Kush ka qenë Enver Hoxha?

“ Ja kush do të jete demokracia jone”
Marre nga vendimi i byros politike,tetor 1989
Sistemi yne ka kapitulluar perballe atij Kapitalist ,ndaj jemi te detyruar te ndryshojme strategji u tha Ramiz Alija te pranishmeve.
Kjo strategji do te synoj ne dy drejtime:
- Ne respektimin e te drejtave te njeriut
- Ne krijimin e pluralizmit politik.
Te drejtat e njeriut jane diqka mbrenda nesh dhe mund te abuzohet me to deri diku ,por pluralizmi do te behet se sben.
Do nxisim te krijohen parti sa te duan: te majta, te djathta,te qendres por gjithsesi keto parti duhet te kontrollohen e te drejtohen nga ne, programet e themelimit te tyre do ti formulojme ne .
Ne krye te tyre duhet te nxirren njerez qe te perkrahin strategjin tone.Partija qe do te marr pushtetin do te shaj Komunizmin ne themel e ne qati ,ne ne ket menyre do te fitojme simpatinë e Perendimit dhe te disidences anti-komuniste.
Ata qe jane ne burgje ,te denuarit dhe te persekutuarit politik do te thone per ne “dhe këta e urrejn Komunizmin” do te afrohen e do te na perkrahin .Ne na intereson karta morale e tyre , do tu afrojme dhe do tu japim pune te parëndesishme ,por kurr nuk do ti lejojme te marrin Pushtetin,sepse ata po te marrin fuqine ,fillojn hakmarrjen,neve behemi hyzmeqaret e tyre.
Ne zbatimin e te drejtave te njeriut ,duhet qe tu japim dhe kompenzim ne para te burgosurve e ti kompletojme me komoditet banimi.Të sekuestruarve dhe te persekutuarve do tu japim nga nje leter ne dore ,qe ju njihet prona ,por asnjeher nuk do ju japim pronen.
Ne forma te ndryshme do ti ngatrrojme njeri me tjetrin ,te kalojne ne Gjykate ku do te zbatohet rrotacioni nga Gjykata e shkalles pare ne te dyten, dhe per difekte teknike kthimi per rigjykim ne shkallen e pare .
Ata jane te moshuar dhe fuqi nuk kane.Duhet te kemi kujdes nga femijet e tyre ,te cileve duke ju dhene nga nje pasaporte dhe me pak presion i largojme jashte.Ata qe do te pretendojne dhe do te kembengulin do ti lendojme. Pasurine e tere na perket ne ,sepse ne e beme.
Materijalin qe me dergoj Gorbaqovi,kam dy vjet qe e studjoj dhe ata kane hequr shume perpara ,per kete jeni ne dieni.
Neve kemi kuadro sa per shtate Komitete Qendrore dhe te mos kemi frike .Ne kemi studimin dhe platformen gadi per zbatim, do te kete shume intelektuale qe do kundershtojne ,atyre nuk do tu japim pune .
Nje shqetesim munde te krijojne intelektualet pensionist,atyre do tu ofrojme krijimin e Shoqates se veteraneve te luftes dhe te punes ,do tu japim nje pension dhe do u mbajme ison.
Kosova është ne pragun e shpalljes se kushtetutes ,le te bejne si te duan ,ne kemi platformen tone .
Qdo gje e kemi programuar ,strategjine e kemi te gjithe te qarte dhe kemi caktuar rruget per qellimin e misionit tone .
Nëne nje propagande ekstreme kunder Komunizmit dhe me disa ndeshkime te vogla te nomenklatures se larte komuniste ,ne komunistet reformator do te zbatojme strategjine tone ne ekonomi,qe kapitalistet dhe pronaret e ardhshem ne nje vend ish socialist te jemi ne ,njerzit tane .
Me kete strategji brenda dy a tre Legjistraturave do te kemi ish klasen Komuniste “ne klase Kapitaliste”


Letra e Ramiz Alise.

tom sojer shkruajti:

[/b]

.

Te shtoj edhe une nje fakt atehere?

Kam jetuar nje pjese te mire te asaj kohe dhe po te them se fryma shoqerore ne mes njerezish, fryma e dashurise dhe ndihmes mes njerezish, jeta e lire, liria, te qenit i sigurte ne cdo cep te Shqiperise, qe habiste te gjithe boten "e kulturuar demokratike", arti dhe kultura e shkollimi, mundesia qe u jepej te pamundurve, shendeti etj etj qe t'i kane numeruar djemte e vajzat ... e bejne Enver Hoxhen titan te mendimit dhe veprimit. Kishte lufte klasash atehere sic ka edhe sot. Me ligjin mos u kruaj.

Meqe e paske jetuar,a eshte e vertete qe buka e grurit i mohohej 70% te popullsise?
A eshte e vertete qe bursat e shtetit i jepeshin vetem nxenesve me biografi te paster,kurse atyre me "njolla" ne biografi i mohohej,edhe pse ishin adoleshente dhe nuk kishin asnje faj?
A eshte e vertete se degen e fakultetit nuk e zgjidhte studenti,por varej ne komitet te partise se poshter çfare dege te binte,duke mos marre parasysh prirjet e nxenesit?
_________
"Me ligjin mos u kruaj"
_________
Tani qe ai ligj nuk eshte me ne fuqi a mund te them,shyqyr qe u shporr ai maskara.
Apo sigurimi eshte akoma i fshehte se nuk jane hapur dosjet.

Martina shkruajti:

zeriatdheut shkruajti:

Un te thashe lexoje mos u habit nga realiteti kan ik kohna te qubrilloviqeve e te sinan hasaneve qe i ndaloni rinine shqiptare te lexoje realitetin
Pra e nderuara MARTINA degjova se e tha edhe vet nuk e me mendjen mire por une te kisha keshillue qe eshte nje spitalen ne SHTIMJE KOSOVE per te semuar si ti dhe ishte nje vend i lire po deshe te ndimoje

po aty me qe qenka spitali bené mir qe te shkosh more djal e' te vizitohesh !! por kujdes se ti dukesh me té meta mendore e'mos te"t mbajn aty e' pastaj kush na e'tregon historin ton neve , apo kush na e'lavdron neve LAVERIN !!! se uné as nuk e'di se nga i bie kosoko , se veç emrin ja' kam degjuar dhe e'di qe jan shqipetar .

Perbes eshte turp per ty tia thuash keto fjale Zerit te Atdheut, jo per faktin se ai eshte me i madhe se ty po per faktin se ai te solli fakte ndersa faktet e tua mbeten ne shprehjet.. se e ndalin ne spital, perbes huhet te te vije turp kur e ndegjon veten ne shprehjet qe perdore, e sidomos kur shprehje te tilla perdore nje femer trefgon arrogancen te pashoq te saj. une e di ku deshiron te dalesh me shprehjen nuk e di ku i bie Kosova po ne daq ti ta tregoj une nje mesele qe ja ka bere nje profesor keshtu si ti. Pastaj se dola jashte asaj qe desha te them, ti nuk ke kapacitet me e fy ne menyre te tille nje luftare te lirise, po shihet se nuk je mesuar te respektosh vlera, duke e treguar faktin me shprehje nga me te poshtrat.

Po ate buken e misrit sot po e kerkojme ta hame me nje cike djath apo kos apo dhalle apo ... Beso.

Studimet ishin te planifikuara per rajone dhe perspektiva zhvillimi. Mbaroje dhe e kishe vendin e punes te garantuar.

