Ç'ndjeni kur ndëgjoni emrin e Gjeto Basho Mujit.

Të nderuar forumist po e hapi këtë temë që të përmbledhim sa më shumë shkrime nga Eposi i Kreshnikëve për të cilët populli i ka thurur përmes gojdhënave dhe më vonë i ka skalitur edhe vargjet më të mira duke ia transmetuar shekujve deri në ditët e sotme.
Prandaj populli i thuri edhe përralla, tregime, këngë, legjenda etj "Kreshnikëve të Lirisë"

Kush ishte "Gjeto Basho Muji" a ishte një person apo ishin tre persona apo sihte simbolik e popullit gjatë së kaluarës që kur ia mësynin tokave të Arbërit Bajlozët Jepej Kushtrimi ; Gjeje ( GJETO) Bashko ( BASHO) Muje ( MUJI). Që do të thotë Ta Gjejm bashk dhe ta mundim armikun.




Të japim së bashku mendimin .....

Sofra mesova edhe diçka sonte se kushe ishte Gjeto Basho Muja nga ç'do teme mesojm diçka me shume ,hulumtoim,hapim librat qe te dime ma shume,beni shume mire sofra qe sjelle kete figura mitologjike ne Forum.


Vajtimi i Ajkunës është pjesë lirike e ciklit të kreshnikëve, një ndër më të bukurat dhe një kryevepër artistike e epikë së popullit shqiptar. Ajkuna është e shoqja e Gjeto Basho Mujit, një kreshnik shqiptar. Ngjarja zhvillohet kështu: Omeri, djali i Mujit rrethohet në bjeshkë e pas një lufte të rreptë vritet. Kur arrin aty Muji, beteja ka përfunduar. Nga armiqtë e vrarë kupton se i biri megjithëse ishte vetëm shtatë vjeç, kishte luftuar si kreshnik. Këto tregohen në këngën “Vdekja e Omerit”. Vajtimin e nënës e paraprin një tablo dramatike tronditëse. Muji varros me duart e veta të birin ne Lugjet e Verdha dhe kthehet në kullë. Ajkuna merr vesh lajmin e zi. Pas këtyre shpërthen dhembja e nënës, vajtimi i saj. Në këtë vaj kemi diçka krejt të veçantë, që e bën këtë krijim poetik lirik të qëndrojë midis këngëve epike heroike të kreshnikevë. Vetë Omeri është një fëmijë i parritur, një luftëtar trim që la pas bëma kreshnikësh. Ajkuna, një nënë e dhembshur që vuan thellë vdekjen e djalit. Figurat artistike që përdoren janë të një lloji me ato të të gjithe ciklit. Këtu marrin pjesë yjet, hëna, zogjtë e bimët. Yjet ndalen të dëgjojne vajin e Ajkunës, kjo mallkon hënën pse nuk e lajmëroi më parë, ahu shtrin degën më të bukur që ajo të mbështetet dhe zogjtë e malit rreshtin këngën. Ajkuna ka në zemër lajmin e zi dhe kuja shpërthen. Në fund të vajtimit shprehja e dhëmbjes merr formë tjetër. Nëna kujton çaste nga jeta e djalit, e sa më të bukura janë ato, aq më e thellë është vuajtja në zemrën e nënës.


Drita a dalë e dritë s’po ban,
ka le dielli e nuk po nxeh:
ça ka ba Gjeto Basho Muji;
Djalin n’dhe Muji e ka shti…
A dredhe Muji e në shpi ka shkue,
nana e djalit po e pyet;
-Mujo, djalin ç’ma ka gjetë?
N’Lugjet t’Verdha, a thue ka mbetë?…
Qyqe vetëm rrugën paska marrë,
kanë zane vend yjt’ vajin me e ndie!
Kur ka dalë ndër Lugjet t’Verdha,

atëherë nana hanën ka mallkue:
-T’u shkimtë drita ty, o mori hanë,
që s’ma çove atë natë nji fjalë,
n’Lugje t’Verdha, shpejt me dalë
bashkë me hy n’nji varr me djalë!…
Kur ka shkue te varri i djalit,
ka pa ahin treqind vjeç,
ahi ishte rrema-rrema,
nji ma t’bukrin mbi varr po e shtin

Mirë po pshtetet për degë t’ahit
pikon loti mbi varr të djalit
Kanë lanë kangën zogjtë e malit,
kanë lane kangën me vështrue!
-Po a s’e din se kush ka ardhë,
që nuk çohesh për m’u falë,
more i miri i nanes-o?
Amanet, o more bir,
dil nji herë ksi burgut t’errët,

fol me nanën që t’ka rritë
s’m’ke lanë kurrë kaq shumë me pritë!…
More Omer i nanes-o;
A thue gjokun me ta prue?
Dil nji herë për me lodrue
bjer ndër gurra me u freskue
kërko majat bashkë me zana
se ty varrin ta ruen nana,
mori i miri i nanes-o!…

Një këngë kreshnike për Gjeto Basho Mujin.



Jonuz Delaj - Gjeto Basho Muji

Lek Ndou- Ajkuna kjan Omerin

Llesh Prekushi - Mejdani i Mujit me balozin

Muji vret Paun Harambashin


Herët çohet Paun Harambashi
e shtrëngojke at'gjokun e zi
mirë ia vjerreke topuzin n'telqi
duel për dere, bjeshkën e ka msy
Trimijë berre ai në bjeshkë po i qet
tridhetë qenë ai prapa po jua ngjet
i ka marrë me to tridhetë çobanë
edhe i merrka plot tridhetë sejmenë


nji çardak për vete p'e mbaron
bjeshkve dhentë sa mirë po jua l'shon
Shih, prej Mujit frika e kish ngranë
mos ndoj sherr, po, Muji ia mbaron!
digjo ç'bani Paun Harambashi
-Pse nuk çohem, - tha, - me u veshë e me u mbathë
me ra, - tha, - te kroni i Jutbines?
Mos pa shoke at’Mujin e zatet
n’mujsha pushke hajnisht une me ia dhane


ia la vetes, po, edhe nji nam
Veshet shpejt Pauni u shtrengua
per mejdan sa mire qe asht gatue
Pse asht shka, hakun mos me ia ngrane
shume ish’ qene Pauni trim me nam
Si vetima te kroni po shkon
fsheke vracin ne pyllin e zi
edhe vet n’zhavarr sa mire ka hi
shih sa mire ne zhavarr asht palua


pritke shkjaku Mujin per me shkua
Ngjoni shkoke aty c’ka asht mbarua
tridhete cika ne kambe ishin cua
shkuen te kroni t’shkretat uje me marre
c’po u prijke Ajkuna e Bardhe
I lane fjalet te kroni po shkojne
me e mbushe kanatata po fillojne
dhe kanatat sa plot i kane mbushe
Duel Pauni bash sikur arushe

Permbledhjen me te mire te ciklit te kreshnikeve e ka dhene kole jakova ne permbledhjen e tij Kreshniket liber me vlere te jashtzakonshme

faktikisht emri Gjeto Basho Muji eshte teresisht Ilir,por thelbi i ketij emri eshte pikerisht tek Muji,qe do te thot mundes,qe mundë

Cikli i kreshnikeve
Fuqia e Mujit

Lum e lum per t’lumin Zot,
Nu’jem kane e Zoti na ka dhane!
Kurr ish’kane Muja djale i ri,
M’a kish cue baba n’rroge tu njizotni;

Coban lopesh zotnija e ka ba,
Per gjith dite bjeshket Muja tu’i kerkue;
Per gjith dite nder gurra t’u u freskue,
Per gjith dite nder mriza tuj pushue
Rruge as shtek pa njofte nuk ka lane

M’i con lopet gjithhere ku s’i’n kane
‘I nate lopet cobanit i paskan hupe
E tu shpija nu’ka mujte me dredhe
Buze nji shkambit m’u ndale asht ngushtue

Asht ule djali aty per me fjete
Paj dy djepa aty ki’n qillue;
E kan marre brimen e tuj kjajte
M’asht avite Muja me i shikjue
Po i pajton tuj i pekunde
E t’dy djepat ika vun ne gjume
Bardhe si drita dy Zana atehere kane ardhe
-Ty, qysh te thone – Mujon e kan pvete-
Zo’! c’te ka pru n’ket vend e shka t’ka trete!-

Muja atehere shka u ka thane
Rrogtar lopesh un kam qillue
Per gjith dite kto bjeshke i kam kerkue
Mue rreziku sot ka ardhe me me ndeshe
M’kan hupe lopet, e askund s’kam mujte me i gjete
Ktu m’xu nata e u ngja per me fjete
S’mylla sy prej vajit, qi kam ndie
Ishin kane tuj kajte keta dy fmi
Kurrkund carje fmia nu’m’kan lane

M’u kan dhimte e jam hudhe me i pajtue
I pajtova e sa grima n’gjume i kam vdue
Po Zo’! shka jeni me gjithe ket drite?-
-Zana jemi, Mujo, tuj shetite,
-Tuj u sjelle na njerzvet me u ndihmue,
Ti c’fare ndere, Mujo, po na lype?
Qi dy djepat na ike vu ne gjume?
A don force, Mujo, me qindrue?
A don lufte, Mujo, me luftue?

