AKILI - ORIGJINA E TIJ E MOHUAR

Akili, kryeheroi epik i poemes epike "Iliada" te aedit Homer. Kryetrimi i cili u shkaktoi aq tmerre vellezerve te vet trojan. Se nese i referohemi A.Koles del se lufta e Trojes qe lufta e pare qyetatare ose vellavrasese e pellazgeve.

Ku mbetem ... te Akili. Akili ishte nga fisi mirimidomas qe banonte prane fisit te kaoneve pra ne Epir. Historianet e tjere te lashte thone se ne Epir Akili njihej si Aspet. Nga shqipja kjo shpjegohet persosshem: 'asht i shpejte' dhe kjo i atribuohet cakumpak pershkrimit ne 'Iliade'. Aty permendet vazhdimisht si Akil kembeshpejti.

Protagonisiti kryesor i luftes se pare pellazgjike ishte shqiptar. Por jo vetem ai...

Zbulimi im në histori: Akili ishte ilir







Flet Kujtim Halili: Mendimi im, i bazuar në studime shkencore

Blerina Goce
Vladimir Karaj

Kush do të thoshte se Akili, i famshmi i Luftës së Trojës ka qenë ilir?
Nipi i Ajakut dhe biri i perëndisë Tetis, në fakt ka mundësi që të ketë
pasur prejardhje ilire. Dhe poema e Homerit, duket se e rrëfen
fshehtazi këtë gjë. "Kjo është fare e qartë nëse lexon Homerin dhe bën
një studim gjuhësor të fjalëve", thotë Kujtim Halili, i cili hedh
hipotezën e "shqiptarizmit" të Akilit në "Fjalorin biografik ushtarak",
librin që pret ta botojë së shpejti. Ky fjalor është i pari në llojin e
vet dhe ndryshe nga çdo botim i deritanishëm e sheh historinë në një
dritë të re. Një nga teoritë më interesante që jep Halili në fjalorin e
tij është ajo e origjinës së Akilit. Sipas Halilit, heroi i Trojës,
Akili, është ilir. Ai jep tri argumente për të provuar këtë: i pari, që
e cilëson edhe si më të rëndësishmin, është ai gjuhësor. Halili thotë
se mbiemri i Akilit, Epeshti, shpjegohet vetëm në shqip. Gjithashtu
edhe vendosja e Mirmidonëve dhe krijimi në Epir i mbretërisë së djalit
të Akilit, Pirro Neptolemit, është një nga provat se Akili ishte ilir.
Nga ana e saj, edhe legjenda dhe lidhja e Akilit me perënditë, i jep
këtij të fundit afri me ilirët.. 2 mijë figura ushtarake dhe drejtuese
shqiptare janë përmbledhur në këtë libër voluminoz, që është i ndarë në
dy pjesë. Mbreti i parë, Pirro Neptolemi,( i cilësuar si biri i
Akilit), i cili mblodhi fiset ilire në një mbretëri me kryeqendër
Janinën, mbretërit në hapësirën dardane e më tej, mbreti Syre,
Bardhyli, Teuta, Agroni apo Genta janë pjesë të këtij "vëzhgimi", që
shtrihet deri në ditët e sotme. Por pse Halili vendosi të hartojë një
fjalor të tillë dhe si e shpjegon ai origjinën ilire të Akilit? Në një
intervistë për "Tirana Observer" ai tregon hipotezat e tij, të cilat i
ka bazuar në studime historike dhe botime letrare.

Si ju lindi ideja për të hartuar një fjalor të këtij lloji?

Botimet enciklopedike në Shqipëri janë të mangëta dhe shumë figura të
shkëlqyera, pikante të historisë shqiptare janë mohuar. Duke lexuar dhe
parë literaturën botërore ku u jepet goxha rëndësi figurave historike
dhe mes tyre historisë ushtarake, ndihesha keq, kur mendoja se një gjë
të tillë bota e ka, por ne s'e kemi! Duke u nisur nga pasioni, nga
dëshira thashë "të vjel", të sjell historinë e qëndresës shqiptare
shkruar me figura, kurrikula dhe biografinë e personazheve kryesore, që
nga parailirët,ilirët, arbrit, shqiptarët. Në kriteret e këtij libri
janë pasqyruar komandantët e përgjithshëm supremë në historinë
ushtarake shqiptare, duke filluar nga mbretërit në hapësirën ilire,
deri sot. Këtu janë figurat iliro-romake mes të cilëve Deci,
Diokleciani. Nuk mungojnë as figurat iliro-shqiptare e ato të
Perandorisë Bizantine që përfaqësohet nga figura të tilla si Justiniani
dhe gjenerali i tij i famshëm, Belisari, Kostandini i Madh etj. Dhe
figurat shqiptare nuk kanë vepruar vetëm brenda Shqipërisë.

Ju vetë thoni se Akili është me origjinë ilire dhe jo greke siç
është njohur dhe e njohim deri më tani...Ku e mbështesni këtë bindje
tuajën?

