Cenimi i integritetit të Kosovës hap çështjen e Luginës së P

Hyseni:

Cenimi i integritetit të Kosovës hap çështjen e Luginës së Preshevës



"Nëse Beogradi insiston në parimin etnik për zgjidhjen në raportet serbo-shqiptare, atëherë do të duhej të llogariste se si reflektohet kjo në pjesët e banuara me shqiptarë jashtë Kosovës", thotë Hydajet Hyseni, nga Partia Demokratike e Kosovës.

RADIO EVROPA E LIRË
Zoti Hyseni, si e shpjegoni faktin se edhe pas shpalljes së pavarësisë dhe fuqizimit të Kushtetutës, institucionet vendore dhe ato ndërkombëtare nuk kanë arritur të shtrijnë pushtetin në gjithë territorin e Kosovës, ku ende ka funksionim të papenguar të strukturave paralele që mbështeten nga Beogradi?





HYDAJET HYSENI
Strukturat paralele funksionojnë zakonisht dhe në shumë raste janë edhe të justifikueshme, kur mungojnë kushtet për funksionim demokratik, kur mungojnë mundësitë për zgjidhjen e problemeve të qytetarëve në rrugë normale demokratike.

Kosova tanimë nuk mund të trajtohet si vend i tillë. Për më tepër, strukturat që funksionojnë në Kosovë, të instrumentalizuara nga Beogradi, nuk janë struktura paralele, por janë struktura të vjetra. Është një përpjekje për t’i mbajtur strukturat e vjetra dhe funksionimin e vjetër si recidiv të raporteve tashmë të tejkaluara të dominimit Beograd - Prishtinë.

Është problem i shkaktuar nga jashtë, do të thosha i shkaktuar dhe i fabrikuar nga jashtë dhe i toleruar nga qarqe të caktuara ndërkombëtare. Lojë – që tashmë po shihet qartë se dëmton jo vetëm funksionimin demokratik në Kosovë, por dëmton ekskluzivisht interesat e serbëve të Kosovës dhe të ardhmen e tyre të lirë e paqësore në Kosovë dhe më gjerë.

RADIO EVROPA E LIRË
Ka pikëpamje të ndryshme, sipas të cilave, institucionet vendore dhe ndërkombëtare nuk kanë ndërmarrë hapa për të vënë rendin kushtetues në pjesë të caktuara të Kosovës. A konsideroni se ka mundur të bëhet diçka në këtë drejtim?

HYDAJET HYSENI
Nuk mund të kontestohet konstatimi juaj. Për më tepër, ka edhe zhvillime që për kuptimin tim kanë inkurajuar këtë qasje antihistorike të një pjese të serbëve të Kosovës- me lancimin e eksperimenteve të ndryshme, me decentralizimin dhe me gjoja disa koncesione, që në emër të serbëve të Kosovës, në të vërtetë i bëheshin Beogradit dhe strategjisë obstruktive të Beogradit, për ta diskredituar realitetin e ri në Kosovë, për ta bllokuar funksionimin demokratik, me shpresë se në këtë mënyrë do të mund të instalohej ai që tash po thuhet hapur se ishte qëllim – konflikti permanent në Kosovë, konflikti i ngrirë në Kosovë, si mundësi për qiprizimin e Kosovës dhe për ndonjë revanshizëm eventual.

Kjo frymë ka inkurajuar pastaj tendencat separatiste, prapakthyese edhe të serbëve të Anamoravës dhe ata tanimë shkojnë në drejtim të getoizimit dhe enklavizimit që është dënim shtesë për ta dhe një pengesë shtesë për funksionimin e asaj ane.

Në fakt, kjo ndodh në gjithë Kosovën. Eksperimentet e tilla nuk ndihmojnë integrimin e komuniteteve në Kosovë, tashmë shihet qartë; nuk ndihmojnë pajtimin ndëretnik në Kosovë, nuk ndihmojnë normalizimin e gjendjes në Kosovë, por përkundrazi e vështirësojnë atë. Sa më shpejt që të kuptohet, aq më mirë.