A don gja, Mujo, a don mall?
A don,dije, Mujo a don gjuhe?
Lyp shka te duesh Mujos te i kan thane
Kqyr Muji atehere c’ka qite e ka thane:
-Shpesh po m’ngucin cobanija
Shum inad cobajt si me kane

Paj me force me ja u kalue un due
Njana shoqes Zanat atehere i kan thane:
-Tamel gjiut Mujit per me i dhane
Tamel gjiut i kan dhane me pi
Me tri pika djalin m’a kan ngri
E ika fale Zoti kaq fuqi
Sa me e luejte shkambin ma t’madhin
-Kape gurin! - Zanat i kan thane
Njimi okesh e ma guri ish’kane

E ka kap gurin njimi okesh
Badihava peshue me duer e ka;
Der n’nye t’kames vec e n’mujt ma
Njana shoqes Zanat atehere i kane thane:
-Edhe do tamel Mujos me i a dhane
E ka marre tamlin Muji e e ka pi
E ka kape gurin me e peshue
Deri ne gju ai gurin e ka cue
E ka ugje prap n’toke e ka pushue

Kqyre Zana sa mire ka thane:
- Edhe pak gji Mujo me i a dhane
I ka dhane prap gji per me pi
Sa don Zoti t’i ka dhane fuqi
E e ka marre gurin me e peshue
Deri ne shoge (brez) gurin e ka cue
E kan pa Zanat e kan kqyre
Njana tjetres prap te i kan thane:
- Opet (perseri) Mujit gji lypet me i dhane

E ka marre Muji gji me pi
O! se c’po i ep edhe Zoti fuqi
Kenka ba si me kane drangue
Ka marre gurin me e peshue
N’cep te krahit Muji e ka vdue
Njimi okesh gurit i ka qindrue
Njena shoqes Zana c’ka i ka thane:
-Tjeter gji Mujit mos me i dhane:
Pse tjeter gji Mujit per me i dhane

E batis dyrnjan ana-m’ane,
Atehere Zanat Mujin po e zhgjertojne
Se sa t’vogel qi po flasin:
Permbi krye hana tuj i shikjue
Permbas shkambit hija tu’u zgjatue
Sa miqsisht me te kan kuvendue
Kqyre Zanat, Mujit, shka i kan thane:
-Probatin na, Mujo, duem me te xane:
Fol ti, Mujo tash qysh po thue?-

-Tu t’jem ngusht, Zanat, me m’ndihmue!-
E ka fale Zoti sabahin
Ferk e ferk Muji kanka cue
I ka gjet lopet e ne shpi ka shkue
N’fushe t’Jutbines Muji kur a ra
Bytym shoket e mbledhun i ka pa
Se me Mujin aty i’n kene msue
Me i a mujte Mujit tuj ladrue
Kqyre seri Muji shka ka ba:

I a ka nise me cobaj me ladrue
Send ma t’fortin me dore e ka kape
Pese konope perpjete i ka dhane
As kurrkush me fole nuk po flet
Se me thue kur po i bjen
Dekun n’toke gjinden po i qete
Prej zotnis – tha – Mujit asht largue
Prej zotnis – burri kur asht da
Ka dredhe n’shpi - tha – nanen per me e pa

*Tha – I a ka nise Muji tuj punue
*Tha – I a ka nise Muji tuj luftue!
E n’sa lufta Muji si po bjen
Ai gjith here me ndere si po del.

Vajtimi i Ajkunes

Drita a dale e drite s’po ban,
ka le dielli e nuk po nxeh:
ça ka ba Gjeto Basho Muji;
Djalin n’dhe Muji e ka shti…
A dredhe Muji e ne shpi ka shkue,
nana e djalit po e pyet;
-Mujo, djalin ç’ma ka gjete?
N’Lugjet t’Verdha, a thue ka mbete?…
Qyqe vetem rrugen paska marre,
kane zane vend yjt’ vajin me e ndie!
Kur ka dale nder Lugjet t’Verdha,

atehere nana hanen ka mallkue:
-T’u shkimte (shofte) drita ty, o mori hane,
qe s’ma çove ate nate nji fjale,
n’Lugje t’Verdha, shpejt me dale
bashke me hy n’nji varr me djale!…
Kur ka shkue te varri i djalit,
ka pa ahin treqind vjec,
ahi ishte rrema-rrema,
nji ma t’bukrin mbi varr po e shtin

Mire po pshtetet per dege t’ahit
pikon loti mbi varr te djalit
Kane lane kangen zogjte e malit,
kane lane kangen me veshtrue!
-Po a s’e din se kush ka ardhe,
qe nuk cohesh per m’u fale,
more i miri i nanes-o?
Amanet, o more bir,
dil nji here ksi burgut t’erret,

fol me nanen qe t’ka rrite
s’m’ke lane kurre kaq shume me prite!…
More Omer i nanes-o;
A thue gjokun me ta prue?
Dil nji here per me lodrue
bjer nder gurra me u freskue
kerko majat bashke me zana
se ty varrin ta ruen nana,
mori i miri i nanes-o!…

Martesa e Halilit

Fort po shndrit njaj diell e pak po nxeh!
C’po e merr fryma rrapin e Jutbines!
Bore e madhe paska ra:
Randojne ahet per me u thye
Kane cetinat vetem kreshtat
Ushtojne lugjet prej orteqesh
Prej orteqesh kah po bijne nder gropa
Kane ra vashat me gja ne lume

Kane gjete lumin ngri akull
Kane nise vashat me lype krojet
Kane gjete krojet tane ngri hej!
Ka dale Muji me kreshnike
A thue ndeshet me ndoj gja malit
Sa shpejt diellin ma zu reja!
Shpejt ma endi njei pelhure t’gjane e t’gjate
E ia ka veshun majat rreth e rrotull
Qe kur jane kap trimat-o te lumi

Kaq perzi i ka fryma e plajm e re
Askurrnji shoshojne trimat s’po e njohin
Ngrine trimat, u sharruen
Por n’breg t’lumit – kulla e Mujit
T’tane per darke Muji i ka ndale
Kqyr cka bani Gjeto Basho Muji
E ka vu nje barre dru t’vogel ne zjarr
Treqind vete prihere m’u nxeh…
Sa shpejt fryma burrave u ka ardhe

Sa shpejt gjaku trimave po u nxehet!
Kane marre llafin e po llafiten
Kane marre gazin e po gazmojne
Kane nise trimat Mujin, po pyesin
-N’vater tande, Muje, kemi qellue
mos na ki rande per nji fjale…
Qysh Halilin s’e martove?…
Jane martue krejt mosha e tij…
Djemt’e tyne n’loje te tane kane dale

A t’u dhimbsen paret per me i dhane?
A t’u dhimben dasmat per me i ba?
Tutna djalin dikush po na e rre
Shpesh e shpesh po bie n’Kotorre t’Reja
Rob te gjalle djalin po e zane
Le konakun, Muje, po ta fikin
Ma zi fisin, Muje, po na koritin…
-Faqebardhe, more shoke,ju qofshi
Se mire hallin po ma ditki, burra!…

Ju t’pavllazen shoke s’keni qellue
Kujt po i dhembe dasmat per vlla t’vet?
Ky edhe s’asht or burra cub flligshish
Mire e njihni se asht daji trimnish-
Atehere djali ka nise me fole
-Kah kam vlla e kah kam moter
vdeksha para n’u martofsha
se gjithe grate e Krahines ku jane
se gjithe vashat e Jutbines ku jane

bash si motra qe po m’duken
dheu m’ka mblue e fat s’i qita vedit
po s’e mora Tanushen e kralit
E une Tanushen vete e kam pa
Gja ma t’mire s’sheh njeri nen kete diell
Vetulla e saj e drejte si fiskaja
Shtegu i ballit si shtegu i malit
Kur merr hana me prendue
Syni i saj si kokrra e qershis

E ka qerpikun si krahu i dallendeyshes
Fytyra e saj si kuqet molla n’dege
Hunda e drejt-o si kalemi i Tushes
Goja evogel si lulja qe shperthen
Dhambet e bardhe si gurezit e lumit
Fill mbas shiut, kur po i shndrit dielli
Qafa e saj si qafa e pellumbit
Shtati i saj porsi shtat cetine
Mishi i dores posi rremi i shemshirit (lloj druri)

Por n’qafe m’paci mor Bjeshket e Nalta
Kurrrkund nji shteg qe nuk me late
Per me dale deri ne Krajli!-

Sa mire nama bjeshket m’i paska gjue!
Sa shpejt deti ka ndigjue!

E e ka cue nji fryme te forte
E e ka cue nje fryme te nxehte
Bijne orteqet neper gropa
Ushtojne malet si prej motit!
Por tri dite e ma s’ka zgjate
A shkri bora e ka ra n’lume
Por tri jave e ma s’ka zgjate
Cka e ka ba lumi ate te bardhe?
T’bardhet e bjeshkeve krejt e ka mbyte n’det

Cpo kendojne bilbilat n’mal
c’po lodrojne femija n’fushe
-Shpejt me dale te t’bani (stan ne bjeshke)
se ka shperthye ahi! –
Atehere djali Mujit i ka thene:
-Qetash gjokun , Muje, ti me ma dhane…
Atehere djali i ka kcye gjokut n’shpine:
-T’mire u pafshim! – Mujit i ka thane
Ka marre rrugen per krali

Dy here djalin kurkush s’e ka pa
Kalojne male e kalojne lugje
Kalojne breshte (pyll me bredha) e kalojne ashte (pyll me ahe)
Kalojne dite e kalojne net…
-C’ka ka hana qe s’po del?
Kane pyet bilbilat e malit
Pritni pak more zogjt e malit
Ju me kndue tjeter pune s’keni
Hana sonte ka ndodhe zane

Ka nji ndore (ne mbrojtje) me percjelle…-
Qatehere djali sa kish ra n’breg t’lumit
Ka lidhe gjokun brenda ne nji imshte (ahishte me drure te rinj)
Imshta ishte tane ahishte
Vete shatorret neper muzg te nates po i lyp
Kur ta mbrrite te cadra e kuqe…
Ka zane vend permbas nji lisi
Rranjet e lisit shpernda ne lume…
Sa urtisht djali qe po e msyn (sulmon)

Ma ka nxjerr thike ma te mprehten
Kamba-doras asht avite…
-Po ket fytyre ku e ka pa
qe po me gjet me te Halilit?-
Ma gjate djali s’ka durue:
-Po je a njeri qe ke bese?
-Te thafshin krahet more djale i ri
se fort thelle qe paske hy!…
Hajde brenda, kopil (djale i shkathet); - po i thote

Se ja vdesim te dy pernjihere
Ja te dy kemi shpetue!-
Atehere djali brenda ka hy
E ka marre vasha per dore
Shpejt e shpejt te nj’ode i prin…
I ka zgjedhe nji pale petka ma te mirat…
Krejt si cike djali po ngjan…
N’breg te detit, permbi shkamb
Dymbedhjete katesh kulla e nalte