Akili është njohur si grek, por në fakt, del se është ilir nga Epiri.
Kjo konstatohet edhe nga mbiemri i tij, Akil Epeshti (Akil
Këmbëshpejti), që shpjegohet nga shqipja. Nuk është vetëm dëshirë, që
heronjtë shqiptarë i kërkojmë brenda kohës sonë, por edhe në kufijtë më
të thellë, në mitologji. Kjo është edhe një ndjenjë kombëtare. Unë kam
hulumtuar dhe kam bazuar mendimin tim në disa botime studimore të
Eqerem Çabejt, Aleks Budës dhe historianë të tjerë joshqiptarë, që
shpjegojnë burimet pellazge. Kur erdhën grekët, ata i gjetën fiset
pellazge(ilirët, maqedonasit, thrakët) që merreshin me vreshtari,
bujqësi e kishin gjuhën e tyre. Në fakt, ata morën nga ndërtimet,
kultura ushtarake, veprat e kultit të pellazgëve. Të gjitha këto
shpjegohen nëpërmjet gjuhës. Kështu, emri Akil e aq më tepër mbiemri
Epeshti ( ashtu si edhe mbiemrat Kalmiri, Syziu etj) nuk shpjegohet nga
greqishtja, por vetëm nëpërmjet shqipes së vjetër. Kemi edhe heronj të
tjerë dhe perëndi të mitologjisë që mendoj se e kanë prejardhjen nga
trualli iliro-shqiptar. Kështu, Homeri në poemën e vet thotë: "O Zeus,
Zot i Dodonës Pellazgjike". Ndërsa poeti tjetër i lashtë Hesidi thotë:
"Dodona është druri i lisit, i cili ka qenë edhe qendra e djepit
pellazg". Sipas studimeve Dodona (tempull i perëndive) është mali i
Tomorrit, që deri vonë konsiderohej si vendi ku kishin lindur perënditë
e antikitetit.

Ç' mund të na thoni për këto figura të tjera?

Një prej këtyre është Enea, i njohur si mbreti i Dardanëve, origjinën
ilire të të cilit e bazoj në veprën e Virgjilit. Enea ishte bashkë me
një udhëheqës të fisit ilir Pajon, që erdhi më pas në Butrint dhe
ndërtoi një qytet. Mbret i dardanëve, aleat me Trojën kundër grekëve,
për të gjen të dhëna interesante në librin e Virgjilit, "Eneida".

Cilat janë disa nga figurat e tjera të njohura të përfshira në libër?

Pas figurave ilire vijnë figura të tjera të rëndësishme, si Skënderbeu;
figura të qëndresës ushtarake, gjithmonë me synimin që të njohim
historinë edhe para, e sidomos, pas epokës së Skënderbeut, një periudhë
e errët kjo për aq sa është folur deri më tani. Pas ikjes së
Skënderbeut, shqiptarët kaluan në Evropë. Synimi i shumicës së tyre,
megjithatë ishte të ktheheshin e të çlironin Arbërinë. Një nga figurat
më të spikatura është Gjet Basta, nga Bastja; një fshat afër Sarandës,
gjyshi i të cilit kishte ikur në Itali. Më pas Basta u bë një nga
figurat ushtarake më të spikatura të kohës (gjeneralizëm). Kryegjeneral
tjetër është Mako Bua nga fisi i Buajve, i cili ka qenë nga gjeneralët
më të spikatur të kalorësisë dhe ka ndikim të veçantë në luftën e
zhvilluar gjatë kohës së tij në Evropë. Ai është shfaqur si
kryegjeneral i ushtrisë franceze, i ushtrisë gjermane, venedikase etj.
Në fund të jetës së tij, ai u angazhua në kryqëzatën që do të
organizonte Papa për çlirimin e Shqipërisë nga pushtimi otoman. Figurat
e pashallëqeve, si Ali Pashë Tepelena, Karamahmut Pasha; dy strategë të
mëdhenj ushtarakë për të pasuar me ngjarjet e Lidhjes së Prizrenit,
deri te shpallja e Pavarësisë. Në 4 dhjetor 1912 u krijua ushtria
shqiptare, e cila në historinë e vet ( deri më 2004, që përfshin libri)
ka një varg personalitetesh të shquara të fushës ushtarake. Nga
periudha e krijimit të ushtrisë, si ministri i Mbrojtjes, Derralla, dhe
shumë gjeneralë të tjerë, që përfshijnë periudhat e sundimit të Mbretit
Zog, të regjimit të Enver Hoxhës deri më 2004-ën. Janë gjithsej rreth
2000 figura, një pjesë e të cilëve të paevidentuar në fjalorët
enciklopedikë. Ky libër rrok figurat e ushtarakëve shqiptarë në tërë
hapësirën botërore në etapat kur ata janë shfaqur. Por në këtë libër ka
edhe një përzierje me mitologjinë. Unë kam punuar pesë vjet për këtë
libër, të cilin e kam ndarë në dy pjesë.

Po pjesa e dytë për çfarë bën fjalë?

