Enise Enise - Frederik Rreshpja

Frederik Rreshpja: "Ja pse dua të vras veten"

---

Ja pse dua të vras veten

Tuesday, 01 November 2005

Jeton i braktisur dhe ku ta zerë nata. Eshtë martuar dy herë dhe po aq herë është futur në burg, padrejtësisht. Gjeniu i letrave shqipe tani ka kaluar moshën 65-vjeçare dhe ka nevojë për një operacion në zemër, por nuk ka para që të paguajë spitalin. Ne, e takuam gjatë këtyre ditëve dhe i morëm atij një intervistë të cilën po e botojmë për lexuesit e gazetës “sot”.

Ku banon Frederik Rreshpja, aktualisht?

Unë banoj në Tiranë. Kam pasur një shtëpi kur dola herën e fundit nga burgu, por atë e kishin marrë…

Pse jeni burgosur?

Gjithmonë politikisht, dhe gjithmonë nga miqtë e mi. Gjithmonë nga njerëzit e mi dhe interesant është se unë në fakt, nuk kam pasur ndonjë problem. Kam qenë një shkrimtar i angazhuar si gjithë të tjerët.

Po ç’lidhje ka politika me shkrimtarin, që duhet të burgosej?

Më duket se ishte çështje ambiciesh, sepse kapi të gjithë shkrimtarët gati, por ka disa emra shkrimtarësh që nuk i bëjnë mirë letërsisë shqipe po i përmenda. Ndonjeri prej tyre është përfolë edhe në parlament. Kisha edhe nga njerezit e mi që më hiqeshin se më donin.

Dhe aktualisht në Tiranë, ku banon?

Unë kam jetuar dikur në një hotel, pastaj kam pasur një dhomë brenda shtypshkronjës time. Pastaj, jam transferuar nëpër vende të ndryshme herë- herë edhe gjysëm ilegal. Dihet që gazetat, shtypi nuk mund të paguajnë, dhe unë nuk kam ndonjë të ardhur. Kjo është një fatkeqësi, prandaj unë vij e jetoj shpesh te shtëpia e vellait të vogël, këtu në Shkodër.

Po shërbimet që ju nevojiten kush ua bën?

Vetë unë.

Çfarë ndihmash ke pasur nga shteti?

Asnjë, absolutisht asnjë ndihmë. Unë kam kërkuar një pension të vogël. Nuk arrij me e kuptuar pse shteti më ka penguar dhe më ka sulmuar gjithmonë. Une jam përpjekur të hulumtoj, se unë si gazetar kam qenë mjaft i shkathët, por tani unë jam e sëmurë dhe nuk mund të investigoj, se ajo kërkon shëndet dhe shumë para. E pastaj Pen Klubi me qendër në Londër na akordoi një pension, të cilin e anulloi shteti shqiptar, me ndërhyrje direkte.

Dhe ai fond ku shkoi?

Rri atje, në Londër, në punën e vet. Unë pension, kështu siç marrin të gjithë qytetarët shqiptarë nuk kam, për arsyen e thjeshtë se kur kam hyrë herën e fundit në burg, më morën librezën e punës dhe ma grisën. Tani më kanë thënë se diku është arkiva ku mund të gjinden këto gjëra po a jam në gjendje unë të shkoj e t’i bie mbrapa atyre punëve? S’jam, s’kam mundësi. Unë kur kam qenë shëndoshë kam patur makina, tash jam i sëmurë, s’kam asnjë mundësi për t’i rënë mbrapa këtyre punëve, se më duhet patjetër me nxjerr një pension sado të vogël. Nano dhe Dokle përpara fushatës më gënjyen për një pension special Përpara 3 muajsh muhabeti me të dy u bë, po nuk u konkretizua, nuk më dhanë asnjë shkak asnjë arsye, asnjë shpjegim. Ata i ndërrojnë numrat e telefonit, unë nuk arrij me i gjetë numrat e rinj të telefonit. Ndërsa me drejtuesit e rinj ende nuk kam biseduar.

Sa është numri i librave të krijimtarisë tuaj?

Janë me qindra libra. Të gjitha zhanret,që nga drama, romani, libra për fëmijë, poezi, etj. Poezinë e kam pasë për qejf shumë edhe këtë jam kam pasionuar vetes, që në poezi me bërë diçka, por unë nuk e kreva misionin tim në jetë. Arsyeja ishte se gjysma e jetës më ka shkuar burgjeve e spitaleve.Tani pleqëria më erdhi keq shumë, por e keqja ime është se unë s’mund të eci dot. Por unë jam katolik dhe vetvrasjen e kemi të ndaluar se unë s’kam ç’të bëj më në këtë jetë.