Kurrkund shoqen nuk e kishte
Treqind hapash kulla e gjane
Te tana ballet guri te lemue
Anash krejt guri te latue
Latue shkambi prej mermeri
Aty gurrat me flladite
Aty kopshti me u mahite (per te kaluar kohen)
Aty velat me valzue (per te lundruar)
Me valzue per shpine te detit…

Me Halilin brenda kane hy…
Sa fort shpejt kralica gati asht ba!…
Kur ka pa sokol Halilin
A dredhe mbrapsht si dridhet gjarpni…
Edhe deren e ka shkrepe (ka hapur me force)
Fill te krali paska shkue…
-Te kane ardhe cubat e Jutbines
e ty kullat t’i kane zaptue
erzin marre, cikat cnjerezue! -

Krali shpejt qenka shtrengue
t’dy prej krahu krajli i ka kape…
n’burgje t’thella Halilin e ka ndrye
rrugen e madhe Tanushes ia ka dhane
Mire po e ndal Jovani (nje mik) e po e pyet:
-C’asht ky vaj Tanushe lum motra? – i thote-
Se kso britme kure nuk kemi ndi!
-Rob kane zane Halilin e Mujit
e mue rruget tata m’i ka dhane

ma per t’gjalle te shpia mos me kthye!…
Nji fjale Mujit te dera me ia cue
Me i ra mbrapa Halilit sa ma pare
Ndryshe djali n’tburgje t’u ka kalbe! –
E ka gjete nji njeri te beses
Menjihere Mujit naten ia ka nisun
N’nestret nadje djali asht kape te kulla
Nji ka nji punet ia kallzon Mujit
T’madhe burri paska nise me qeshe:

-A t’kam thane taraku (dem, mezat) i Kotorrit
se Kotorret kane me ta hanger kryet?…
Ka dale trimi ne beden te kulles
Me nji kushtrim ka thirre Jutbine e Krahine
-S’kam cka u them more aget e mi
vec me koriti sokol Halili
Me u shtrengue burra si te mundni
Se dita e vdekjes ma e veshtire nuk vjen! –
Kane ba ashtat trimat me ushtue

Kane ba lumin trimat mu turbullue
Kane ba gjoket trimat me fluturue
E t’jane kape te Kotorret e Reja…
Neper rane t’detit Muji i ka shpernda:
-Ver me goje mos guzoje kush me ba…
Se shume njerez qenkan mbledhe n’Kotorre!
Me kushtrim krali i ka thirre –
Midis logut asht nji djale i ri
Hekrat duersh bugagite (prangat) kambesh

Ai asht Halil aga i ri
Mbare Kotorret me ate po qeshin:
-A po e sheh Halil, vdekjen me sy?
Kurre ma ngushte, Halil, a thue ke qen?
Kuvend burrash djali paka shtrue…
-S’asht ngushte njeriu deri n’dite te vdekjes
-Fjalen e mbrame ne pac me e fole
se ty jeta m’at hu t’u ka sose!…
-Pese dekika (minuta) liri me me dhane:

Tjeter t’mire ne t’paret nuk na kane lane
Kurrnji nesh mos me vdeke ne shtrat
Por me shpate m’u pre tuj kendue…-
Edhe duert mire ia shpengojne
Ia kane dhane lahuten ne dore
Kurrkush djaloshin vesh s’e ka marre
Krejt po e kendon kangen ne gjue te pareve
Qaty Muji neper fushe ka dale
E e ka ba nji piskame te madhe

Jane shembe kullat gjer ne themele
U trand deti me hy brenda
Kane gjemue malet si per mot t’lig!
Kurrnji trimat nuk po e lane me ike
Lufte e rrepte aty qe po bahet
Me dhambe trimat duen shoshojne me shkye
Me dhambe gjoket duen shoshojne me e marre
Notojne kurmat thelle ne det
Notojne trupat neper gjak

Hic s’po lodhet Gjeto Basho Mujei
Sa thelle trimi me paska hy!…
Muji djalin e ka shpengue
A turre djali si i terbue
Gjalle me dore kralin e ka zane
Me shpin ne hu ditet i mbaroi
Qatehere burrat kane rroke unat (urat e zjarrit)
Shpejt qyteti ka marr zjarr
Ka marre zjarr krejt ne fund e ne maje

Sa fort Muji m’asht terbue!
Aspak dhimbe trimi s’po ka
As per kulla qe rrenohen
As per t’vdekun qe shkrumbohen!…
Tri here dielli ka prandue
Tri here hana ka ague
Kurrkund zjarri me pushue!

Omeri i ri

Lum e lum per t’lumin Zot
Nu’jeme kane e zoti na ka dhane
Kur ish’kane nji plak i mocem
Mashkull n’voter s’i ka mbete
Nji baloz n’mejdan po i del

Edhe ‘i leter po m’i a con
Letren plaku po m’a kndon
E me lot ai po e loton:
-Sot nji jave n’mejdan me m’dale
Ka qite cika e i paska thane:
-Pash nji zot, babe, qi t’ka dhane
Shka asht letra, qi po e kndon
E me lot fort po e loton?
-Le, mori cike, ty zoti t’ruejte!

Rrezikzi kishem qillue
C’se kam le mos me gezue
Mue balozi m’lype mdjdan
Un jam plak edhe jam zhgrehe (kam rene)
Nuk po muj me dale n’bejleg (dyluftim)
Ka qite cika e i paksa thane:
-Aspak, babe, ti dert mos ki
kur t’dale drita, ajo dalte e bardhe
ke m’u vesh, babe, ke m’u mbathe

per me ra n’Agaj t’Jutbines
Agajt s’t’lane jo me u korite
Kur ka dale drita, dalte e bardhe
Mire asht veshe plaku e mire asht mbathe
Per Jutbine heret asht fillue
Tridhet Age m’kuvend m’i ka bashkue
Hallin Agvet mire jau ka dertue (ka qare hallin)
Mue balozi m’lype n’mejdan
M’lype n’bejleg me te me u pre

Pash’i zot, Agaj, u ka thene
Un jam plak e tash jam mbete
Kurrsi Agajt me goje nuk kan fole
As me sy nuk po e shikojne
Shum-e paret plaku po jau njehe
Nuk ndigjojne me i preke me dore
Shpejt ne kambe plaku kenka cue
I ka hipe gjokut e a fillue
Ne shpi t’vet kur paska shkue

Ka nise cika e po e pevete
-Babe a mujte, Agajt, a i ke gjete?
-Bet ne zotin, cike! Si m’ka dhane
S’ndigjoi kush paret me i preke
S’ndigjoi kush mejdanin me m’a hjeke
-Hajt, bre babe, hic me u ngushtue
Per baloz sot m’ke djale mue
E s’t’la, babe, un ty me shkue
-Le, bre cike, ty zoti t’ruejte!

Sot dy jave nuse vijne me t’marre
Po n’mejdan si ke me dale
Po n’mejdan si ke me shkue
Kryet balozi me t’a shkurtue
Dy here marrja mue me m’mlue
Plak pleqnije me u shnjerzue?
Po shtrengohem e po shkoj vete:
Nuk baj dam edhe me mbete
Hic bre cika vesh nuk kish’ marre

Shpejt ne kambe ajo kenka cue
Mire ashte veshe edhe shterngue
Tu berberi na paksa shkue
Sikur djale kryet e ka rrue
Sikur djale n’ftyre me t’u duke
S’ka mujte baba i vet me u ndale
Ka nise plakur atehre me e sue (mesue)
-Permjete drumeit, cike , tuj shkue
Burri m’drum te ka qillue

Kur te shkojsh n’at katund me ra
Aty asht sheher i madh
Njajo kulla, qi asht ma e bardhe
E tri katesh bojen e ka
E burrit t’yt ajo ka qillue
Rueju n’dere, pra, mos me i shkue!
M’i ka hipe gjogut ne shpine
T’madhe gjogut i a ka dhane dorin
Kur ka ra n’at katundin e ri

C’po shikjon cika me turbi
M’a ka vu doren ne ball
Nate tuj erre, dielli tuj ra
Bet ne zotin cika qi ka ba
N’be t’zotit si ish’ betue
N’konak burrit per me i shkue
I a ule gjogut , burrit i bje n’dere
I thrret t’madhe e i trokate nji here
Dikush gjegje e jashte ka dale:

-Kush je ti – thote – more djale?
-Mysafir a don me t’ardhe?
-Ti hoshgjelden – te i ka thane
n’podrum gjogun i a ka cue
kan hi n’ode e kan pushue
i a pjeke kafen me sheqer
i a ka dhena e ne dore e merr
kah te pin po e vndon oroe (po e ve re)
ne fyt kafen i a shef ka i rrqet

sa fort djali si asht ngushtue
paj te nana – tha – paska shkue
ka qite nanes Alia e i paska thane:
-Bet ne zotin, mori nane
Mysafiri, qi na ka ardhe
Paj per seri m’a ka lkuren e bardhe
Kah e pin kafen n’fyt i a kam pa
Shoqi i tij kurre nder ne s’ka ra
Shka i ka thene baxhija e shkrete

-N’mos bre femen, bir, do t’jete?
Epja fyellin a thue po i bjen
Epja i’ here lahuten n’dore
Qitni strugen e unaza lodroni!
Mire kan hanger e mire kan’ pi
M’a pvete djalin prej kah je
Po m’i thote: Omeri i ri
I a ka dhane fyellin n’dore:
Mjaft bukur po m’i bjen

Shpejt m’i luen gishtat e dores
Mire m’ia shjtejn frymen e gojes
I a ka dhane lahuten n’dore:
Mjaft bukur po m’i bjen
E ma mire me kange po e ndjeke
Kan qite strugen e kan lodrue
Tri here djalin e paska cue
Sa fort djali qi ashte ngushtue
Shpejt te nana – tha – paska shkue

