Zymer Neziri LETËRSIA GOJORE DHE IDENTITETI KOMBËTAR....

Fjala e mbylljes në simpoziumin shkencor ndërkombëtar Letërsia gojore dhe identiteti kombëtar shqiptar, Ulqin, më 18 shtator 2011

Të nderuar të pranishëm,
simpoziumi shkencor ndërkombëtar Letërsia gojore dhe identiteti kombëtar shqiptar, që i filloi punimet sot, pas leximit të referatit, të kumtesave dhe të diskutimeve, po përfundon sonte. Në këtë simpozium u lexuan, sipas programit, 16 kumtesa, referati dhe një ndihmesë, nga Fan Noli, të cilën e solli studiuesi Emil Lafe. Me përjashtim të një kumtuesi nga Tirana, të gjithë të tjerët qenë të pranishëm. Morën pjesë, përveç vendorëve, nga Ulqini, edhe studiues të njohur nga Tirana, Prishtina, Shkupi, Shkodra, Tetova, Saranda, Lugina e Preshevës. Veçohet prania e qendrave tona të njohura të studimeve albanologjike: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti Albanologjik i Prishtinës dhe Qendra e Studimeve Albanologjike Tiranë.
Tema e simpoziumit të sotëm shkencor ndërkombëtar Letërsia gojore dhe identiteti kombëtar shqiptar, u trajtua gjithanshëm, duke filluar nga referati i studiuesit Ismail Doda, «Letërsia gojore dhe identiteti ynë kombëtar», ku shtroi probleme madhore të krijimtarisë sonë gojore, e ndër to foli për rapsodët dhe për rolin e tyre, për këngën si dëshmi e identitetit, për fuqinë e saj poetike, po edhe për reflektimin e saj etnokulturor, duke u ndërlidhur me besën, me mikpritjen e me burrërinë, ku vihet në spikamë sidomos lidhja e saj me gjuhën, si njësi themelore e identitetit kombëtar dhe si digë e pakalueshme kundër procesit të asimimilimit, i cili fatkeqësisht, veproi në të kaluarën dhe vazhdon së vepruari pandalshëm.
Nga gjurmët e identitetit shqiptar të disa motiveve të romanit Florimont, i autorit Aimon Varennes, nga shek. i 12-të, me ngjarjet në principatën Albanie e me Durrësin kryeqendër, mbajtur nga studiuesi Ruzhdi Ushaku, veçohen motivet mitike dhe vazhdimësia e kohës së lashtë në romanin Florimont, sidomos tërheqin vëmendjen paralelet krahasuese Florimont/ Eposi i Kreshnikëve: dyluftimi, që zgjat disa ditë, përbindëshi i detit-Balozi i Detit, personazh shumë i njohur, mikrotoponimia në roman dhe në Epos e në legjenda, motivi i rinjohjes si në baladën Aga Imeri etj.
Studiuesja Klara Kodra ka prekur me kompetencë ndërthurjen e epizmit dhe të lirizmit në baladat epike-lirike të arbëreshëve, ku veçohen tiparet fisnike, besa shqiptare, patosi tragjik dhe patosi heroik, motivi fantastik dhe tërheqja e një vije krahasuese ndërmjet baladës së Konstantinit me baladën e Byrgerit.
Martesa me grabitje e me mashtrim në Zarë e në Shestan, si tipari më i vjetër i baladës, është trajtuar nga studiuesi Zeqirja Neziri, duke e shtruar sidomos çështjen e kohës së formimit poetik të saj nga fazat e hershme të krijimit të shoqërisë njerëzore, në vijimësi në Shestan dhe bartur në Zarë nga shestanasit.
Studiuesja Miaser Dibra trajtoi dasmën shqiptare si formë e identitetit kulturor unik, por me pengesa politike, në të dy anët e kufirit, andej e këndej Bunës, duke konstatuar se rituali i dasmës po rrudhet. Ajo shtroi edhe çështjen e krahasimit të dasmës shqiptare me dasmën malazeze.
Prania e krahinës së Plavës dhe e Gucisë, Eposi i saj i Kreshnikëve, i ruajtur në dorëshkrim në SHBA, në Universitetin e Harvardit, nga viti 1937, ishte kumtesa e lexuar nga studiuesi Zymer Neziri, për repertorin e katër lahutarëve të kësaj krahine dhe për këngët e shënuara prej tyre nga profesori Allbert Llord.
Edhe studiuesi Enver Mehmeti në kumtesën e tij trajtoi probleme nga Eposi i Kreshnikëve, ku veçoi te heronjtë e vjetër të epikës gojore lidhjet mitologjike dhe lidhjet me etninë, lidhjet historike të epikës së moçme me epikën e re, përveç ndërtimit artistik, shumë të rëndësishëm.
Edhe kumtesa tjetër, e studiuesit Hamit Xhaferi, për krushqit në Eposin e Kreshnikëve, vepër madhore e traditës sonë gojore, shqyrton sidomos strukturën bazë të epikës nga epoka e shpërbërjes së shoqërisë klanore dhe krushqia e lidhur jashtë fisit.
Kumtesa vijuese, e studiuesit akademik Kolec Topalli, për lashtësinë e Eposit nëpërmjet arkaizmave në strukturën gramatikore, solli të dhëna me interes për gjininë asnjanëse të emrave, e zhdukur në gjuhët romane etj., por e ruajtur te Buzuku, ashtu si edhe në Epos, emrat mashkullorë të pashquar pa mbaresë rasore, format e gjinores-dhanores shumës me mbaresën e vjetër, përemri pyetës cili i panyjëzuar, forma të mënyrës dëshirore, që nuk janë më, të zëvendësuara nga lidhorja, për ndërtimet me parataksë, një lidhje më e lashtë se hipotaksa etj.