Pjesa e dytë e librit përbëhet nga kalendari i ngjarjeve kryesore
ushtarake i gjithë luftërave dhe betejave të zhvilluara në hapësirën
shqiptare, duke filluar nga viti 423 p.e.s deri në misionet
paqeruajtëse, në vende të ndryshme të botës: në Afganistan, në Bosnjë,
në Irak etj. Të dy pjesët e librit, si ajo e figurave edhe pjesa
kronologjike janë shoqëruar me rreth 1 mijë fotografi të personave dhe
ngjarjeve kryesore ushtarake. Një vend të rëndësishëm zënë edhe figurat
e luftës së Kosovës dhe kronologjia e ngjarjeve të kësaj lufte.
Literatura që është shfrytëzuar përfshin enciklopeditë dhe fjalorët, jo
vetëm nga burime shqiptare, por kudo që janë ato. Arkivi ushtarak dhe
Arkivi i Shtetit, botimet e ndryshme historike dhe shtypi i kohës.

Pjesë nga "Iliada"

Kënga I
Këndo, hyjneshë, mërinë e Akil Pelidit,/ që shumë hidhërime e kobe
akejve u solli,/ dhe para kohe në skëterrë gremisi /me mijra shpirtra
burrërorë fatosash,/ kurmet e tyre gjallë ua bëri qenve/ dhe shpezve
grabitqarë-kështu u plotësua/ dëshira e Zeusit-qysh nga çasti i parë/
që u hyri grindja dhe përçarja Atridit,/ mbretit t'kreshnikëve, dhe
Akil hyjnorit./ Gjatë bregut të atij deti shungullues.

Kënga II
...Solli me enlenë e me perebë, që rronin/ n'Dodonë ku dimri bën me
borë e akuj,/ me burra tjerë që rrojnë ndër fusha t'lagura/ nga i
këndshmi Titarez, që t'kthjelltat ujra/ i derdh n'Pene, por nuk
përzihet fare.../ buron nga Stiksi, ku betohen Zotat.../ ...Dardanëve u
printe princ Ene Ankiziadi/ që me Ankizin Afrodita e lindi./ Ndonëse
hyjneshë, me vdekatar u pleks...

Kënga XXIV
E pranë tij u ul nënë e ndritur,/ Ëmbël me dorë e përkëdheli dhe i
foli:/ "o biri im, gjer kur duke dënesur/ po e lodh atë shpirt e rri pa
ngrënë, pa fjetur?/ ...Pa vështromë mirë, tek ti më dërgoi Zeusi:/
hyjtë kundër teje shumë janë acaruar,/ e ai mbi të gjithë mëri e pezëm
mori,/ se je tërbuar dhe te anijet kërrute/ po e mban kufomën dhe s'ia
kthen të atit./ Asaj ia priti Akil këmbëshpejti e i foli:/ "Mirë le të
vijë Priami me shpërblesa/ ta marrë me vete prej këndej kufomën,/ meqë
Kronidi me gjithë mend urdhëruaka."/

Arsyetime qe akili ishte ilir

Shpjegimi gjuhësor i Akil Epeshti. Epeshti mund të shpjegohet vetëm
nëpërmjet shqipes dhe do të thotë “I Shpejti”. Një ndër epitetet që
përdoret për Akilin në Iliadë, është "Akil Këmbëshpejti".
Sipas burimeve historike i biri i Akilit, Pirro Neptolemi në vitin
1281, para Krishtit bashkoi disa fise parailire dhe ilire dhe krijoi
një mbretëri, që mendohet të ketë pasur si qendër Janinën dhe që quhej
Epir. Emri që u përdor më vonë për Ilirët. Dinastia e Pirro Neptolemit
sundoi në Epir për mjaft kohë. Në këtë dinasti njihen tre Pirro,
Neptolemi, Pirro i Madh dhe Pirro i III.
Legjenda thotë se Akili kishte prejardhje nga Zeusi, mbret i perëndive.
Në Iliadë për të thuhet "Stërnip i Zeusit". Ndërkohë, vetë Zeusi
mendohet të ketë lindur në tempullin e Dodonës i vendosur nga disa
studiues në malin e Tomorrit.

Çfarë dihet për qytetin e vjetër dhe kulturën e tij
Troja dhe lufta e saj dhjetëvjeçare

Lufta e Trojës, sipas legjendës, ishte lufta e grekëve kundër qytetit
të Trojës në Azinë e Vogël. Lufta filloi, pasi Paridi, djali i mbretit
të Trojës, Priamit, rrëmbeu Helenën, gruan e mbretit grek të Spartës.
Lufta e Trojës është edhe subjekti i veprës së Homerit, Iliada, si dhe
pjesë të saj gjenden në veprat e tjera të lashtësisë si "Odisea" dhe
"Eneida". Sipas grekëve të vjetër Troja, apo siç njihet ndryshe Ilioni
e Dardania, shtrihej në Veriperëndim të Turqisë së sotme, në afërsi të
gjirit të Dardaneleve. Në 1870-ën arkeologu gjerman, Heinrich
Schliemann, zbuloi një pjesë të zonës, në të cilën mendohet se ka qenë
i ndërtuar qyteti i Trojës.