Ka nise nanes – tha – me i diftue:
Tri here kapuca qi m’ka cue
E lahutes mire i ka ra
Edhe fyellit si ma mire nuk ka
Probatin – nane , po e xa
Sa mire nanan a kujtue
Ka marre djalin e m’aka sue:
- Hajtni n’ode t’dy per me shtrue
Po n’kjofte femen ka m’u diftue

Gjume ne sy nuk ka me i shkue
Te dy n’odre kan shkue me ra
T’mira teshat m’i kan gjete
Se shkoi nata cika kishte fjete
Edhe djali tuj na ruejte
Po hic cika s’kishte luejte
Kur ka ague tha drita e bardhe
Tha – te nana djali kishte dale:
-Bet ne zotin – tha – mori nanae

Si ka ra njashtu ka ndjehe
Ka qite nana e i ka thane:
-N’meshteri me dale n’dugaje
Me na ble fyellin prej pirinxhit
Me na marre furken e praruet
N’dere te dyja me i a vndue
Ne kjofte femen mos m’u kujtue
Ajo furken ka me shikjue
Sa shpejt djali qi a nise

N’meshteri – tha – kenka shkue
Fyell e furke - tha – i ka marre
Fyell e furke mire i ka pague
Ka marre rrugen e asht fillue
N’der t’odes Omerit i a paska vndue
Shpejt asht veshe cika e shpejt asht mbathe
Paj ne dere – tha – kah ki’ pa’ dale
Shtjelm bre furkes i paska ra
M’a kap fyellin n’at dore t’bardhe

Kurrsi ciken pisk s’po e xane
Kan pi kafen me sheqer
Fjala fjalen mire po e qet
Kqyr Alia shka i ka thane;
-Probatin, Omer, me t’xane
Bet ne zotin Omeri i ka ba
-Sot n’merak ty nuk po t’la
Ktij balozit do t’i dal n’mejdan
Zoti e din si kam m’u da

Per ne kjofte rrezik me m’pre
Edhe kryet mue me ma trete
Marak ti per mue pse me mbete?
Paj ne kjofte nafake per me pshtue
Ksajt kah shpija kam me u diftue
Atehere Alia – tha – e la me shkue
I ka dhane doren e cika asht fillue
Ne shpine te gjogut si i ka ra
I a ka dhane t’madhe dorin

Aty mire si ka pushue
Ka lute zotin me i ndihmue
-Zoti t’vrafte, Omer, - i paska thane –
Qi t’ka lane Muja ktu me ardhe
Kenke i ri un sot me t’carte
S’tutet burri – tha baloz, me fjale
Cili shoqin po e ndjek ma pare?
Te dy n’gjoga jane zatete
Ik ti djale, balozi te i ka thane
Edhe mprapa ciken poma ndjeke
Se sa vrap gjogat m’i kane lshue
Se sa rebtas m’topuz kenkan gjue
Sa fort cika i a ka ruejte
Shpte per shpte atehre kenkan dredhe
Te dy shpatat – tha si i kan ndeshe
E balozit dy copesh po kputet
Nj’atehere cika shpate po i bjen
Dekun n’toke kjo po m’a qet

M’i zdrype, gjogut , mbi te kcen
Kurrsi kryet s’po mund i a merr
Kaq per serei t’madh qi e kish ‘ pase
Athere gjogut m’i bertet”
Hajt bre, gjog, zoti ty t’vrafte!
N’qerrazhi po due me t’shite
E qymyr me bajte me ty
N’mnere qymyrin gjogu e pat
N’stom te lugut n’dy gjujt ra:

Sa n’tdy gjujt gjogu ka pushue
Ngjat balozit cika asht shtrengue
E ka mrrote (e permblodhi) e n’shpine e ka vdue
Ka marre rrugen – tha – per me kthye
Ka marre rrugen n’shpi me shkeu
Bash te i shoqei – tha kish ‘ pushue
Qeft po bajne – tha – tu kendue e tuj pi
M’kan shtrue buke edhe jane ngi
Kan marre lojne me lodrue

Ka nise drita me ague
Asht ba gadi cika me u fillue
Don Alia – tha – per me e ndalue
-Ku po don, Omer me shkue-
Probatina na sot pa u vllaznue?
Bet ne zotin – Omeri i paska thane –
Kurrnji pare me vedi nuk e kam
Besen e zotit – tha me t’a dhane
Se sot nji jave ne darsem kam me t’ardhe

Se sot njijave ne darsem kem m’u pa
Probatina atehre na kem m’u ba
Njatehere Alia i ka besue
Asht fillue cika e n’shpi ka shkue
M’i ka dale plaku – tha – ne dere
M’asht gezue baba – tha – nji here
Tane Jutbinen – tha – e ka bashkue
Per gjithe dite tuj pi e tuj kndue
Erdh Orogu (koha e caktuar) nusja per me shkue

‘I qind darzmore Alia i paska cue
Mire fejtaret fejve (fyejve) po m’u bijne
Mire kalorsit gjogave , po m’u rrijne
Kangataret s’po pushojne nji here
Pushke tuj qite, dajre tuj ba
Ne konak Alis i paskan ra
Njimi vte darzmore bashkue m’i ka
Mire me hanger – tha – u kish gatue
Rreth e rrotull Alia tuj shikjue

Kurrkund porben – tha me sy s’po e shef
Kurrrkund proben – tha nder shok nuk e ndan
-Ndalje kangen – tha dajre mos me ba
Se’i probatin – tha – mue m’paska deke
Sot nji jave tu un – tha – mik m’ka fjete
Besen e zotit ai mue m’a ka dhane
N’kjosha gjalle pa t’gzue s’due me t’lane
Nder darzmore mue t’parin ke me m’pase
Pushoi kanga, - tha e pitas gjithkush mbet

Se as me shoqin kurrkush ma s’po flet
Shka po i thot nusja vjerres s’vet
-Me m’a thirre Alin ne dere
N’dere te odes Alia paska dale
I a ka thane nusja nj’a dy tri fjale
I a ka thene nusja e i ka ba be
N’dac Ali me m’vra e me m’pre
Mik sot nji jave ktu mue m’ke pase
-Hajt ty hajrin per me t’a pa!

N’ode te miqt Alia paska shkue;
-Nisni pijen, shoke, nisni me kndue;
Probatini tek m’ka ardhe mue
Kshtu m’kan thane, se atje nuk jam kane.

Arnaut Osmani

Ç’fare ka ba ai Arnaut Osmani!
Dymbedhjete shoke i ka bashkue
Ne Bjeshke te Nalta trimi ka dale
Dymbedhjete aget shkjete ia kane zane
E jua kane shti prangat ne kambe;
Shka ka qite krali e i ka pyete:
- Cili jush sarajet m’i ka djege?
Qysh ka fole ai Osman Aga i Ri
- Vete sarajet, kral-o, t’i kam djege
Vete une kullat, kral-o, t’i kam shembe
Çfare kish’qite krali e kish thane;
- Shume nder, po une due me u ba
Thelle ne burg une due me u shti
Drite e diell mos me pa me sy
Flet Osmani me shoket e vet:
- Si s’ma mesuet mue nji dredhi
Si te dalim prej ketij burgu te zi?
Sa mire shoket Osmanit i kane thane:
- Paj, ne bafte kush ndonje dredhi
prove te madhe krali ka me i ba
be te rande Osmani paska ba
- Ne shtate furra te kuquna me më shti
qerpiku i synit njiher s’ka me m’u drithe
po provoj, - tha – sonte me u shti
sikur vdekja mue me ka ardhe –
kambet Arnauti m’i ka shtri
m’i ka mbledhe ai duert permbi gjoks
m’iu kane mbledhe shoket perreth tij
kane marre britme trimat e piskame
kane nise gjamen trimat me gjamue
- Mjeri une per ty, vllau em, o vella
Kur kane leshua, po, gjamen e trete
I ndjeu krali ne ode te vet
I ndjeu krali e po na i pyet
- Ç’kini ju, more robe te tretun?
A ju ka ra malli i shtepise?
A ju ka ra nder mend babe e nane?
A ju ka ra nder mend per moter e vella?
A ju ka ra nder mend per shijergja (qingja) te bardhe?
A ju ka merzite, - tha - balta deri n’gju?
A ju ka merzite – tha - mjekra per pa u rru?
A ju ka merzite – tha – drita per pa dale?
Çfare kane thane aget e ngujuem
- Asnji asosh, kral, nuk po ashte
Por nji shokn, kral-o na ka vdeke
Bese nuk zanka krali sa ka vdeke
Por ma therret ai çiken e vet
Çelsat ne dore çikes ia ka dhane
- Ulu nji here te ai burg i zi
Edh kqyr se cfare ka ndodhe aty
Kur ka nise – tha – n’ate burg me hy
Arnautin po ma shef te shtrime
Bash jaran ma kish pase ate djale
Para kralit çika kishte dale
Ka qite kralit çika e i ka thane
Ne vig ishte Osman Aga i Ri
A ma fal qe ne dhe ta shtij? –
Aspak bese krali s'e ka zane
Njiqind vete n’dere t’burgut i ka cue
Dhjete ma te fortit brenda n’burg i ka shti
Krejt i vdekun Arnauti ngjan
Jashte e qiten, krali ma ka pa;
Por sa kopil krali kishte qene!
Ka nise poven e prove po ban:
I ka mbledhe nante gjarpna t’shullanit
Ne gjoks gjarpnat trimit ia ka vue
Sa fort gjarpnat e kane qokate (pickuar)
Sa i gjalle kish qene, per t’gjalle s’u ndie!
I ka ndeze dy zjarre te medhenj
E ndermjet Osmanin po ma shtjen
Pra e mbrapa lekura m’i pelcet
Gjalle kish qene, per t’gjalle s’u ndie!
Aspak bese krali s’i ka zane
M’i ka marre njezet maja gozhdash
Per nen thonj thelle ia ka shti
Dersa gjaku trimit m’i ka dale!
Gjalle kish qene, per t’gjalle s’u ndie!
As hiç bese krali s’i kish zane
Se i pabese vete fort kishte qene
Po don krali dhe nji prove me ba
M’i ka zgjedhe tridhjete çika t’mira
Mire po i vesh e mire po i mbathe
Ne krye t’vdekunit bashke po kercejne
Perreth te vdekunit çikat po lodrojne
Perreth te vdekunit mire po kendojne
Çika e kralit tek kryet i ka qellue
Mire Osmani çiken ka hetue
Me njanin sy ai ma ka shikue
Buza n'gaz trimit m'iu ka ba
Mire po qesh njera ane e mustakut
Çika e kralit asht kujtue
Mbi fytyre shamine i ka leshue
Ç’kane qite çikat tjera e kane thane!
-Tash, po, qesi Osman Aga i ri!
-Zoti u vrafte, - çika u ka thane-
se ky djale nji here ka vdeke
shpirti n’gaz, shoqe, i ka dale –
ç’ka i ka thane çika babes se vet:
- Pash ate zot, kral, qe t’ka dhane
dhe ne vdekje njeriun me e mundue
e gjithfare provesh ne te me i provue?!
Po ai ka vdeke e ka mbarue;
Era e keqe ketij ashte tue i ardhe
Se tash tri dite ka denje mbi doke
A thue t’vdekunit, kral, po i trembesh?
Hiqja prangat, pra babe, - i ka thane –
Edhe duert me ia shpengue! –
As hiç krali prape s’ka besue!
Ma ka thirre ai balozin me shpate
Nder sy te tij Osmanin e ka lirue
Per mbi krye shpaten ia ka leshue
Sa mire Osmani shpaten e ka hetue*! (e ka pare)
Fluturim ne kambe asht çue
Shpaten ne dore ai po e merr
Se i terbuem balozin po e pret
Kurkujt nder mend s’po i bjen me qendrue
Tmerr i madh te gjitheve u ka hy
T’tane te vdekun Osmani i ka ba;
Synin kralit trimi ia verboi
Krahin kralit trimi ia shkurtoi
Rrafsh ne toke kullat ia rrenoi
Dymbedhjete aget trimi i çliroi…
Se atje une vete nuk kam qene
Si kam ndie e si me kane thane
Po burrat e forte gjithçka mund ta bajne.

