Ti njohim vendet tona me shum...

Po filloj un e pare me njohjen e qyteti te Pejes se Bukur




Zhvillimi urban i Pejës, ka kaluar nëpër periudha të ndryshme historike,
duke filluar nga kohët më të hershme gjë që dëshmohet nga trajtat e
thirrjeve. Në literaturën e deritanishme, në lidhje me emërtimin e Pejës
ekzistonin disa periudha të emërtimeve; ajo antike dhe ajo e mëvonshme.

Emërtimin
“Siparantum” e gjejmë të Ptolemeu (87-150), në veprën e tij
“Gheographia”, që mbështesin edhe shumë historian, arkeolog,
gjeograf,publicist etj. Siparantum, sipas burimeve arkeologjike-antike
ishte në rang të “Muniupiumit” (qytetit), për ndryshe lokaliteti i dytë
me rendësi në territorin e Kosovës, pas Ulpianës. Procopi historian
bizantin me (565), jep pëshkrimin përlokalitetin e shënuar si “Pentza”
që zëvendëson emërtimin si Siparantum e që më vonë merr trajtën
“Pek-Pekia-Peja”. Territori i Pejës ka qenë gjatë historisë së vet, se
pari pjesë e Dardanisë Ilire, pastaj në kuadër të Romës, Bizantit,
Mesjetë e Serbisë, e më vonë e perandorisë Turke. Për historin antike të
Pejës, rëndësi të madhe ka pasur vendbanimi antik në lokalitetin
“Gradina”, që padyshim paraqet vazhdimsinë e vendbanimit të mëparshëm
Dardan. është zbuluar edhe një numër objektesh arkeologjike që na shtynë
të konstatojmë se këtu duhet të ketë qenë një qendër administrative
municipiale e tërë Rrafshit të Dukagjinit.

Peja si qytet
përmendet që nga viti 1202, gjatë periudhës së feudalizmit të zhvilluar,
kurse në kartën e Stevan Prvovençanit rreth vitit 1215, përmendet si
fshat në rrefshin e Hvosnos. Kah fundi i shek. XIII, përmendet si “Pek”
dhe “Pek arhiepiskupova”. Në shek. XIV Peja përmendet nga Raguzanet dhe
Kotorasit që shkonin për të tregëtuar në pejë “in Pecho”, kurse në vitin
1378 përmendet karvani “in novam montem Pech et Prisren”. Të dhënat
historike rreshtojnë se Peja me rrethinë pas betejës së Kosovës 1389 e
deri me 1462 administrohet njëherë nga Balshajt e pastaj nga Dukagjinët.

Pas
betejës së Kosovës (1389), filloi depërtimi turk në Ballkan. Peja deri
më 1462, qeverisej nga Leka III Dukagjini i cili ishte lesak i sulltanit
dhe kishte marrë pjesë edhe në betejën e Kosovës të pushtuar në kohën e
Sulltan Mehmetit II, me 26.IX.1462 me ç’rast u formua “Sanxhaku i
Dukagjinit”.

Në gjysmën e dytë të shek. XVI, Peja numëron 142
shtepi të kontensionit islam dhe vetëm 15 shtepi të përkatësisë fetare
të krishterëve. Islamizimi u përqafua prej një pjese të aristrokracisë
shqiptare për të ruajtur privilegjet e veta klasore. Mahmut Pash
Dukagjini, me tu berë musliman ishte emërua për Sanxhakbe të Sanxhakut
të Dukagjinit, prej të cilit edhe u krijua dega e re e Dukagjinasve
musliman me emërin Mahmut Begollajt e Pejës. Gjatë shekullit XVII, Peja
vazhdimisht zhvillohej dhe duke i krahasuar me gjendjen e një shekulli
më parë, qyteti i pejës u rrit nme 600 shtepi dhe 130 fshatra dhe
përjetoi një zhvillim të hovshëm të zejtarisë dhe tregtisë.

Gjatë
shek. XVII, ndodhën edhe trazirat dhe luftërat austro-osmane që e
përfshinë edhe territorin e Pejës (1683-1690). Këtë kohë e karaktirizon
lufta në mes Begollajve të Pejës, Çaushollajve dhe Bushatlijve për
sundimin e Shkodrës që vazhdoi gati gjysem shekulli. Gjatë viteve
1782-1784, epidemia (kolera) perfshiu edhe Pejën, e cila shkaktoi shumë
viktima. Ndersa në vitin 1835 mori zjarrë kryengritja e përgjithshme që
përfshiu edhe Pejën. Mirpo, Turqia, ia doli që ta shunë kryengritjën
shqiptare, në këtë situatë pushtuesi turk hyri në periudhën e tanzimatit
dhe reformave. Në këtë kohë qyteti i Pejës numronte 12.977 banorë dhe
193 fshatra, kurse pazari i qytetit (çarshia) kishte 550 dyqane të
regjistruara. Po në këtë kohë qyteti kishte hyrë në rrugën e një
zhvillimi të dukshëm shoqroro-ekonomik. Krijimi i një rrjeti të gjërë
dyqanesh e punimesh, marrëdhëniet ekonomike me botën e jashtme e kishin
kthyer qytetin në një qendër të rëndësishme. Qyteti i Pejës në këtë kohë
ishte një nga qytetet më të pasura të Rrafshit të Dukagjinit.

