AUTORET ANTIKE QE SHKRUAN PER ILIRET

Titulli: AUTORET ANTIKE QE SHKRUAN PER ILIRET Thu Apr 22, 2010 2:14 pm

H O M E R I

Për emrin e Homerit, eksistimin e tij si autor dhe veprim tarinë e tij, kritika ka mendime të ndryshme.

Disa mendojnë se Homeri është autori i poemave të njohura “Iljada”dhe “Odisea”.Të tjerët mendojnë se ky fare nuk ka eksistuar por është emër i trilluar dhe se veprat e lartëpërmendura jënë këngë popullore dhe i jënë mveshur emrit të trilluar Homer. Bile legjenda thotë se ai ka qenë i verbër dhe se i ka kënduar për mendësh veprat e ti.

Iljada përshkruan luftën e grekërve kundra Trojës. Është e shkruar diku rreth sh,8 para erës. Odisea është shkruar në sh.7 p.e.

Arkeologjikisht është vërtetuar se poemat e Homerit me gjithëse të mveshura me fantazi të shumëta pasqyrojnë ngjarje të vërteta historike. Jënë burim i rëndësishëm për njohjen e jetës së greqisë së asajë kohe. Këtu ndeshemi edhe me ca të dhëna për historinë e Ilirisë, ku përmendet pjesmarrja e Paionve në luftën e Trojës. Këta jënë lajmet më të vjetra të shkruara për historinë e ilirisë.

ILIADA DHE ODISEA

SI BURIME HISTORIKE.

Kan kaluar njëzet e shtatë e më tepër shekuj që kur lexo hen “Iliada”, “Odisea”dhe emri i Homerit. Dhe ne vazh-dojmë ti admirojmë këto poema gjeniale të cilat na zbul- ojnë përpara syve një nga qytetrimet më të lavdishme të historisë, por autorin e tyre nuk mund të themi se e njohim.

A ka jetuar Homeri, kur ka jetuar dhe ku ka jetuar? Cfar dokumentash na la antikiteti për të ? Për fat të keq fare pakë: emrin e tij, një bust, pohimin se ka qenë i verbër dhe ca legjenda. Të jetë vallë kjo një pakujdesi e pafalëshme

e bashkëkohasve të tij, apo të jetë humbur në mjegullën e kohës figura legjendare e poetit. Gojdhëna e lashtë e paraqiste të verbër, por ky pohim ishte përshtatur në një mendim të Tukididit i cili kujtonte se këngëtari i verbër që përmendet ne një hymn drejtuar Apolonit e që thuhej se e ka shkruar Homeri, është vetë poeti Homer.

Midis kaq rrëfimesh që tregonin të motshmit për të , vlen të përmendet një biografi e poetit që thuhej se e ka shkruar Herodoti. Homeri, pra kishte lindur në qytetin Smirnë të Azisë së vogël. Të dy prindërit e tij e lan jetim e të varfër që në moshë të re. Poeti i ardhshëm, që kishte qenë nxënës në shkollën e muzikës që e drejtonte Femi, pas vdekjes së atij hyri si mësues në atë shkollë për të fituar bukën e gojës. Shumë nxënës ndiqnin mësimet e tij. Midis atyre nxënësve ndodhej edhe një tregtarë, me sa duket mik i arteve, i cili e shetiti poetin nëpër vende të ndryshme. Që këtu Homeri fillon pelegrinazhin e tij tëgjatë në Egjipt, Libi, në Spanjë dhe Itali.

Por as në ato vënde nuk u pasurua. Këndonte pra Homeri duke u zvarritur nga njëri vënd në tjetrin, varfërinë e tij, derisa një ditë u sëmurë nga sytë dhe u detyrua të ndalet në ishullin Itakë. Këtu qëndrioi si musafir i Mento rit, nga i cili mori vesht shum gjëra për jetën plot avaven tura të mbretit të vdekur të Itakës,Odiseut.

Pas kësajë ndalese në Itakë, poeti filloi përsëri pelegri-nazhin e tij nëpër vende të ndryshme, derisa, më në fund, me dritën e syve të humbur, i varfër dhe i lodhur, gjeti prehje në ujdhesën e Kios. Këtu e mori në mbrojtje një njeri i pasur, i cili e ndihmoi të hapë përsëri një shkollë e të lexoi Iliadën e tij, të cilën e kishte shkruar në smirnë ku u ndal përkohsisht njëherë gjat udhtimeve të tia.

Si pas Herodotit këtu në pleqëri thuri edhe “Odisenë”. Më vonë vazhdoi me shëtitjet deri sa e ndali vdekja në ujdhesën IOS.Homeri e mbulon sfondin historik të luftës së Trojës, Antagonizmin ekonomik e politik midis Greqisë dhe Azisë së Vogël, me velon e purpurt të një hakmarrje e të

një tradhtie për të shprehur, me ekuilibrin dhe mjeshtrinë

poetike që lyp trajtimi i një teme madhështore si “Iliada” , një vizion heroik të jetës. Heroikja tek Iliada qëndron në

përshkrimin e çdo ngjarjeje, sendi ose personazhi me prop orcione thellsisht monumentale: turma luftarësh e beteja të përgjakshme; vringllima armësh që ndeshen me furi të pa

shembullta; klithma triumfi, kërcnimi e dëshprimi; tërheqje e sulme të furishme që zgjatin me ditë të tëra, vaje e kuje të kobshme mbi kufoma luftarësh të vrarë.

Tek Odiseja përshkruhet këthimi i fitimtarve grekë nga lufta e Trojës e një nga ata është edhe Odiseu, mbreti i Itakës dhe pikërisht aventurat e këthimit të odiseut tregon poemi që ka emrin e tij.

Po ti krahasojmë të dy poemat,del qartë se linja krye- sore, ambienti, natyra e ngjarjeve, drama dhe idealet e perso nazheve, flasi për dy krijime artistike, thellsisht të ndrysh- me.

Deri në sh,V p.e. grekët besonin se Homeri ka eksistuardhe ia dedikonin atij të gjitha veprat epike që flisnin për

luftën e Trojës dhe himnet për nderë të hyjnive.

Pisistrati (605-527) në bashkëpunim me katër poetë, mori për sipër të përmbëledhë e të sistemoi në një tërsi organike, këngët homerike. Kjo vlersohet si puna e parë serioze për kompozimin artistik të poemave. Porpati edhe asi men dimesh se këta dy poema nuk jënë krijime të një autori.

Pavarsisht nëse mund të pohohet ose jo se Homeri, siç mendon shkenctari i madh gjerman Vilhelm Derpfilld, nuk përshkruan të kaluarën, por botën greke të kohës së tij.

Në sh,VIII-VII, poemat që mbajnë emrin e tij jënë vepra të plota, të thurura harmonikisht, ku ngjarjet historike ger shetohen me ngjarjet fantastike, në një epopee madhë shtore. Ata na japin mundësinë që të ndjekim zhvillimin e shoqërisë greke, që nga regjimi i vjetër i komunitetit të fiseve e deri në krijimin e qytetit skllavopronarë. Ato me përshkrimet e gjalla, tablotë dhe hollësitë e jetës së përdit shme, jënë një burim historik me rëndësi. Por deri sa të arrihej në një bindje të tillë, u desh një luftë jo e vogël, kundër formalizimit shterpë të disa shkollave arkeologjike.