Shale – Malesia e Madhe

Muji mbas deket

Kur ish’ kane Muji me Halilin
N’bjeshke te nalta trimat kenkan dale
Dhimbte e madhe Mujit ia ka ngjite
Edhe Muji Halilit te i ka thane:
-Dhimbte e madhe, vlla, m’a ka ngjite
Nuk po muj n’kambe me qindrue’
Por qe jete, Halil, due me ndrrue:
E t’ma mbarojsh nji vorr te gjane
Ne vorr mue si t’me shtish
E ne shpi kur t’bajsh me kthye
Se a dekë Muji kuj mos i difto
Se me ndie krajlica se un jam dekë
Aty vendin ty nuk t’a lane. –
Qaty jete Muji paska ndrrue
E ne vorr Halili te e ka shti
E n’shpi djali kenka shkue
Na jane mbushe shtat dit e net
Kan kalue e jane ba shtate vjet
Kush per Mujin gja nuk ka dijte
Por Halili, kur p’e pvetin
Thote: ka dale nder miq me shetite
I a bjerre, tha, pahi ageve te rij
S’ndihet kush ma per trimni
Kan nise shkjet me cue krye
Tha, deri zana po pevete:
Si nuk shkojme Mujin me e gjete;
Qe shtate vjet qi s’e kem pa
Edhe ndore s’i kem dhane
Kishte dale nji baloz prej deti
E te krajli kenka shkue
Edhe krajlit balozi i ka thane:
-Sa kopil Muji kenka kane
Qi n’bjeshke t’nalta qi ka deke
E Halilin e ka porosite
Qi kurrkuj mos me i kallxue
Due me dale vorrin me i a lype.-
N’bjeshke te nalta balozi ka hipe
Paska ndeje tri dit e tri net
I a ka lype vorrin, i a ka gjete
E ka nxjerre nji hu te gjate
T’gjith me rend vorrin tuj ia rrehe:
-Çou, mor turk, n’mejdan me m’dale
Ndo t’i nxjerr eshtnat prej vorrit!”
Ka marre Muji per m’u cue
S’p’e lane drrasat n’kambe m’u cue
Por m’ka ndie nji qyqe tuj kendue:
“Amanet qyqes te i ka thane:
Shko e m’i thuej Sokol Halilit
Ka dale nji baloz prej detit
M’a ka lype vorrin, m’a ka gjete
Gjith me hu vorrin tue m’a rrehe
M’thote: Çou turk, n’mejdan me m’dale
Ndo t’i nxjerr eshtnat prej vorrit
Fluturim, tha, qyqja kenka que
N’bahce Halilit m’i ka shkue
Ka marre pushken Halili per me e gjue
Atehere qyqja te i ka thane:
“Mo’ti djale, mue per me m’gjue
Se mue Muji me ka cue
Nji fjale t’keqe me t’difute:
Se i ka dale nji baloz prej detit
Edhe vorrin me hu a tue ia rrehe.-
Sa mire Halili qyqen m’a ka ndigjue
Shpejt e shpejt n’shpine gjogut i ka ra
Tim e mjegull gjogun m’a ka ba
E te vorri Mujos m’i ka shkue
Shpate ne qafe balozit m’i ka ra
Kryet ne toke balozit ia ka qite
Edhe Mujos vorrin ia ka zbulue
Kambekryq Mujin m’a ka gjete…!
Mujin zanat e ki’n pa’ çue
Se fort nakël i’n kane ba
Qysh ne vorr kreshniku m’u kalbe
Doren Mujit Halili ia ka dhane
E prej vorrit Mujin m’a ka qite
E m’gjog t’vet Mujin m’a ka hipe
Shndoshe e mire nJutbine me te ka ra
Shum trimni bashke prap qi i kam ba

Kangët kreshnike -përbëjnë një cikël të madh këngësh legjendare shqiptare që njihen në popull me terma të ndryshëm si ;këngë lahute ,të moçme ,trimash ,kreshnikësh ,të Mujit e Halilit ,agajsh të Jutbinës etj.Ky bile është cikli më i gjerë i këngëve legjendare shqiptare në përgjithësi .
Ky cikël këngësh interesante ka të bëjë me vepra e veprime që nga periudha iliro-thrakase në të cilën gjeniu popullor derdhi tërë fantazinë e tij të bujshme dhe në ndrrimin e kohëve e pasuroi me motive ,me ngjarje e me fytyra të tjera ,të kushtëzuara nga rrethanat e nga marrdhënjet e reja jetsore ,të cilat ai diti ti reflektojë fare mirë dhe ndoshta personazheve të vjetra ua mveshi rroben e mesjetës e të kohëve më të vona për t' i bërë ato më bashkëkohore .
Në këngët e kreshnikëve marrin pjesë aktive qenjet mitologjike madje në përpjestime më të gjera se në legjendat tjera .Orët ,zanat ,dielli hëna ,kuajt që flasin e veprojnë si njerzit dhe u ndihmojnë kreshnikëve tanë në momentet më të vështira ,pastaj zogjtë e malit ,bishat ,gjarprinjët e të tjerë gjithëherë janë pranë kreshnikëve dhe u ndihmojnë atyre në çdo situatë sa herë kanë nevojë.Kështu këto elemente mitike -prrallore dhe shumë të tjera që i hasim në këtë cikël këngësh ku reflektohen bëmat e rapsodëve tanë janë dëshmi e vjetërsisë së lashtë të ndodhive e të personazheve të shumta që morën pjesë në zhvillimin e tyre .
Këto këngë u kënduan shekuj me radhë madje me simpati të madhe u dëgjuan e u përcollën me kënaqësi brez pas brezi ,malsorët këto këngë i këndojnë në dasma ,në netët e gjata të dimrit ,verës në bjeshkë ,në festat tradicionale në lagje e në vende tjera publike ose në familje .Sepse në luftërat heroizmat e ngadhnjimet e kreshnikëve ,populli ynë ,gjeniu popullor pa fuqinë e parezervë për tu bërë ballë stuhive e rrebesheve të parreshtura të shekujve .
Këto kënge pra këngët e kreshnikëve thonë malsorët e burrnojnë njeriun ,e bëjnë trim i shtien zemër të durojë plumbin ,gjakun ,luftrat ku tresin meshkujt .Prandaj ndonëse në këto këngë nuk vërejmë ndonjë luftë me karakter thjeshtë kombëtar për mbrojtjen e drejtëpërdrejtë të atdheut nga sulmet e ndonjë zaptuesi me përjashtim të Gjergj Elez Alisë fytyra e të cilit nuk është e lidhur aq ngusht me periudhën e kreshnikëve të Jutbinës i cili në radhë të parë mbron nderin e motres dhe të familjes e në mënyrë të tërthortë edhe të atdheut të tjerët luftojnë për qëllime të tjera .
Vazhdon

Meghithatë në luftrat e kreshnikëve në duelet e tyre të shumta këngëtari popullor pa një heroizëm të rrallë vigajsh që s'u bie gjë për ballë ,për ç'gjë çdo kundërshtar i tyre pëson nga ata në mënyrë katastrofale .Kur kemi të bëjmë me luftrat e kreshnikëve të cilat zhvillohen kryesisht në bejlegje kolektive apo individuale ,por pa përpjestime të gjera e frontale ,gjeniu ynë është mjaft real ,sepse ai pos fitoreve sheh edhe pësimet dhe disfatat humbjet edhe të kreshnikëve tanë nga kundërshtarët e tyre .Pra ata bien në duar të kundërshtarëve të cilët i fusin në burgje-zindane dhe ua venë prangat në këmbë e në duar i mbajnë vite me radhë në burgje i lidhin me vargonj qenësh e i fyejnë dhe nënqmojnë në mënyrën më brutale ;
-Janë xanë rob dy agët ma të mire
janë xanë rob Muji me Halilin .