Pse, e mendon ndonjeherë të vetëvritesh?

Shumë herë e kam menduar, se çfarë do të bëj i tillë unë në këtë jetë?

Kë nga shkrimtarët e mëdhenj të botës do të imitosh?

Nuk e di. Unë kam pasur një femijë, po edhe atë e kanë vrarë dhe kur më pyesin, “ti pse harxhon para, pse shëtit gjithë botën, që nga Australia e deri në Nepal”, unë hesht. Sepse në fakt, unë shkova se më thoshin, që “çuni është gjallë”. Por në të vërtetë e kishte mbytë babai i nënës së tij. Domethënë, gjyshi i tij.

Po nëna e djalit tuaj a është gjallë?

Jo, e mbyti i jati. Nuk donte miqësi me një njeri që ishte armik i partisë dhe i popullit, se unë rrjedh nga një familje aristokrate. “Unë jam komunist” – thoshte ai, dhe më në fund vetë përfundoi në burg se Enver Hoxha i kishte ndërtuar kështu këto punë. Kush i informonte, i vinte hakut këtyre njerezve, po vetë atë nuk e informonin mirë siç thotë i biri Sokoli. Dhe e kam takuar një ditë Sokolin dhe i thashë, “Po ty që të mbante afër Enveri, përse nuk e informoje dot për të vërtetat”. Ai nuk foli.

Çfarë kujtimesh ke nga gruaja dhe djali?

S’e kam pa…

A ke fotografi?

Jo. Sigurisht, të Lorës, (gruas time) kam, ndërsa të çunit jo, se isha në burg.

Sa ka ndikuar kjo gjëndje në krijimtarinë tënde të mëvonshme?

Ç’të të them. Heminguej thoshte, “shkrimtari duhet të vuajë si shpata në zjarr që të bëhet një shkrimtar i mirë”, por për mua ishte e tepërt se unë s’jam Jezu Krishti.

Si sillen kolegët, shkrimtarët dhe gazetarët me ju?

Shumë mirë. Për çudi vetëm Kadareja nuk sillet mirë. Unë e kam përkrahur dhe ndihmuar atë njeri, e kam përkrahur shumë. Ne kemi për detyrë t’i mbrojmë këto figura të mëdha. Po ai nuk bën mirë, sigurisht. Megjithatë unë jam sjellë mirë dhe vazhdoj të sillem mirë kundrejt tij. Ai ka shkruar libra, unë nuk kam shkruar ndonjë ese tjetër për librat e tij.

Kush ju ka futur në burg?

Shokët e mi. Ose ata që më hiqeshin si të tillë. Më kanë burgosur dy herë. Madje, edhe pas ardhjes së demokracisë.

Ju jeni një shkrimtar endacak, ku gdhihesh dhe ku ngrysesh?

Kjo varet nga gjendja ime ekonomike. Kur kam, fle në një hotel të mirë se unë jam mësuar me jetë luksoze, që fëmijë më ka pasë mësuar nana. Kur nuk kam para, fle në një hotel fare të thjeshtë. A të ka takuar ndonjëherë të flesh jashtë? Po, fatkeqësisht më ka takuar. Kam fjetur edhe para Pallatit të Kulturës.

Si je ndjerë?

Hiç. Kisha një kobure me vete, edhe mendova të vrasë veten por thashë se vetëvrasja, jo vetëm që është budallallëk, por është edhe krim fetar. Zoti s’e fal këtë. Unë aty e lashë koburen dhe ika. Erdhën dy policë, e gjetën, e morën po mua nuk më thanë gjë. Fatmirësisht, nuk më thanë asgjë. Unë ika dalëngadalë, shkova te një hotel i vjetër, 500 lekë nata, po unë kam ndenjë shumë atje. Më kanë vjedhur disa herë atje, po unë nuk kam bërë fjalë kurrë, prandaj i thashë atyre: Unë nuk e di se kur i jap këto lekë se unë do rri sot këtu”. Ata më thanë: “Do të rrish sa të duash, ne kemi fituar para prej teje. Je burrë i urtë”. Se unë prej natyre jam shumë i edukuar, shumë i qetë. Natyrë angleze. Edhe ndonjeherë kur bëhem nevrik, unë e ndal veten.