H E S I O D I

Është poet grek. Jetoi në shekullin e 7 para erës. Lindi në Beoti, në një familje fshatare dhe vetë ai u morë me bujqësi. Veprën të cilën ai e shkroi quhet “Theogonia” (Krijimi i perëndive) dhe ka përmbajtje krejtsisht theolo gjike. Aty flet mbi prejardhjen e perëndive dhe krijimin e botës. Në veprën e dytë “erga kai hemerai” (punë dhe ditë) e cila paraqitet më e përsosur se e para, jepen kryesisht udhzime për bujqësi, për mënyrën e punimit të tokës, si dhe jep një kalendarë për bujkun dhe udhëzime për bujqë sinë. Ai thekson në këtë vepër rëndësinë e madhe që ka punimi i tokës në kohë të përshtatshme. Këtu përshkruan edhe marrëdhënjet shoqërore të kohës së tij dhe luftën kundra fuqizimit të aristokracisë fisnore. Poema e tij është një burim i rëndësishëm, për teknikën e ekonomisë fshatare të greqisë së vjetër ku flet edhe për fushat pjëllore të Epirit, kullotat e shumta dhe kopet e bagëtive. Të dy veprat e tij kanë vlerë historike sepse na shërbejnë si burime të shkruara për kohën që ai shkruan. Ja se çfar përshkrimi na jep ai: „Është, Hellopia, një fushë shum pjellore dhe me luadhe të mira, e pasur me dele dhe kije këmbëharkuar, këtu banojnë burra me shumë kope gjedhesh dhe një sasi e pa numërt fisesh mortarësh, këtu në pjesën më të fundit është ndërtuar Dodona, këtë zeusi e deshi që të jetë një faltore e vyer për njerzit.

H E R O D O T I

Në kohën antike është konsideruar si babai i Historisë. Është lindur në Halikarnas, në jug të Azisë së vogël. Jetoi 485 deri 425. o.e. Kjo pjesë e ujdhesës ka qenë koloni e Dorve, nën sundimin e mbretit Karije i cili i është përulur mbretit persian. Ka shkruar në gjuhën jonase. Arsya mund të jetë se ay ku jetonte kishte shumicë jonas ose gjuha e jonasve ka prezentuar gjuhën e intelegjences greke.

Në rini u muar me veprimtari politike të vendlindjes së tit dhe me luftën kundra okupatorit të vendit të vet. Mos suksesi i kësajë lufte si duket e detyroi Herodotin ta lëshoi vendlindjen dhe të marrë nëpër botë.

Nuk dimë se udhtimet e veta i shkroi menjiher, pa ndërprerë, dhe nuk dimë rendin e udhtimeve të tija. Si pas përshkrimeve në veprën e tij konstatojmë se ai udhëtoi në Azinë e poshtme, Egjypt, Libi, dhe se ka jetuar në ujdhesën e Samosit. Mund të ketë jetuar edhe në kolonitë greke të asajë kohe Olibi, ku kan jetuar Skitët.

Pas udhtimeve të gjata u vendos në Athinë ku ju bashkangjit kruzhokut të Perikliut 444,p.e. Vdiq në Tiri në vitin 429 ose në Athinë, ku si duket e bëni redaktimin e fundit të veprës së vet. Është pajtuar me demokracinë e Athinës në kohën e Perikliut.

Në veprën e tij “Luftat Greko Persiane”, ai jo që na i spj egon ngjarjet, por mundohet të na i sqaroi ata.Vepra e Herodotit ndahet në 9 kaptira. Së pari jënë katër libra të mëdha ku e para i është kushtuar LIDISË dhe Persisë deri me ardhjen e Kambizit në shkëmin mbretërorë. I dyti i është kushtuar Egjiptit. E treta vazhdon të parën dhe flet për Persinë, deri me ardhjen e Darit. E katërta paraqet se si kaloi Dari në Skiti.

Në kohën e Herodotit ishin në fuqi të dhënat të cilat Herodoti ka mundur ti ndëgjonte kudo. Kur i ka bërë vizitë Egjiptit dhe Persisë ka përdorur përkëthyes dhe i ka besuar ati. Kur ai e shkruante „Historinë“ në Athinë, kishte ende pjesmarrës të luftës, që ende ishin gjallë. Por përsëri ndai burimeve të Herodotit duhet të jemi të kujdesshëm dhe kritik, sepse përvec tjerash ka patur materijale nga përmen doret e ndryshme.

Ai i ka parë mbishkrimet në përmendoren e luftëtarve të cilët jënë vrarë tek ngushtica e Termopileve kundër persi anve. Po ashtu i ka patur në dorë edhe veprat e logografëve.

H E R O D O T I D H E I L I R Ë T

Është i pari që e quajti me këtë emër, etnosin e madhë që banonte në veri të grekve dhe në lindje të thrra kasve. Ai nuk na njohton neve për ishujt dhe brigjet e detit Adriatik, që lundërtarët grek i kishin parë për cdo ditë, por për për thellsinë e “tokave ilire” në prapavijë të Dzrrahut Korkyrës dhe qyteteve tjera. Ai në veprën e tij (IV-48) përmend se tokat ilire nga Tribalët i ndante lumi Angros (morava jugore)

Dy rastet tjera ku Herodoti i përmend ilirët, kanë të bëjnë gjithashtu me kufitë lindorë të tyre, ku ata jënë takuar me maqedonët.

Këto lajme të para mbi ilirët, historiani grek i pati mbledhur vetë gjat njërit nga udhtimet e tij në thellsi të Ballkanit midis viteve 455-452. Detarët dhe tregëtarët grek ,para Herodotit kanë menduar se ,jo larg bregdetit ilir gjendej një mal i lartë që e quanin “Delfion”dhe nëse hypej në mëjë të këtij mali do të mund të shiheshin anijet që kanë lundruar në detin e zi. Pra ilirët nuk ishin të pa njohur për grekët por ajo që mund të quhej një zbulim i mirfillt i historianit të madh është se, atje ku paraardhsit e tij shihnin fise të veqanta, ai pa dhe njohu një popull me tipare të përbashkëta, që përmbëlidheshin në një emër të përbashkët-ILIR.

Herodoti, me syrin e një historiani dalloi, brenda bashkë sisë ilire, një forcë politike të cilën Greqia për herë të parë po e vinte re, ose më mirë u detyrua ta njohë dhe llogarisë si forcë që mund ta përdorte në luftërat Greko Persiane. Dhe jo rastësisht njohtimet e Herodotit vinë nga ato zona ilire që njëlloj rrezikoheshin nga perisianët si edhe Greqia. Poashtu ai na njohton se tek Ilirët ishte strehuar themeluesi i Maqedonisë antike, Perdika.

Përmendja e Ilirve nga Herodoti, nëse nuk do të quhej një zbulim i mirëfilltë politik, na patjetër duhet të pranojmë se ai ua hapi ilirve dyert e historisë antike. Për gratë ilire, Herodoti shkruan se “Gratë e Paionisë jënë shum të , men çura. Duke u këthuar në shtëpi, mbi kokë mbajnë një shtëmbë me ujë dhe qafën e mbajnë drejt në mënyrë që kur jënë dukë ecur, shtamba qëndron pa lëvizur dhe pa u lëkundur. Duke ecur fëmijëve u japin të pijnë, duke i mbaj tur varur në gji dhe kalin e të shoqit e tërheqin për kapistre dhe e shpiejnë për ti dhënë ujë. Herodoti potencon se kjo ishte një pamje e pa zakonshme për botën grek.

Herodoti na jep disa të dhëna edhe për Pellazgët ku ndër të tjera thotë: ”Pellazgët kishin zakon tu flijonin perëndive çdo gjë, sikurse e mësova në Dodonë; dhe nuk kishin për ta ndonjë emër, pasi nuk i ka dëgjuar njeri t’i thërrisnin me emra. Ata i thirrnin në përgjithësi si perëndi, për arsye se ,pasi kishin vënë të gjitha gjërat në rregull, mbanin ligjet e gjithësisë.