Megjithatë ,kreshnikët tanë prapseprapë ia dalin në krye të korrin fitore ta mposhtin armikun ,ta presin ,rrëmbejnë vajzat egratë e bukura dhe t'ia bëjnë mall e kulla shkrumb e hi,e në fund të bëjnë dasma edhe nga tri javë .
Luftrat e kreshnikëve tanë gjithëherë jan♪7 të rrepta e të përgjakshme pasi ata luftojnë me palën kundërshtare që disponon force përpjesëtimisht të ngjashme dhe të barabartë sepse edhe rivalët janë trima e të zhdërvjellët ,të shpejtë e të stërvitur për luftëra të ashpëra , Në raste të shpeshta ata janë edhe të zhvilluar fizikisht si kreshnikët tanë ,Dhe ky pasqyrim real ia shton edhe më tepër vlerën guximit ,trimërisë dhe e heroizmit të kreshnikëve shqiptarë .Ndërkaq hetojmë një hiperbolizim bukur të theksuar në të përshkruarit e fuqisë fizike të këtyre trimave të rrallë Ata si i parafytyron legjenda jonë në prozë ;
''Kanë një krahror 18 pëllëmbësh ,dy sy si dy grykë kazanash,e kanë ''opangën''sa me fjetë një njeri në të ,çibukun sa me i vu një kaci prush sipri dhe asnjë gacë të mos bjerë për dhe ,ata hanë nga një dash në vaktit ,pijnë verë me bucela kafe me filghana 20 okësh ''
Pa dyshim një fuqi e tillë fizike me përpjestime fantastike sipas botkuptimit popullor duhet të imponoj edhe në duelet luftarake .
Pos fuqisë fizike të idealizuar ata disponojnë edhe me një intelegjencë të hollë e të natyrshme dhe janë të sprovuar mirë me mjeshtrinë e bejlegjeve ,gjë që u ndihmon të korrin fitore edhe në situata shumë të vështira dhe të dalin faqebardhë . Madje ata në raste nevoje dinë të përdorinë edhe dredhinë më perfide për ta mashtruar armikun .Kreshnikët intelegjent e të zhdërvjelltë dinë t'u futen kundërshtarve në kulla e konaqe duke u maskuar me rroba magjarre ose bullgare dhe hyjnë e rrijnë me të dashurat e tyre të cilat u ndihmojnë shumë në këto raste ;
Rrusha djalit i ka lakmue
nji tradhti e ka menue .
Tanusha e Krajlit të Mores e hedh të ëmën nga kati i gjashtë pse do ta tradhtoj Ali Bajraktarin e skena të shumta e të ngjashme .
Bota mitologjike luan një rol shumë aktiv në të gjitha ndërmarrjet e rrezikëshme të kreshnikëve shqiptar ,sidomos zanat dhe orët e malit janë gjithmonë pranë tyre dhe u ndihmojnë në momentet më të vështira ,ua tregojnë atyre shtigjet më të përshtatshme për t'iu afruar kundërshtarit ,ua tregojnë ditët me fat ,kur ata mund të luftojnë dhe ta mundin kundërshtarin .Po kështu ua tregojnë edhe ditët e fatkobit dhe i këshillojnë që të mos nisen në bejlegje .Muji ,kryekreshniku i Jutbinës është vëllazëruar me zanat dhe orët prandaj ato e përcjellin gjithmonë dhe i gjinden pranë në situatat kritike përcjellin fatin e tij dhe kreshnikëve të tjerë dhe i shpëtojnë nga rreziqet .

Mujit ,Halilit e kreshnikëve të tjerë ,pos kësaj në ndërmarrjet e tyre u ndihmon e tërë natyra .Bota shkrihet e bie në përroje për tri ditë e netë ,pasi Hlili kishte ndarë mendjen të nisej për ta marrë Tanushën e Krajlit ,hëna ,dielli dhe orët e zanave e marrin atë me ndore;

Po thotë dielli ;-A ndorja e eme !
Ka thanë hana ;-A ndorja e eme !
Kanë thanë orët ;-A ndorja e jonë!
Sa t'bajë dritë ,ka ndoren dielli,
t'errmen natë ,ka ndorën hana ,
armët e brezit ja rue zana!

Zogjët ia çojnëMujit lajmin në momentin kur Krajli po përgatitej ta presë Halilin .Zana i prin kalit të Lule Frangut ,kur u lidh me kusht të rëndë me Ago Turkun që të kalojë për një ditë Shkodër-Vlorë dhe kjo ndihmë i jipet atij pikërisht pse ishte i martuar me mbesën e Mujit .Kuajt gjithëherë kanë parandjenjën e fatkeqësisë që mund t'i gjejë kreshnikët në ndonjë ndermarrje luftarake .Ata kanë bukur shumë veti njerzore dhe janë shokët më të mirë të kreshnikëve në duelet luftarake.Në bejlegje ata e dinë rolin e tyre ,bien në gjunj në mënyrë që muzdrakët e topuzët e kundërshtarit të fluturojnë mbi kokat e kreshnikëve ,ose veprojnë si rrufeja ,kur trimi ynë sulmon kundërshtarin dhe kur ai sulmohet nga shumë armiq përnjëherë kali i ndihmon duke i mbytur me shkelma sa e sa prej tyre .
Kreshnikët tanë marrin më së shpeshti iniciativën e bejlegjeve luftarake dhe gjithmonë luftojnë kundër krajlave ,kapidanëve e harambashave e asnjëherë kundër popullit të rëndomtë .Përkundrazi nga shtresat e popullit të anës kundërshtare e ndonjëherë edhe ndonjë harambashi ata kanë''pobratima'',kumbarë e dashamirë të cilët u ndihmojnë që t'i befasojnë kundërshtarët duke u treguar kullat ,shtigjet e lehtësisë e tjera për ti sulmuar ata ;
Gjogu t'çon te Vuke Harambashi
probatin Vukën e kam pasë .
i thotë Muji Halilit kur niset në aventurën e tij për ta rrëmbyer Tanushën në ''Martesa e Halilit '' .Po kështu në këngën e Deli Mehmet Agës ,Mara bashkëvendase e krajlit ,të cilës Mehmeti i kishte ndihmuar dikur në hallet e jetës ,të mirat ja kthen me të mirë duke e mbajtur në konak dhe duke e udhëzuar si ta vrasë krajlin më lehtë.
Sidoqoftë fantazia popullore që ushqen një simpati të jashtzakonshme ndaj këtyre kreshnikëve gjithnjë e pasqyron madhësinë e tyre me një idealizëm të rralë kur na thotë se kreshnikët me zërin e lartë e me hapin e rëndë shkulin lisa me rrënjë ,bëjnë që të dridhet toka nën këmbët e tyre e mandej ata edhe fluturojnë me kuajt e tyre prej bjeshke në bjeshkë ,kalojnë lumenjë e dete;
E ka ba një piskamë të madhe
janë shemë kullat der' n'themel
e ta trandun deti me hi mbrendë
kanë gjimue malet ,si për mot t'lig.
Kreshnikët në duelet e tyre me kundërshtarët ,që nganjëherë janë të shumtë vrasin me qindra njerëz, ndonëse vriten edhe vetë dhe përsëri ngjallen ,martohen nga disa herë duke marrë vajzat më të bukura të krajlive .

Kreshnikët tanë sipas pjesës më të madhe të këngëve ,rapsodive ,janë 30 agë të Jutbinës ndonëse ndonjëherë përmenden edhe300 si p.sh ''Halili merr gjakun e Mujit ''në të cilin hasim këtë skenë;
Pluhun i madh ,si re ,tek asht pshtjellue
kah m'jan nisë sot 300 agallarë.
Megjithatë ndër këto rapsodi përmenden vetëm emrat e disa prej tyre .Sigurisht ndodh kësisoj pse gjeniu ynë popullor di ti dalloj ata që bëjnë vepra më të mëdha ,që bien më shumë në sy .Prandaj në këtë cikël këngësh vallen e tërheqin Gjeto Basho Muji me të vëllanë Halilin ,të cilët gjithmonë qëndrojnë në krye të një çete kreshnikësh dhe e udhëheqin atë në mnënyrë shembullore .Ndonjëherë shfaqet edhe ndonjë çetë e udhëhequr nga Dizdar Osman Aga por natyrisht kjo është më e dobët se e para pasi ajo edhe formohet herë pas here ,kur në mes të kreshnikëve lind ndonjë zënkë për shkak të xhelozisë pse Muji për sukseset e kreshnikëve ia le gajretin vetes . Megjithatë kjo çetë nuk i ka veqoritë e çetës së Mujit prandaj edhe pëson disfata dhe shkatrrohet në mënyrë të natyrshme .
Gjeto Basho Mujin ,sipas këngëve kreshnike ,rapsodi ynë e pasqyroi si një hero të rrallë ,një kreshnik shumë të mençur ,të matur ,të fortë të paisur me një trimëri e guxim të pashoq ,me cilësi të një strategu të rrallë ndër bejlegje .Ai me këto cilësi edhe arriti famën ndër më të mëdhatë e kohës ,jo vetëm në mesin e agëve të Jutbinës por edhe tek kundërshtarët ,të cilët dinë ta respektojnë guximin trimërinë e maturinë e tij ,sepse ai edhe di ta falë kundërshtarin kur t'i bie në dorë ose kur e ze në gjumë .Pra në raste të tilla Muji nuk e çart as kundërshtarin më të madh ,pse për të një gjest i tillë është paburrëri .Pikërisht për këtë shkak Muji e qorton disa herë Halilin ,i cili është më gjaknxehtë duke e këshilluar ;
Lufto të gjallët se të dekunit s'kanë ç'bajnë
si kanun na kanë lanë të parët.
Halili përkundër Mujit ndonëse janë vëllezër është parafytyruar si një tip i kundërt me të .Vërtet ai simbolizon bukurinë e rrallë të mashkullit dhe si i tillë shumë i lakmueshëm për vajzat e krajlave .Ai është jo vetëm guximtar i hatashëm por edhe tepër i rrëmbyeshëm .Ky kreshnik nuk i matë shumë veprimet e veta dhe gjithmonë është i gatshëm të futet nëpër duele pa menduar mirë se si do të përfundojë.Kështu ai është pasqyruar si një aventurist i përsosur i kohës së vet i cili ja del që me rroba femrash te hyj ndër 300 vashat e krajlisë në shatorrin e Tanushës së bukur ,tri vjet jeton ne pallatin e krajlit të Miskovit e të Talirit vetëm t'i shoh vajzat e tyre madje vret edhe harapin a ndonjë zullumqar tjetër ,që u kish rënë krajlive në qafë ,e në fund ua merr me miqësi vajzat