Mire Beso, atehere:

1. Mohohej buka e grurit per nje pjese te popullsise qe, ne fund te fundit, nuk ishte se nuk e njihte buken e misrit. (Po deri kur ishte kjo?)
2. Mohohej edhe te beje llapa llapa (te shkelje ligjin)
3. Mohohej edhe te sabotoje pronen e perbashket.
4. Mohohej edhe te vidhej, grabitej, vrisje, plackisje
5. Mohohej edhe tentativa per permbysje pushteti.
6. Mohohej edhe ushtrimi i prostitucionit
7. Mohohej edhe sjellja, shitja dhe perdorimi i droges.
8. Mohohej qe te mos shkoje ne shkolle (i detyruar - cfare maskarenjsh - te vesh me zor ne shkolle)
9. Mohohej qe te ishe parazit e te mos punoje ("pisat e partise" c'pune kishin ata me mua?)
10. Mohohej te ishe injorant, batakci, aventurire, mashtrues ... (o zot, o zot ... cfare "diktature"!

etj etj

Konkluzioni:

"I poshtri, diktatori Enver Hoxha, te detyronte, me pa te drejte, te ishe i mire, i sjellshem, i kulturuar, patriot, i shkolluar, i ndershem, shoqeror, te respektoje ligjet, ta doje atdheun dhe partine qe te udhehiqte sepse te kishte nxjerre ne drite."

Kjo ishte "poshtersi" e Enver Hoxhes.

Tani Beso i ke te gjitha mundesite te behesh i tille, apo jo. Pse qahesh o njeri? Duhet te jesh i/e lumtur ti dhe Martina qe ja arritet kesaj dite "fatlume".

Mos ja qani hallin kaloresit se i varen kembet.

Martina shkruajti:

Ju qe keni shkruani pro Enver Hoxhes me siguri paskeni harruar vuajtet tuaja per buke goje,paskeni harruar izolimin dhjetera vjeqar te Shqiperise per cka ishte dhe mbeti vendi me i prapambetur ne Europe dhe njeri nder vendet me te varfera ne Bote,paskeni harruar qe keni lare enet me sapun duarsh etj etj.
Faji juaj i tashem eshte se nuk dini shumica nga ju te i pershtateni kohes me te mire per ju sepse jeni mesuar te jetoni nen pranga dhe shume pak ia dini vleren lirise!
Vertete çudi!!!



Nuk besoj se Enveri kishte shume fuqi diplomatike dhe ushtarake te ndihmonte Kosovaret per tu shkeputur prej Serbit, por per turp te dheut ai ju tradhtoi dhe vuri partizanet kunder Kosovareve :

Se pari per gjithqka kan munde me hjek populli veq per bukene gojes jo, gjithqka ka mujt mi mungu popullit veq puna jo, gjithqka ka mund mi mungo popullit veq arsimi jo, gjithqka ka mund mi mungu popullit veq dija(literatura) jo, gjithqka ka mund mi mungu popullit veq siguria jo. Sa per kete frazen qe e the ktheu partizanet kunder kosovareve, hajde thuaja gjyshit tim keto fjale e pastaj aj te tregon, edhe pse si ka metur gje ne koke shkaku i moshes, perveq do fragmente nga lufta qe i kallxon shpesh.

dhe ateher se paku nuk permbusheshin 90 % te nevojave te popullit me miser nga serbia, siq po ndodh tash me kete salen tend

Besimi 78, tash pergjigjen po ta kthej

Shkon Enveri dhe visiton mesen e Bajram Currit, pra vajzen e vajzes se Bajram Currit, dhe si ishte i dashur e i embel xhahi fillon e e pyet si po kalon dhe nje qast e pyet pa dyshim se si po i shkojne studimet. Ajo ngushtohet dhe e sheh xhaxhi qe u vu ne siklet. E kerkon tia tregoj problemin dhe ajo i thote se baben e kam pasur bashkepuntore dhe me eshte mohuar e drejta e studimeve, atehere xhaxhi nxehet dhe thote pse ai biri i botes kushedi qka bere te vuj vajza keshtu dhe i kerkon asaj te konkuroj per te fituar burse dhe ajo fiton bursen dhe i njihet e drejta e studimit.

Gjyshi im deshmon para historise

Ishim permbi Mitrovice pasi kishim zhvilluar ca luftime, edhe pse gjermanet ishin zbrapsur kogja mire. Atehere, na erdhi lajmi se Shaban Poluzha eshte rrethuar ne kullen e tij. Komandanti i Brigades vendosi menjehere te ktheheshim te shkonim dhe tui dilnim ne ndihme Shaban Poluzhes(Behet fjale per brigaden e 5t sulmuse). Por ku mberritem atje, luftimet veq kishin perunduar, dhe forcat serbe ishin terhequr.

Se di ku i bjen Kosova?

Pasi erdhe Pluralizmi e u hapen kufijte, nje profesor nga Tirana shkon ne Oher, per te mbajtur nje ligjerat. Populli kurreshtare shkon i teri per ta ndegjuar, ateher ai fillon e flet zi e terr per enverin sa populli fillon te quditet dhe ta shikon me mosbesim, i cili do vuloset pas pak. Ne nje moment profesori i "nderuar" thote ate qe sdo duhej ta kishte thene kurre: Ne kohen e Enverit ne se kemi ditur as ku eshte Kosova. Ne ate momente njeri nga te pranishmit kerkon fjalen dhe ia kthen: Si spo e dishit ku eshte Kosova more profesor, kur ne 76-en me keni mbajtur ligjerat ne Universitetin e Prishtines. Gjithe njerezit sa ishin qohen dhe fillojn dalin ngadal, duke e lene "profesorin" me gishta ne goje.

Ago Muji shkruajti:

Besimi 78, tash pergjigjen po ta kthej

Shkon Enveri dhe visiton mesen e Bajram Currit, pra vajzen e vajzes se Bajram Currit, dhe si ishte i dashur e i embel xhahi fillon e e pyet si po kalon dhe nje qast e pyet pa dyshim se si po i shkojne studimet. Ajo ngushtohet dhe e sheh xhaxhi qe u vu ne siklet. E kerkon tia tregoj problemin dhe ajo i thote se baben e kam pasur bashkepuntore dhe me eshte mohuar e drejta e studimeve, atehere xhaxhi nxehet dhe thote pse ai biri i botes kushedi qka bere te vuj vajza keshtu dhe i kerkon asaj te konkuroj per te fituar burse dhe ajo fiton bursen dhe i njihet e drejta e studimit.

D.M.TH. erdhe tek fjala ime se i mohohej e drejta e studimit nxenesve qe nuk kishin biografi te paster.
Po ata te tjere qe nuk ishin nipa e mbesa te Bajram Currit ,Ismail Qemalit apo te ndonje tjetri,si t'ja benin per me taku xhaxhin,se ne xhaxhin e shifshim vetem ne televizor.
Me bone me qesh o Ago Muji,ne te tjeret ishim nipa te zakonshem,jo te jashtzakonshem,rrjedhim nga familje normale.E po te na hiqej e drejta s'kishim ku ta kerkonim.
Xhaxhi ishte perendi dhe jetonte ne olimpin e zotave,ndersa ne ne boten e te zakonsheve.

Xhaxhi ishte udheheqesi ideal, dhe po te mos ishte ky xhaxhi, jo vetem ata me biografi te "papaster", por edhe femijet e familjeve te thjeshta e te ndershme nuk do kishin mundesine te shkolloheshin, edhe ti me bere te qesh, sidomos me frazen e fundit, se ai qe po qendron ne olimpin e "zotave" tashe eshte kryeministri jone i dashur Sali Berisha.