Herodoti përshkruan edhe shtëpitë e ilirve. Ai thotë së shtëpitë e tzte jënë të ndërtuara në mes të liqenit mbi trarë të vënë kryq…. Lidhen me tiokën me anë të një ure.. Secili mbi këto shtroje kishte një kasolle në të cilën banonbte…. Fëmitë e vegjel i lidhnin për këmbe me litarë nga frika se mos binin poshtë në liqen.

H E R O D O T I D H E

M I T E T

Ndonse për nga natyra e veprës së tij, Herodoti i Halikarnasit 482-424, është historian, apo si që e quan Ciceroni “babai i historisë”. Sa i përket qëndrimit të tij për funksionin e miteve dhe trajtimit të tyre, ai zë një vënd të rëndësishëm, në rrjedhën e mendimtarve antikë. Në fillim duhet thënë se ai dallohet nga logografët, si që jënë Hekateu e të tjerë,nga piknisja e tyre mitotologjiko-legjendare e shpjegimit, qoft e së kaluarës dhe të fenomeneve të ndry shme politiko shoqrore, qoftë edhe atyre religjioze-kultu rore. Herodoti kur flet për fenë, Zotin, ai nuk ka të bëjë me një zot personal, apo zeusin, por vetëm më një fuqi hyjnore të verbër. Prandaj sa herë që flet për Zotin, ai atë e bënë në trajtim pavetore, impersonale. Cështë e vërteta, edhe Hero doti, si dhe bashkohanikët e tjerë intelektual të kohës së tij, të njohur si sofistë, zanafillën e religjionit dhe të zotrave e kërkonte në rivalitetin e dokeve të cilat jënë “Nomos”apo problem i njerëzve, ngase edhe zotrat e tyre i kan konceptuar si njerëz, me të gjitha veset e mira dhe të këqija, kundër të cilit koncept luftonte edhe Ksenofani nga Kolofoni. Për të kuptuar qëndrimin e Herodotit ndaj funksionit të miteve dhe trajtimin që ai u bënte atyre, del më se e nevojshme të ndalemi pakëz në konceptin e tij të ko hës, përkatsisht se si e kuptonte ai kohën.

Sado që ai, në shtjellimin e ngjarjeve, ka një koncept lin earë, që me fjalë të tjera jo thelbësisht, largohet nga koncep ti ciklik, prapëseprapë, edhe pse nuk e përfill konceptin ciklik te kosmosit homerik, ai nuk e pranoi as kritikën e këtij koncepti nga ana e filozofëve të natyrës, përkatsisht të filozofëve të Jonisë. Njëra prej arsyeve të një qëndrimi të tij të tillë,duhet kërkuar në atë se nuk bazohet në elementet gnostike, por në totalitetin(tërësinë) e kosmosit. Dhe mu ashtu si kurse Homeri dhe Heziodi, që në shtjellimin e problematikës, kosmogonike dhe theogonike, që e kan përdorur, përveq kategorinë e fakteve edhe kategorinë e miteve, apo, si që thotë edhe vetë Heziodi, kategorinë e gënjeshtrave.

Nga kjo që thamë, shtrohet pytja se si e kupton Herodoti mitin. Cka është, pra miti për të. Është interesant të thuhet se fjala mit në veprën e tij, permendet vetëm dy her.Në një vend kur bënë fjalë për oqeanin, i cili si pas Homerit është lum i madh që rrjedh rreth e përqark tokës, dhe është burim i çdo gjëje. Herodoti, shprehimisht thotë: ”Dhe kur flitet për oqeanin që hyn në mbretërinë e errët të tregimeve,nuk najep mundësi që ta kuptojme apo mohojmë. Të paktën thotë Herodoti, unë nuk di për asnjë lum- oqean dhe besoi se këte e ka trilluar Homeri ose ndonjë poet tjetër dhe e ka futur në këngë. Nga kjo del qartë se edhe për herodotin, miti është një gënjeshtër, një tregim poetik e asgjë tjetër. Herodoti në frymën e konceptimit të ngjarjes së kaluar, për spjegimin e asajë ngjarje, përdor nocionin “Logos” që do të thotë tregim e jo mit.Kur e përmend veprën e tij ai thotë:”Në tërë logosin tim ku nënkupton shpjegimin, teorinë, të drejtën e jo mitin. Dhe mënyrë e spjegimit të ngjarjeve dhe të shkaqeve të tyre, shpesh, Logosi merr trajtimin abstrakt të të kuptuarit të tyre. Shembull të tille na jep vetë Herodoti, kur flet për rastin e rrethimit të qytetit Abdar, nga ana e ushtrisë athi nase, banorët e të cilit nuk i dhanë Themistokliut para, aq sa ky kërkonte prej tyre. Kur Themistokliu i bëri me dije banorët e këtij qyteti, se athinasit mund të vinë me dy hyjni të fuqishme,”Peithin” (Bindjen) dhe Anagkain (detyrimin) ata u përgjigjën se edhe ata i kan dy hyjnijë, poashtu të fuqishme, që jënë “Peneiu” (skamja) dhe “Amehaneu” (Mje rimi) e të cilët asesi nuk lejojnë plotësimin e kërkesave të athinasve. Në të vërtetë Herodoti i lidh legjendat me histo rinë. Qëndrimin neutral ai e shpreh jo vetëm kundra hujnive greke por edhe ndaj zotrave të popujve tjerë.

Këtë princip intelektual të të kuptuarit të zotrave mitik dhe funksionit të tyre ai e nxjerrë nga vetë fjala theos që sip as tij rrjedh nga “tithemi”, me kuptim të një rregullimi, të një rendi çfar edhe e kan pasur te pellazgët , të cilët nuk kan patur emra të veqant për zotra, por i quanin vetëm ”Theoi” (zotra) .

Me këtë metodë të veten, në shqyrtimin dhe trajtimin e zotrave dhe të miteve, Herodoti nuk i paraqet grekët si pop ull pa zotra, por vetëm faktin se emrat e zotrave të tyre i kanë marrë prej egjiptasve, me ndërmjrtsimin e pellazgve të cilët jetonin në antikë, në mesin e athinasve dhe të cilët, prej asjë kohe e konsideronin vehten si helenë. Ndërkaq, Homeri dhe Heziodi, sipas Herodotit, nuk kanë bërë asgjë tjetër, pos që zotrave u kanë dhënë emrat dhe shkathtësitë hujnore. Mu për këtë arsye, Herodoti, me metodën e vet krahasuese-historike, në shqyrtimin dhe kërkimin e shkaqeve të shtrirjes së gjithmbarshme të fenomeneve mitike, sado që mitin e inkorporon në tregimin e vet, ai këtë si të tillë e konsideron si pjesë të kulturës përkatse. Nga kjo edhe kuptohet, pse në veprën e Herodotit, përveq miteve greke, jënë të pranishme edhe mitet e popujve të tjerë, si nga Egjipti ashtu edhe nga Azija e vogël ku edhe ishte rritur dhe formuar.

T H U Q I D I D I

(tukididi)

Jetoi në vitet 46o-395. Rrjedh nga një familje athinase me prejqrdhje thrrakase. Me fillimin e luftës së Peloponezit 424, u zgjodh për strateg dhe u dërgua në ujdhesën e Thrra kisë që ti ndaloi sulmet e Spartës.