RADIO EVROPA E LIRË
Ku është roli i institucioneve këtu që t’i nxjerrin këta njerëz nga getot dhe t’i integrojnë në shoqërinë kosovare?

HYDAJET HYSENI
Institucionet e Kosovës do të duhej të bënin më shumë dhe duhet ta bëjnë tash atë që është dashur ta bëjnë shumë vite më parë. Përcaktimi për dialog, për zgjidhje paqësore është i pakontestueshëm, por ngatërrimi i adresave dhe i partnerëve shkakton probleme zinxhirore.

Me Beogradin duhet biseduar për çështjet që janë çështje midis dy vendeve, midis Prishtinës dhe Beogradit, duke sqaruar qartë se kush është në njërën anë dhe kush në anën tjetër të tavolinës.

Për probleme të brendshme, të funksionimit të brendshëm, nuk duhet lejuar që të bisedohet me Beogradin dhe të legjitimohet pretendimi i Beogradit për t’u përzier në punë të brendshme të Kosovës.

Por, duhet pasur guximin për të biseduar me qytetarët e Kosovës, me të gjitha komunitetet. Besoj se kjo do të kishte efekte pozitive.

Mendoj që qëndrimi ndaj Beogradit do të duhej të ishte krejtësisht tjetër. Po - për fqinjësi si me të gjitha vendet, po - për normalizim të raporteve ndërfqinjësore dhe regjionale, por jo - për çfarëdo përpjekjeje për ndërhyrje në punë të brendshme të Kosovës.

RADIO EVROPA E LIRË
Sa konsideroni atëherë se mund të bisedohet me Beogradin për çështjen e getoizimit, siç thatë edhe ju, që po akceptohet nga serbët si mundësi për separatizëm?

HYDAJET HYSENI
Bashkësia ndërkombëtare dhe forcat demokratike në Serbi, po ashtu edhe përfaqësuesit e institucioneve të Kosovës, do të duhej të bënin çmos për ta parandaluar një lojë të tillë. Nëse dallohet ajo që është interes i serbëve të Kosovës dhe i synimeve të Beogradit, atëherë mund edhe të shtrohet çështja pastaj edhe në baza parimore, edhe me Beogradin, edhe me secilin që është i interesuar.

Të përcaktohet parimi për zgjidhjen e çështjeve eventuale kontestuese. Beogradi do të duhej të zgjidhte, nëse do respektimin e asaj që tashmë është edhe një konsensus i një pjese të mirë të bashkësisë ndërkombëtare, madje mund të thuhet edhe më shumë se kaq, për moslëshimin e kufijve të Kosovës, do të thotë status-quo-ja sa i përket kufijve të Kosovës, atëherë do të duhej ta respektonte këtë.

Nëse Beogradi insiston në parim tjetër, parimin etnik për zgjidhjen në raportet serbo-shqiptare, atëherë do të duhej të llogariste se si reflektohet kjo në pjesët e banuara me shqiptarë jashtë Kosovës, e që janë problem ekuivalent me problemin e disa komunave me shumicë serbe në Kosovë.

Të dyja nuk shkojnë, ose njëri parim, ose parimi tjetër. Parimi eventual etnik nënkupton edhe zgjidhje adekuate për problemin e Preshevës, Bujanocit, Medvegjës dhe për probleme të ngjashme në regjion.

Përgjegjësinë për pasojat eventuale të hapjes së një alternative të tillë duhet ta marrin ata që insistojnë në parime të tilla dhe ata që i tolerojnë ato. Shqiptarët nuk kanë arsye për t’iu frikësuar cilësdo zgjidhje parimore.

Atë që populli i Kosovës, shqiptari i Kosovës e ka bërë në vitet ’90, me pajtimin e gjaqeve midis tyre, atë që nuk mund ta bënte asnjë regjim, mijëra familje të pajtohen për një fushatë, populli i Kosovës mund ta bëjë edhe me fqinjët e tij, me kushtin që Kosova të pranohet ashtu siç është, si e lirë, e pavarur, demokratike, si vend që u takon të gjithëve që jetojnë në Kosovë, edhe si qytetarë, edhe si komunitete, edhe si perspektivë e të gjithëve që jetojnë dhe duan të jetojnë në Kosovë.

