Teofillakti i Ohrit në mbishkrimin kishtarë "Tiveriopolski maqenici") Në mes të tjerave ai thotë se sllavët dhe avarët i rrafshuan me tokë ndërtesat e bukura dhe objektet fetare të Zotit)22.
Nga "Qudirat e Shën Dimitri të Selanikut" (Qudata na Sv. Dimitrija Solunski" njoftohemi se edhe knezët sllavë sillen me të krishterët si me armikun. Se Prebondi, mbret i Rihidëve, (fis sllav) është përbetuar se do të luftonte kundër krishterëve vendas dhe nuk do të linte të gjallë asnjë të krishterë vendas.)23,
Në vendet ilirike që i kishin kolonizuar sllavët, filluan dalë nga dalë ta merrnin krishterimin nga të krishterët vendas që ishin ilirikët-arbërit. Për këtë na flet edhe Teofilakt Ohridski në "Zhitieto na Tiveriopolskite Maqenici" ku thotë se sllavët nuk kanë ditur për emrin e Krishtit dhe i jenë falur diellit, hënës ose yjeve)24.
Nga këta burime shihet qartë se sllavët të cilët aq shumë mburren me pranimin e krishterimit duke thënë se e kanë pranuar atë para dy mijë vitesh tash del se ata e paskan pranuar krishterimin nga populli më i vjetër i këtyre trojeve – shqiptarët dhe kishat për të cilat pretendojnë që t’i ruajnë nga shqiptarët, qenkan të shqiptarëve)25.
________________________________
22). Antpljak S. Vepër e cituar më lartë faqe. 315.
23). Po aty faqe 316.
24) .Po aty.
25).Po aty. | |
|
Forum 
Portalli 
Gallery 
Regjistrohu 
identifikimi