bisedë e dy gjenialëve - Ajnshtajn - Tagora
po duhet rilexuar me kuptua mirë:
Bisede Gjenish: Ajnshtajn e Tagore E marre nga Peshku pa uje
Kjo bisede midis Albert Ajnshtajnit dhe Rabidranat TAGORAs
eshte zhvilluar me 14 qershor te vitit 1930 ne shtepine e Ajnshtajnit
ne Kaputh, ne rrethinat e Berlinit dhe eshte botuar fillimisht ne The
Religion of Man, Londer.
TAGORA-Sot po bisedoja me Dr Mendel
ne lidhje me zbulimet e reja ne matematike sipas te cilave ne boten e
madhesive pambarimisht te vogla sjellja e atomeve i bindet rastesise;
me sa duket drama e egzistences nuk eshte aspak e paracaktuar ne
karakter.
AJNSHTAJN: Faktet qe e bejne shkencen te tentoje
ndaj kesaj pikpamjeje nuk do te thote t'i leme lamtumiren parimit te
shkakesise.
TAGORA: Ndoshta jo, megjithate duket sikur ideja e
shkakesise nuk eshte ne grimcat elementare por qe disa forca te tjera
ndertojne me keto grimca nje gjithesi te organizuar
AJNSHTAJN:
Duhet perpjekur te kuptohet rregulli ne nje plan me te larte. Rregulli
eshte atje ku elementet e medha kombinohen dhe drejtojne egzistencen,
por ne grimcat shume te vogla ky rregull nuk eshte i perceptueshem.
TAGORA: Keshtu pra dualiteti eshte ne thelb te egzistences, dmth eshte
kontradikta e impulsit te lire dhe vullnetit drejtues qe realizon nje
skeme te rregullt te sendeve.
AJNSHTAJN: Fizika moderne nuk do
t'i quante qe jane kontradiktore.Rete kur shihen nga larg duken si nje
objekt i vetem por kur i vrojton nga afer ato shfaqen si nje grumbull i
crregullt pikash uji.
TAGORA: Une i gjej kesaj nje paralele
ne psikologjine njerezore. Pasionet dhe deshirat tona jane te
crregullta, por karakteri yne i nenshtron keto elemente ne nje te tere
te harmonishme. A ka dicka te ngjashme me kete ne boten fizike? A nuk
jane grimcat e vogla rebele,dinamike me nje impuls individual? Dhe a ka
nje parim ne boten fizike qe i nenshtron ato duke i vendosur nen nje
organizim te rregullt?
AJNSHTAJN: Edhe vete grimcat
elementare nuk jane pa nje rregull statistikor; grimcat e radiumit do
te ruajne nje rregull specifik te tyren, tani dhe pergjithmone ne te
ardhmen ashtu sic ka qene vazhdimisht deri me sot.Ka pra nje rregull
statistikor per grimcat elementare.
TAGORA: Perndryshe drama e
egzistences do te ishte mjaft e paqellimte.Eshte harmonia e vazhdueshme
e rastesise dhe percaktueshmerise e cila e ben ate perjetesisht te re
dhe jetesore.
AJNSHTAJN: Une besoj se cfaredo qe behet me ne
ose bejme ka shkakesine e vet;eshte gje e mire sidoqofte qe ne nuk e
perceptojme dot.
TAGORA: Ka nje elasticitet gjithashtu ne
veprimet njerezore ,nje fare lirie ne rende te ulta qe eshte per te
shprehur personalitetin tone. Eshte dicka e ngjashme me sistemin
muzikor ne Indi,i cili nuk eshte aq i ngurte sa c'eshte ne muziken
perendimore. Kompozitoret tane japin nje linje te percaktuar
muzikore,nje sistem melodik dhe arranxhim ritmik dhe egzekutuesi i saj
brenda disa kufijve mund te improvizoje mbi te.Ai duhet te ndjeke me
besnikeri pjesen muzikore, por dhe te jape shprehje spontane te
ndjeshmerise se vet muzikore sipas disa rregullave te paracaktuara.Ne
admirojme kompozitorin per talentin e tij ne krijimin e bazes dhe
superstruktures se
melodise por nderkaqpresim nga interpretuesi te shprehe aftesite e tij duke krijuar
variacione me zbukurime melodike.Ne krijimin ne ndjekim ligjin themelor
te egzistences por nese lejojme edhe nje shmangje nga ai, atehere kemi
nje liri te mjaftueshme brenda kufijve te personalitetit tone per
shprehjen me te plote te vetvetes.
AJNSHTAJN: Kjo eshte e
mundur vetem kur ka nje tradite muzikore te fuqishme qe mund te
orientoje njerezit.Ne Europe muzika ka shkuar teper larg nga arti dhe
ndjeshmeria popullore dhe eshte bere si nje fare arti i fshehte me
konvencionet dhe traditat e veta.
TAGORA: Duhet te jesh
absolutisht i bindur ndaj kesaj muzike kaq te komplikuar.Ne Indi masa e
lirise se kengetarit eshte ne personalitetit e vet krijues.Ai mund ta
interpretoje kengen e kompozitorit ne menyren e vet nese ka fuqine
krijuese te afirmoje vetveten ne interpretimin e ligjit te pergjithshem
te melodise qe i eshte besuar.