Nga
pikpamja etnike qyteti i Pejës ishte i banuar me popullsi shqiptare e
cila përbënte pjesën dërmuese të banorve të saj me kulturë, gjuhë,
traditë dhe zakone të veta të lashta. Në Pejë në pallatin e Ismet Pashës
dukej edhe bibloteka turko-franqeze prej vitit 1836. Peja më 1881-1912
bëhet qendër e sanxhakut të Pejës, kurse mytesarif u emrua Ali Pashë
Gucia. Në këtë kohë dokumentat e shumëta tregonin shkallën e organizimit
të lëvizjes kombtare shqiptare në periudhën e Lidhjes Shqipetare të
Prizrenit në qytetin e Pejës.Historia e Pejës në fund të shek.XIX ,është
e lidhur ngusht me mbajtjen e Kuvendit të Pejës. Duke qenë së rreziku i
copëtimit të tokave shqiptare po rritej, rrethet patriotike shqiptare
shtruan si detyrë krijimin e një organizate të re, që të vihej në krye
të Levizjës Kombëtare. Në krye të lëvizjes u vu Haxhi Zeka, një nga
udhëheqsit më të shquar të Lëvizjes Kombëtare në Vilajetin e Kosoves dhe
në mbarë Shqipërinë. Për këtë qellimë në vitin 1899 në Pejë u mblodh
një Kuvend, ku moren pjesë delegat nga gjithë Kosova. Kuvendi formoj një
Besëlidhje, që u quajt “Besa-Besë” ose Lidhja e Pejës. Besëlidhja e re
udhëheqej nga atdhetari Haxhi Zeka. Lidhja e Pejës i kërkoj Sulltanit që
tokat shqiptare të drejtoheshin nga shqiptarët, dhe në shkolla e në
zyra të flitej gjuha shqipe. Perandorija Osmane, e frikësuar, dërgoj
ushtri të mëdha dhe e shpërndau Lidhjen e Pejës, me ç’rast, vrau
edhe shumë patriotë shqiptar, midis tyre edhe udhëheqsin Haxhi Zeka me
1902.Perpjekjet e popullit shqipëtarë për çlirim vazhduan edhe më vonë.
Në këto rrethana qyteti i Pejës pas lufterave Ballkanike u pushtua nga
Serbija dhe Mali i Zi, me ç’rast, populli shqipëtarë i’u nënshtrua
gjenocidit, shkombëtarizmit dhe asimilimit. Me 1913 në rrethinat e Pejës
dhe të Gjakoves, u pushkatuan 400 banorë që refuzuan të ndërrojnë fenë e
tyre Myslimane, ose Katolike dhe kombësin e tyre shqiptare. Shumë prej
këtyre nuk pranuan të ndërronin fenë, kështu që, në mënyrë më tragjike e
humbnin jetën mbi stufen e skuqur

Qyteti i Prizren

















Të dhënat arkeologjike dëshmojnë për ekzistencën e një jete
aktive në teritorin e Prizrenit të sotem qysh në antikitet e më përtej,
kur njihej me emrin THERANDA e në këtë trevë banonte
një popullësi e pastër ilire, Dardanët.


Në shek XI njihet si qendër e rëndësishme qytetare. Më 1019
përmendet si një seli e ipeshkevis të perandorisë Bizantine. Gjatë
sundimit serb (shek XII-XIV) u vendosën në këto treva pjesëtarët e
popullsis sllave. Në kohën e sundimit të mbretërve Dushan dhe Urosh,
Prizreni qe herë pas here selia e mbretërive të tyre.

Pas pushtimit nga Perendoria Osmane (1455) Prizreni ndonëse
humbi përkohsisht rëndesin e tij, u bë përsëri qendër e fuqishme
ekonomike, kulturore dhe administrative (qender Sangjaku dhe Vilajeti).
Në shekullin XIX Prizreni ishte qendra e dytë më e rëndësishme ekonomiko
tregtare e trojeve shqiptare me rreth 1.500 dyqane në fund të kësaj
periudhe. Si pas vjetarit turk të vitit 1874 qyteti i Prizrenit kishte
44.000 banorë nga të cilët mbi 35.000 shqiptar.


Prizreni zë një vend të veçantë në historin e Lëvizjes
Kombëtare Shqiptare, u bë kryeqendër e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,
që u themelua me 10 Qershor 1878. Në Prizren pati selin e vet edhe
Qeveria e përkohshme Shqiptare (1881) e kryesuar nga banori i njohur i
këtij qyteti, Ymer Prizreni.

Në vitin 1913 vendoset pushteti serbo-malazez me ç'rast një numër i madh
i familjeve shqiptare nga qyteti u shpërngulen në Turqi. Gjatë luftës
së II botërore banorët e tij dhe rrethit të tij u përfshin në Lëvizjen
Antifashiste Nadonalçlirimtare. Prizreni u çlirua më 17 nëntor
1944.


Pas luftës deri më 1947, Prizreni ishte qendra e Qarkut Autonom
të Kosovës. Megjithatë nuk pati ndonjë zhvillim të ndjeshëm. Edhe më
pas ishte një ndër qendrat më të prapambetura në gjithë Jugosllavinë.Në
fund të viteve të 50-ta deri në mesin e viteve të 60-ta nga Prizreni u
shpërngulën mbi 3.200 familje në Turqi.


Nga e kaluara e bujshme historike, qyteti i Prizrenit ka trashëguar një
numër të madh objektesh kulturo -historike. Më të rëndësishme janë :
Kompleksi i Shatirvanit, Nënkalaja, Marashi, Kalaja, Kisha e Shën
Premtës, Kisha e Shën Shpëtimit, Xhamia e Bajraklisë, Xhamia e Safi
Sinan Pashës, Hamamet e qytetit, krojet e qytetit, ura e gurit dhe një
numër i madh i shtëpive folklorike të qytetarëve të trashëguar ndër
shekuj.
shtrihet ne pjesën jugore të Rafshit të Dukagjinit, në rrugën që lidhte
me parë bregdetin verior të tokave shqiptare dhe qendrat e tij
qytetaro- tregtare me rajonet e brendshme të Kosovës dhe të Ballkanit.

RAHOVECI VENDI I RRUSHIT..