Kur ai nuk mundi ti ofroi ndihmë qytetit Amfipol, atëher e shpallën si tradhtarë dhe e dëbuan nga Athina. Ai kaloi jashta 20 vjetë dhe u këthya pasi u ndal lufta.Vite me rradhë u mundua të mbëlidhte materijal për të shkruar luftën e Peloponezit, por vdekja nuk e priti dhe vepra e tij është ndërprërë në ngjarjet e vitit 411. Ky nuk është si poetët që rëndësinë nuk i ja kushtojnë të vërtetës por ritmit. Ai thotë se ngjarjet i ka rekonstruktuar me argumente më të sakta.

Në librin e parë ku pas hyrjes Tukididi flet për qëllimin e veprës së tij, fillon të tregoi për rëndësinë e luftës së Peloponezit dhe e krahason atë më ngjarjet e vjetara në greqi, duke përfëshirë këtu edhe luftën me Persinë, pastai shkaqet e luftës.

Në librin e dytë paraqet luftën e Peloponezit dhe kulmi i përshkrimit arrihet në librin e 6 dhe të 7 ku përshkruhet ekspedita e Siqelisë.Tukididi nuk është tregimtarë i thjeshtë si Herodoti. Ka shfrytzuar dokumenta dhe tekste të ndrysh me dhe ka vizituar vende ku jënë bërë lufta të ndryshme.

Në krahasim me historiografët e më parë ky është i pari historian i vërtetë dhe llogaritet se është themelues i parë i sajë. Shum historian këte e marrin si simbol. Ai shum pak interesohet për jetën ekonomike dhe ngjarjet e historisë sociale mbesin nën hije.

TUKIDIDI DHE ILIRËT

Lufta e Peloponezit (431-404) mund të llogaritet si lufta e parë botërore për antikën. E nisur nga dy lidhjet kundërshtare greke: E Athinës dhe e Peloponezit, ajo përfëshiu jo vetëm helenët por edhe popujt tjerë kufitarë apo të largët si që kan qenë Ilirët, thrrakët, italikët etj. Kjo luftë filloi larg sheshit të mirfillt të konfliktit, në Korkyra . Tukididi, kronist i sakët i ngjarjeve të luftës së Peloponezit, fillimin e ngjarjes e vendos në Epidamn, si që parapëlqehej të quhej atëherë qyteti Dyrrahion.

Tukididi shkruan se Epidamni është një qytet që gjindet në anën e djatht kur hun në gjirin e Jonit. Pran tij jetojnë barbarë Taulantë, fis Ilir. Pak para luftës së Peloponezit, shton Tukididi, populli i Epidamnit, demokratët, dëbuan oligarhët nga qyteti. Oligarhët të ndihmuar nga barbarët (ashtu thirreshin ilirët në antikë dhe popujt jo grekë)u lëshuan kundër tyre dhe i sulmuan edhe nga toka edhe nga deti. Oligarhët së bashku me ilirët gjetën përkrahje tek Korkyra demokratike. Demokratët e Epidamnit (dyrrah) Korkyrën e kishin konkurent të madh tregtarë në Adriatik, dhe u bashkuan me Korinthin aristokratik. Korkyrës nuk i mbeti gjë tjetër vetëm se të hidhej në kampin e Athinës. Tukididi thotë se Athinasit mendonin se lufta e Peloponezit ka qenë e pa shmangshme dhe donin që Korkyra të jetë në anën e tyre sepse kishte flotë shum të madhe luftarake. Tukididi që edhe më shumë se Herodoti, kishte një aftësi të madhe vrojtimi politik, bënte gjithmon dallimin e ngjarjeve të mirfillta të historisë greke nga ata të popujve kufitarë, që ndërthureshin me të. Ndryshe nga Herodoti, që i cilsonte fqinjët veriorë të helenve, me emrat e fiseve apo popujve, Tukididi shton edhe një koncept përgjithsues dhe i thirr ata “barbarë” që bënë dallimin midis grekve dhe jo grekve, e që ka përqëllim ilirët. Si pas të dhënave të Tukididit më 423,p.e. mbreti i krahinës ilire Lynkestida, Arabeu, hoqi zgjedhën maqedone dhe u bë aleat i ilirve të tjerë. Si duket ilirët tjerë kan qenë aleatë të Athinës sepse kundërshtari i Arabeut, mbreti maqedon Perdika, ishte lidhur me Lidhjen e Peloponezit. Strategu sparitan,Brasida erdhi për ti ndihmuar Perdikës kundër ilirve por vetëm asistoi në disfatën e maqedonve dhe memzi arriti të nxjerrë ushtrinë e tij prej 4000 mi ushtarësh nga rrethimi ilir.Ai deshi që në të njejtën kohë të përfitonte aleatin maqedon dhe të neutralizonte kundërshtarët Ilir. I detyruar nga rrethanat e këtilla, shkruan Tukididi, Perdika nxitoi të merrej vesh sa më parë me Athinën dhe të hiqte qafe Lidhjen e Peloponezit- Spartën. Vështrimet e Tukididit na bëjnë të kuptojmë se fqinjët veriorë të grekëve, Ilirët morën pjësë ne Luftën e Pelopo nezit, jo vetëm si të ftuar por edhe si protagonistë të një historie të re që nuk ishte vetëm e Greqisë por edhe e Ilirve.

I S O K R A T I

U lind në Athinë në vitin 463 dhe vdiq po këtu në

moshën shum të thyer, rreth 100 vjetësh. Ishte oratorë i njohur dhe mësimdhënës i retorikës. Në Athinë hapi një shkollë oratorie. Në shkollën e tij mësuan historian, burra shteti të më vonshëm. Kishte miqësi me shum mbretër të kohës së tij Ky ëndërronte për një mbret i cili do ta bash konte greqinë për të luftuar kundër Persisë, dhe këtë e gjeti më në fund, tek Filipi i Maqedonisë. Pra ky u tregua shumë më largëpamës se Demosteni i cili ishte kundër Filipit. Nga ky na jënë ruajtur pjesërisht, jo në origjinal, 21 ligjërata dhe 9 letra. Ligjëratat e tij jënë punuar artistikisht, por fjalitë shum të gjata, shpeshherë të lodhin. Për historinë e Ilirisë, është interesant ligjërata për Filipin e II ku beht fjalë për pushtimet e tij në Ilirinë e jugut. Diodori na njohton se në vitin 334 p.e. Filipi i sulmon befas ilirët dhe mbreti Grabos nuk permendet më. Pas kësajë Isokrati e kufizon shtetin ilir vetëm në tokat që ishin nga ana e Adriatikut. Megjithaë ky shtet vazhdonte politiken e vet antimaqe done, perderisa në 337 p.e. u strehua aty edhe vetë Aleksa ndri i III në kohën e grindjes me të jatin, dhe pas dy vitesh, pasi e merr fronin nga i jati ai këthehet tek ilirët tash për të shuajtur një kryengritje që e kishin organizuar Desaretët kundër Maqedonisë. Prisi i kësajë kryengritje, Kliti, njëri nga bijtë e Bardhylit të famshem ishte fortifikuar në qytetin e të parve të tij Pelion. Kryengritja ishte bërë në marrë veshtje me mbretin e dinastisë së re ilire Glaukinë i cili i erdhi në ndihmë Pelionit të rrethuar nga Aleksandri. I vënë në mes dy zjareve Aleksandri humbi betejën dhe u tërhoq ,por pas tri ditësh u këthya përsëri në befasi dhe e shkatrroi ushtrinë ilirë e cila ishte shkujdesur,duke menduar se Aleksandri humbi betejën dhe u tërhoq.Glaukia dhe Kliti e kallin Pelionin që të mos biente në duar të Aleksandrit dhe ikin në trevat bregdetare të Taulantve.

Titulli: Re: AUTORET ANTIKE QE SHKRUAN PER ILIRET Thu Apr 22, 2010 2:16 pm

H O M E R I

Për emrin e Homerit, eksistimin e tij si autor dhe veprim tarinë e tij, kritika ka mendime të ndryshme.