Djemtë e Mujit ,Omeri prej Mujit, shtatë Omerat ,Zymberi simbolizojnë tipin e të riut guximtar ,i cili ka trashëguar shumë veqori të të jati ,që ndonëse i ri shpeshherë futet nëpër bejlegje dhe fiton .Ai nxjerr të jatin ,xhaxhanë dhe kreshnikët e tjerë nga burgjet e krajlave ,harambashave ,kapitanëve ,të Ganiqe Galinit por edhe vritet tepër i ri zakonisht në moshën 7 vjeqare .Arnaut Osmani njëra ndër fytyrat më simpatike të kësaj plejade kreshnikësh ,trimash është parafytyruar si simbol i qëndresës heroike ,i stoicizmit të paparë ndonjëherë ndaj të gjitha provave të tërbuara që i bën krajli në të kur ai shtiret si i vdekur duke u përpjekur t'i shpëtoj tmerrit që ushtronte krajli në të e në shokët e tij të cilët i mbajti më se 7 vjet në burg ;
I ka mbledhë nandë gjarpij shullani ,
në gjoks gjarpijt trimit ja ka vu
se sa fort gjarpnat e kanë qokatë
gjallë ish kan,për t'gjallë s'ndie.
[Arnaut Osmani ]
Dizdar Osman Aga ,njëri ndër kreshnikët e dalluar përfaqëson njeriun e tipit ziliçar ,karrieristin që u ka smirë gjithherë të tjerëve dhe është i prirur të përgojoj kreshnikët e tjerë t'i përçajë dhe të formojë çeta të reja përkundër asaj të Mujit .Në të pasqyruarit e një tipi të këtillë në mesin e kreshnikëve ,këngëtari ynë është realist ,pikërisht pse ndër ta sheh të mirat e të metat e tyre ,harnoninë e idilën jetësore ,por edhe ngatrresat e disharmonitë ashtu siq është jeta e tyre e vërtetë .
u këndua për fytyra të tjera të cilat me veprimet e tyre tërhoqën vërejtjen e gjeniut tonë popullor që t'i kujtoj me nderim .Të tillë janë Ali Bajraktari ,Hysen Krapushniku ,Deli Mehmet Aga .Ky i fundit është fytyrë mjaft interesante ,sepse sa ishte i pasur pat shumë miq e kumbarë ,ndërsa pasi humbi pasurinë e ra poshtë ekonomikisht e harruan të gjithë ''dashamirët'' ,ia kthyen shpinën e disa madje e gjuanin prapa me ''gur e shkërbaça''me ç'gjë këngëtari reflektoi mirë kontradiktat e jetës ,realitetin e idhtë jetsor .I njohur është edhe plaku Basho Jona i cili gëzon autoritet të madh ndër kreshnik♪7 sepse ai me këshillat e tij të urta ia del në krye t'i afroj agallarët e Jutbinës edhe atëherë kur ishin në ngatrresë.I tillë ishte edhe Butaline Tali i cili gjithashtu i rri Mujit te këmbët sa herë që ai ndërmerr ndonjë aksion të rëndësishëm .Edhe fytyrat e Ramë Bajraktarit ,Musa Qesexhiut Shaban Evimadhit dhe ajo e Lule Frangut zënë vende të merituara në ciklin e rapsodive tona .

Origjina e kreshnikëve tanë dhe koha e ekzistimit të tyre janë ndër çështjet kyqe ,që ndonëse u bënë shumë përpjekje të zbërthehen edhe sot e kësaj dite ngelën enigmatike .Vërtet duke u mbështetur në këngët e këtij cikli mund të jepet njëfarë sqarimi përkitazi me prejardhjen e kreshnikëve .Pra sipas tyre Muji në fillim na paska qenë një bari lopësh i goditur te një zotëri dhe kur e do fati njëherë i paskan hubur lopët dhe ai duke i kërkuar rrëzë një shkëmbi dëgjon dy fëmijë duke qajtur ,u afrohet djapave dhe i përkund e i pajton foshnjet që ishin të zanave të malit .Ato më vonë vinë dhe zhvillojnë me Mujin kësi dialogu ;
Zana jemi ,Mujo tuj shetitë
tuj u sjell na njerzëve me u ndihmue
[Fuqia e Mujit],
gjë që në njëfarë dore na flet se këto qenie mitologjike kanë qenë mirëbërëse të njeriut .Prandaj po ato edhe Mujit ia shpërblejnë mirësinë;
A don forcë ,Mujo me qindrue ?
A don luftë,Mujo me luftue?
A don gja ,Mujo ,a don mall?
Lyp shka t'duesh !-Mujës i kanë thanë .
dhe bariu i pa të keq ,lyp atë për çka kishte më së shumti nevojë momentalisht pa ndonjë vetëdije se dikur me anë të asaj që do t'i falnin zanat ,do të fitoj edhe famë tërrallë pra;
-Shpesh po më ngucin çobanija ,
shumë inat çobajt si ma kan
paj me forcë me ja u kalue unë due .
Zanat i japin Mujit tambëlgjini gjersa ai fiton një fuqi fantastike dhe ç'prej atëherë Muji u bë edhe ''probatin'' me zanat që do ta shoqërojnë tërë jetën .Po këto këngë na mësojnë se edhe 30 agallarët e Jutbinës paskan qenë fëmijë jetima dhe se ata i mblodhi Muji dhe u mësoi mjeshtrinë ushtarake ,i ushtroi për çetim ,njëherë në gjah e më vonë i futi edhe ndër luftëra dhe i bëri trima të dalluar .Këta kreshnikë sipas këngëve kanë edhe lidhje farefisnije ,së paku pjesa më e mirë e tyre sepse;
Le konakun ,Mujë ,qe s'po ta fikin
ma zi fisin Mujë po na koritin
prandaj Halili i ri nuk pranon të marr nuse kurrsesi vajzat e Jutbinës pasi ato i duken si motra
.Qështja e kohës së ekzistimit të këtyre kreshnikëve është edhe më komplekse ,sepse këngët legjendare lidhur me këtë nuk na bëjnë të mundur të japim ndonjë mendim të sigurtë e te dhëna historike përkitazi me këtë nuk kemi .
Në historinë e letërsisë shqipe gjejmë një tjetër hipotezë ''Nga brendia e tyre dhe botkuptimi shoqëror nga mjetet artistike që përdorin këngët paraqiten si krijime të lashta dhe duket se trajtojnë ngjarje të periudhës së kapërcimit nga shoqëria fisnore në rendin feudal shtetror .Feudalizmi në Shqipëri duke filluar e pakta me shtetin e Arbërit ,u zhvillua në shekXIII-XV...është karakteristik fakti se këngët e kreshnikëve dëgjohen kryesishtë në malësinë e veriut ,të cilat gjer në ditët tona kanë ruajtur tiparet e shoqërive fisnore .Pra këngët ka të ngjarë të jenë krijuar brenda shekujve XII-XV dhe të lidhen me përpjekjet për t'i shpëtuar depërtimit feudal....''

Një pjesë e këngëve të kreshnikëve bën shpesh aludim në luftërat për kullosa .Kërkimi i kullosave i ka bërë bashkësitë fshatare të lëvizin prej vendit në vend .Shkrimtari bizantin Jan Kantakuzin flet për lëvizje të mëdha fshatarësh në viset e Thesalisë dhe të Epirit duke i paraqitur ata si njerëz që nuk njohin pushtet dhe që janë në luftë me feudalët e viseve ku vendosen .Kërkesa e kullosave dimërore i detyronte fshatarët të zbresin në fushë dhe të ndeshen këtu me feudalët .Lufta që ndizej ,zgjerohej ,feudalët i ndiqnin fshatarët gjer në bazat e tyre të malësive .Shpesh një shumicë e madhe malësorësh zbritën nëpër fusha kundër dëshirës së feudalëve dhe qeveritarëve të vendit .Ata bashkë me bagëtinë e tyre u shtynë gjer në dyert e Raguzës e në brrylin e Danubit .Në një letër që i dërgoi Venedikut .Balsha i IIIankohet se banorët e malësive nuk po i binden ,po duan të rrojnë''sipas mënyrës së vjetër''Eshtë tashma terreni ku zhvillohen ngjarjet e ciklit të Mujit e të Halilit me shokë dhe të një shumice këngësh të kreshnikeve.''
Dhe njëmend nëse vështrojmë ambientin nëtë cilin jetojnë e veprojnë kreshnikët ,do të na bjerë në sy se ai është blegtoral.Muji ishte bari lopësh Halili dhe Omeri i ruajnë delet e shtjerrat .Kreshnikët janë të veshur me tirq dhe tërë veshmbathjen e malësorëve tanë ;
Po i shkund tirqit ,po i mbërthen dysllyqet
dhe ata luftojnë gjithëherë kundër të pasurve që përafërsisht e përfaqësojnë shtresën feudale e cila ngadalë po shtrinte e po zgjeronte pushtetin në pronat e malësorëve duke ua rrembyer edhe kullosat .Luftërat e tyre kundër rrëmbyesve duhet të simbolizojnë luftën e fshatarësisë kundër përhapjes së feudalizmit dhe rentës feudale në përgjithësi.
Emrat musliman të kreshnikëve në pjesën më të madhe shprehja e fjalëve turkndonjëherë e ndonjë element tjetër musliman nuk jan argumente bindëse për të na vërtetuar se këta kreshnikë paskan jetuar në kohën e sundimit osman në këto vise .Përkundrazi ato mund të jenë elemente fare t♪7 reja të mveshura më vonë nga këngëtari popullor duke dëshiruar t'i aktualizoj ngjarjet e ti bëjë kreshnikët më bashkohorë.Përndryshe në këto këngë hasim edhe shprehje të tilla si;
Edhe shqip ai gjogut i ka britë
ose
Tjetër t'mirë ne t'partë nu'na kanë lanë
kurrnja vesh veç mos me dekë në të shtrueme
por me shpata m'u pre tuj këndue .
[Martesa e Halilit ]

Eshtë ky ambienti i të parëve të kreshnikëve i krijuar nga rrethanat e posaçme historike me ç'gjë ata tekefundit mbajnë lartë moralin e tyre në kushte të vështira jetësore .