Rahoveci është njëri ndër qytetet më të vjetra të Kosovës. Më 17 korrik te vitit 1998 filluan
luftimet ndërmjet UÇK-ës dhe forcave serbe. Të premten
me 17
Korrik 1998
Ushtria Çlirimtare e Kosovës hyri në qytetin e Rahovecit. Në luftimet e
UÇK-së kundër forcave paramilitare Serbe u vranë mbi 300 civil shqiptar
dhe mbi 100 Serb.
Në bazë të hulumtimeve arkeologjike mund të konkludojmë se në
territorin e komunës së Rahovecit janë zbuluar disa fakte arkeologjike,
të cilat tregojnë se këto vise janë përplot me relikte të vendbanimeve
të dikurshme antike, të cilat rrjedhin nga epoka e hershme romako-ilire
(E. Çershkov). Kështu p.sh në fshatin Reti janë gjetur dy epitafe-pllaka
mermeri nga koha romake ku është bërë skalitja e tekstit latin, në
njërën pllakë qëndron ky mbishkrim "D(is) ma(anibus) Aur(elia) Catulla
vixit annis XX Popaj F(iliae) b(ene) M(erenti)". Në pllakën e dytë është
shënuar teksti sa vijon : "D(is) M(anibus) Scerviae-dus Sita es Vix(it)
an(nis) XXX interfectus a llatromibus si ta Dasi p(pater) f(ilio)
p(iissimo) et Sibi et Caiae Dasi coniugi b(ene) m(erenti) Vius
F(aciendum) C(uravit)". M. Krasniqi në punimin e tij mbi Rahovecin
thekson se përveç këtyre epitafave, pllakave të mermerit në ngastrën e
fshatit të përmendur Reti, është gjetur edhe një pllakë e thyer nga koha
Romake ku është skalitur teksti ...et Sitae F(ilio) sumi cor(niculario)
c(o) hor(tis) pri(mae)Dardanorum V(i) ixit an(nis) XXX b(ene) m(erenti)
P(osuit). Dy mbishkrimet e para janë familjare deh nuk tregojnë se çka
kanë qenë ata për të cilët janë ngritur këto përmendore, ndërsa nga
përshkrimi i tretë i pllakës së thyer shihet se ajo është e ngritur "i
Siti të birit Sume flamurtarit të kohortës së parë të Dardanëve". Me
rastin e gërmimit të terrenit më 1953 kur është
ndërtuar bodrumi i verës në Rahovec, gjithashtu është gjetur një numër
sendesh arkiologjike (dy qypa të mëdhenjë, njëri nga këto ka vëllimin
400 litra, monedha metali, maje të shtizave, elefandi i bronzës e tjera
për të cilën mendohet se ka prejardhjen nga epoka e hershme romake (M.
K.). Mu në afërsi të Rahovecit në Bërnjakë duhet të jetë vendbanimi nga
periudha Romake, e më vonë ka qenë i ndarë në dy vendbanime si Bërnjaka e
Ulët dhe Bërnjaka e Epërme. (Duhet të bëhen gërmime arkeologjike rreth
pronit të Rimnikut në afërsi të Bërnjakës). Edhe në fshatin Çifllak
është gjetur "Altari Romak i sakrificës", eksponati i është dorëzuar
Muzeut Arkeologjik të Prizrenit. Edhe gjatë mesjetës në shek. XIV (me
1348) Rahoveci përmendet si vend i cili kufizohet me disa fshatra
përreth si territor vreshtar. Po i cekim disa vendbanimet të cilat
përmenden e këto janë : Shtavica, Bërnjakë, Krusha, Kobillogllava,
Babindoli, Hoça, Maja e Shkadrumit, Bjeshka e Shkozës (M. K.). Poashtu
Rahovecin mund ta gjejmë edhe në hartat e vjetra të vitit 1689. Në
pjesën e dytë të shekullit XVIII, Rahoveci përmendet si qytezë, në vitin
1770 si qytezë "Ravac" por ka edhe emra të tjera që gjinden në harta të
vjetra si që janë : Rahuaz, Rahuiz, Rahova, Ravaz, Rahovce etj., ndërsa
në vitin 1911 për herë të parë shkruhet në hartë si Orahovac sipas J.
Cvijiqit.
Në pjesën e dytë të shekullit XIX ku në këtë territor bëhet themelimi
i bajraqeve në kazën e Rahovecit, të Palluzhës dhe Hoçës së Vogël që i
kan takuar regjionit të Prizrenit. Prej asaj kohe Rahoveci bëhet si
qendër Administrative e bajrakut të dikurshëm të Hoçës së Vogël dhe
Palluzhës.
Mirëpo duke bërë analizimin e burimeve të shkruara që nga periudha e
Osmanlive në Kadishullin Ballkanik mund të konstatojmë se kjo tërësi në
pikëpamje të organizimit administrativ të Prizrenit, i cili shpeshherë e
kan ndryshuar madhësin teritorriale të funksioneve të tija
administrative varësisht nga ngjarjet historike dhe riorganizimit
administrativ-ushtarak, në pjesën europiane të Perandorisë Osmane.
Sipas regjistrimit të vitit 1528 kuptojmë së Sanxhaku i Prizrenit
kishte tri kaza : Prizrenit, Trgovishtën dhe Hoça e Vogël. Gjatë këtij
intervalit kohor nahija e Hoçës të cilat i përfshinte shumicën e
vendbanimeve të komunës së sotme të Rahovecit kan qenë të përfshirë në
Sanxhakun e Prizrenit.
Gjatë vitit 1591 të gjitha vendbanimet e Anadrisisë kan qenë nën
sundimi Administativ të nahisë së Hoçës së Vogël në të cilin kan
egzistuar 96 fshatra (S. Rizaj).
Në gjusmën e shekullit XVII sipas shenimit udhëpërshkruesit turk
Haxhi Kallfës, Hoça e Vogël ka qen Kadillëqi që i ka takuar Sanxhakut të
Prizrenit. Sipas Ali Çaushit me 1653 Sanxaku i Prizrenit gjendej në
kuadrin e Vilaetit të Rumelisë, kurse sipas një burimi Osman nga viti
1667 Sanxhaku i Prizrenit kishte këto Kadillëqe : Prizrenin, Rahovecin,
Suharekën dhe Hasi i Prizrenit.
Gjatë shekullit XIX me themelimin e Vilaetit të Kosovës, Prizreni ka
ngelur si qendër Sanxhaku i cili ka përfshirë pesë kaza respektivisht
rrethe : Prizreni, Rahoveci, Tetova, Gostivari dhe Lumën (M. Kaleshi).
Me themelimin e Vilaetit të Kosovës me seli në Shkup duke filluar që
nga viti 1888 Prizreni bëhet përsëri njeri nga gjashtë Sanxhaqet e
Vilaitit të Kosovës në përbërjen e të cilit krijohen pesë kaza :
Prizreni, Rahoveci, Tetova, Gostivari dhe Luma. Rahoveci bëhet si qendër
Administrative e Anadrinisë.