Disa mendojnë se Homeri është autori i poemave të njohura “Iljada”dhe “Odisea”.Të tjerët mendojnë se ky fare nuk ka eksistuar por është emër i trilluar dhe se veprat e lartëpërmendura jënë këngë popullore dhe i jënë mveshur emrit të trilluar Homer. Bile legjenda thotë se ai ka qenë i verbër dhe se i ka kënduar për mendësh veprat e ti.

Iljada përshkruan luftën e grekërve kundra Trojës. Është e shkruar diku rreth sh,8 para erës. Odisea është shkruar në sh.7 p.e.

Arkeologjikisht është vërtetuar se poemat e Homerit me gjithëse të mveshura me fantazi të shumëta pasqyrojnë ngjarje të vërteta historike. Jënë burim i rëndësishëm për njohjen e jetës së greqisë së asajë kohe. Këtu ndeshemi edhe me ca të dhëna për historinë e Ilirisë, ku përmendet pjesmarrja e Paionve në luftën e Trojës. Këta jënë lajmet më të vjetra të shkruara për historinë e ilirisë.

ILIADA DHE ODISEA

SI BURIME HISTORIKE.

Kan kaluar njëzet e shtatë e më tepër shekuj që kur lexo hen “Iliada”, “Odisea”dhe emri i Homerit. Dhe ne vazh-dojmë ti admirojmë këto poema gjeniale të cilat na zbul- ojnë përpara syve një nga qytetrimet më të lavdishme të historisë, por autorin e tyre nuk mund të themi se e njohim.

A ka jetuar Homeri, kur ka jetuar dhe ku ka jetuar? Cfar dokumentash na la antikiteti për të ? Për fat të keq fare pakë: emrin e tij, një bust, pohimin se ka qenë i verbër dhe ca legjenda. Të jetë vallë kjo një pakujdesi e pafalëshme

e bashkëkohasve të tij, apo të jetë humbur në mjegullën e kohës figura legjendare e poetit. Gojdhëna e lashtë e paraqiste të verbër, por ky pohim ishte përshtatur në një mendim të Tukididit i cili kujtonte se këngëtari i verbër që përmendet ne një hymn drejtuar Apolonit e që thuhej se e ka shkruar Homeri, është vetë poeti Homer.

Midis kaq rrëfimesh që tregonin të motshmit për të , vlen të përmendet një biografi e poetit që thuhej se e ka shkruar Herodoti. Homeri, pra kishte lindur në qytetin Smirnë të Azisë së vogël. Të dy prindërit e tij e lan jetim e të varfër që në moshë të re. Poeti i ardhshëm, që kishte qenë nxënës në shkollën e muzikës që e drejtonte Femi, pas vdekjes së atij hyri si mësues në atë shkollë për të fituar bukën e gojës. Shumë nxënës ndiqnin mësimet e tij. Midis atyre nxënësve ndodhej edhe një tregtarë, me sa duket mik i arteve, i cili e shetiti poetin nëpër vende të ndryshme. Që këtu Homeri fillon pelegrinazhin e tij tëgjatë në Egjipt, Libi, në Spanjë dhe Itali.

Por as në ato vënde nuk u pasurua. Këndonte pra Homeri duke u zvarritur nga njëri vënd në tjetrin, varfërinë e tij, derisa një ditë u sëmurë nga sytë dhe u detyrua të ndalet në ishullin Itakë. Këtu qëndrioi si musafir i Mento rit, nga i cili mori vesht shum gjëra për jetën plot avaven tura të mbretit të vdekur të Itakës,Odiseut.

Pas kësajë ndalese në Itakë, poeti filloi përsëri pelegri-nazhin e tij nëpër vende të ndryshme, derisa, më në fund, me dritën e syve të humbur, i varfër dhe i lodhur, gjeti prehje në ujdhesën e Kios. Këtu e mori në mbrojtje një njeri i pasur, i cili e ndihmoi të hapë përsëri një shkollë e të lexoi Iliadën e tij, të cilën e kishte shkruar në smirnë ku u ndal përkohsisht njëherë gjat udhtimeve të tia.

Si pas Herodotit këtu në pleqëri thuri edhe “Odisenë”. Më vonë vazhdoi me shëtitjet deri sa e ndali vdekja në ujdhesën IOS.Homeri e mbulon sfondin historik të luftës së Trojës, Antagonizmin ekonomik e politik midis Greqisë dhe Azisë së Vogël, me velon e purpurt të një hakmarrje e të

një tradhtie për të shprehur, me ekuilibrin dhe mjeshtrinë

poetike që lyp trajtimi i një teme madhështore si “Iliada” , një vizion heroik të jetës. Heroikja tek Iliada qëndron në

përshkrimin e çdo ngjarjeje, sendi ose personazhi me prop orcione thellsisht monumentale: turma luftarësh e beteja të përgjakshme; vringllima armësh që ndeshen me furi të pa

shembullta; klithma triumfi, kërcnimi e dëshprimi; tërheqje e sulme të furishme që zgjatin me ditë të tëra, vaje e kuje të kobshme mbi kufoma luftarësh të vrarë.

Tek Odiseja përshkruhet këthimi i fitimtarve grekë nga lufta e Trojës e një nga ata është edhe Odiseu, mbreti i Itakës dhe pikërisht aventurat e këthimit të odiseut tregon poemi që ka emrin e tij.

Po ti krahasojmë të dy poemat,del qartë se linja krye- sore, ambienti, natyra e ngjarjeve, drama dhe idealet e perso nazheve, flasi për dy krijime artistike, thellsisht të ndrysh- me.

Deri në sh,V p.e. grekët besonin se Homeri ka eksistuardhe ia dedikonin atij të gjitha veprat epike që flisnin për

luftën e Trojës dhe himnet për nderë të hyjnive.

Pisistrati (605-527) në bashkëpunim me katër poetë, mori për sipër të përmbëledhë e të sistemoi në një tërsi organike, këngët homerike. Kjo vlersohet si puna e parë serioze për kompozimin artistik të poemave. Porpati edhe asi men dimesh se këta dy poema nuk jënë krijime të një autori.

Pavarsisht nëse mund të pohohet ose jo se Homeri, siç mendon shkenctari i madh gjerman Vilhelm Derpfilld, nuk përshkruan të kaluarën, por botën greke të kohës së tij.

Në sh,VIII-VII, poemat që mbajnë emrin e tij jënë vepra të plota, të thurura harmonikisht, ku ngjarjet historike ger shetohen me ngjarjet fantastike, në një epopee madhë shtore. Ata na japin mundësinë që të ndjekim zhvillimin e shoqërisë greke, që nga regjimi i vjetër i komunitetit të fiseve e deri në krijimin e qytetit skllavopronarë. Ato me përshkrimet e gjalla, tablotë dhe hollësitë e jetës së përdit shme, jënë një burim historik me rëndësi. Por deri sa të arrihej në një bindje të tillë, u desh një luftë jo e vogël, kundër formalizimit shterpë të disa shkollave arkeologjike.