Mes vërtetësisë dhe legjendës
Sot nuk ka asnjë fakt se Troja ka ekzistuar vërtet, gjithashtu nuk
ekziston asgjë që të vërtetojë se lufta e përshkruar në "Iliadë" ka
ndodhur ndonjëherë. Tani ka shumë historianë që i vendosin ndodhitë
Homerike në epokën e bronzit apo periudhën Migene dhe nuk flasin për
konflikte të kohës kur u shkrua. Ndërkohë që një variant tjetër
historik për Luftën e Trojës, thotë se ajo bazohet në konflikte që kanë
ndodhur në vitet 1200 p.e.s dhe 1300 p.e.s. Në "Iliadë" thuhet se Lufta
e Trojës zgjati 10 vjet dhe se pas shumë betejave grekët mundën të
futen në qytet, vetëm me ndihmën e një kali të drunjtë, ku u fshehën
disa nga ushtarët, që më pas hapën portat e qytetit. Pas kësaj Troja u
dogj e gjitha, ndërsa trojanët emigruan dhe u vendosën në vise të
ndryshme. Historianët thonë se gjuha dhe etniciteti i trojanëve kanë
mbetur të pazbuluara. Kultura e tyre ka afërsi me atë Traken apo dhe me
grupe të tjera, të cilat kanë jetuar në Azinë e Vogël.
Ushtritë greke

Arkadia
Athina dhe Salamis
Argosi dhe Tirynsi
Beotia
Kreta
Elis
Itaka
Migena dhe Korinti
Mirmidonët
Pilos
Rodi
Sparta


Ushtritë trojane
Amazonat
Dardania
Etiopia
Liqias
Maeonia
Miletus
Misia
Paionia
Pelasgians
Percote
Frigia
Thrake
Troj


Të dhëna
Teukri- krijuesi i Trojës që ndryshe njihet si Dardani, emër që në
Iliadë përdoret edhe për Trojanët ose për një fis që luftonte në krah
të tyre
Zeusi- Sipas mitologjisë ishte perëndi mbi gjithë perënditë. I biri i Rajës e Kronit ka lindur në malet Libov në Arkadi.
Kroni: I ati i Zeusit. Kroni u martua me motrën e vet, Rejën, të cilës
i dedikohet Lisi. Babai i Kronit është Vrani, i cili personifikon kupën
e qiellit dhe në përgjithësi kozmosin; kozmosin e pakufizuar dhe
natyrën.
Mali-Udhëheqës pellazg
Ajaku-mbreti ilir, mbreti i molosëve

Figurat ushtarake shqiptare

Ali Pashë Tepelena mendohet të ketë lindur rreth viteve 1740. Ai ishte
bir i një familje aristokrate shqiptare nga Tepelena. Krijoi e drejtoi
për shumë vite Pashallëkun e Janinës, duke sfiduar sulltanin.

Muhamed Ali lindi në Kavajë më 1798-ën. U bë sundimtar i Egjiptit më
1805-ën. Rreth vetes mblodhi një numër të madh shqiptarësh. Dinastia e
tij njihet edhe sot si dinastia mbretërore egjiptiane.

Gjergj Basta (1544 - 1601) ishte gjeneral me origjinë shqiptare në
ushtrinë austriake. Ai arriti të bashkonte Transilvaninë, Vllahinë dhe
Moldavinë. U vra më 1601.

Deci, perandor romak me origjinë nga Bubalia në Panoni, në Ilirikun e
Veriut, i vënë me forcë si perandor nga trupat e veta, kundrejt
kërcënimit. U përqendrua në luftën kundra gotëve e të krishterëve.

Kostandini i Madh është një nga ilirët e shumtë që arritën të ishin
perandorë të Romës. Ai lindi në pjesën e Ilirisë të quajtur Nish.
Kostandini i Madh sundoi 31 vjet (306 - 337).

Lekë Dukagjini është figura e dytë arbërore e shekullit të XV-të pas
Skënderbeut, që e vazhdoi luftën kundër turqve edhe pas vdekjes së
Heroit Kombëtar. Për studiuesit njihet
si autor i Kanunit.

TO - Prill 2005

Prof.dr. Xhevat Lloshi: Pse nuk mund të them se Akili ishte ilir

“Hipoteza që thuhen për heroin e Trojës”

Blerina Goce
Vladimir Karaj

Ka përkthyer shumë libra dhe pjesë të ndryshme që flasin për origjinën
e ilirëve, gjuhën e tyre, si dhe përqasjen e kësaj kulture me atë të
Greqisë së Vjetër. Është përkthyesi i "Enigmës" së Robert d'Angely, që
vë shqiptarët dhe shqipen në qendër dhe në bazë të të gjithë kulturave,
por megjithatë, nuk i beson tezës se Akili është shqiptar. "Mund të
bëhen shumë hamendësime, sepse vetë Akili, madje dhe Homeri është
legjendë. Por kur bëhet fjalë për të vërteta shkencore duhen fakte",
thotë prof.dr. Xhevat Lloshi, në një intervistë për "Tirana Observer".

Çfarë mendoni për hipotezën e hedhur se Akili është ilir?

