PREJARDHJA E ALFABETIT LATIN

Mexhid YVEJSI, Gjakovë

PREJARDHJA E ALFABETIT LATIN

Fjala alfabet rrjedh nga greqishtja. Ajo vjen nga dy shkronjat e para të alfabetit të tyre, të cilat janë: Alfa dhe Beta. Por, me gjithë këtë, fjala alfabet nuk është fjalë burimore greke. Pse? Sepse dy shkronjat e para të alfabetit grek, Alfa dhe Beta, janë dy shkronjat e para të Alfabetit Fenikas, të përvetësuara nga Alfabeti i Semitëve të Egjiptit të lashtë, që përdoret edhe sot në gjuhët e popujve semitë, siç janë: arabishtja, hebraishtja dhe aramishtja, të cilat i ka përvetësuar greqishtja…

”Ndonëse ne e quejmë Alfabeti Latin, kurse alfabeti e ka emrin grek, ndërsa alfabeti ka një prejardhje tjetër, shumë më të vjetër”
Allen Butler

Për nder të ”Kongresit të Manastirit”, me rastin e 105 vjetorit (1908-2008), ku u vendos, u përcaktue, Alfabeti Latin për gjuhën shqipe, për vite me radhë organizohen manifestime, kremtime, tryeza, tribuna, konferenca shkencore, tyrlifare, në të gjitha trojet shqiptare…
Organizimet më të veçanta ishin në Tiranë, Shkup dhe Prishtinë, ku shumë, referues, disa politikuaj të lartë, thanë se:
“Shqiptarët u përcaktuan për Alfabetin Latin sepse ky alfabet është evropian…”
Për Alfabetin Latin ata thanë gjithçka… Gjithçka është asgjë…! Asgjëja s’është e vërtet – për këtë alfabet…Pse? Sepse:

ALFABETI LATIN – EURO - PERËNDIMOR, ËSHTË ALFABET AZIATIK – LINDOR…!

Prejardhja e fjalës alfabet

Fjala alfabet rrjedh nga greqishtja. Ajo vjen nga dy shkronjat e para të alfabetit të tyre, të cilat janë: Alfa dhe Beta. Pra, nga dy shkronjat e para të alfabetit të gjuhës greke është formuar fjala alfabet…
Por, me gjithë këtë, fjala alfabet nuk është fjalë burimore greke. Pse? Sepse dy shkronjat e para të alfabetit grek, Alfa dhe Beta, janë dy shkronjat e para të Alfabetit Fenikas, të përvetësuara nga Alfabeti i Semitëve të Egjiptit të lashtë, që përdoret edhe sot në gjuhët e popujve semitë, siç janë: arabishtja, hebraishtja dhe aramishtja, të cilat i ka përvetësuar greqishtja…
Në gjuhën arabe shkronja e parë quhet: Elif, kurse në gjuhën hebreje: Alef,; shkronja e dytë quhet: Be, në arabisht, kurse Beth në hebraisht, kështu shkruhen edhe në aramisht, gjuha amtare e Jezu Krishtit ose e Hazreti Isait, paqja e Zotit qoftë mbi te…

Prejardhja e alfabetit latin

Alfabeti Latin ka prejardhje greke, është përvetësuar nga Alfabeti Grek në shekullit e shtatë para Krishtit, (Hazreti Isait, a.s.), nga vendbanimi Cumae, një koloni greke, në Italinë Jugore.
Etruskët ishin ata që e përvetësuan Alfabetin Grek, të cilin e plotësuan me disa shkronja, prej të cilëve e përvetësuan Latinët, të cilët e adaptuan si alfabet të vetë me 21 shkronja, i cili u quejt Alfabeti Latin…
Pra, Alfabeti Latin vjen prej Etruskëve, të cilët e përvetësuen nga grekët, por që e adaptuen Latinët dhe e përhapën tek Romakët…
Romakët krijuen Perandori, Perandori me afër 1000 vjet histori, e cila në kulmin e fuqisë shtrihej nga Spanja në Mesopotami, nga Afrika në Angli. Me shtrirjen, zgjerimin e Perandorisë Romake, u përhapë edhe alfabeti latin dhe gjuha latine, e cila ishte gjuhë zyrtare e Perandorisë…

Prejardhja e Alfabetit Grek

Alfabeti Grek, me të cilin shkruhet gjuha greke, është përvetësuar nga Alfabeti i Fenikasëve, para 2800 vjetëve…
Në fillim, në shekujt e parë, Alfabeti Grek shkruhej nga e djathta në të majtë, siç shkruhen edhe sot e kësaj dite në gjuhët semitike: siç janë hebraishtja, aramishtja dhe arabishtja, gjuhë në të cilat janë shpallur Librat Hyjnor, Bibla dhe Kur’ani…
Me kalim kohe, alfabeti grek ka pësuar ndryshime dhe bëhet si një “nënë në vete”, prej kësaj “nëne në vete” lindin këto alfabete: Alfabeti Latin, Glagolik, Gotik, Cirilik, Koptik…