H E S I O D I

Është poet grek. Jetoi në shekullin e 7 para erës. Lindi në Beoti, në një familje fshatare dhe vetë ai u morë me bujqësi. Veprën të cilën ai e shkroi quhet “Theogonia” (Krijimi i perëndive) dhe ka përmbajtje krejtsisht theolo gjike. Aty flet mbi prejardhjen e perëndive dhe krijimin e botës. Në veprën e dytë “erga kai hemerai” (punë dhe ditë) e cila paraqitet më e përsosur se e para, jepen kryesisht udhzime për bujqësi, për mënyrën e punimit të tokës, si dhe jep një kalendarë për bujkun dhe udhëzime për bujqë sinë. Ai thekson në këtë vepër rëndësinë e madhe që ka punimi i tokës në kohë të përshtatshme. Këtu përshkruan edhe marrëdhënjet shoqërore të kohës së tij dhe luftën kundra fuqizimit të aristokracisë fisnore. Poema e tij është një burim i rëndësishëm, për teknikën e ekonomisë fshatare të greqisë së vjetër ku flet edhe për fushat pjëllore të Epirit, kullotat e shumta dhe kopet e bagëtive. Të dy veprat e tij kanë vlerë historike sepse na shërbejnë si burime të shkruara për kohën që ai shkruan. Ja se çfar përshkrimi na jep ai: „Është, Hellopia, një fushë shum pjellore dhe me luadhe të mira, e pasur me dele dhe kije këmbëharkuar, këtu banojnë burra me shumë kope gjedhesh dhe një sasi e pa numërt fisesh mortarësh, këtu në pjesën më të fundit është ndërtuar Dodona, këtë zeusi e deshi që të jetë një faltore e vyer për njerzit.

H E R O D O T I

Në kohën antike është konsideruar si babai i Historisë. Është lindur në Halikarnas, në jug të Azisë së vogël. Jetoi 485 deri 425. o.e. Kjo pjesë e ujdhesës ka qenë koloni e Dorve, nën sundimin e mbretit Karije i cili i është përulur mbretit persian. Ka shkruar në gjuhën jonase. Arsya mund të jetë se ay ku jetonte kishte shumicë jonas ose gjuha e jonasve ka prezentuar gjuhën e intelegjences greke.

Në rini u muar me veprimtari politike të vendlindjes së tit dhe me luftën kundra okupatorit të vendit të vet. Mos suksesi i kësajë lufte si duket e detyroi Herodotin ta lëshoi vendlindjen dhe të marrë nëpër botë.

Nuk dimë se udhtimet e veta i shkroi menjiher, pa ndërprerë, dhe nuk dimë rendin e udhtimeve të tija. Si pas përshkrimeve në veprën e tij konstatojmë se ai udhëtoi në Azinë e poshtme, Egjypt, Libi, dhe se ka jetuar në ujdhesën e Samosit. Mund të ketë jetuar edhe në kolonitë greke të asajë kohe Olibi, ku kan jetuar Skitët.

Pas udhtimeve të gjata u vendos në Athinë ku ju bashkangjit kruzhokut të Perikliut 444,p.e. Vdiq në Tiri në vitin 429 ose në Athinë, ku si duket e bëni redaktimin e fundit të veprës së vet. Është pajtuar me demokracinë e Athinës në kohën e Perikliut.

Në veprën e tij “Luftat Greko Persiane”, ai jo që na i spj egon ngjarjet, por mundohet të na i sqaroi ata.Vepra e Herodotit ndahet në 9 kaptira. Së pari jënë katër libra të mëdha ku e para i është kushtuar LIDISË dhe Persisë deri me ardhjen e Kambizit në shkëmin mbretërorë. I dyti i është kushtuar Egjiptit. E treta vazhdon të parën dhe flet për Persinë, deri me ardhjen e Darit. E katërta paraqet se si kaloi Dari në Skiti.

Në kohën e Herodotit ishin në fuqi të dhënat të cilat Herodoti ka mundur ti ndëgjonte kudo. Kur i ka bërë vizitë Egjiptit dhe Persisë ka përdorur përkëthyes dhe i ka besuar ati. Kur ai e shkruante „Historinë“ në Athinë, kishte ende pjesmarrës të luftës, që ende ishin gjallë. Por përsëri ndai burimeve të Herodotit duhet të jemi të kujdesshëm dhe kritik, sepse përvec tjerash ka patur materijale nga përmen doret e ndryshme.

Ai i ka parë mbishkrimet në përmendoren e luftëtarve të cilët jënë vrarë tek ngushtica e Termopileve kundër persi anve. Po ashtu i ka patur në dorë edhe veprat e logografëve.

H E R O D O T I D H E I L I R Ë T

Është i pari që e quajti me këtë emër, etnosin e madhë që banonte në veri të grekve dhe në lindje të thrra kasve. Ai nuk na njohton neve për ishujt dhe brigjet e detit Adriatik, që lundërtarët grek i kishin parë për cdo ditë, por për për thellsinë e “tokave ilire” në prapavijë të Dzrrahut Korkyrës dhe qyteteve tjera. Ai në veprën e tij (IV-48) përmend se tokat ilire nga Tribalët i ndante lumi Angros (morava jugore)

Dy rastet tjera ku Herodoti i përmend ilirët, kanë të bëjnë gjithashtu me kufitë lindorë të tyre, ku ata jënë takuar me maqedonët.

Këto lajme të para mbi ilirët, historiani grek i pati mbledhur vetë gjat njërit nga udhtimet e tij në thellsi të Ballkanit midis viteve 455-452. Detarët dhe tregëtarët grek ,para Herodotit kanë menduar se ,jo larg bregdetit ilir gjendej një mal i lartë që e quanin “Delfion”dhe nëse hypej në mëjë të këtij mali do të mund të shiheshin anijet që kanë lundruar në detin e zi. Pra ilirët nuk ishin të pa njohur për grekët por ajo që mund të quhej një zbulim i mirfillt i historianit të madh është se, atje ku paraardhsit e tij shihnin fise të veqanta, ai pa dhe njohu një popull me tipare të përbashkëta, që përmbëlidheshin në një emër të përbashkët-ILIR.

Herodoti, me syrin e një historiani dalloi, brenda bashkë sisë ilire, një forcë politike të cilën Greqia për herë të parë po e vinte re, ose më mirë u detyrua ta njohë dhe llogarisë si forcë që mund ta përdorte në luftërat Greko Persiane. Dhe jo rastësisht njohtimet e Herodotit vinë nga ato zona ilire që njëlloj rrezikoheshin nga perisianët si edhe Greqia. Poashtu ai na njohton se tek Ilirët ishte strehuar themeluesi i Maqedonisë antike, Perdika.

Përmendja e Ilirve nga Herodoti, nëse nuk do të quhej një zbulim i mirëfilltë politik, na patjetër duhet të pranojmë se ai ua hapi ilirve dyert e historisë antike. Për gratë ilire, Herodoti shkruan se “Gratë e Paionisë jënë shum të , men çura. Duke u këthuar në shtëpi, mbi kokë mbajnë një shtëmbë me ujë dhe qafën e mbajnë drejt në mënyrë që kur jënë dukë ecur, shtamba qëndron pa lëvizur dhe pa u lëkundur. Duke ecur fëmijëve u japin të pijnë, duke i mbaj tur varur në gji dhe kalin e të shoqit e tërheqin për kapistre dhe e shpiejnë për ti dhënë ujë. Herodoti potencon se kjo ishte një pamje e pa zakonshme për botën grek.

Herodoti na jep disa të dhëna edhe për Pellazgët ku ndër të tjera thotë: ”Pellazgët kishin zakon tu flijonin perëndive çdo gjë, sikurse e mësova në Dodonë; dhe nuk kishin për ta ndonjë emër, pasi nuk i ka dëgjuar njeri t’i thërrisnin me emra. Ata i thirrnin në përgjithësi si perëndi, për arsye se ,pasi kishin vënë të gjitha gjërat në rregull, mbanin ligjet e gjithësisë.