AJNSHTAJN: Kerkohet nje nivel
shume i larte artistik per te realizuar plotesisht idene e madhe te
muzikes origjinale keshtu qe mund te behen edhe variacione mbi te.Tek
ne variacionet shpesh jane te paravendosura.
TAGORA: Nese ne
sjelljen tone ndjekim ligjin e virtytit atehere do te kemi nje liri
reale per shprehjen e vetvetes.Vertete eshte parimi i sjelljes por
karakteri qe e
ben ate te vertete dhe individual eshte ne krijimin tone.Ne muziken tone ka nje dualitet te lirise dhe rregullit te paracaktuar.
AJNSHTAJN: Po fjalet e kenges a jane gjithashtu te lira? Dua te them a
eshte i lire kengetari te shtoje fjale te tijat ne tekstin e kenges qe
kendon?
TAGORA: Po.Ne Bengal kemi nje soj kenge-kirtan e
quajme,e cila i jep liri kengetarit te nderfuse komente ndermjetese,
fraza qe nuk jane ne kengen origjinale.Kjo shkakton entusiazem te madh
sepse degjuesit jane vazhdimisht te emocionuar nga sentimente spontane
te mrekullueshme te bera nga kengetari.
AJNSHTAJN: A eshte metrika teper strikte?
TAGORA: Po, krejt.Nuk mund te kalohen kufijte e vjersherimit; kengetari
ne gjithe variacionet e veta duhet te mbaje ritmin dhe kohen, te cilat
jane te fiksuara.Ne muziken europiane ju keni nje liri te krahasueshme
per kohen por jo per melodine.
AJNSHTAJN: Mund te egzekutohet muzika indiane pa fjale? Mund te kuptohet nje kenge pa fjale?
TAGORA: Po , ne kemi kenge me fjale te pakuptimta, tinguj qe thjesht
ndihmojne ne mbajtjen e notave.Ne Indine Veriore,muzika eshte nje art i
pavarur,jo nje interpretim I fjaleve dhe mendimeve si ne Bengal.Muzika
eshte shume e perpunuar dhe sugjestive dhe eshte nje bote e tere ne
vete melodine.
AJNSHTAJN: Nuk eshte polifonike?
TAGORA: Instrumentat perdoren, por jo per harmonine, vetem per te
mbajtur kohen dhe per te shtuar volumin e thellesine.A ka vuajtur
melodia ne muziken tuaj nga imponimi i harmonise?
AJNSHTAJN: Ndodh nganjehere qe vuan vertete teper.Nganjehere harmonia gelltit edhe vete melodine.
TAGORA: Melodia dhe harmonia jane si linjat dhe ngjyrat ne pikture.Nje
vizatim mund te jete i mrekullueshem nderkohe qe duke i shtuar edhe
ngjyrat mund te behet i vaget dhe humbet forcen.Por ngjyra ne kombinim
me linjat krijon piktura te medha sa kohe qe nuk shvlereson
apo shkaterron vleren e vizatimit.
AJNSHTAJN: Eshte nje krahasim i bukur; vizatimi eshte gjithashtu shume
me i vjeter se ngjyra. Duket se melodia juaj eshte shume me e pasur ne
strukture se e jona. Muzika japoneze gjithashtu duket e tille.
TAGORA: Eshte e veshtire te anlizosh efektin e muzikes te Lindjes dhe
te Perendimit ne mendjet tona.Une jam shume i prekur nga muzika
perendimore; ndjej qe eshte e larte,e gjere ne strukture dhe e madhe ne
kompozicion. Muzika jone me prek me thelle prej vokacionit te vet lirik
themelor.Muzika europiane eshte epike ne karakter, ka nje sfond te
gjere dhe eshte gotike ne strukture.
AJNSHTAJN: Eshte nje
pyetje qe ne europianet nuk i pergjigjemi dot qarte, ne jemi shume te
perdorur nga muzika e jone. Ne duam te dijme nese muzika jone eshte nje
ndjenje konvencionale apo fondamentale, nese eshte natyrale te ndjesh
konsonancen dhe disonancen apo nje konvencion qe ne e pranojme.
TAGORA: S'di se si por piano me ngaterron.Violina me pelqen shume me teper.
AJNSHTAJN: Do te ishte interesante te studjoheshin efektet e muzikes
europiane ne nje indian qe nuk e ka degjuar kurre ate qekurse ka qene i
ri.
TAGORA: Une njehere i kerkova nje muzikanti anglez te me
anlizonte disa pjese te muzikes klasike dhe te me shpjegonte se cfare
elementesh e bejne te bukur nje pjese muzikore.
AJNSHTAJN: Veshtiresia eshte se muziken vertete te bukur , lindore apo perendimore qofte, nuk mund ta anlizosh dot.
TAGORA: Po dhe ajo cka e prek thelle degjuesin eshte dicka shume personale per cdo individ.
AJNSHTAJN: E njejta pasiguri mbetet rreth cdo gjeje themelore ne
pervojen tone , ne reagimin tone ndaj artit ,kudo qofte ne Europe apo
Azi.Bile edhe kjo lule e kuqe qe shoh ne tavolinen tuaj mund te mos
jete e njejte per ty dhe mua.
TAGORA: E megjithate eshte i
pranishem gjithmone nje process pajtimi midis tyre,shija individuale qe
tenton te perputhet me standartin e pergjithshem
Perktheu Avocados & Endive
__________________
FLUCTUAT NEC MERGITUR