Vendi ku sllavet jan betu se nuk do e leshojmimmmmm

Pozita strategjike dhe sidomos ajo gjeografike në mes dy lumenjve të
rëndësishëm, Ibrit e Sitnicës, ka bërë që territori i Mitrovicës të
popullzohet qysh në parahistori. Albaniku (Monte Argentarum), i pasur me
argjend e plumb prej kohës antike deri në Mesjetë, pastaj Trepça si
vendburim i madh i plumbit, klima e përshtatshme, kushtet e mira për t’u
marrë me bujqësi, blegtori, tregti etj., kanë ndikuar në koncentrimin e
popullsisë në këtë mjedis. Pra motive ekonomike për themelimin e
vendbanimeve dhe për përqëndrimin e popullsisë në këtë trevë, para së
gjithash, kanë qenë blegtoria, bujqësia, gjuetia e më pas edhe xehetaria
në fillim e zhvilluar në masë modeste për t’u bërë më vonë një ndër
shkaqet kryesore të depërtimit romak dhe pushtuesve sllavë, osmanë etj,
në këtë anë.Kjo trevë, sikurse pjesët tjera të Gadishullit Ilirik, në
lashtësi kanë qenë e banuar me banorë ilirë, përkatësisht fisin dardan.
Në territorin e sotëm të trevës së Mitrovicës janë zbuluar disa
gjurmë ndërtesash, një nekropol ilir, statuja të ndryshme prej balte e
prej plumbi, një sarkofag, figura e Terpsikorës (Muzës së vallëzimit)
etj. Jeta ekonomike në Dardani, pra edhe në trevën e Mitrovicës ka qenë e
mbështetur në radhë të parë në bujqësi. Në shek. I të e.r. Iliria u
gjend nën sundimin romak. Mitrovica në këtë kohë mund të ketë qenë
stacion pushimi dhe si vend i përpunimit të metaleve. Në kohën romake,
pas Ulpianës, qendra e dytë e rëndësishme ishte Municipium DD afër
Soçanës (Soçanicës) e banuar edhe në parahistori. Në fund të shek. IX
treva e Mitrovicës, bashkë me territorin e Kosovëa u gjend nën sundimin e
shtetit bullgar të Car Simeonit (897-927), ndërsa pas rënies së kësaj
mbretërie u rikthye nën sundimin e bizantit. Më 1185 viset shqiptare të
veriut të Kosovës u pushtua nga shteti serb i Nemanjve. Këtu fillon
periudha më e vështirë dhe më e errët për popullsinë shqiptare.
Sundimtarët serbë e shdërruan këtë trevë në qendër politike, ekonomike,
kishtare të shtetit të tyre, duke zbatuar politikën e tyre asimiluese.
Në kohën e sundimit të Car Dushanit shqiptarët ishin të detyruar të
braktisin ritin katolik për t’u orientuar drejt ortodoksisë sllave. Me
ardhen e sllavëve në këto treva, harta toponomastike ndryshoi fytyrën
rrënjësisht. Shumë emërtime të vjetra iliro-shqiptare u zëvendësuan me
emërtime të reja sllave.
Në gjysmën e dytë të shek. XIX Mitrovica u bë një qendër e
rëndësishme ushtarake, ekonomike, tregtare. Në afërsi të Mitrovicës, në
fshatin Boletin, prodhoheshin gurë mulliri “kosovar”. Si stacion i
fundit hekurudhor, Mitrovica u bë stacion importues dhe eksportues.
Përskaj rrugëve të shtruara me kalldrëm u hapën dyqane të ndryshme
zejtare e tregtare. Ndër objektet më të rëndësishme shquhej sharra e
Dragajve.
Popullata shqiptare e këtij mjedisi ka marrë pjesë edhe në ngjarjet
vendimtare, si: në luftërat për çlirim gjatë gjysmës së dytë të shek.
XVII, në ngjarjet e periudhës së Tanzimatit, gjatë Rilindjes Kombëtare,
gjatë periudhës midis dy luftërave botërore, gjatë LDB-së e sidomos
gjatë decenies së fundit të shek. XX. Në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit
morën pjesë Ali Draga, Mulla Iliazi dhe qindra prijës e krerë të kësaj
hapësire. Në gjysmën e dytë të shek.XIX dhe në decenien e parë të shek.
XX janë të njohura luftërat për liri të popullatës shqiptare të kësaj
treve të udhëhequra nga Isa Boletini. Më 1903 luftëtarët e Shalës së
Bajgorës, të udhëhequr nga Jashar Boletini, Bejtë Selaci, Shaban Jashari
etj., zhvilluan një kryengritje të përgjakshme kundër forcave turke për
të kundërshtuar vendosjen e konsullit rus, Shqerbinit, i cili në popull
njihej me emrin Kanxhalloz, në Mitrovicë. Atë e vrau Ibrahim Popovci
nga fshati Suk i Gjilanit. Më 1906, Komiteti Shqiptar me qendër në
Manastir i shtriu degët e veta në tërë hapësirën shqiptare. Një nga
degët më të forta ishte edhe ajo e Mitrovicës. Prijësit e Mitrovicës
organizuan Kuvendin e Ferizajt. Luftëtarët e Mitrovicës çliruan Pazarin e
Ri (22 korrik), Mitrovicën, Prishtinën dhe marshuan deri në Shkup
(1912). Kështu në fund të korrikut 1912 kryengritësit shqiptarë çliruan
tërë Kosovën. Pas tre muajsh, pra në tetor 1912, filloi Lufta e parë
ballkanike. Serbia e ndihmuar nga Rusia etj., arriti ta pushtojë
Kosovën. Vetëm në Mitrovicë, e cila paraqiste një interes të veçantë
politik dhe ekonomik për të, ajo solli më shumë ushtarë se ç’kishte
banorë.
Shumë përfaqësues të kësaj treve morën pjesë në ngritjen e Flamurit
Kombëtar në Vlorë, si Isa Boletini, Rexhep Mitrovica, Dervish Mitrovica,
Hajdin Draga, Tafil Boletini. Rexhep Mitrovica kishte marrë pjesë në
Kongresin e Elbasanit, ndërsa Isa Boletini udhëtoi me delegacionin në
Londër për të biseduar lidhur me fatin e Shqipërisë e Kosovës. Nexhip
Draga, ky mitrovicas ka qenë deputet në Parlamentin turk dhe, bashkë me
Hasan Prishtinën, Ismail Qemalin etj. luftuan për çështjen e autonomisë
së Shqipërisë dhe të popullit shqiptar. Në vitet 1921-1924, mitrovicasi
tjetër, Rexhep Mitrovica ishte ministri i parë reformator i arsimit në
Qeverinë Shqiptare. Në kullën e Boletinit në vitin 1899 u hap shkolla e
parë në gjuhën shqipe.
Në vitin 1908, nga ky mjedis doli edhe një personalitet shumë i
rëndësishëm, Rexhep Remziu, i cili gjithashtu në qytet hapi shkollën në
gjuhën shqipe. Gjatë periudhës së sundimit austro-hungarez (1915-1918)
këtu janë hapur disa shkolla, ku përpos Rexhep Remzi Efendiut, janë
shquar edhe Hajrë Haxhija, Jusuf Rexha, Shaban Idrizi etj.
Më 1 maj 1918, ende pa përfunduar Lufta e Parë Botërore, u formua
ilegalisht Komiteti për Mbrojtjen e Kosovës. Anëtarë të këtij Komiteti
kanë qenë edhe disa personalitete nga ky mjedis, si Tafil Boletini,
Rexhep Mitrovica, Dervish Mitrovica etj. Ata së bashku me Hasan
Prishtinën kundërshtonin politikën e Mbretërisë SKS, njoftonin
mekanizmat ndërkombëtarë lidhur me dhunën e terrorin serb mbi
shqiptarët. Popullata shqiptare nuk gëzonte asnjë të drejtë – as të
drejtën për përdorimin e gjuhës së tyre, të drejtën për t’u shkolluar,
për të zhvilluar kulturën nacionale etj. Shumë familje u shpronësuan. Në
tokat dhe pasurinë e tyre u vendosën kolonë serbë e malazezë. Shumë
familje u shtrënguan që të braktisin vatrat e tyre stërgjyshore e të
shpërngulen në Turqi e ngjeti. Veçanërisht pësuan familjet e pjesëtarëve
ose të përkrahësve të lëvizjes së rezistencës.
Më 1931 u vazhdua hekurudha deri në Kralevë. U ndërtua edhe rruga
prej 70 kilometrash që lidhte Mitrovicën me Pejën. Në vitet tridhjetë
pos gurores në Boletin e sharrës së Dragajve, punonte edhe sharra me
avull e Xhafer Devës, pastaj një fabrikë e tjegullave, një mulli
elektrik etj. Më 16 gusht 1938 kompania Kopaonik Mines Ltd u integrua me
kompaninë Trepça Mines. Në fund të vitit 1938, u ndërtua shkritorja e
plumbit në Zveçan. Furra e parë e shkritores u vu në shfrytëzim më 21
dhjetor të vitit 1939.
Konventa turko-jugosllave, e cila u nënshkrua më 11 korrik 1938,
parashihte shpërnguljen masive të shqiptarëve sidomos nga fshatrat e
rrethit të Mitrovicës dhe nga vetë qyteti. Ndër luftëtarët që u shqua në
këtë kohë, ishte Ramadan Doroci (Dan Doroci) nga Brabaniqi.
Më 6 prill 1941 Gjermania dhe Italia sulmuan Jugosllavinë. Më 17
prill Jugosllavia kapitulloi. Menjëherë në Mitrovicë doli në skenë
Xhafer deva, i cili formoi administratën me nëpunës shqiptarë e
boshnjakë, hapi shkolla në gjuhën shqipe, formoi gjyqësinë,
xhandarmërinë etj. Derisa territoret e tjera iu bashkuan Shqipërisë,
rrethi i Mitrovicës me Vushtrrinë, Podujevën dhe Pazarin e Ri, për shkak
të burimeve të pasura natyrore dhe pozitës strategjike, u përfshinë në
zonën gjermane të pushtimit.

Gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore nga ky mjedis dolën
personalitete të shquara, si Xhafer Deva, Rexhep Mitrovica, Nexhip Deva,
Muhamed Deda, Bedri Gjinaj, Xhelal Mitrovica e shumë e shumë të tjerë.
Dy të parët kanë qenë kryetarë të Lidhjes së Dytë të Prizrenit. Gjatë
viteve 1943-44 Rexhep Mitrovica ka qenë kryeministër i Shqipërisë,
ndërsa Xhafer Deva ministër i Punëve të Brendshme. Më 28 Nëntor 1941, në
Mitrovicë u përkujtua 29-vjetori i Pavarësisë së Shqipërisë. Në këtë
kohë forcat çetnike sulmonin vazhdimisht kufijtë veriorë të Kosovës,
duke rrezikuar kështu popullatën shqiptare në fshatrat Bistricë,
Koshtovë e Vllahisë, Cerajë, Selac, Kaçanoll etj. Për ta ndalur këtë të
keqe, qindra e mijëra vullnetarë shkuan në mbrojtje të kufirit. Në këtë
kohë vepronte Lidhja Popullore Shqiptare me kryetar të parë të saj
Rexhep Mitrovicën. Derisa nacionalistët si Rexhep Mitrovica, Xhafer
Deva, Bedri Gjinaj, Pajazit Boletini e të tjerë luftonin e punonin për
bashkimin e Mitrovicës dhe territoreve të tjera të kësaj prefekture me
Shqipërinë etnike, partizanët në krye me Ali Shukriun bashkëpunonin me
komunistët serbë e malazezë, të cilët përpiqeshin që ta sëndertonin po
atë politikë që kishin çetnikët – ta ripushtojnë Kosovën dhe ta
terrorizojnë popullatën shqiptare. Më 8 shkurt të vitit 1945 u vendos
Administrimi ushtarak. Okupimi i Kosovës nga ushtria Jugosllave u
shoqërua me veprime terroriste, me operacione ndëshkimore, me masakra
masive ndaj popullsisë shqiptare. Kundër grupeve të rezistencës, të
cilat i udhëheqnin Ahmet Selaci, Ukshin Kovaçica, Bislim Bajgora etj., u
lëshuan disa divizione të Armatës jugosllave. Pos prijësve dhe
anëtarëve të familjeve të tyre u ekzekutuan e masakruan barbarisht edhe
mijëra banorë të tjerë. Shumë nacionalistë u ekzekutuan, shumë të tjerë u
zunë e u burgosën, ndërsa ata që arritën të shpëtojnë, kaluan tërë
jetën në mërgim nëpër vendet e ndryshme të botës. Në këtë drejtim pësuan
edhe anëtarët e ONDSH, të cilët vepronin në Mitrovicë e rrethinë. Ata
kundërshtuan vendosjen e Administratës ushtarake, ripushtimin e Kosovës,
vendimin e KQ të PKJ që Kosova t’i bashkangjitet Serbisë, klasifikimin e
shqiptarëve në “pakicë kombëtare”, pastaj ripërtërirjen e “marrëveshjes
xhentëllmene” të arritur midis Jugosllavisë e Turqisë më 1938, për
shpërnguljen e shqiptarëve, qëndrimin mohues ndaj traditave kulturore e
historisë kombëtare etj. Më 1955-56 organet e sigurimit vunë nën tortura
me mijëra shqiptarë të këtij mjedisi, sidomos të fshatrave të Shalës së
Bajgorës.
Më 1966, pas shkarkimit të ministrit të punëve të brendshme të
Jugosllavisë, A.Rankoviqit, shqiptarët morën pakëz frymë. Ata kërkuan të
drejtat e tyre për arsim, për kulturë, për flamurin kombëtar, e deri
rishikimin dhe ndryshimin e statusit politik të Kosovës. Më shumë të
indinjuar ishin shqiptarët e Mitrovicës, sidomos minatorët e Trepçës, të
cilët punonin natë e ditë, ndërsa djersën e tyre e shfrytëzonte
Beogradi. Më 27 Nëntor 1968, në mesin e mijëra demonstruesve në
Prishtinë ishin edhe studentët nga Mitrovica, të cilët, me flamurin
kombëtar në duar kërkonin Kushtetutë, Vetëvendosje, Republikë,
Universitet… Periudhën 1974 -1981, shqiptarët e Mitrovicës e përjetuan
si një rilindje të tyre. Megjithatë, statusi kushtetues politik për ta
ishte i pamjaftueshëm.