Herodoti përshkruan edhe shtëpitë e ilirve. Ai thotë së shtëpitë e tzte jënë të ndërtuara në mes të liqenit mbi trarë të vënë kryq…. Lidhen me tiokën me anë të një ure.. Secili mbi këto shtroje kishte një kasolle në të cilën banonbte…. Fëmitë e vegjel i lidhnin për këmbe me litarë nga frika se mos binin poshtë në liqen.

H E R O D O T I D H E

M I T E T

Ndonse për nga natyra e veprës së tij, Herodoti i Halikarnasit 482-424, është historian, apo si që e quan Ciceroni “babai i historisë”. Sa i përket qëndrimit të tij për funksionin e miteve dhe trajtimit të tyre, ai zë një vënd të rëndësishëm, në rrjedhën e mendimtarve antikë. Në fillim duhet thënë se ai dallohet nga logografët, si që jënë Hekateu e të tjerë,nga piknisja e tyre mitotologjiko-legjendare e shpjegimit, qoft e së kaluarës dhe të fenomeneve të ndry shme politiko shoqrore, qoftë edhe atyre religjioze-kultu rore. Herodoti kur flet për fenë, Zotin, ai nuk ka të bëjë me një zot personal, apo zeusin, por vetëm më një fuqi hyjnore të verbër. Prandaj sa herë që flet për Zotin, ai atë e bënë në trajtim pavetore, impersonale. Cështë e vërteta, edhe Hero doti, si dhe bashkohanikët e tjerë intelektual të kohës së tij, të njohur si sofistë, zanafillën e religjionit dhe të zotrave e kërkonte në rivalitetin e dokeve të cilat jënë “Nomos”apo problem i njerëzve, ngase edhe zotrat e tyre i kan konceptuar si njerëz, me të gjitha veset e mira dhe të këqija, kundër të cilit koncept luftonte edhe Ksenofani nga Kolofoni. Për të kuptuar qëndrimin e Herodotit ndaj funksionit të miteve dhe trajtimin që ai u bënte atyre, del më se e nevojshme të ndalemi pakëz në konceptin e tij të ko hës, përkatsisht se si e kuptonte ai kohën.

Sado që ai, në shtjellimin e ngjarjeve, ka një koncept lin earë, që me fjalë të tjera jo thelbësisht, largohet nga koncep ti ciklik, prapëseprapë, edhe pse nuk e përfill konceptin ciklik te kosmosit homerik, ai nuk e pranoi as kritikën e këtij koncepti nga ana e filozofëve të natyrës, përkatsisht të filozofëve të Jonisë. Njëra prej arsyeve të një qëndrimi të tij të tillë,duhet kërkuar në atë se nuk bazohet në elementet gnostike, por në totalitetin(tërësinë) e kosmosit. Dhe mu ashtu si kurse Homeri dhe Heziodi, që në shtjellimin e problematikës, kosmogonike dhe theogonike, që e kan përdorur, përveq kategorinë e fakteve edhe kategorinë e miteve, apo, si që thotë edhe vetë Heziodi, kategorinë e gënjeshtrave.

Nga kjo që thamë, shtrohet pytja se si e kupton Herodoti mitin. Cka është, pra miti për të. Është interesant të thuhet se fjala mit në veprën e tij, permendet vetëm dy her.Në një vend kur bënë fjalë për oqeanin, i cili si pas Homerit është lum i madh që rrjedh rreth e përqark tokës, dhe është burim i çdo gjëje. Herodoti, shprehimisht thotë: ”Dhe kur flitet për oqeanin që hyn në mbretërinë e errët të tregimeve,nuk najep mundësi që ta kuptojme apo mohojmë. Të paktën thotë Herodoti, unë nuk di për asnjë lum- oqean dhe besoi se këte e ka trilluar Homeri ose ndonjë poet tjetër dhe e ka futur në këngë. Nga kjo del qartë se edhe për herodotin, miti është një gënjeshtër, një tregim poetik e asgjë tjetër. Herodoti në frymën e konceptimit të ngjarjes së kaluar, për spjegimin e asajë ngjarje, përdor nocionin “Logos” që do të thotë tregim e jo mit.Kur e përmend veprën e tij ai thotë:”Në tërë logosin tim ku nënkupton shpjegimin, teorinë, të drejtën e jo mitin. Dhe mënyrë e spjegimit të ngjarjeve dhe të shkaqeve të tyre, shpesh, Logosi merr trajtimin abstrakt të të kuptuarit të tyre. Shembull të tille na jep vetë Herodoti, kur flet për rastin e rrethimit të qytetit Abdar, nga ana e ushtrisë athi nase, banorët e të cilit nuk i dhanë Themistokliut para, aq sa ky kërkonte prej tyre. Kur Themistokliu i bëri me dije banorët e këtij qyteti, se athinasit mund të vinë me dy hyjni të fuqishme,”Peithin” (Bindjen) dhe Anagkain (detyrimin) ata u përgjigjën se edhe ata i kan dy hyjnijë, poashtu të fuqishme, që jënë “Peneiu” (skamja) dhe “Amehaneu” (Mje rimi) e të cilët asesi nuk lejojnë plotësimin e kërkesave të athinasve. Në të vërtetë Herodoti i lidh legjendat me histo rinë. Qëndrimin neutral ai e shpreh jo vetëm kundra hujnive greke por edhe ndaj zotrave të popujve tjerë.

Këtë princip intelektual të të kuptuarit të zotrave mitik dhe funksionit të tyre ai e nxjerrë nga vetë fjala theos që sip as tij rrjedh nga “tithemi”, me kuptim të një rregullimi, të një rendi çfar edhe e kan pasur te pellazgët , të cilët nuk kan patur emra të veqant për zotra, por i quanin vetëm ”Theoi” (zotra) .

Me këtë metodë të veten, në shqyrtimin dhe trajtimin e zotrave dhe të miteve, Herodoti nuk i paraqet grekët si pop ull pa zotra, por vetëm faktin se emrat e zotrave të tyre i kanë marrë prej egjiptasve, me ndërmjrtsimin e pellazgve të cilët jetonin në antikë, në mesin e athinasve dhe të cilët, prej asjë kohe e konsideronin vehten si helenë. Ndërkaq, Homeri dhe Heziodi, sipas Herodotit, nuk kanë bërë asgjë tjetër, pos që zotrave u kanë dhënë emrat dhe shkathtësitë hujnore. Mu për këtë arsye, Herodoti, me metodën e vet krahasuese-historike, në shqyrtimin dhe kërkimin e shkaqeve të shtrirjes së gjithmbarshme të fenomeneve mitike, sado që mitin e inkorporon në tregimin e vet, ai këtë si të tillë e konsideron si pjesë të kulturës përkatse. Nga kjo edhe kuptohet, pse në veprën e Herodotit, përveq miteve greke, jënë të pranishme edhe mitet e popujve të tjerë, si nga Egjipti ashtu edhe nga Azija e vogël ku edhe ishte rritur dhe formuar.

T H U Q I D I D I

(tukididi)

Jetoi në vitet 46o-395. Rrjedh nga një familje athinase me prejqrdhje thrrakase. Me fillimin e luftës së Peloponezit 424, u zgjodh për strateg dhe u dërgua në ujdhesën e Thrra kisë që ti ndaloi sulmet e Spartës.

Kur ai nuk mundi ti ofroi ndihmë qytetit Amfipol, atëher e shpallën si tradhtarë dhe e dëbuan nga Athina. Ai kaloi jashta 20 vjetë dhe u këthya pasi u ndal lufta.Vite me rradhë u mundua të mbëlidhte materijal për të shkruar luftën e Peloponezit, por vdekja nuk e priti dhe vepra e tij është ndërprërë në ngjarjet e vitit 411. Ky nuk është si poetët që rëndësinë nuk i ja kushtojnë të vërtetës por ritmit. Ai thotë se ngjarjet i ka rekonstruktuar me argumente më të sakta.