Armët me të cilat kreshnikët tanë i ndajnë bejlegjet me kundërshtarin sikur edhe ato të kundërshtarit janë topuzat ,xhilitat ,mizdrakët [heshtat] shpatat dimiskia [të sjella nga Damasku ],thikat e helmatisura e të tjera .Ndërkaq ,armët e zjarrit -pushkët ,pishtolet dhe topat ,sado që përdoren kryesisht si mjete habërtare;
E kanë shprazë topin habërtar
tanë Jutbina njaty ka ardhë,
dhe sado që ndonjë legjendë shpjegon se dalja e pushkës dhe përdorimi i saj më i gjerë ,është si fund i periudhës së kreshnikëve .Kështu gjoja Muji takohet njëherë me një bari që mbante armë ,pushkë zgjatë krahun për të provuar efektin e saj .Bariu shtjen në pëllëmbë të dorës së mujit ,plumbi ja shpon tejpërtej ,dhe atëherë;
''Lum Halili - i thotë Muji të vëllait -na s'kemi shka bajmë ma në këtë dhe ,ku ka hup burrnia e a çoroditë gjindja e nji ma i keqi të çartë me këtë teshë''
dhe ndryhen në shpellën që përshkruhet kaq bukur në;
''Në shpellë të kreshnikëve ''
prapëseprapë pushka përdoret edhe në duelet luftarake .Në këngën Deli Mehmet Aga kemi këtë skenë ;
Dy kobure mbrend në brez i shtjen
edhe ven në krah pushkën e gjatë.
Halili e vret me armë Krajlin babain e Mirushës së Gredinës e këngëtari shpesh na thotë se kreshniku i ka ngjeshur armë e sylah e të tjera .
Eshtë e vërtetë se përdorimi i armëve të zjarrit në krahasim me me kohën elindjes së kreshnikëve është element i ri sikurse janë edhe dylbitë të shkruarit e të lexuarit e letrave nga kreshnikët .Megjithatë ,këngëtari popullorduke na folur për këso elementesh të kohës vërteton edhe aftësitë e tij krijuese sepse ai di të ofroj kushte e mjete të domosdoshme në mënyrë që veprimet e kreshnikëve duke i vënë në pozita të volitshme të jenë të motivuara sa më bukur dhe ata të jenë sa më bindës në aksionet e tyre .Përndryshe ai kur s'ka mundësi të tjera gjen edhe ndonjë zog që do të mund t'i kryente porosinë kreshnikut ;
I zog prej malit me ma çue ,
e kët letër me ma marrë ,
me m'ja çue Begzades së bardhë .
[Martesa e Ali Bajraktarit ]
Rrethanat e tilla madje vinë duke u pasuruar gjithnjë e më shumë .Fjala vjen kreshnikët dinë të flasin disa gjuhë sepse në këtë mënyrë mund t'ia dalin në krye të futen ndër krajli të ndryshme dhe të komunikojnë me ta e me vajzat e tyre pa farë vështirësie .Zogu në mungesë të komunikacionit ua bante letrat kreshnikëve madje gjer te ta arrinte edhe ndonjë fletë e dushkut e shkruar nga ndonjë kreshnik që kishte rënë në grackë dhe kërkonte ndihmën e të tjerëve .Po kështu në mungesë të mjekëve dhe barërave ,kreshnikët shërohen nga zanat e nga gjarpërinjët
Në një sërë këngësh kreshnike thuhet ;
-Tre gjarpni në bark ja kishte gjetë
kjo është një mënyrë e të rrëfyerit popullor për të treguar forcën e jashtzakonshme të heroit .Mirpo ndër bejlegje siç na thonë këngët për fat të trimit ngadhnjimtar nuk janë të zgjuar të gjithë gjarpërinjët por njëri sish ,përndryshe do të ishte e pamundur mposhtja e heroit që pëson disfatë.Kreshnikët tanë ushqejnënjë simpati të veçantë ndaj trimave me gjarpërinjë dhe u vie keq që kanë qartur heronj të tillë ,sepse ata e vlersojnë lartë trimërinë dhe u vie keq kur ajo pëson edhe pse ka qenë e rrezikëshme për ta .Studiuesi i këngëve tona kreshnike do të mahnitet me fantazinë e pasur e të bujshme të gjeniut tonë popullor,i cili me këtë varietetjashtëzakonisht të pasur këngësh ma dha disa romane të jetës të marrdhënjeve shoqërore ,psikologjinë,virtytin ,moralin heroizmin ,burrërinë e besën e kreshnikëve tanë në të cilat malësori ynë sheh vetveten fuqinë e vet të pashterrshme për të depërtuar nëpër të gjitha shtigjet e vështira që ia imponuan kushtet specifike të jetës ndër shekuj.Në këtë pasqyrim nuk e kemi vetëm jetën e njëanshme atë të vështirën ,por edhe bukurine që ofron ajo kemi edhe idilën e nje jete te lire kolektive .

Këngëtari pra në flet edhe për ndejat e shpeshta e të përbashkëta ,në të cilat kreshnikët qanin hallet e jetës ,pinin ,gëzonin e bënin festë pas fitoreve të korrura .Këto këngë në radhë të parë janë legjendare prandaj elementi fantastik mitiko-përrallor është shumë i pranishëm posaçërisht kur ata ndihmohen nga qenie mitologjike përmes të cilave ia dalin të bëjnë mrekullira .Ndërsa kur shohim jetën e tyre të drejtëpërdrejtë kur i shohim për së afërmi do të hetojmë se gjeniu sheh edhe realitetin ,marrdhënjet e tyre të nduarndurta siq janë smira dhe xhelozia që na bien në sy shpesh në mesin e kreshnikëve .Ndonjëherë edhe Muji bëhet xheloz në Halilin për shkak se ai duket më i zhdërvjelltë në duele dhe sa herë që vëllezërit provojnë forcat në mes veti Halili ja del Mujit .Ndonjëherë kreshnikët e tjerë si Dizdari ,fjala bie ia kanë zili Mujit që dallohet me vepra të mëdha e që të tjerët nuk mund t'i bëjnë sepse në atë mënyrë edhe ishte krijuar kulti i Mujit ,madje jo vetëm në mesin e kreshnikëve shqiptar por edhe tek kundërshtarët e tyre .
Këngët kreshnike shqipe flasin për një toponomastikë të pasur .Përmes tyre mësojmë se kreshnikët jetuan në Jutbinë dhe Klladushë ,mirëpo veprimtarinë e tyre ata e zhvilluan pothuajse në pjesën më të madhe të ballkanit dhe një pjese të Evropës dhe Lindjes së Afërme .Studiuesit e gjertanishëm të këngëve kreshnike toponomastikën e tyre e ndajnë në dy sfera ,në një më të afërt dhe një me përpjestime më të gjera .Pra Lugjet e Verdha ,Gurrat e Bardha ,Ashti i Skurbishtës Gryka e Krushevës Mrizet e Mëdha ,Bjeshkët e Nalta ,Rrapi i Jutbinës e ndonjë vend tjetër përmenden më së shpeshti në këtë cikël këngësh sepse ai ishte radiusi i bredhjeve të përditshme të kreshnikëve ,ku ata mblidheshin e shtronin kuvendet e tyre të përbashkëta kah i kullosin bagëtinë e bënin edhe ndonjë luftë ,përleshje lokale kur rastiste të takoheshin me çetat kundershtare a me ndonjë individ që sillej andej pari.
Sfera e gjerë na jep një kuadër gjeografik më të përhapur .Përmes saj hetojmë një shtrirje të madhe vendesh ku kanë luftuar e shtegtuar kreshnikët e tanë duke u nisur nga Shqipëria e Jugut e deri në brigjet e Tunës .Mirëpo në këtë sferë hetojmë të përmenden edhe emra konkret të qyteteve e shteteve si ;Tetova Shkodra ,Vlora ,Budini ,Taliri
Magjarri Turqia Venediku etJ.
Shtrirja gjeografike e këndimit të këtyre këngëve është me një interes të posaçëm sepse ajo me një masë të madhe na thotë diçka edhe për shtratin e lindjes së këtyre këngëve ,Tani më dihet se se kjo shtrirje nuk është e njëjtë në gjithë viset e popullzuara me shqiptarë,Shqipëria e Veriut dhe pothuajse tërë Kosova e Mali i Zi rajonet e banuara me shqiptarë janë djepi i këtyre këngëve .Zihni Sako dhe Qamil Haxhihasani na thonë se këto janë më të shpeshta në Malsinë e Madhe[Hoti ,Gruda ,Kelmendi ,Kastrati,Kraja ,Rranxat e Shkodrës Dukagjini ,Shllaku ,Nikaj Mërturi,Malësia e Gjakovës].Sipas këtyre autorëve aty-këtu por shumë rrallë dëgjohen edhe kah Kuksi ,Dibra e Mati dhe Kraja .Megjithatë emigrimet e popullatës së veriut në jug dhe emigrantët kosovarë para Luftës së II botërore bartën me vete këso këngësh dhe i kënduan në një pjesë të mirë të Shqipërisë gjer edhe në jug ,ndërkaq ato këndohen dhe dëgjohen me endje të madhe edhe sot e kësaj dite si në popullatën shqiptare në Mal të Zi Hot Grudë Plavë e Gusi Peshter ashtu edhe në tërë Kosovën që nga Kaçaniku e gjer në Rugovë të Pejës .Mirëpo gjersa në brendinë e Kosovës këto janë më të rralla Shala e Bajgorës ,rrethi i Istogut i Pejës i Deçanit me Malsine e Gjakovës dhe Rugovën e Pejës janë shumë të pasura me këngë kreshnike