Sofra shkruajti:

Nejse a ishte kriminel apo nuk ishte kriminel Enver Hoxha ajo i mbetet historisë që të mirret me te.
Martina ne vuajtëm edhe para se të vinte Enver Hoxha në pushtet, edhe në kohën sa ishte Enver Hoxha në pushtet, por po vuajm edhe sot është fjala për Kosovën Martina.
Por me një dallim nga këto tri sistemet që i përmenda më lartë Martina, por ne jashtë Shqipërisë (në Kosovë) ndiheshmi shumë të lumtur sepse na hapi syt koha e Enver Hoxhës sa i përket arsimit, na udhëzoi koha e Enverit se si duhet të përballemi me pushtuesin, ishte koha e Enver Hoxhës që bërë më së shumti për Kosovën.

Sa i përket Kosovës që ti thua se Enver Hoxha ra në ujdi me Titon që mos ta kërkonte Enveri Kosovën e ke gabim Martina, përse e ke gabim.

Sepse Tito pat lëshuar kushtrimin anemban për popujt që ishin në Jugosllavi, që secili popull i cili do të bashkohet rreth ides Komuniste përball fashizmit, pas çlirimit të Jugosllavisë do t'i fitojnë të drejtat deri në shkëputje nga Jugosllavi. Enver Hoxha ka ra në ujdi me Titon, por që Kosova të cilën ia ndan dhunshëm Shqipërisë t'i kthehet asaj, edhe Tito ra në ujdi për këtë qështje Martina, vetëm se tha do ta bisedojm pas Çlirimit nga fashizmi të dy vendet, prandaj edhe Enver Hoxha shkoi në Beograd dy apo tri here pas çlirimit për t'ja kërkuar Kosovën Titos, por ishin të kota bisedat të cilat bëheshin me lajka nga pala Jugosllave, nga të cilat lajka Enver Hoxha kthehet në Tiranë për të mos shkuar më asnjë here në Beograd.

Kështu që akuza e cila i bëhet Enver Hoxhës për shitje të Kosovës është vetëm një gënjeshtër të cilën e kanë lëshuar Sali Berisha.

Tash mos të bëjë vetëm unë pyetje martina sepse nuk është debat i drejtë.

Megjithëatë po ta bëjë edhe një pyetje;

Përse thoni se PKSH e ka themeluar kreu nga Beogradi si Milladin etj etj.... a i beson edhe kësaj shpifjeje Martina si shumë të tjerë ?

oo vella i dashur mos e' keqkuptoni historin toné se ne si popull kemi shum histori te hidhura ,, ku ato i din edhe ti vet ,por po ta marresh né pikpamje themelore dhe té gjykosh tamam drejt enver hoxhs nuk i mbetet
as gjé tjeter veç nje gjakpirs i popullit té tij , edhe nje kriminel
qe nuk meriton sot as"qé ti permendet emri aspak , ne kete shekull

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! pastaj ...... se ika

Do duhej ta shikoje ti o martina Kristo Frasherin ne emisionin Opinion te blendi fevziut, dhe te kuptosh se qeshte vleresimi i drejte.

Ago Muji shkruajti:

Do duhej ta shikoje ti o martina Kristo Frasherin ne emisionin Opinion te blendi fevziut, dhe te kuptosh se qeshte vleresimi i drejte.

Kristo Frasheri ne mos gaboj e ndau figuren e Enverit ne tre pjese apo jo.
Nuk i kuptoke mire gjerat,rishikoje dhe nje here.
Profesori dhe historiani i nderuar lavderoi Enverin e paraluftes dhe gjate luftes,por shprehu mendimin negativ per Enverin se pushteti e shperfytyron njeriun,e tjeterson.
Profesori ndriti figuren e Ahmet Zogut dhe Mit'hat Bej Frasherit,uli poshte figuren e Mehdi Frasherit vellain e Mit'hatit.
Si u pergjigj Ago Muji profesori kur Blendi i thote,si i shpetuat regjimit komunist,kur te gjithe pjesmarresit ne themelimin e PKSH u asgjesuan nje nga nje,perveç Pilo Peristerit.
Profesori tha fale 250 lekeshit.
C'eshte ky 250 lekesh? Po aq kushtonte nje dry atehere dhe ja vura gojes tha me ironi profesori.
Nder te tjera shtoi se Enveri ju permbajt me perpikmeri udhezimeve te Miladinit,se Partia ka nevoje gjithmone per pastrim te brendshem dhe atehere kur s'eshte nevoja.
Ago Muji ti ke veshtiresi ne kuptimin e te folurit.Ke shume nevoje ta ndigjosh dhe rindigjosh intervisten e historianit dhe profesorit te nderuar.

Me vjen mire qe e paske pare, besimi78, mirepo kur ai e vleresoi pozitivsht enverin ne fund ne qofse e ke percjellur, pra e vuri ne kanar, i doli pozitiv per kontributin gjate luftes dhe sidomos se si e mbrojti Shqiperine ne Konferencen e Parisit, qe i biee... ah po ne pjese e 3 sipas ndarjes se profesorit, dhe ne mos me paq lene kujtesa kur e vuri mit'hat frasherin ne kanar i doli negativ mos gabohem.

Une skam kurrfar nevoje ta ndegjoj serish por si duket ti po ke qef ta interpretosh sipas qefi tend. Po ta vini Enverin ne ate matesen si u del i mire a i keq(pyetja e perafert e B.F)? I mire padyshim(Pergjigja e Kristo Frasherit) dhe me pas i fillon e i tregon meritat ne mbrojtjen e Shqiperise ne Konferencen e Parisit,

Intervista e Prof. Kristo Frasherit ne Opinion.

Historiani i shquar flet në një intervistë të gjatë në emisionin “Opinion +”, në Tv “Klan”

Ju jeni nga fshati Frashër i Përmetit, një fshat i famshëm. Përse familja juaj ishte vendosur në Stamboll?
“Fshati Frashër është një fshat malor, është nja 1100 metra mbi nivelin e detit. Një fshat me gurishte me zhurë, rreth e rrotull ka pyje, është një kështjellë brenda kështjellës, që quhet Dangëlli dhe kishte sigurinë më shumë sesa ekonominë. Prandaj banorët e Frashërit dilnin në kurbet ose në shërbime të ndryshme. Të krishterët e Frashërit ndiqnin kurbetin e shkonin drejt Stambollit. Por, familjet nuk i tërhiqnin. Po kjo që është më interesante, është se dhe ata bejlerë, Frashëri kishte shumë bejlerë, nuk i kishin familjet, kishte pinjollë frashërllinj që ishin bërë Kryeministër, Halil Bej Bibaj ishte bërë Kryeministër i Perandorisë Otomane, ishin bërë vezirë, ishin bërë gjeneralë, ishin bërë marshallë dhe familjen e mbanin aty, e aty e kalonin pleqërinë. Është shumë interesante. Më kanë thënë mua ata pleqtë e mi, më të sigurt ishin aty sesa në Stamboll”.

Për çfarë arsye?
“Se në Stamboll dilnin edhe rrëmbenin, e dashje pa dashje humbnin të gjitha. Kurse aty, bënin ç’bënin ata, kur e shikonin punën që nuk lëviz, e pastaj ktheheshin të kalonin pleqërinë në Frashër”.