Eshtë mitologji pa mbështetje historike. Ilirët janë zhvilluar dhe
formuar në veçanti nga akejtë. Akili nuk mund të ishte kryesues i një
fisi grek, nëse do të ishte ilir. Akili ishte ake, por jo ilir. Vetë
poema e Homerit ka ardhur shumë shekuj pas Luftës së Trojës, kështu që
s'mund të merret si fakt historik për ngjarje të para gjashtë shekujve.
Vetë emri i Homerit është legjendë, për të cilin qytetet greke janë
grindur se kujt i takon.
Po mbi prejardhjen e Ilirisë dhe Greqisë së vjetër ç'mund të na thoni?
A mendoni se Iliria është më e lashtë dhe grekët kur erdhën gjetën fise
pellazge me kulturë të kultivuar?
Një ndër arkeologët më të rëndësishëm të botës, Pedro Bosch Gimpera, në
një libër të botuar nga Instituti i Historisë së Francës, të titulluar
"Çfarë thotë Arkeologjia për popujt indoevropianë", tregon në mënyrë
konkrete, me dëshmi arkeologjike prejardhjen e popujve indoevropianë.
Ndërmjet tyre flitet qartë sesi ilirët dhe grekët kishin prejardhje të
ndryshme historike, ndonëse ishin popuj indoevropianë.

Po lidhur me Trojën dhe luftën e Trojës çfarë mund të thoni?

Ajo që është interesante për lexuesin shqiptar është, se Troja nuk ka
qenë një qytet që u ndërtua njëherë dhe u prish njëherë, por është një
vendbanim shumë i lashtë, i cili është pushtuar, shkatërruar dhe
ndërtuar shumë herë. Beteja e Trojës, për të cilën flet Homeri ka të
bëjë me Trojën e shtatë. Në këtë kohë, akejtë hyjnë në histori. Që nga
kjo periudhë ka mbishkrime, por jo të gjitha janë të deshifruara.
Akejtë kanë sulmuar Trojën në kuadër të pushtimeve të gjera që bënë.
Ngjarjet e vërteta historike janë shumë më të ndërlikuara dhe
interesante se legjendat.


Angely: “Iliada” është shkruar në shqipen e vjetër

Në prani të të dhënave kaq kontradiktore për zgjidhjen e problemit të
gjuhës së poemave homerike dhe të epokës së përpiktë, gjatë së cilës ka
jetuar Homeri, ne e quajmë se pranimi i shqipes ose i pellazgjishtes,
si gjuha fillestare e poemave homerike, duket se i përgjigjet
realitetit, që vërtet ka qenë për të shpjeguar këto të
dhëna...Kështu,poemat duhen trajtuar jo në trevën që i përgjigjet asaj,
ku greqishtja ndodhej në zhvillim dhe duke u nisur nga Peleponezi e
Greqia kontinentale vetëm, por në të gjitha territoret e banuara nga
pellazgët ose lelegët. Pas dhjetë vjetësh, kur lufta mori fund aeolët
dhe rapsodët nuk mund të kompozonin dhe përdornin poemat e tyre veçse
në pellazgjisht. Dhe vetëm katër ose pesë shekuj pas Homerit dhe
homeridëve kanë filluar të përkthehen ato që tashmë ishin hartuar e
shkruar në pellazgjisht. Së fundi, prova më e mirë, që "Iliada" dhe
"Odisea" janë përkthyer nga pellazgjishtja në greqisht është fakti që
pjesa më e madhe e teksteve të tyre është mbushur me fjalë pellazge, të
cilave u janë shtuar parashtesa, prapashtesa ose mbaresa greke.

ARSYETIME

Mungesa e fakteve historike
Poema e Homerit ka ardhur shumë shekuj pas Luftës së Trojës, kështu që
s'mund të merret si fakt historik për ngjarje të para gjashtë shekujve.
Vetë emri i Homerit është një legjendë

Kulturat e veçanta
Ilirët dhe grekët kishin prejardhje të ndryshme historike, ndonëse
ishin popuj indoevropianë. Në Epir kanë banuar fise që i përkisnin
vetëm Ilirisë Jugore të skajshme.

Vendndodhja e "Malit të Shenjtë", miti
Është vërtetuar se vendndodhja e Dodonës është në Janinë dhe jo në
Tomorr. Nuk ka asgjë të vërtetë historike që të lidhë Zeusin e Dodonën
me Tomorrin.

Historiani Neritan Ceka shpjegon mendimin e tij, në lidhje me princin e Luftës së Trojës

“Legjenda, djali i Akilit ndërtoi Bylisin”

Arkeologu: Akili nuk i përket historisë, por mitologjisë dhe nuk ka fakte për të

Askush nuk mund të thotë me siguri se Akili ishte ilir, por variante të
ndryshme të legjendave dhe shpjegimeve gjuhësore e quajnë atë epirot
apo ilir. Dy ditë më parë në "Tirana Observer", studiuesi ushtarak,
Kujtim Halili, pohon se Akili, princi i fisit të Mirmidonëve, ishte
ilir. Ndërkohë, sipas Cekës, Akili nuk i përket historisë, por
legjendës. Megjithatë, ai thotë se ka një legjendë në bazë të së cilës
djali i Akilit, Pirro Neptolemi, krijoi Bylisin dhe mbretërinë e
Epirit. Megjithëse, sipas Cekës, në mitologji letrare Akili u përket
grekëve, ekziston edhe varianti se epiteti që i vihej atij "Aspetus"
mund të shpjegohet me shqipen e sotme me mbiemrin "I Shpejti".