Në librin e parë ku pas hyrjes Tukididi flet për qëllimin e veprës së tij, fillon të tregoi për rëndësinë e luftës së Peloponezit dhe e krahason atë më ngjarjet e vjetara në greqi, duke përfëshirë këtu edhe luftën me Persinë, pastai shkaqet e luftës.

Në librin e dytë paraqet luftën e Peloponezit dhe kulmi i përshkrimit arrihet në librin e 6 dhe të 7 ku përshkruhet ekspedita e Siqelisë.Tukididi nuk është tregimtarë i thjeshtë si Herodoti. Ka shfrytzuar dokumenta dhe tekste të ndrysh me dhe ka vizituar vende ku jënë bërë lufta të ndryshme.

Në krahasim me historiografët e më parë ky është i pari historian i vërtetë dhe llogaritet se është themelues i parë i sajë. Shum historian këte e marrin si simbol. Ai shum pak interesohet për jetën ekonomike dhe ngjarjet e historisë sociale mbesin nën hije.

TUKIDIDI DHE ILIRËT

Lufta e Peloponezit (431-404) mund të llogaritet si lufta e parë botërore për antikën. E nisur nga dy lidhjet kundërshtare greke: E Athinës dhe e Peloponezit, ajo përfëshiu jo vetëm helenët por edhe popujt tjerë kufitarë apo të largët si që kan qenë Ilirët, thrrakët, italikët etj. Kjo luftë filloi larg sheshit të mirfillt të konfliktit, në Korkyra . Tukididi, kronist i sakët i ngjarjeve të luftës së Peloponezit, fillimin e ngjarjes e vendos në Epidamn, si që parapëlqehej të quhej atëherë qyteti Dyrrahion.

Tukididi shkruan se Epidamni është një qytet që gjindet në anën e djatht kur hun në gjirin e Jonit. Pran tij jetojnë barbarë Taulantë, fis Ilir. Pak para luftës së Peloponezit, shton Tukididi, populli i Epidamnit, demokratët, dëbuan oligarhët nga qyteti. Oligarhët të ndihmuar nga barbarët (ashtu thirreshin ilirët në antikë dhe popujt jo grekë)u lëshuan kundër tyre dhe i sulmuan edhe nga toka edhe nga deti. Oligarhët së bashku me ilirët gjetën përkrahje tek Korkyra demokratike. Demokratët e Epidamnit (dyrrah) Korkyrën e kishin konkurent të madh tregtarë në Adriatik, dhe u bashkuan me Korinthin aristokratik. Korkyrës nuk i mbeti gjë tjetër vetëm se të hidhej në kampin e Athinës. Tukididi thotë se Athinasit mendonin se lufta e Peloponezit ka qenë e pa shmangshme dhe donin që Korkyra të jetë në anën e tyre sepse kishte flotë shum të madhe luftarake. Tukididi që edhe më shumë se Herodoti, kishte një aftësi të madhe vrojtimi politik, bënte gjithmon dallimin e ngjarjeve të mirfillta të historisë greke nga ata të popujve kufitarë, që ndërthureshin me të. Ndryshe nga Herodoti, që i cilsonte fqinjët veriorë të helenve, me emrat e fiseve apo popujve, Tukididi shton edhe një koncept përgjithsues dhe i thirr ata “barbarë” që bënë dallimin midis grekve dhe jo grekve, e që ka përqëllim ilirët. Si pas të dhënave të Tukididit më 423,p.e. mbreti i krahinës ilire Lynkestida, Arabeu, hoqi zgjedhën maqedone dhe u bë aleat i ilirve të tjerë. Si duket ilirët tjerë kan qenë aleatë të Athinës sepse kundërshtari i Arabeut, mbreti maqedon Perdika, ishte lidhur me Lidhjen e Peloponezit. Strategu sparitan,Brasida erdhi për ti ndihmuar Perdikës kundër ilirve por vetëm asistoi në disfatën e maqedonve dhe memzi arriti të nxjerrë ushtrinë e tij prej 4000 mi ushtarësh nga rrethimi ilir.Ai deshi që në të njejtën kohë të përfitonte aleatin maqedon dhe të neutralizonte kundërshtarët Ilir. I detyruar nga rrethanat e këtilla, shkruan Tukididi, Perdika nxitoi të merrej vesh sa më parë me Athinën dhe të hiqte qafe Lidhjen e Peloponezit- Spartën. Vështrimet e Tukididit na bëjnë të kuptojmë se fqinjët veriorë të grekëve, Ilirët morën pjësë ne Luftën e Pelopo nezit, jo vetëm si të ftuar por edhe si protagonistë të një historie të re që nuk ishte vetëm e Greqisë por edhe e Ilirve.

I S O K R A T I

U lind në Athinë në vitin 463 dhe vdiq po këtu në

moshën shum të thyer, rreth 100 vjetësh. Ishte oratorë i njohur dhe mësimdhënës i retorikës. Në Athinë hapi një shkollë oratorie. Në shkollën e tij mësuan historian, burra shteti të më vonshëm. Kishte miqësi me shum mbretër të kohës së tij Ky ëndërronte për një mbret i cili do ta bash konte greqinë për të luftuar kundër Persisë, dhe këtë e gjeti më në fund, tek Filipi i Maqedonisë. Pra ky u tregua shumë më largëpamës se Demosteni i cili ishte kundër Filipit. Nga ky na jënë ruajtur pjesërisht, jo në origjinal, 21 ligjërata dhe 9 letra. Ligjëratat e tij jënë punuar artistikisht, por fjalitë shum të gjata, shpeshherë të lodhin. Për historinë e Ilirisë, është interesant ligjërata për Filipin e II ku beht fjalë për pushtimet e tij në Ilirinë e jugut. Diodori na njohton se në vitin 334 p.e. Filipi i sulmon befas ilirët dhe mbreti Grabos nuk permendet më. Pas kësajë Isokrati e kufizon shtetin ilir vetëm në tokat që ishin nga ana e Adriatikut. Megjithaë ky shtet vazhdonte politiken e vet antimaqe done, perderisa në 337 p.e. u strehua aty edhe vetë Aleksa ndri i III në kohën e grindjes me të jatin, dhe pas dy vitesh, pasi e merr fronin nga i jati ai këthehet tek ilirët tash për të shuajtur një kryengritje që e kishin organizuar Desaretët kundër Maqedonisë. Prisi i kësajë kryengritje, Kliti, njëri nga bijtë e Bardhylit të famshem ishte fortifikuar në qytetin e të parve të tij Pelion. Kryengritja ishte bërë në marrë veshtje me mbretin e dinastisë së re ilire Glaukinë i cili i erdhi në ndihmë Pelionit të rrethuar nga Aleksandri. I vënë në mes dy zjareve Aleksandri humbi betejën dhe u tërhoq ,por pas tri ditësh u këthya përsëri në befasi dhe e shkatrroi ushtrinë ilirë e cila ishte shkujdesur,duke menduar se Aleksandri humbi betejën dhe u tërhoq.Glaukia dhe Kliti e kallin Pelionin që të mos biente në duar të Aleksandrit dhe ikin në trevat bregdetare të Taulantve.

» ILIRET TEK AUTORET ANTIKE
» AUTORET ANTIK QE SHKRUAN PER ILIRET, VAZHDIM
» AUTORET QE FLASIN PER ANTIKEN, KU BEJNE PJESE EDHE ILIRET
» HISTORIANET MODERN QE SHKRUAN PER ANTIKEN DHE ILIRET
» RELIGJIONI TEK ILIRET