Ju thatë që frashërllinjtë nuk i merrnin familjet me vete, i linin në Frashër, ndërkohë që ju vetë keni lindur në Stamboll...
“Gjyshi im bëri përjashtim. Meqenëse në familjen tonë u shtua numri i pjesëtarëve dhe ishin tre breza pa u ndarë, e tërhoqi familjen në Stamboll. Djalin ai e ka marrë në vitin 1902, e ka tërhequr dhe e dërgoi në shkollë. I lindi dëshira për ta dërguar në shkollë, pasi mbaroi shkollën fillore iku në Stamboll. Bëri edhe një pjesë të fakultetit. Kurse ata nipat e tij dhe kushërinjtë e tij mbeten në Frashër”.

Jeni kthyer në Tiranë në moshën 7-vjeçare, në vitin 1927. Përse u kthyet në Tiranë?
“U kthyem në Tiranë, ishte koha kur, ndryshe nga sot që iknim nga Shqipëria, ishte koha kur ktheheshin në Shqipëri për dy arsye. E para, shqiptarët në Stamboll nga ndryshimet që bëri Ismail Qemali, Stambolli pësoi një goditje ekonomike të madhe, gjë që u vendos në Konkara. Ushtrinë e sulltanit e shpërbënë. Në Shqipëri erdhën gjithë ata oficerë, gjithë ata oficerë dhe me grada të larta dhe të ulëta, edhe këta banorët e krishterë që kishin nga ndonjë dyqan atje sepse u vranë, tregtia binte. Por, edhe politika fiskale që bënte Ismail Qemali i rëndonte këta, për t’i detyruar t’i heqin iu qep dhe i vendoste taksa të rënda. Po bëhej ndonjëherë sepse ishte i pleksur në lëvizjet kombëtare, ishte Fan Noli etj. Kur erdhi Revolucioni i Qershorit u kthyem ne, pastaj zuri punë, në kohën e Fan Nolit, u përmbys edhe qeveria tjetër. Kjo është arsye e kthimit tonë në Shqipëri. U detyruan të ktheheshin edhe nga Amerika, nga kriza botërore që shpërtheu në 1929, u kthyen edhe nga Franca, ishte periudha e kundërt e kësaj që ndodhi më pas”.

Si ishte Tirana në vitin 1927? Ju vinit nga një qytet shumë i madh si Stambolli.
“Tirana më ka bërë jashtëzakonisht shumë përshtypje. Mbaj mend, në Tiranë kemi ardhur natën, nuk e pamë, pamë ca fenerë dhe rrinim në një si hotel që quhej atëherë, ku është Muzeu Historik Kombëtar. Kur dolëm në mëngjes për të parë Tiranën, atëherë fillova të më kapte një mërzitje, se sapo dola nga hoteli ishte pellgu dhe m’u lagën këmbët. Ishte Tirana një qytet me 25 mijë banorë sa ka sot një lagje. Por, ishte një qytet që na hyri në zemër, sepse ishte qytet i dashur, me njerëz të mirë, ishte një qytet me blerim të mirë. Tirana ishte një qytet shumë i bleruar, kishte oborre të mëdha të mbuluara me pemë”.

Ishte realisht një qytet apo ishte më shumë një fshat i madh?
“Ishte qytet. Edhe më vonë që u mora me historinë e Tiranës e shoh qytet që në fillim të shekullit 19-të. Tirana kishte vetëm periferi, ca familje që merreshin me bujqësi. Ishte qytet mikroborgjez”.

Kur filloi Tirana të shndërrohej në një qytet relativisht modern?
“Tirana filloi të shndërrohet në qytet që nga fillimet e vitit 1930, kur me kreditë që mori qeveria e Zogut nga Italia, filloi ndërtimi i bulevardit të madh, i ministrive, i disa ndërtesave publike, i disa kazermave, i ndonjë shkolle. Pastaj edhe ajo borgjezia që filloi të fitonte filluan të ndërtonin shtëpi të bukura. Pastaj Tirana u planifikua të bëhej e re në 1927 me një plan-projekt që afroi Parlamenti. Gjithë tokat që ishin pronë e Esat Pashë Toptanit ishin konfiskuar në vitin 1921 e 1922 edhe iu ndanë tregtarëve e zyrtarëve. Pjesa më e madhe mori një sipërfaqe 800 metra katrorësh dhe pastaj ishte ideja që të shpërngulej Tirana e re, Tirana moderne dhe jo të mbetej si Tiranë e vjetër. Ishte një projekt që nuk u realizua tamam, sepse Tirana e re u bë me ndërtesa, nuk u bë me dyqane, me fabrika. Kështu që, Tirana e re mbeti një Tiranë vilash”.

Ju keni qenë ende fëmijë e më pas adoleshent, si e mbani mend Ahmet Zogun?
“Ahmet Zogun, një vit pasi erdhëm ne, ai u bë Mbret, u shpall monarki. Unë isha atëherë në klasën e dytë fillore. Ne na morën si nxënës të veshur me një këmishë të kuqe dhe me brekushe të zeza të shkurtra dhe na vunë në rresht që të duartrokisnim delegatët. Aty erdhi edhe Zogu në Parlament. Përshtypjen më të madhe e kam pasur kur u bë edhe ceremonia disa muaj më vonë e monarkisë në Tiranën e re. Atëherë u bë e pamasë, veshur me një veshje, që na u duk sikur ishte me pupla. Pastaj Zogun më vonë patëm rast ta shikonim ditën më të papritur në rrugë. Zogu dilte nganjëherë jashtë pallatit dhe bënte nga një shëtitje, ishte shumë interesante. Një herë vajtëm në ekskursion në Petrelë, kur shikojmë po vinte Zogu. Edhe ne që thoshim është Zogu apo nuk është ai. Ai bënte ndonjëherë dalje të tilla, të paplanifikuara sigurisht”.

Ju e keni jetuar vetë në atë kohë dhe më pas keni qenë dhe jeni një nga historianët më të mirë në vend. Si e gjykoni Zogun si personazh politik dhe kohën që ai drejtoi?
“Kur ishim studentë, ne Zogun nuk e donim. Pastaj erdhën kohërat, edhe erdhën ndryshimet e tjera, pjekuria e studimi dhe Zogu doli si një figurë shumë interesante. Akoma ka sot njerëz që thonë se Zogu e shiti Shqipërinë tek Italia. Nuk e shiti Zogu Shqipërinë, e shiti situata. Zogu kishte planifikuar të futej në Itali. Që në vitin 1922, ne kemi një marrëveshje, akte ndërkombëtare, që Shqipëria do të hyjë nën sqetullën e Italisë. Zogu u fut nën sqetullën e Italisë, por u fut në një mënyrë totale, nuk diti të mbajë një farë distance. E dyta, Zogu qëlloi në një periudhë shumë kritike, ishte krizë botërore. Ishin në dorë të Italisë, i kërkuan të tjera kredi dhe nuk i jepnin, mbetën nëpunësit 7 muaj pa rrogë se nuk kishte para. Pastaj u detyrua të paguante këto. Zogu u përul totalisht dhe nuk diti të mbaj distancë. Ai jepte votën pro Italisë edhe kur të tjerët ishin kundër saj”.

Cila ishte jeta në Tiranën e kohës, jeta e intelektualëve?
“Jeta e intelektualëve, me sa di unë, jeta e tyre gjatë viteve ’30, pësoi një ndryshim të shpejtë, sepse në fillim të viteve ‘30 u grumbulluan në Tiranë figura nga të gjitha rrethet, që kishin bërë shkolla. Pak ishin ato që kishin bërë shkolla. Por, filloi brezi i ri i shkolluar, kjo i dha Tiranës një gjallëri”.