Si rrjedhojë e pakënaqësisë shpërthyen demonstratat e marsit të vitit
1981 në të cilat morën pjesë edhe qytetarët e Mitrovicës: nxënës,
studentë, mësimdhënës, punëtorë, minatorë, bujq etj. Në këto demonstrata
janë vrarë dhjetra qytetarë, janë burgosur qindra të tjerë. Pas
ngjarjeve të vitit 1981, filloi një fushatë e egër kundër shqiptarëve në
përgjithësi. Në fillim të vitit 1989, nën kërcënimin e armëve dhe me
vota të joparlamentarëve Serbia likuidoi autonominë e Kosovës. Të parët
që ngritën zërin kundër këtij vendimi ishin minatorët e Stantergut, të
cilët u vetëngujuan në galeri të nëndheshme (22-28 shkurt 1989) dhe
kështu sensibilizuan opinionin ndërkombëtar për gjithë atë që po ndodhte
në Kosovë. Më 2 korrik 1990, Kuvendi i Kosovës shpalli “Republikën e
Kosovës”. Në këtë drejtim kontribuan edhe delegatët nga Mitrovica. Një
vit më vonë, më 26-30 shtator 1991, si kudo në Kosovë, edhe në Mitrovicë
u organizua referendumi për t’i dhënë Republikës së Kosovës
legjitimitetin e nevojshëm. Pas grevës së përgjithshme më 3 shtator,
mijëra punëtorë shqiptarë u dëbuan nga vendet e tyre të punës. U larguan
me dhunë nga objektet shkollore edhe mijëra nxënës, sidomos nxënësit e
mësimdhënësit e shkollave të mesme: Gjimnazit “Frang Bardhi”, SHMT
“Arkitekt Sinani”, SHMM “Dr. Xheladin Deda”, SHME “Hasan Prishtina”. Nga
këto shkolla ka pasur qindra nxënës të helmuar.Që nga viti 1992 e deri
pas përfundimit të luftës mësimi është organizuar kryesisht në objektet
private. Për shkak të shpërnguljes së shqiptarëve në disa vende
perëndimore gjatë kësaj kohe ka rënë shumë numri i nxënësve.
Gjatë gjithë viteve ’80 e ’90 në Mitrovicë, si kudo në Kosovë
ekzistonte një frymë e përgjithshme proteste dhe mospajtimi. Si reagim
ndaj shuarjes me dhunë të autonomisë, ndaj ndjekjeve, burgosjeve,
dëbimit nga vendet e punës, helmimeve, vrasjeve etj., si në mbarë
Kosovën, edhe në Mitrovicë filloi organizimi i jetës politike paqesore.
Dega e Lidhjes Demokratike në Mitrovicë, e prirë nga urtaku Latif
Berisha, u bë faktor i rëndësishëm koheziv i organizimit dhe i mbajtjes
së timonit të jetës në këtë regjion në të gjitha segmentet e saj. Më
vonë u formuan edhe parti të tjera (Partia Parlamentare, Partia
Republikane Shqiptare, Partia e Unitetit Kombëtar, Partia Demokristiane,
etj), të cilat u bënë krah shumë i fortë në lëvizjen për çlirim. Në
vitin 1992 u formua Qeveria Komunale e Koalicionit. Kryetar i saj ishte
zgjedhur Agim Hajrizi. Nga organet e tjera që mbanin konturat
institucionale në Mitrovicë, vlen t’i përmendim: Këshillin Komunal për
Financim, Këshillin Komunal për Arsim, Këshillin për Mbrojtjen e të
Drejtave dhe Lirive të Njeriut, Shoqatën e Mjekëve, SHHB “Nëna Tereze”,
Sindikatën e Pavarur, Shoqatën për Kthimin e të Shpërngulurve, Forumin e
Intelektualëve Shqiptarë, , Këshillin Koordinues të Subjekteve politike
dhe Jopolitike, Shoqatat e ndryshme letrare, kulturore, sportive etj.
Lëvizja çlirimtare në Mitrovicë e rrethinë mori hov në vitin 1998.
Aksionet e para të UÇK-së lidhen edhe në vitet e mëhershme. Në Zonën
Operative të Shalës rrokën armët për t’iu kundërvënë agresionit serb
qindra e mijëra luftëtarë. UÇK-ja edhe në këtë mjedis u bë faktor
përcaktues në veprimin e mëtutjeshëm politik. Më 24 mars, kur forcat e
NATO-s filluan të godasin caqet ushtarake serbe, forcat kriminele
ushtarako-policore e paramilitare masakruan në fillim dy udhëheqësit
ideorë: Latif Berishën e Agim Hajrizin, pastaj vranë shumë të tjerë,
dogjën shtëpi e objekte kulturore etj. Brenda disa ditëve këto forca të
errëta dogjën të gjitha fshatrat, qendrën e qytetit dhe të gjitha lagjet
ku jetonin shqiptarët (Qendër, Lagjja e Kërveshëve, Bajr, Ura e Gjakut,
Shipol etj). Nga qyteti dhe fshatrat u dëbuan të gjithë shqiptarët.
Gjatë luftës së tmerrshme u vranë qindra njerëz, madje edhe gra, fëmijë e
pleq, u dëbuan në Shqipëri e vende të tjera mijëra të tjerë. Pas luftës
janë zbuluar dhjetra varreza masive. Ende nuk dihet për fatin e shumë
të zhdukurve. Pas luftës banorët shqiptarë u kthyen në vatrat e tyre
stërgjyshore dhe filluan t’i rindërtojnë shtëpitë e tyre. Megjithatë
shumë banorëve të cilët kanë jetuar në pjesën veriore të qytetit, ende
sot e kësaj dite nuk iu mundësohet kthimi. Sot shtëpitë dhe banesat e
tyre i kanë përvetësuar serbët. Disa godina shkollore, si Fakulteti i
Xehetarisë e Metalurgjisë, Shkolla e Lartë Teknike, Shkolla e Mesme
Teknike, Shkolla e Mesme e Mjekësisë, Shkolla fillore “Nonda Bulka” dhe
Shkolla fillore “Aziz Sulejmani”, sot përdoren vetëm nga nxënësit serbë e
malazezë. Gjithashtu në Spitalin e Qytetit nuk u lejohet ushtrimi i
veprimtarisë së tyre mjekëve shqiptarë si dhe iu pamundësohet që të
shërohen në të pacientëve shqiptarë.

fionaa shkruajti:

Si kishin pasthon ktyniher ai qe nuk e
lavdron daullen e vet ju shkyft.