Studiuesi Agron Xhagolli shtroi po ashtu probleme të poezisë epike, në kuadër të raporteve histori-këngë epike gjatë shek. XIX dhe deri në shpalljen e Pavarësisë, për etnobashkuesin si funksion, për epikën historike të luftës së shqiptarëve, por pa e barazuar me të vërtetën historike.
Identiteti kombëtar i Bregdetit të Jonit, krahina e Himarës, u trajtua në kumtesën e studiueses Irena Gjoni, duke paraqitur të dhëna edhe nga shek. XII p.l.K, me përpjekje për lidhjen e historisë me krijimtarinë gojore, që evidentojnë identitetin shqiptar të kësaj krahine me tipare etnodalluese.
Gjuha e folklorit, si burim gjallërimi e pasurimi për gjuhën letrare kombëtare, proza e poezia, sidomos Eposi i Kreshnikëve, u trajtua nga studiuesi Emil Lafe, duke përmendur kontributin e A. Kostallarit e të Q. Haxhihasanit dhe mendimin për prirjen për zhdukjen e dallimeve krahinore.
Studiuesja Rudina Llazari trajtoi besën te shqiptarët, në kumtesën në vijim, duke e konsideruar testament moral: kult, mit, monument dhe identitet, kurse zënafillën dhe vijimësinë e këtij institucioni të lashtë e trajtoi të lidhur me krijimtarinë gojore, në shkallë të lajtomotivit.
Dëshmi të identitetit shqiptar në këngët epike popullore janë trajtuar edhe në kumtesën vijuese të studiuesit Bahri Brisku, kurse krijimet e traditës në vargje i vlerëson burim i kosiderueshëm, ku gjenden të ngurosura një mori dëshmish të verifikuara të identitetit kombëtar shqiptar.
Studiuesi Adem Zejnullahu trajtoi po ashtu këngën epike, qëndresën kombëtare në këto këngë dhe sakrificën, sidomos në ciklet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, të demonstratave më 1968 dhe 1981, si dhe të luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.
Probleme madhore të folklorit muzikor shqiptar, shtroi studiuesi Albin Sadiku, lidhur me rolin e etnomuzikologjisë në ruajtjen e identitetit kombëtar, si dhe nevojën e madhe për themelimin e dy institucioneve etnomuzikologjike në Tiranë e në Prishtinë.
Studiuesi Sadri Fetiu, në fund, shtroi çështjen e identitetit kombëtar edhe në ninullat shqiptare, duke vënë në spikamë kultin e trashëgimisë, kultin e trimërisë, kultin e burrërisë, kultin e mençurisë, kultin e armës, krahas tipit shembëlltyrë: I. Qemali, H. Zeka, H. Prishtina, I. Boletini, B. Curri etj.
Pas leximit të kumtesave u hap diskutimi, ku morën pjesë: Zeqirja Neziri, Enver Mehmeti, Ruzhdi Ushaku, Agron Xhagolli, Abdullah Zymberi, Zymer Neziri, Sadri Fetiu. Në diskutime u tha se trashëgimia e krijimtarisë gojore është shtyllë e dëshmisë së identitetit kombëtar, u lavdërua puna e studiuesve, sidomos e Ruzhdi Ushakut dhe e Kolec Topallit, u shtrua çështja e terminologjisë si problem kryesor në këto studime, autoktonia e e mohuar e Eposit të Kreshnikëve, puna e stuidiuesve amerikanë Millmen Peri dhe Allbert Llord, dallimi epik ndërmjet folklorit dhe folklorizmit të Ballkanit; u dha propozua që të mbahet një këshillim i veçantë për rregullat shkrimore për botimin e këngëve, parimi fonetik i shënimit, teksti i kënduar dhe teksti i recituar, si dhe botimi në disa vëllime i krijimtarisë gojore të shqiptarëve në Malin e Zi.
Pas përfundimit të diskutimeve, Këshilli Organizues, në përbërje: Ismail Doda (kryetar), Agron Xhagolli, Miaser Dibra, Enver Mehmeti dhe Zymer Neziri, konstatoi se simpoziumi u realizua me sukses, se solli kumtesa me interes, që dijes albanologjike ia shtojnë rezultatet, si dhe shtroi probleme, që studiuesit tanë duhet të përballën me to.
Të nderuar të pranishëm, në këtë fjalë të mbylljes i përgëzoj të gjithë kumtuesit për përkushtimin e përgatitjet serioze të kumtesave të tyre dhe do t’i veçoja kontributet e brezit më të ri, Rudina Llazari dhe Albin Sadiku, që dëshmuan se studimet albanologjike, ndonëse me vështirësi, kanë edhe brezin pasues.
Këshilli Organizues, për organizimin e këtij simpoziumi shkencor ndërkombëtar, falënderon Këshillin Nacional të Shqiptarëve në Malin e Zi, e në veçanti kryetarin e tij, z. Tahir Tahiri, si dhe sekretarin, z. Daut Ceka. Për përcjelljen e punimeve të simpoziumit falënderojmë deputetët, z. Mehmet Bardhi dhe z. Luigj Shkreli, si dhe profesorët dr. Abdullah Zymberaj, dr. Simë Dobreci, Nikë Gashaj, Ali Doda e Ferid Kurti. Falënderojmë edhe mjetet e informimit për përcjelljen e simpoziumit.
Në fund, të nderuar të pranishëm, me dëshirën që të takohemi përsëri të tubime të tjera shkencore, në emër të KO-së ju përshëndes dhe ju falëndroj përzemërsisht për pjesëmarrje në simpoziumin e sotëm shkencor ndërkombëtar të Ulqinit, Letërsia gojore dhe identiteti kombëtar shqiptar.