A kishte elita reale Tirana?
“Varet, elitë shoqërore, fisnikërore, ishin bejlerë, ata nuk ushtronin asnjë ndikim. Në Tiranë u formua një elitë intelektuale me ulugjizëm nga shtresat që kishim pasur mundësi të bënin studim edhe me bursë. Kishte edhe njerëz të varfër që fituan bursën. Këto përveçse kanë një gjë, që në atë kohë kishte një larmi intelektualësh, intelektual të formuar në Itali, në Francë, në Austri, kishte në Greqi, në Turqi, në Persi. Ishin të shquar dhe i jepnin Tiranës nga ana e pikëpamjes kulturore, pikëpamje strategjike. Edhe këta u ndanë nëpër rrethe, nëpër katedra, sepse mbrapa shkollës kishte edhe politika. Ne e njohëm këtë jetë intelektuale nga profesorët tanë në atë kohë”.

Cilët ishin intelektualët më të shquar në atë kohë?
“Intelektualët më të shquar të kohës në ato vite ishin nga ata që prodhonin dhe ata që nuk prodhonin. Nga ata që prodhonin ishte Mit’hat Frashëri. Prodhim i ri ishte Ismet Totoja, Skënder Luarasi, ishin njerëz që shkruanin, disa gazetarë, ishin njerëz me një horizont të gjerë, gazetarë me të vërtetë të formuar”.

Në cilin vit dhe si u përfshitë në lëvizjen komuniste?
“Në lëvizjen e majtë, sesa lëvizja komuniste. Lëvizjen e majtë në Shqipëri nuk e përfaqësonin komunistët në Tiranë. Komunistët e përfaqësonin në Korçë, grupi komunist i Korçës. Në Vlorë, ata ishin dhe njerëzit e atij, ishin socialistë, nuk ishin komunistë, ishin socialdemokratë, që ishin të majtë. Në Shkodër ishin elementë, që ishin të së majtës, ishin socialdemokratë të atmosferës austriake, e cila vinte në Shkodër nëpërmjet intelektualëve. E kështu që, në Tiranë nuk kishte komunizëm, pastaj u formua komunizmi në rrethe të mbyllura. Por, nëpër lagje kishte partizanë”.

Po si shpjegohet që shumica e rinisë studentore u përfshi nga idetë e majta?
“Baza dhe pikënisja ishin dy. Pikënisja e parë ishte se ishte koha e luftës kundër fashizmit, rreziku fashist në Shqipëri ndihej shumë. Mund të them se shkolla, që ishte në kohën e Zogut, edukonte patriotizëm. I programuan, sepse programet ishin të tilla që ishin idetë e revolucionit në shkolla, në mësimet që bënim. Idetë e revolucionit frëng i përshkon fryma antifashiste. E dyta, ishte se fashizmi ishte rrezik për Shqipërinë, për atdheun, për patriotizmin. Brezi i ri ëndërronte që, kur të mbaronin gjimnazin, të shkonin në Francë dhe as mendonin kurrë që të vinin në Itali, as në Gjermani, por në Francë dhe Austri, sepse Franca ishte vendi i lirisë. Por, mos të harrojmë një gjë se në vitet ’30, jo Shqipëria, por e gjithë Evropa, ishte në ndikimin e lëvizjes së majtë. Nuk duhet që të harrojmë shkrimtarë të mëdhenj të asaj kohe, Rome Regan, Ali Balbys, Viktor Margariti, Stefan Cvajg. Këta ne i lexonim, ishin kolosët e asaj kohe. Nuk kishte shkrimtarë të kohës fashiste. Edhe Pierandelon kur e lexonim, e lexonim si antifashist, kështu që... Ishte periudha e antifashizmit dhe komunizmi në atë kohë ishte si një rrymë antifashiste në vetvete. Komunizmi në Rusi u mor vesh më vonë që ishte një perde e hekurt e ç’bëhej atje nuk merreshe vesh dhe kur merreshe vesh, ndonjëherë etiketa, që këto janë shpifje të borgjezisë, këto edhe i besonim”.

vazhdon...

Ju që u bëtë militant i majtë, dinit gjë për të majtën në atë kohë?
“Unë dhe shokët e mi që ishim në gjimnaz në atë kohë, dinim sepse ishte një librari që na sillte libra të së majtës, ishte koha e Frontit Popullor. Fronti Popullor kishte një literaturë jashtëzakonisht të pasur antifashiste dhe fashiste, komuniste, radikale dhe pa to nuk të pranonin. Kështu që, ne e njihnim të majtën dhe dallimin midis socializmit. Këtu për shembull, ishte Mari Storez, Meleon Blumi apo Eduard Eljoti”.

Si e mbani mend 7 prillin e vitit 1939?
“7 prilli i vitit 1939 ishte një moment nga më dramatike të jetës time dhe të brezit tim, që nuk më ka ikur kurrë nga mendja. Ishte fatkeqësia më e madhe që mund të ndodhte dhe atdheu u shtyp, atdheu humbi lirinë, atdheu u shkel, mbaroi Shqipëria, s’ka më Shqipëri”.

Ju ishit 19-vjeçar në atë kohë...
“Isha 19 vjeç dhe thamë ‘o sot, o kurrë’ do të luftojmë si kanë luftuar paraardhësit tanë, siç ka luftuar Mihal Grameno, Çerçiz Topulli. Ishin figura që na bënin thirrje, si Isa Boletini. Erdhi koha të bëjmë edhe ne si ata. Kështu që u rreshtuam dhe në të gjithë Tiranën, kemi kërkuar armë, të shkonim të luftonim për ta mbrojtur në Durrës. Dhe në atë rast, unë po them që këtu qe gabimi më i madh që bëri Zogu. Ai nuk kishte ndonjë farë përgjegjësie, nuk kishte ç’t’i bënte Italisë. Po kishte një kapital të këtij vendi, t’i rezistonte. Ajo rezistenca që u bë në Durrës, ishte rezistencë sporadike, nuk ishte rezistencë siç e kërkonte koha dhe siç e kërkonin mundësitë”.

Por drejtohej nga oficerë të mbretërisë, si Abaz Kupi...?
“Komandanti i marinës së Durrësit, ai kishte se ç’të bënte, se të tjerët jo. Oficerët e asaj kohe mbetën pa armë, nuk kishin se çfarë të bënin. Në atë moment u regjistruam si vullnetarë që të iknim në Durrës. Ne nuk dinim të përdornim armët, por dëshira ishte për të luftuar. Por, oficerët u dëshpëruan se nuk kishin, erdhi dita për të shpërblyer atdheun dhe nuk kishin mundësi, këtu është përgjegjësia e Zogut. Përgjegjësia e tij është se ai iku pa i dërguar një mesazh këtij populli që unë po iki, po iki i detyruar, unë do të kthehem prapë. Nuk bëri asgjë nga këto. Iku fshehurazi, si një kaçak, që e dëmtoi shumë Zogun dhe që e la partinë. Partizanët nuk dinin çfarë të bënin”.

Në botimet e pas viteve ’90, nënvizohet fakti se më 7 prill të 1939, Mehdi Frashëri ka mbajtur një qëndrim shumë interesant, a e mbani mend ju?
“Si nuk e mbaj mend. Madje, e kam në shtëpi fjalimin e tij që ka mbajtur më 7 prill të vitit 1939, nga ballkoni i shtëpisë, e kam tekst. Ai, në kujtimet e veta, thotë për fat të keq se, nuk e kam fjalimin që mbajta. Por, unë e kam fjalimin të botuar pak ditë më vonë, megjithëse ai nuk e kishte. Ai ishte një fjalim tronditës, fjalim që e ngjiti Mehdi Frashërin në një shkallë shumë të lartë të simpatisë. Tjetër punë pastaj se e prishi dhe që shfaqi më vonë një akt emocional, një akt momenti, sepse ai u ngrit kundër okupacionit për të mbrojtur atdheun dhe pastaj kur erdhi ushtria gjermane, u bashkua me ta”.