A mendoni se teoria të cilën studiuesi ushtarak, Kujtim Halili, e ka
pohuar në një intervistë për gazetën "Tirana Observer", se Akili është
ilir qëndron?

Së pari, Akili nuk është një figurë historike, por i përket mitologjisë
dhe letërsisë. Ashtu si Odiseu dhe Agamemnoni, nuk ka asnjë fakt që e
lidh atë me historinë. Megjithëse janë bërë shpesh përpjekje, për të
gjetur, për shembull varrin e Agamemnonit apo të të tjerëve, nuk është
bërë e mundur dhe në këtë rang, ato kanë mbetur si figura mitologjike.
Së dyti, ka disa teori, edhe këto në fushën mitologjike, ku thuhet se
edhe pse vdiq në Trojë, Akili la pas një pasardhës Pirro Neptolemin.
Duhet thënë se sipas mitologjisë, Akili ishte pjesëtar i dinastisë së
Ajakidëve dhe djali i Eaukut. Sipas legjendës, pasardhësi i Akilit,
Pirro Neptolemi, u kthye nga Lufta e Trojës dhe krijoi mbretërinë e
Epirit. Nga ky mendohet se vjen më vonë Pirro i Epirit. Thuhet
gjithashtu, se Pirro Neptolemi, ishte edhe krijuesi i qytetit të
Bylisit.

Po a mund të thuhet sot se Akili është ilir?

Do ishte e tepërt të futeshim në përkufizime të tilla. Megjithatë, ka
një teori sipas të cilës Akili, cilësohej ndryshe edhe si Aspetus, që
mendohet të shpjegohet me shqipen e sotme si "I Shpejti". Megjithatë,
kjo e gjitha mbetet në mitologji dhe jo në histori.

Po duke pasur parasysh mitologjinë dhe atë që ju thatë për legjendën e
krijimit të Epirit, a mund të flasim për teorinë e Akilit, ilir?

Qytetërimet e ndryshme janë përpjekur që ta përvetësojnë këtë. Ashtu si
Pirro i Epirit pretendonte se kishte prejardhje nga Akili, më vonë edhe
Skënderbeu e quante veten epirotas, madje edhe historianë të ndryshëm e
kanë cilësuar atë si princ të Epirit dhe epirotasve. Megjithatë, nuk
duhet ta teprojmë, në mitologjinë letrare, Akili u përket grekëve.
A kanë ekzistuar më parë teori të shqiptarëve, në lidhje me Akilin,
pasi kemi mësuar se rilindësit janë përpjekur ta bëjnë atë shqiptarë?
Po mesa mbaj mend unë është Sami Frashëri, që bënë edhe lidhjen mes
pellazgëve, ilirëve dhe shqiptarëve. Ai është munduar që ta paraqesë
Akilin si ilir.

Tezat

Sipas legjendës, djali i Akilit, Pirro Neptolemi, krijoi Epirin, madje mendohet se ka ngritur qytetin e Bylisit
Pirroja i Madh i Epirit, pretendonte se vinte nga Akili
Heroi Kombëtar Skënderbeu e quan vetën prijës të epirotasve
Në mitologjinë letrare Akili, u përket grekëve

Rilindësit e Skënderbeu pohonin lidhjen me Akilin

Sami Frashëri është ndër të parët shqiptarë që hodhi tezën e Akilit si
ilir. Madje, ai e ka përmendur këtë në disa prej librave të tij.
Frashëri e argumentonte, këtë origjinë me vetë emrin Akil dhe
ngjashmërinë e të shkruarit të tij me fjalët shqipe "Aq-i-leht", apo
edhe me mbiemrin e Akilit "I Shpejtë". Ndërkohë, Frashëri është i pari
që bën edhe lidhjen pellazgë, ilirë dhe shqiptarë. Ndërkohë, ideja se
Akili ishte ilir, është hedhur edhe nga të tjerë rilindës. Më parë,
nipërit e Heroit Kombëtar e quanin veten Akil, I, II, III. Gjithashtu,
vetë Skënderbeu në disa letërkëmbime me personalitete të ndryshme të
kohës, e quante vetën prijës i epirotasve dhe vendin që sundonte Epir.
Gjithashtu, dihet se mjaft prej të huajve studiues apo udhëheqës e kanë
quajtur Skënderbeun, "Princ të Epirotasve".