1. Një gjë është më se evidente që në ditët e para të krijimit të shtetit të Kosovës: funksionimi i këtij shteti në tërë territorin e tij do të jetë thembra e Akilit për stabilitetin dhe funksionalitetin e tij. Por për çdo vështrues të vëmendshëm të situatës politike kjo edhe nuk do të duhej të ishte befasi. Befasi kjo situatë si duket po shkakton vetëm tek rryma që e dominon sot skenën politike shqiptare në Kosovë. Në të vërtetë, mosfunksionalitetin dhe destabilizimin e vazhdueshëm ky shtet e ka të rrënjosur nga vetë “marrëveshja” që e ka krijuar, përkatësisht në atë që në opinion njihet si Pakoja e Ahtisaarit. Dhe për ta vështirësuar këtë situatë edhe më tej është kujdesur qeveria serbe dhe përfaqësuesit kryesorë politikë të serbëve të Kosovës, të cilët jo vetëm që nuk e pranojnë pavarësinë e Kosovës, jo vetëm që nuk i njohin institucionet e Kosovës, por për momentin, për ta ngritur ende pazarin, ata nuk e pranojnë asnjë pjesë të Pakos së Ahtisaarit. Në të vërtetë, Pakoja e Ahtisaarit dhe situata e krijuar pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës e ka shndërruar problemin shqiptaro-serb në një konflikt të brendshëm të nxehtë, të vazhdueshëm për Kosovën, me efekte të përhershme destabilizuese për të dhe e ka lënë të ngrirë konfliktin Kosovë-Serbi, sepse kjo e fundit vazhdon të ketë pretendime ndaj tërë territorit të Kosovës. Në këtë funksion, për ta mbajtur këtë konflikt të gjallë, ajo do të vazhdojë ta shfrytëzojë veriun e Kosovës dhe enklavat serbe në brendësi të Kosovës.
2. Sidoqoftë, serbët e Kosovës nuk janë problemi i vetëm, nuk janë burimi i vetëm i konfliktit të ngrirë Kosovë-Serbi, por janë dhe do të jenë edhe shqiptarët e Luginës së Preshevës të mbetur nën juridiksionin serb. Pra, dy janë faktorët që këtë konflikt nuk e kanë shuar dhe e lënë të hapur. E para është veriu i Kosovës dhe e dyta është Lugina e Preshevës. Pakoja e Ahtisaarit, me tërë mekanizmat që po i ngre, nuk do ta zgjidhë këtë problem, përkundrazi do ta lë të ziejë nga brenda, me rreziqe të mëdha për paqen, për raportet në mes të popujve dhe për demokracinë në Ballkan. Një ndër rreziqet kryesore është përpjekja për ta shmangur vendosjen e paraleles në mes të veriut të Kosovës dhe Luginës së Preshevës. Vetëm duke e bërë krahasimin e tyre mund të vendosen bazat për zgjidhjen përfundimtare të kësaj situate të nderë. Si rezultat i trajtimit me të njëjtin kut, shpejt do të kuptohej se i vetmi parim i drejtë që i zgjidh raportet në mes të Kosovës dhe Serbisë dhe i shtendos marrëdhëniet në mes të dy popujve (gjithsesi të lodhur dhe të manipuluar me këto çështje të pazgjidhura) është zbatimi i parimit të vetëvendosjes së popujve deri në shkëputje si për serbët në veriun e Kosovës, ashtu edhe për shqiptarët në Luginën e Preshevës. Dhe për të gjithë pjesët e të dy popujve që nuk do ta kishin të drejtën e vetëvendosjes për shkak të shkëputjes territoriale me kombin e vet dhe të të qenit pakicë aty ku jetojnë (serbët e Kosovës qendrore p.sh.), do të duhej të zbatoheshin standardet më të larta për të drejtat e pakicave. Në këtë rast, me një marrëveshje për zgjidhjen e këtyre problemeve do të eliminohej edhe rreziku, shpeshherë i paralajmëruar, i shkëmbimit të popullatave, që do të mbeteshin brenda kufijve të Kosovës, respektivisht Serbisë si pakica, sepse në natyrën e saj ky akt do të ishte jo vetëm johuman por dhe i panevojshëm në kushtet kur të dy shtetet (dhe popujt) do të merreshin vesh për zgjidhjen e problemeve kryesore që do të ishte burim i shtendosjes së marrëdhënieve të tyre dhe fillim i një ere të re e normale në marrëdhëniet e tyre.