NUk jam nga RAHOVECI UN KESHTU QE NUK ME INTERESOJN TE MIRAT APOT E LIGATE E ATI VENDI FARE HIQ

Cka po i kap fjalet per bisht... Une thashe per vete kame lindur ne ket ane, dhe jam shume krenar.
Se a te interesoin ky vend apo jo eshte problemi yt.
Njashtu zvogloi shkronjat, respekto rregullat e forumit hahahaha.

Si vendbanim njihet që nga viti 1342, kur këtu
ka qëndruar mbreti serb Dushan.
Me emrin Gnivlani përmendet në kartën e konteshës Milica me djemtë në
vitet 1394-1402. Në
Defterin osman të vitit 1455, thuhet se ky vendbanim ka patur 41 shtëpi, ndërsa
sipas defterit kadastral të vitit 1566-74, kishte 38
shtëpi e 12 beqarë. Ky vendbanim përmendet edhe më vonë në dokumente të
shkruara dhe nga udhë përshkrues të ndryshëm. Rreth emrit të tij
ekzistojnë disa mendime. Disa thonë se emrin e ka marrë në bazë të një
vendbanimi me emrin Gjinaj që ka qenë në afërsi të fshatit Depcë të
komunës së Preshevës,
por që atëherë i takonte Gjilanit. Një mendim tjetër thotë se një oficer
otoman që ka qëndruar në këtë vendbanim paska qenë nga një Gjejlan, që
qenka diku në Siri apo diku tjetër në Lindjen e mesme dhe e ka pagëzuar
me këtë emër, ndërsa mendimi më real qëndron në faktin se në Gjilan,
rreth vitit 1750 u vendosë familja Gjinolli, që këtu erdhi nga Artana
(ish Novobërda), e që i takonte fisit Gjinaj, andaj edhe nga kjo familje
(Bahti Beg Gjinolli) e mori edhe emrin.
Thuhet se vendbanimi i parë i Gjilanit ishte më në veriperëndim, në
lagjen e sotme Dardania I, por që në vitin 1830 e përfshiu një zjarr dhe
u dogj tërësisht. Familja e Gjinollëve pastaj qytetin e zhvendosi më në
lindje, në mes të shtëpisë së sotme të mallrave dhe të tregut, lagje
kjo që është quajt edhe Begler mëhallë.
Gjilani në kohën e sundimit të Perandorisë Otomane, një herë i
takonte sanxhakut të Vushtrrisë në Vilajetin e Kosovës e pastaj edhe
Vilajetit të Prizrenit, sipas rregullimit të atëhershëm administrativ të
shtetit otoman, nga se nuk ishte ndonjë vendbanim i madh për t’u bërë
qendër administrative.
Rrita më e hovshme e Gjilanit fillon pas sëmundjes së murtajës që e
përfshiu Gjilanin në vitin 1836. Lagjet më të vjetra të Gjilanit ishin
ajo e Bejlerëve dhe Çifllak mëhalla, pastaj u zgjerua edhe në lagjet:
Mëhalla e Varoshit, Atik Xhami mëhalla, mëhalla e romëve, Baçevina, Dere
mëhalla, mëhalla e muhaxhirëve e kështu me radhe.
Gjeografia


Anamorava
është rajon i cili gjendet në pjesën juglindore të Kosovës. Anamorava
përbëhet prej pjesës së luginës dhe skajeve malore të maleve të Karadakut në të djathtë dhe maleve të Zhegocit e
Koznikut në të majtë. AnamoravaKosovës. përbëhet prej fushës së Vitisë, të
Gjilanit dhe të Dardanës (Kamenicës) me një sipërfaqe rreth 650km
katrorë, me nji gjatësi mbi 40 km dhe gjerësi mbi 16 km, me fund të
lartë 500 m dhe anët e larta deri 1000 m. Në fushën e Gjilanit është
vendosur vendbanimi i Gjilanit. Gjilani është një nga shtatë qytetet më
të mëdha të
Në varg të mbyllur qyteti i Gjilanit rrethohet nga fshatrat:Livoçi i Poshtëm, Shillova, Malisheva,
Uglari,
Velekincë,
Livoçi i Epërm, Bresalci,
Pasjaku,
Koretishta,
Stanishori,
Kufca e
Epërme, Përlepnica e Kmetoci.
Nëpër qytet rrjedhin tre lumenj, gjeografikisht jo fort të njohur. Në
qendër lumi Mirusha, me
degën e majtë Banjën, më në lindje lumi i Stanishorit.
Dy të parët bashkohen në dale të qytetit, ndërsa i treti afër
Malishevës ku edhe marrin emrin e përbashkët Lumi i Malishevës, i cili
nja 6 kilometra larg Gjilanit , në afërsi të fshatit Uglar, derdhet në Moravën e Binçës.
Demografia


Deri në filli të shekullit XIX nuk kemi shënime të sakta mbi
strukturën dhe numrin e banorëve të vendbanimit të Gjilanit. Në
vazhdimësi që nga themelimi dihet se Gjilani ka qenë i banuar nga
popullsia shumicë shqiptare por ka pasur edhe serb, turq dhe rom.
Në Gjilan dhe rrethinë ishin bërë ndryshime të mëdha etnike , si
pasojë e lëvizjeve të mëdha të popullsisë së ikur nga viset e përfshira
në luftërat ruso-turke ( 1877-78) dhe nga ardhja e muhaxhirëve të
ndjekur nga pushteti serb.
Sallnamet e Vilajetit të Kosovës për shekullin XIX dhe fillimin e
shekullit XX ofrojnë të dhëna edhe për popullsinë e vilajeteve ,
sanxhaqeve dhe kazave . Megjithatë , këto shënime nuk janë të plota dhe
të sakta edhe për shkak të rezistencës së vazhdueshme të shqiptarëve dhe
nga fakti se regjistrimet bëheshin për qëllime të rekrutimit dhe të
mbledhjes së tatimeve. Kjo bënte që shqiptarët të fshini numrin e saktë
të anëtarëve të familjes dhe të shtëpive, duke tentuar të zvoglojnë
shumën për tatim, si dhe për t’u shmangur shërbinmit ushtarak, që ishte
barrë e rëndë për ta.^[1]
Sipas raporteve të konsullit francez në Shkodër ( Viet), në vitin 1866, Gjilani ishte
një qytet i hapur i banuar kryesisht me popullsi turke (shqiptarë të
besimit islam) dhe popullsi greke (serbë e ortodoksë). Sipas vjetarit
për vitin 1873/74, Gjilani i kishte 527 shtëopi me afër 3.000 banorë dhe
se shumica ishin mysliman ( shqiptarë). ^[2] Në
vitin 1900/1 thuhet se i kishte 1.000 shtëpi , prej të cilëve, 3.300
ishin serb, ndërsa të tjerët shqiptarë dhe të tjerë. ^[3]
Arkitektura