Si shpjegohet që një pjesë e madhe administratës së brezit Zog, bashkëpunoi shumë shpejt me Italinë fashiste, pa u mbushur java nga pushtimi i Shqipërisë dhe i ofroi kurorën e Skënderbeut, Viktor Emanuelit...?
“Ky është fati, procesi i gjithë atyre njerëzve që sundojnë me despotizëm, sundojnë pa një mbështetje shoqërore. Zogu ishte një figurë, arriti dhe shfrytëzoi mirë kombinacionet politike dhe mori pushtetin në dorë. Edhe nuk merreshe vesh, ishte me bejlerët apo s’ishte me bejlerët, ishte me borgjezinë e vogël apo s’ishte, ishte me fshatarësinë apo s’ishte. Ai nga njëra anë bënte sikur zhvleftësonte sistemin, nga ana tjetër i dënonte ata që nuk respektojnë atë sistem që ai përdori. Është sistem katastrofal për fshatin. Ministrat ishin të tillë, Zogu e dinte që s’e donin dhe donte që ta bënin për vete. Pastaj iku, duke lënë vendin krejtësisht të çoroditur, nuk e dinte se çfarë po bënte ai”.

Ishte çështje ekzistence...?
“Ajo në atë kohë kishte distinktivë që partitë fashiste ishin bërë në parti nacionale fashiste. Ne ishim mësuar me italianët, u kthyem nga anëtarësia në parti për nevoja familjare. Pastaj nuk u dha asnjë mesazh, ata ikën e nuk u kthyen më, se nuk e dinin se ç’do të bënte më Zogu. Ai iku jashtë, është fatkeqësia e këtij vendi”.

Kur e keni njohur për herë të parë Enver Hoxhën, personalisht?
“Unë e kam njohur për herë të parë 15 ditë pasi u formua partia. Ka qenë, me sa mbaj mend, 17 nëntor të 1941. Më thanë që është një komunist që shiste te dyqani “Flora”, sapo ishte njohur. Ai ishte profesor, nja 3 muaj në gjimnazin tonë dhe ashtu si erdhi, ashtu edhe iku, s’e njohu njeri fare”.

Për ç’arsye?
“Sepse ai nuk përzihej, në kuptimin, militant. Ishte një simpatizant dhe nuk e di se për çfarë arsye nuk u hap, as te kolegët e vet nuk u hap, ka ardhur më vonë dhe pyesnin këta profesorët që erdhi dhe iku e nuk u hap as me ne, nuk e dimë se për çfarë arsye”.

A ishte një militant i së majtës?
“Ai nuk ishte një militant i së majtës, në kuptimin të përveshte mëngët, ishte simpatizant. Edhe me sa kam lexuar unë në shkrimet e tij, nuk ishte as i majtë, ishte nga qendra e majtë, Eduard Terjon e simpatizonte, ai ishte i qendrës së majtë në Francë”.

Si shpjegohet që më pas ai u shndërrua...?
“Po u shndërrua, sepse okupacioni antifashist, këtë nuk arrijnë ta kuptojnë këta historianët e sotëm, shkaktoi reagim në dy drejtime krejt të ngurta: nga njëra anë nxiti rezistencën dhe nga ana tjetër e fashiti rezistencën”.

Në ç’kuptim?
“Në kuptimin që në Shqipëri okupacioni kishte afërsisht katër rreshtime politike. Njëra ishte ai që kryesonte Mustafa Kruja, ai i Ernest Koliqit etj., këta ishin të njohur dhe të deklaruar. E dyta, ishte rreshtimi zogist, të cilët ishin të çoroditur, nuk dinin çfarë të bënin. Qenë edhe dy rreshtime të tjera, njëri nga ato ishte shumë i fuqishëm. Ishte rreshtimi i demokratëve, nacionalistët, të cilët kishin qenë antizogistë edhe ishin në Francë, në Zvicër, e u kthyen në Shqipëri. U kthyen si pula të lagura, ato u bënë kolaboracionistë, kujtuan se ishte epoka e fashizmit. Kujtuan se Gjermania do ta shpartallonte atë burokracinë dhe ata iu nënshtruan kësaj situate, aq më tepër kur u bashkuan dhe nga Kosova. Së treti, ishin njerëz të thjeshtë, që nuk kishin fuqi, s’kishin masë. Por, ama erdhi koha, koha trokiti për ta, ata donin rezistencën, por ata mendonin se nuk kishte ardhur koha për rezistencë. Në ato vite, rinia pëlqente rezistencën, nuk shikonte, aq më tepër, që komunistët me porosinë që morën nga jashtë e fshinë programin e tyre fashist, as respektimin e pronës private, as respektimin e klasave, aleancën, programin e frontit popullor, i cili u kthye në front antifashist”.

Si e mbani mend takimin e parë me Enver Hoxhën?
“Takimi i pari është bërë më 17 nëntor 1941. Tjetri ishte nja dy ditë pas çlirimit dhe para se të bëhej mbledhja e aktivit, sepse në fund të muajit u bë një mbledhje e aktivit, aty plasi debati pastaj. Enver Hoxha donte t’i njihte këta njerëz. Çdo grup që pranoi të shkriheshe në parti, i dorëzoi partisë listën e anëtarëve të celulave të tij. Pas grupit të rinisë, atëherë kuptuan që bënë celula, më futën mua në një celulë, më futën si përgjegjës të celulës. Ai donte të takonte përgjegjësit e celulave, të njihte se kush janë këta njerëz, të këtyre grupeve, se nuk na njihte. Në një takim që patëm te rruga “Halil Demi”, në një shtëpi, aty caktoi të vinim dhe u takuam. Ai u tregua shumë i rezervuar, ai nuk na ngacmoi fare. Na tha që duhet një epokë e re. Na bëri përshtypje, për ne të shkollës (shkolla jonë ishte shkollë gjysmë frënge dhe ai terma frëngjishte përdorte, disa fraza nga këta të famshmit filozofë të Francës). Kurse për këta të tjerët, Koçi Xoxe, Vasil Shanto, ata ishin tabani popullor. Ata nuk dinin tjetër, vetëm armikut t’i biem kokës dhe ta shpartallojmë, kështu dinin ata. Kurse ky kishte një gjuhë prej intelektuali. Ishte një njeri që kishte lexuar, Didëronë e kishte shumë për zemër dhe bënte ç’bënte fliste ndonjëherë për Didëronë”.

vazhdim....

Si shpjegohet që, megjithëse nuk ishte militant, ai doli në krye të Partisë Komuniste?
“U bë menjëherë. Janë disa gjëra shumë personale dhe ndoshta kur janë shumë personale dhe nuk besohen. Unë jam rezervuar që të mos i shfaq këto. Unë kam pasur një miqësi shumë të madhe me Anastas Lulon. Ai pas çdo mbledhjeje në darkë kur dilte, darkë për darkë, bënte ca pushim dhe vinte na thoshte që bëmë këtë, kështu e kështu. Enveri kishte një logjikë në të folur, nuk ishte partizançe, por kishte një logjikë. Edhe ai doli mbi ta, sepse si ai që është me një sy. Kjo ishte e para. E dyta, atë e ndihmoi shumë Miladin Popoviçi, jo Dushani, ai nuk e donte”.