Kujtim Halili: Akili ishte ilir

Sipas historianit ushtarak, Kujtim Halili, Akili i njohur si grek, në
fakt, është ilir nga Epiri. Sipas tij, kjo konstatohet edhe nga mbiemri
i tij, Akil Epeshti (Akil Këmbëshpejti), që shpjegohet nga shqipja.
"Unë kam hulumtuar dhe kam bazuar mendimin tim në disa botime studimore
të Eqrem Çabejt, Aleks Budës dhe historianë të tjerë joshqiptarë, që
shpjegojnë burimet pellazge. Kur erdhën grekët, ata i gjetën fiset
pellazge(ilirët, maqedonasit, thrakët) që merreshin me vreshtari,
bujqësi e kishin gjuhën e tyre. Në fakt, ata morën nga ndërtimet,
kultura ushtarake, veprat e kultit të pellazgëve", thotë Halili. Sipas
ushtarakut, Halili ka edhe heronj të tjerë dhe perëndi të mitologjisë
që e kanë prejardhjen nga trualli iliro-shqiptar. Kështu, Homeri në
poemën e vet thotë: "O Zeus, Zot i Dodonës Pellazgjike". Ndërsa poeti
tjetër i lashtë Hesidi thotë: "Dodona është druri i lisit, i cili ka
qenë edhe qendra e djepit pellazg". "Sipas studimeve Dodona (tempull i
perëndive) është mali i Tomorrit, që deri vonë konsiderohej si vendi ku
kishin lindur perënditë e antikitetit", thekson edhe më tepër mendimin
e tij Halili, duke sjellë fakte, të para në dritën e mitologjisë dhe
letërsisë.

TO - Prill 2005

Te lumte bre Leka i Madhe, me kete ti tregon qe pernjemend je nje Leke malsor, nga mendja e nga zemra.

Me respekte Miku yt
Ago Muji

Wow, Leka i Madh, shume e forte kjo teze, keshtu mund te shpjegohet ndoshta edhe karakteri i Akilit, qe nga ana njerezore Homeri e pershkuan teper pozitiv, ne krahasim me heronjte e tjere greke te Iliades, me te cilet nuk perngjante aspak. Akili ishte trim, zemerak, por i drejte dhe i ndershem, sypatrembur dhe luftonte balle per balle, zemermadh - dinte te vajtonte se bashku me nje baba qe ndjente dhimbje per vdekjen e te birit, qofte ky edhe armiku i tij, Priami te gjitha keto karakteristika aspak greke, ndersa princet greke si Agamemnoni, Odiseu dhe te tjeret ishin dinake dhe ia punonin njeri - tjetrit pas kraheve.

Eva0506 shkruajti:

Wow, Leka i Madh, shume e forte kjo teze, keshtu mund te shpjegohet ndoshta edhe karakteri i Akilit, qe nga ana njerezore Homeri e pershkuan teper pozitiv, ne krahasim me heronjte e tjere greke te Iliades, me te cilet nuk perngjante aspak. Akili ishte trim, zemerak, por i drejte dhe i ndershem, sypatrembur dhe luftonte balle per balle, zemermadh - dinte te vajtonte se bashku me nje baba qe ndjente dhimbje per vdekjen e te birit, qofte ky edhe armiku i tij, Priami te gjitha keto karakteristika aspak greke, ndersa princet greke si Agamemnoni, Odiseu dhe te tjeret ishin dinake dhe ia punonin njeri - tjetrit pas kraheve.

Te falemnderit,Eva0506 dhe Ago Muji. Mos mu falenderoni mua, por t'i falenderohemi se pari rilindasve tane qe te paret ne menyre faktike pohuan lidhjet pellazgo shqiptare, me kete edhe vendet, viset dhe njerezit homerik i konstatuan si shqiptar. Pra, une vecse po i riaktualizoj keto teza te vjetra, por te verteta pa dyshim. 'E kemi per detyre ta nxjerrim ne drite historine tone kombetare nga gropa ku e kane varrosur' thoshte Elena Gjika shqiptare.

Eva0506 sa i perket atyre qe i the per Akilin pajtohem 100% me ty dhe skam cte shtoj tjeter. Gjithe ata qe e lexojne Iliaden e verejne se tek dy kampet kundershtare akej - trojan ekziston nje institucion kanunor - besa, cka eshte tipar pellazgo shqiptar. Plus edhe hakmarrja, plus edhe lutja e Hektorit qe te mos i cnderohet kufoma nese ai vdes (nje pershkrim me interesnat e ka Kadareja te Eskili ky humbes i madh). Pastaj kufoma e Hektorit nga trojanet digjet ne turre drush, pra ne menyre identike pellazge ilire.

Mirepo, une nuk pajtohem me juve Eva kur thuani se Odisea ish nje grek. Jo Odiesa perkundrazi ishte ilir. Cabej ne studimet e tij shkencore citon nje historian gjerman i cili ne polemike me nje tjeter kundershtar thoshte se Odisesa eshte ilir i vertete. Pra, Itaka ku eshte vendlindja e Odiesut nuk ishte ne zonen kulturore te heleneve, rrjedhimisht ishte barbare.

Emri Odise sipas shumke te huajve shpjegohet me shqipen lehtesisht si 'Odise = Udhese, udhesi, per shkak se Odiesu tere jeten e tij vec udhetoi deterave. Pra, kljo eshte mrekulli shkencore. Kurse Angely, historiani korsikan thosh se Odise mund te shpjegohet edhe me ane te fjales tjeter shqipe 'Odise = Udhe s'shehu'' pra ai qe nuk e sheh rrugen, sepse sic pershkruhet nga Homeri Odiesa ra peng e zemerimit te Poseidonit per verbimin e birit te tij Polifem.