Ju keni nxjerrë kohët e fundit një libër me poezi, si ju duket ky libër?

Po,sigurisht. Libri është përkthyer në shumë gjuhë kaq shpej. Interesant. Por u habita kur u bë në Durrës mbledhja e poetëve, ku mua nuk më thirrën.

Ç’mendim ke për Dritëro Agollin?

Kam një mendim shumë të mirë, unë e kam pasur shok të ngushtë, bashkë kemi ndenjur natë e ditë, kemi ngrysyr e gdhirë bashkë. Unë kam qenë edhe nënkryetar i Lidhjes. Eshtë një poet shumë i mirë, një shkrimtar shumë i mirë, reportazhet e tij janë të pakrahasueshme, tregimet, sidomos romani “Zylo..” është ndër kryeveprat e letërsisë europiane.

Si ju duket letërsia e këtyre 15 viteve të fundit?

Na keni hapur një temë shumë të bukur, shumë interesante. Neve, sot nuk kemi kritikë, thjesht për arsye ekonomike, se nuk i paguan njeri. Mirëpo kritiku nuk mund të blejë një libër, të shkruajë një shkrim e të harxhojë disketën e kompjuterizimin kot, badihava. Nuk ka faj se siç e thotë Engelsi, mbi varrin e Marksit: “asnjë këpucar nuk mund të punojë, pa e paguar”. Asgjë s’bëhet, aq më tepër arti. Po, kështu, qosheve të tryezave flitet shumë, bile ka mendime nga më të kundërtat. Disa mohojnë rreptësisht arritjet. Një nga këta është poeti i shkëlqyer, Fatos Arapi. Ai e mohon rreptësisht letërsinë e zhvilluar pas viteve ’90, disa të tjerë brohorasin.Unë vetë kam ndjekur me vëmëndje, kam lexuar me vëmëndje, më kanë rënë në sy shumë emra, shumë njerëz të talentuar, të zotë, me shpirt të madh dhe me mjeshtërinë e fjalës. Më kanë mbetur në kokë, fjala vjen këta autorë: Ermir Nika, Besjan Gjermenji, libri juaj, etj, Uroj që të kemi edhe në prozë. Por në prozë, përveç Shpëtim Kelmendit, unë nuk kam parë ndonjë firmë të re, të fuqishme. Jo se nuk e kam ndjekur, por siç duket ana ekonomike, proza kërkon para më tepër për t’u shtypur se unë vetë kam pasur shtypshkronjë dhe e di sa para kërkon një libër, sidomos në prozë, fjala vjen një roman.

Çfarë po shkruan Frederiku?

Unë këto dy- tre ditë mbarova një libër të ri poetik me vjersha, por kam të mbaruar edhe një roman. Po të qe për mua edhe nuk do të shkruaja fare,do hiqja dorë nga letërsia, por mua më duket se çdo gjë të mirë që bëjnë njerëzit, jo vetëm në poezi, por çdo gjë, çdo veprim, edhe një dy lekësh me i dhënë një të varfëri, të duket se të gjitha këto janë të injektuara nga Perëndia. Unë kështu them. Edhe ndjej një shtytje të brendshme, sikur më thotë engjëlli mbrojtës, “shkruaje këtë”. Se për mua personalisht, nuk do të merresha më me letërsinë. Unë nuk jam ambicioz, nuk kam nevojë, e as kam pasur kurrë nevojë, kjo është arsyeja që unë nuk jap intervista dhe jashtë shtetit janë habitur me mua. “S’kemi parë njeri, përpara që s’pranon të japë intervista, nga vjen ti”, më kanë pyetur. “Unë vij nga Shkodra, nga qyteti i mbretërve ilirë”, u thosha unë.

Pas tragjedisë së parë familjare a keni provuar të dashuroni përsëri?

Unë, u martova me shtytjen e nënës, po atë e zura me një oficer sigurimi, që e kishte burrë motre. E zura në dhomë, në krevat, e mora, e çova në shtëpi. I thashë atyre: “urdhëroni deklaratën që ka shkruar”. Dua të shtoj këtu se disa herë kanë tentuar të më helmojnë.

Kush kishte interes të të helmonte?

Ata që ishin të interesuar për pasuritë e mia. Koha ime ka kaluar, tashmë. Unë jam 65 vjeç, i sëmurë me zemër. Kam nevojë për një operacion, për një “bypass”, por tani unë s’kam më para, as pasuri, as ç’farë të shes më.

Sot.