3. Natyrisht, vetëm duke i përdorur mekanizmin e krahasimit, politika jonë do të duhej t’i përgjigjej edhe paralajmërimit për mbajtjen e zgjedhjeve serbe në Kosovë. Së pari, për të marrë pjesë serbët në zgjedhjet e përgjithshme në Serbi, përmes parimit të dyshtetësisë, do të ishte dashur të kërkohej që ata të pranonin shtetësinë e Kosovës dhe njëkohësisht shteti serb ta pranonte shtetin e Kosovës. Sa për krahasim, kroatët e Bosnjës dhe Hercegovinës marrin pjesë në zgjedhjet parlamentare të Kroacisë dhe i kanë përfaqësuesit e vet atje, sepse këtë ua mundëson kushtetuta kroate. Por njëkohësisht ata e njohin shtetin e Bosnjë dhe Hercegovinës, marrin pjesë në të gjitha institucionet e saj, lokale dhe qendrore, shteti kroat natyrisht që e njeh Bosnjë dhe Hercegovinën si shtet të pavarur, dhe mbi të gjitha, vetë kjo pjesëmarrje e kroatëve të Bosnjë dhe Hercegovinës në zgjedhjet kroate bëhet edhe me miratimin e Sarajevës zyrtare. Së dyti, do të duhej kërkuar që edhe shqiptarët e Preshevës, Bujanocit, Medvegjës, por pse jo edhe ata të Beogradit dhe kudo që jetojnë e punojnë shqiptarët në Serbi si qytetarë të shtetit serb, të kenë të drejtën ta marrin shtetësinë e Kosovës dhe të marrin pjesë në zgjedhjet parlamentare në Kosovë. Sa i përket mbajtjes së zgjedhjeve lokale serbe në Kosovë, ato kanë karakter më të komplikuar, sepse drejtpërdrejt e cenojnë sovranitetin e shtetit të ri dhe të brishtë. Ndonëse tendencë e UNMIK-ut dhe të bashkësisë ndërkombëtare është që ato të mos mbahen të njëjtën ditë me ato që do të mbahen në Serbi, por të gjendet një kompromis, ku këto zgjedhje do të mbaheshin më vonë me bekimin e UNMIK-ut, në mënyrë që në një formë ose tjetrën, këto institucione të dala nga këto zgjedhje t’i përgjigjeshin edhe UNMIK-ut sipas Rezolutës 1244. Sidoqoftë, nëse këto zgjedhje mbahen, do të duhej kërkuar trajtim i njëjtë edhe për shqiptarët në Luginë të Preshevës. Përfaqësuesit e shqiptarëve në Luginë do të duhej bojkotuar zgjedhjet si lokale, ashtu edhe parlamentare në Serbi dhe njëkohësisht t’i bënin presion bashkësisë ndërkombëtare dhe shtetit serb, ashtu që zgjedhjet lokale që ata do t’i mbanin ndërkohë të ishin pjesë e sistemit politik dhe juridik të Kosovës, ose së paku këto komuna ta fitonin të njëjtën shkallë të decentralizimit dhe lidhjeve me Kosovën që serbëve të veriut të Kosovës iu lejohet me Pakon e Ahtisaarit. Sa do që tërë këto që u thanë duhet të jenë pjesë e një loje dhe presioni politik që duhet ta bëjnë edhe shqiptarët që t’i bëjnë të krahasueshme këto dy probleme, zgjidhja e vetme e drejtë është ajo që u theksua më lart: zbatimi i parimit të vetëvendosjes deri në shkëputje si për serbët në veri, ashtu edhe për shqiptarët në Luginë.