Tjetra, babai i Odiseut, Laerti sipas Matheu Arefit shpjegohet me ane te shqipes: 'Laert = Le urte' pra i lindur i urte ose urtesi e lindur per shkak se ai ishte shume plak i mencur.

E shoqja e Odiesut Penelopa shpjegohet me ane te shqipes; 'Penelopa = Pen e lypi' pra ajo qe e kerkonte fillin/perin, sepse sic pershkruhet ne 'Odise' ajo endte pelhura e lesh.

Biri i Odieseut Telemak shpjegohet me ane te shqipes, se telemak do me thane: Te leu mec, pra lindi djale. Keshtu iu kumtua Odise ilirit.

Dhe cka eshte me fascionantja eshte ngjashmeria mes historise homerike te Odiseut e ruajtur ne folklorin shqiptar ne perrallat e Ago jakupit ose Jakup Agos ose Konstandinit te vogel tek arbereshet.

Eshte nje ngjashmeri shume interesante te cilen do ta shpjegoj tjeter here meqe spo kam shume kohe.

Bravo Leka, perndryshe Eva0506 Aristidh Kola luften e Trojes e quan si lufta e pare civile Pellazge, pasi ka shume fakte qe ardhja e grekerve ne ballkan ka ndodhur rreth shekullit VIII para krishtit nga egjipit, dhe eshte e deshmuar qe greket kane prejardhje semito-egjiptiane, keshtu Homeri e shkroi rreth shek. VII veprat Iliada dhe Odiesa, duke u dhene grekerve mitin e nevojshem te prejardhjes, pra duke ua dhene ndodhine e pellazgeve. Nga viti 1200 para krishtit deri ne vitin 800 para.k eshte nje periudhe e erret e historise. Ndoshta ne ate kohe si pasoj e luftes se Trojes, qytetrimi Pellazg ka filluar te dhe eshte ndare ne fise, Ilire( ku bejne pjese edhe epiriotet dhe maqedonet qe disa si konsiderojn si te tille)Trake, Etruske etj. Pastaj po te shiqojme ngjashmerit me shnderrimin nga Ilir ne Shqiptar apo Arber mund te terheqesh nje paralele kohore, per shkak se po ne shek. VII-VIII pas krishtit filloi erresira e mesjetes, per te cilen historia di pak, dhe ne ate kohe u be shnderrimi nga Ilir ne Shqiptar. Ta cekim serish ne ate kohe erdhen sllavet. Pra perfundimi eshte qe qytetrimi Pellazg u shkatrrua si organizim i tersishem me rastin e fillimit te luftes civili( lufta e trojes) dhe perfundimish u krye me rastin e dyndjes se helenve, njejte ndodhi dhe me iliret, te cilet e morren emrin shqiptar ne shek. XIX-X pas krishtit. Pastaj tek Iliada, vetem ne nje varg permendej emri HELEN dhe ajo mund te jete futje e kohes, dhe si perfundim Helenet ne nevoj te nje miti per prejardhje, vodhen dhe e shkruan folklorin gojor te Pellazgeve apo Ilireve.

Mirembetshi, Me respekte
Ago Muji

Ago Muji shkruajti:

, te cilet e morren emrin shqiptar ne shek. XIX-X pas krishtit. Pastaj tek Iliada, vetem ne nje varg permendej emri HELEN dhe ajo mund te jete futje e kohes, dhe si perfundim Helenet ne nevoj te nje miti per prejardhje, vodhen dhe e shkruan folklorin gojor te Pellazgeve apo Ilireve.

Mirembetshi, Me respekte
Ago Muji

Me falni IX-X

Dakord me gjithcka sa me lart dhe tema me pelqen shume. Megjithate, nese Akili ishte me origjine pellazge, perse luftoi kunder Trojes se dardaneve?

tom sojer shkruajti:

Dakord me gjithcka sa me lart dhe tema me pelqen shume. Megjithate, nese Akili ishte me origjine pellazge, perse luftoi kunder Trojes se dardaneve?

Paj lehte te shpjegohet or tom. Edhe ne qofte se ne lashtesi njerezit ishin te nje origjine, kjo s'perjashton mundesine qe ata ta kene luftuar njeri tjetrin, thjesht per shkaqe ndikimi mbi te tjeret. Historia na meson se edhe Longari i dardaneve ka luftuar kunder Teutes se ardianeve (te dy fiste ishin ilire), sic luftoi Leka i maqedhoneve me enkelejt (qe si maqedhont si enkelejt ishin fise ilire). Pra, ishin qellime thjeshte mbizoterimi.

Akili, Leka i Madh, Pirro jane trinomi i shenjte i lashtesise sone pellazgjike.

Gjergj Kastrioti, Abdyl Frasheri, Ismail Qemali jane trinomi modern i shenjteruar i shqiptarizmes.

Leka i madh, shume faleminderit per keto shkrime, me te vertet je i MADH