Alfabeti Fenikas

Të gjitha alfabetet e lartpërmendura rrjedhin nga Alfabeti Fenikas. Kurse, vetë Alfabeti Fenikas rrjedh, u formue, u zhvillue nga Alfabeti Proto-Kaanaitë, rreth 3500 vite më parë…
Në fillim, fenikasit shkruani me sistemin kuniform… Kuniform është një shprehje latine që do të: ”Pykë “. Ky ishte shkrimi i parë, me anë të pykës, që e shpikën Sumerët në Mesopotami…
Alfabeti Fenikas kishte 21 shkronja, në forma të ndryshme. Të gjitha shkronjat e Alfabetit Fenikas ishin bashkëtingëllore, të cilat ishin përvetësuar nga Hiroglifet e Semitëve të Egjiptit të Lashtë…
Gjuha e fenikasëve ishte gjuhë semite, e cila ishte përhapur për rreth Mesdheut, që nga Libani, Siria, Palestina, Izraeli, Tunizia, deri në Maltë…Kjo gjuhë, prej së cilës rrjedhin alfabetet e përmendura, flitej deri në shekullin e parë…

Egjypti dhe Sumeria – Dy djepa të civilizimit, ku lindi historia e shkrimit…

Egjipti i Lashtë është një nga dy djepat e civilizimit ku lindi Historia e Shkrimit…
Historia e Shkrimit fillon në Egjiptin e Lashtë, para 4700 vjetësh…Semitët, banorët e atëhershëm në Egjipt, ishin ata që e shpikën shkrimin. Shkrimi i tyre, prej të cilit rrjedhin të gjitha alfabetet e lartpërmendura, nuk kishte shkronja të alfabetit, por Hieroglife…
Hiroglifet ishin shenja, të cilat përfaqësonin shkronjat, që ishin gjithsejtë 22, të gjitha bashkëtingëllore, që shkruheshin nga e djathta në të majtë…

Sumeria ose Mesopotamia - Djepi ku lindi dituria…

Sumeria është atdheu i Sumerëve, një popull i lashtë që jetonin në Mesopotami, ndërmjet dy lumejve, Tigër dhe Eufrat, në mes të Irakut të sotëm, në Lindjen e Mesme…
Sumerët janë ata që e shpikën formën e parë të shkrimit, që e njeh historia e njerëzimit, para 5200 vjetësh.
Shkrimi i Sumerëve nuk kishte shkronja, por shenja, të cilat i përfaqësonin shkronjat, që ishin 550 shenja….
Ky “alfabet” me 550 “shkronja” njihet si forma e parë e shkrimit në historinë e njerëzimit, në historinë e civilizimit…
Ky system i shkrimit në Perëndim njihet me termin “Kuniform”, që vjen nga gjuha latine, që do të thotë: “Pykë”. Pyka ishte “pena” “lapsi” sot në gjuhë kompjuteri i bie tasteri, ku “shtypeshin” “shkronjat” në rrasa argjili ose bote të pjekura…
Nga ky lloj sistemi, shkrimi, filloj “alfabeti” me 550 shkronja, i cili u përhapë në tërë Lindjen e Mesme, duke u përdorë me mijëra vite, prej të cilit u formuan të gjitha alfabetet e lartpërmendura…
Përveç shpikjes së shkrimit, Sumerët e shpikën, e zhvilluan edhe sistemin e numrave, e shpikën kalendarin, ditët e javës, orën, të cilën e ndan në 60 minuta, e shpikën rrethin që e ndan në 360 gradë dhe shumë shpikje të tjera, që për themel kanë shkrimin, i cili e çoj përpara njerëzimin…
Pra, si përfundim, siç e kanë thënë dijetarët në Perëndim, se Alfabeti Latin – Euro-Perëndimor- është Alfabet Aziatik-Lindor…

Mexhid YVEJSI, Gjakovë

Burimet kryesore:
1. The Worlds Writings Sistems, Peter Daniel, William
Bright, Oxford University Press, 1996
2. Mysteries of the Alphabet: The Origins of Writings, Barry Powell, Abevile Press, 1991
3. Civilzation Before Greece and Rome , David Sacks, Cambridge Press, 2004
4. The Writing Sistems of the World, Florian Coulmas, Balackwell Publishers, 1969
5. The History of the Alphabet, David Diringer, New York , 1997
6. Early History of the Alphabet, Joseph Navel, Jerusalem ,1981