Për ç’arsye?
“Po Miladini e kuptoi që ky ishte i vetmi që ishte në gjendje që t’i zbuste ato shpërthimet. Kur vajtëm në mbledhjen e grupeve, Enver Hoxha kishte një favor që nuk e kishin ata. S’kishte urrejtje ndaj shokëve, nuk kishte bërë luftë grupesh. Nuk kishte konflikte me askënd, as nuk ishte sharë, kurse ata ishin të gjithë të përlyer në sharje”.

Cili ishte komunisti më i njohur në atë kohë?
“Në publik, komunisti më i njohur ishte Qemal Stafa, që ishte shumë i ri, për shkak të fjalimit të fortë që mbajti në gjyq, në shkurt të viti 1939. Të gjithë e mohuan që nuk janë komunist, ndërsa ai deklaroi haptazi që unë jam komunist, kam qenë, jam dhe do jem, komunizmi është shpëtimi i Shqipërisë. Pra, në kohën e themelimit të partisë, ishte i ri ai, ne ishim moshatar me të, ishte jashtëzakonisht i zgjuar”.

Ju e keni njohur personalisht?
“Unë e kam pasur shok të ngushtë dhe jo të njohur. Ai shndriste, në atë moshë që ishte, 21 vjeç, ai dinte 5 gjuhë, duke filluar me latinishten”.

Ishte i dhunshëm?
“Jo në asnjë mënyrë. Por, ishte pak dinak”.

Në ç’kuptim?
“Dinak, domethënë, dinte ta mënjanonte kundërshtarin dhe me goditje anësore, dinte të silleshe edhe me një avokati të fortë”.

Në rast se do të kishte mbijetuar Qemal Stafa, a do të ishit pjesëtar i të njëjtit grup dhune dhe ...
“Nuk mund ta them, nuk mund ta provoj, kishte një integritet të theksuar, madje historia provoi se të gjithë ato që e pësuan, ose nuk kishin fare integritet, ose kishin gjysmë integriteti. Vetëm ata që kishin integritet, ata mbetën”.

Ju thatë që takimin e parë me Enver Hoxhën e bëtë më 17 nëntor të vitit 1941. Të fundit e keni bërë në 1943, në Martanesh...
“Më fal, takimi i vërtetë që u bë me përplasje ishte takimi i 31 dhjetorit, në aktivin e partisë”.

Cili ishte impresioni që krijuat për Enver Hoxhën gjatë dy viteve të luftës, që ishit në kontakt me të?
“Ajo luftë që bëri Enver Hoxha, nuk do të bëheshe në atë kohë që u bë, që doli me sukses. Enver Hoxha është një figurë që duhet të ndahet në tresh”.

Në ç’kuptim?
“Enver Hoxha i paraluftës, i luftës dhe i pasluftës. Tek ai ndikon procesi i njohur i personaliteteve që pushteti i shpërfytyron. Ishte shumë mik i dashur, njeri i dhembshur, njeri kur mori përgjegjësi në kohën e partisë, ai iu përkushtua totalisht punës, ai ishte një njeri që diti të tregojë një vendosmëri të fortë. Unë nuk e kam dashur, por unë e çmoj për punën që bëri gjatë luftës, pas luftës, ai u shpërfytyrua. E ruajti buzëqeshjen, përdori atë metodën që e mësoi Miladini: partia forcohet duke u spastruar edhe kur nuk ka armiq. Krijo armiq për të spastruar”.

Përse u prishët me Partinë Komuniste? Ç’ndodhi midis jush?
“Partia Komuniste kishte dy aspekte, njëra që ishte me publikun, që ishte programi. Dhe programit nuk kishe si të mos i thoshe patriotik, kërkonte luftën ndaj okupatorit, shërimin e vendit, fitoren e pavarësisë dhe vendosjen e demokracisë. Ky ishte programi, platforma, për këto ishim të gjithë dakord. Nga ana e platformës ekzekutive, ishte një parti bolshevike dhe nuk denjonte të pipëtinte, jo vetëm asnjë zë kundërshtari brenda, por asnjë edhe zë dyshimi. Me këtë s’ishim dakord, sepse unë shpreha mendimin. Ai (Enveri) atë mendim ma përktheu si qëndrim armiqësor, kjo e shqetësoi”.

Enver Hoxha direkt?
“Po, ai direkt. Kjo ishte ajo që na ra në sy ne dhe një farë të drejte kishim. Ishin 300 themelues, të gjithë me përjashtim të një Pilo Peristeri, të gjithë dolën jashtë radhe”.

Ju në ç’vit dolët jashtë radhëve?
“Mbas 6 muajsh”.

Pra, jeni komunisti i parë ndoshta i përjashtuar, bashkë me Anastas Lulon.
“Të tjerët pastaj u përjashtuan dhe u pranuan prapë”.

Mbasi u përjashtuat nga partia, dolët partizanë? Në ç’vit keni dalë?
“Partizan është një fjalë që ka marrë sot një kuptim të ndryshëm nga ajo që ka qenë në të vërtetë. Partizan quhet sot një njeri që doli në mal me armë, por partizan janë edhe ata që luftojnë në qytete. Kështu që ligji që doli në vitin 1952 e njihte këtë. Pjesëmarrësi i Luftës Nacionalçlirimtare dhe ai që qëndron në qytet dhe që ishte në njësi, që shpërndante trakte, që shtypte trakte, që bënte aksione, ishin partizanë”.

Kur u angazhuat në luftë? Në ç’vit?
“Që kur filloi. Që më 7 prill”.

Kur ka qenë takimi juaj i fundit me Enver Hoxhën dhe drejtues të tjerë komunistë?
“Takimi im i fundit ka qenë në vitin 1961, ose 1962, kur u bë konferenca intelektuale. Erdhi Enveri, mbajti një fjalim në Teatrin Popullor dhe aty në holl, ai doli për një pushim, i takoi të gjithë dhe më pa edhe mua, u afrua dhe më pyeti. Unë u përpoqa t’i bëja bisht atij takimi dhe ai e kuptoi: Hajde, hajde këtu, më tha, dhe më dha një farë garancie. Të kam ndjekur, më tha, ke hyrë tamam në fushën që duhet, në histori. Unë përsëri me dyshime se ai nuk besohej”.

Në ç’kuptim ai nuk besohej?
“Nuk besohej se edhe kur kishte në plan të të asgjësonte, aty për aty të bënte për vete, të vinte në gjumë”.

Si arritët të mbijetonit, meqenëse ishit edhe nga të parët të përjashtuar?
“Unë kam shpëtuar në sajë të 250 lekëve. Ç’do me thënë kjo, që ke shpëtuar nga 250 lekëve, më pyetën. Në atë kohë shiteshin ‘Tutjus’ 250 lekë, nga ato drynat dhe unë bleva një dry dhe ja vura gojës. Lashë politikën dhe s’u mora më me politikë”.

Dhe vijoni të jeni ende gjallë sot, se shokët e tuaj u eliminuan...
“Bekimin e kemi marrë që nga viti 1946, kur kërkova arsyen pse jemi përjashtuar dhe s’na dhanë arsye. Më hoqën të drejtën e studimit dhe nuk u mora më me politikë”.

Si i mbani mend raportet midis partizanëve dhe Ballit gjatë kohës së luftës?
“Me Ballin kemi pasur dy lloj marrëdhëniesh, unë personalisht. Marrëdhënie me militantë të Ballit dhe me krerë të Ballit. Një nga krerët e Ballit, me të cilin unë kam pasur takime, ishte Mit’hat Frashëri. Për arsyen se Mit’hati me babanë tim ishin bashkëfshatarë, njiheshin që në Stamboll. Kishin bashkëpunuar me njërin-tjetrin. Një miqësi që në rini. Ai më fliste në emrin e babait, edhe më thoshte, kur nuk e takonte: atë Anastasin s’e kam parë, ka disa ditë. Kështu që, jam takuar dy herë me të, një herë me kërkesën e tij dhe një herë me timen. Prej gojës së tij kam platformën dhe e kam të shkruar e nuk e kam botuar, çfarë mendonte ai, pse ai ndoqi atë rrugë. Deri më sot, nuk kam parë që ta ketë trajtuar atë platformë. Unë kam ndjekur me shumë kujdes këto botime që janë bërë. Balli ka pasur mbi krye disa njerëz me penë, që ishin të penës, prej tyre asnjëri nuk ka shkruar, as vetë Mit’hati. Ai Tanushi që ka shkruar kujtimet e Ali Këlcyrës, ai përpiqet të mbrojë Këlcyrën, që nuk mbrohet në disa pika. Ai që ka shkruar, që ka botuar librin e Faik Çukut. Faik Çuku nuk lë fjalë pa sharë Ballin. Ishte në kryesi të Ballit dhe nuk lë pa e sharë Ballin. Platformën e Ballit Kombëtar, askush prej tyre nuk e ka trajtuar deri më sot. Këta që shkruajnë tani, këta bëjnë zhgaravina. Mit’hat Frashëri nuk ishte kaq banal sa e bëjnë këta, kishte një arsyetim, një logjikë, një platformë”.

Përse dështoi Balli?
“Balli dështoi se hyri vonë në jetën politike. Ka disa arsye. Kur hyri më vonë, Mit’hati, Balli Kombëtar kishte dy rreshtime në llojin e tij, një e aksionit dhe një e elitës politike. Të aksionit ishin burra shumë të mirë, ishte ky Safet Butka, Abaz Ermenji, të cilët ishin për luftën. Asllan Ndoci ishte kundër luftës si dhe Vasil Andoni, Ali Këlcyra, ishin njerëz të kompromisit”.

Përse u prish marrëveshja e Mukjes?
“Balli Kombëtar kishte llogaritur ta fitonte luftën, pa luftë, pa pushkë. Pastaj erdhën gjermanët dhe ja vunë fajin Enver Hoxhës. S’është e vërtetë. Enver Hoxha e bëri punën e tij, sepse nuk ka parti që nuk lufton për pushtet. Po ky pse pranoi grackën e Enver Hoxhës. Prandaj Balli e humbi luftën, sepse e ndërpreu luftën, sapo e kishte filluar në kohën e Italisë nga fundi, e ndërpreu. Gjeti pretekstin, shyqyr që doli Enver Hoxha edhe hajde tha, tani e gjeta arsyen përse të mos vazhdoj luftën. Grekët edhe EAM-i bënë një marrëveshje dhe EAM-i nuk e respektoi, edhe e vazhdoi luftën, nuk u tërhoq. Nuk e ndërprenë luftën gjithsecili në divergjencë me veten e tyre”.

Ju keni jetuar për të paktën një muaj e gjysmë në një shtëpi me Miladin Popoviçin.
Ç’personazh ishte ai?
“Ishte një figurë ndryshe sa e paraqesin. Ai ishte një komunist. Ishte një komunist jugosllav dhe jo serb, ai shikonte interesat e Jugosllavisë në tërësi. Dushani ishte serb. S’ishte asnjë serb në listë kaq i vendosur dhe radikal serb, sa nuk pranonte as ekzistencën e një Shqipërie, nuk e pranonte, donte t’i përdorte si bagëti. Kurse ky kishte një farë respekti si faktor politik, ai asnjëherë nuk më dha të kuptonte se kishte një përçmim për shqiptarët. Unë me Dushanin nuk mund të bisedoja. Kurse me këtë (Miladinin), unë bisedoja, sepse kishte një tjetër vizion dhe formim, ishte komunist dhe ishte njerëzor, ai nuk thoshte: Armik, bjeri vrite! Por, thoshte: Hajde ta zbusim. Kishte disa dallime të tilla. Këtij i interesonte fakti që Shqipëria të ishte një aleat i Partisë Komuniste, që edhe kosovarët të ishin aleatë. Ai premtonte, pse premtonte?! Prandaj dhe u vra, s’u vra nga shqiptarët ai, jo. Ishte i shtyrë nga Beogradi”.

Çfarë u bë me ju pas luftës?
“Erdha kokulur, mezi gjeta një bankë, hyra në bankë, kërkova të drejtën e studimit dhe dola në gazetë e pastaj ma mohuan. Ula kokën punova, derisa doli rasti të kaloja në Institutin e Shkencave. Nuk dhashë asnjë shenjë. Mbaj mend njëherë që kur kisha Konstandin Boshnjakun, drejtor të përgjithshëm, drejtor kisha edhe Mitrush Kutelin. Mitrush Kutelin e kishin gjurmuar. I folën këta punonjësit e bankës edhe për mua: Po filani. Por nuk kishin se çfarë të thoshin. Kështu që, këtu ra dhe ai vrulli i arrestimeve të mëdha të vitit 1947, ndodhën shumë arrestime”.

Dhe arritët të mbijetonit deri në 2007...
“Po, deri në 2007... Thonë se regjimi komunist u vendos në ’44-ën, jo s’është e vërtetë, as në ’45-ën. Regjimi komunist u vendos në ’47-ën. Se në ’47-ën filluan shqetësimet, hyri partia dhe partia mori drejtimin e administratës, në ’47-ën, administratën nuk e kishte në dorë partia, por miqtë e partisë”.

Pse dështoi ëndrra për një Shqipëri demokratike?
“Dështoi ëndrra për dy arsye. Dështoi për shkak të Ballit Kombëtar. Balli Kombëtar u kundërvu dhe e diskreditoi veten në angazhimet e forcave gjermane dhe doli jashtë loje. Kjo është arsyeja. Unë kam thënë atëherë se, nëse është vendosur regjimi komunist, fajin e ka Balli Kombëtar. E dyta, Partia Komuniste, nëpërmjet Frontit Nacionalçlirimtar, mobilizoi shumë forca demokratike të ndershme, që s’ishin komunistë, duke filluar që nga Gjergj Kokoshi e Shefqet Beja e deri te Ramadan Kaloshi. I afroi këta dhe i futi në Kongresin e Frontit Demokratik të mbajtur në Berat në ’44-ën. Por, ama gabimi qe i këtyre”.

Përse?
“Nuk hynë në mënyrë të organizuar, aty qe zgjuarsia e Enverit. Ata duhet të kishin formuar organizatat nacionaliste, demokrate. Fronti Nacionalçlirimtar ishte me dy krahë, Partia Komuniste dhe Partia Demokratike. Ranë nga ndoshta miopia, nga sinqeriteti i tepruar që i dhanë besimit. Këtu ishte gabimi, prandaj dështoi ajo”.

(Fund)

enver hoxha ka qen eshte dhe do te jet personi me meritor ne ceshtjen kombetare shqiptare.

el43 shkruajti:

enver hoxha ka qen eshte dhe do te jet personi me meritor ne ceshtjen kombetare shqiptare.

te lumte fort je ke qellu bre aiiiiiiiiiiiiiiiiii knaq e ki