Para djegies së Gjilanit (1850) shtëpitë ishin të mbuluara me kashtë.
Pas djegies, shtëpitë e reja u ndërtuan me qerpiç të quajtura “dollma”
tip oriental i shtëpive të mbuluar me qeramidhe e çamte. Çarshia
shtrihej prej Xhamisë (së Shehirzadës) në qendër e deri te Ura e
Musë Kotorrit (Maskatarit). Dyqanet ishin afër njëri tjetrit dhe
ngjante në një kasabave turke. Në atë kohë Gjinollët kishin shtëpi
njëkatëshe me lëndë druri (çatmali) me dru-gdhendje të ndryshme dhe me
pamje të bukur. Ndërtesa prej guri ishte Kulla afër Sarajit, që një herë
shërbeu për mbrojtje e pastaj u shndërrua në sahat kullë dhe hamami.
Objektet fetare



Xhamia e Madhe,e renovuar





Xhaminë e vjetër (Atik Xhaminë) e kanë ngritur Gjinollët me material
të sjellë nga Artana, kurse xhaminë e re (të Shehrizadës) e ka ngritur
Halit Beu, në vitin 1910 kurse minarja i është ngritur në vitin 1921.
Kjo xhami është dëmtuar rëndë nga tërmeti i vitit 2002 dhe u rrënua
tërësisht dhe me donacione është ngritur e reja. Xhaminë në Balec
Mëhallë e ka ngritur Hysein Pasha (edhe kjo xhami është rinovuar më
vonë), ndërsa xhaminë e vjetër (tashmë të rrënuar) në Dere-mëhallë e ka
ngritur Rexhep Rexhepi, babai i Hasan Rexhepit mbathtar pronar i hanit.
Xhamia në Arbëri (ish Çenar çeshme) është ngritur nga populli gjatë
viteve 1990 dhe është përfunduar në vitin 2002. Aktualisht është ndarë
edhe një lokacion për ngritjen e një xhamie të re në Gjilan. Kisha në
Gjilan, thuhet se është djegë dy herë në vitin 1830 dhe 1852 e këtë të
tashmen e ka ngritur komuniteti serb me 12 maj të vitit 1861.
Arsimi



Pamje e Universitetit "FAMA"





Arsimi në Gjilan daton që nga periudha e pushtetit osman. Në gjysmën e
shekullit të XIX në oborrin e Atik Xhamisë ishte hapur mejtepi. Më vonë
këtu është hapur edhe medreseja e më vonë edhe Ruzhdija. Këto shkolla,
pos Ruzhdijes që kishte në program edhe lëndë të përgjithshme, kishin
program fetar.
Përpjekjet për të, u shkolluar në gjuhën shqipe kan qenë të hershme
edhe në Anamoravë. Gjatë kohës së Revulucionit
Xhonturq të viti 1908 në trojet shqiptare edhe në Kazanë e Gjilanit
hapeshin shkollat shqipe. Qarqet patriotike shqiptare të Kazasë së
Gjilanit u nxitu të shfrytëzohen liritë e cunguara në këtë plan dhe
filluan të përhapen format e format e arsimit shqip, si në planin
individual ashtu edhe atë kolektiv. U formua klubi shqiptar si
organizatë e gjerë demokratike, në të cilin ishte përqendruar
veprimtaria politike dhe kulturore e patriotëve të kësaj ane. Në këtë
klub kishte përfaqësues nga të gjitha shtresat shoqërore. Klubi
zhvillonte aktivitet të dukshëm në ngritjen e vetëdijes kombëtare dhe në
ngritjen e Lëvizjes në nivel më të lartë. Me iniciativën e klubit dhe
të disa patriotëve , të prirë nga Hasan Prishtina e Nexhib
DragaPozharan.^[4] etj., u hapën shkollat e para private shqipe në Gjilan e
rrethinë. Një shkollë e tillë private ishte hapur në
Në Kazanë e madhe të Gjilanit , që nga gjysma e shekullit XIX,
punonte një shkollë shqipe pran kishës katolike në fshatin Stublla e Epërme. Shkolla është legalizuar në vitin 1905
dhe është financuar nga qeveria austro-hungareze. Mësues në këtë shkollë
që nga viti 1896, ishte prifti i famullisë së Stubllësdom
Mikel Tarabulluzi nga Prizreni.
Kjo shkollë katërvjeçare për djem dhe vajza , me ndërprerje të
kohëpaskohshme, ka punuar gjer më 1921. Përshkak të aktivitetit në
rrafshin e ngritjes së vetëdijes kombëtare dhe intelektuale, mësuesi i
sajë Dom Mikel Tarabulluzi ishte burgosur , torturuar dhe ekzekutuar
mizorisht.^[5]
,
Arsimi serb, sipas disa burimeve, daton prej vitit 1858. Në bazë të
një dokumenti shkolla shqipe duhet të jetë hapur diku në vitin 1909, por
se shumë shpejt kjo shkollë mbyllet, si nga administrata turke ashtu
dhe nga ajo serbe. Përmendet se shkollimi fillor në gjuhën shqipe ka
filluar me 8 dhjetor të vitit 1941, për t’u vazhduar edhe pas Luftës së
Dytë Botërore.
Aktualisht Gjilani ka 5 shkolla fillore (Musa Zajmi, Thimi Mitko,
Abaz Ajeti, Rexhep Elmazi dhe Selami Hallaçi) dhe 5 shkolla të mesme
(Gjimnazi “Zenel Hajdini”, shkolla e mesme e mjekësisë “Asllan Elezi”, e
bujqësisë “Arbëria”, Ekonomikja “Marin Barleti” teknike “Mehmet Isai”),
degën e fakultetit të edukimit “Skënderbeu”, si dhe fakultetet private
degën e Kolegjit “Fama” dhe Kolegjin universitar “Gjilanit..

Jeni ka bën pun të madhe ne kto tema shum shum të mir a ju lumt vetëm te para .

Jeni ka bën pun të madhe ne kto tema shum shum të mir a ju lumt vetëm
te para

Si mos te bej kur po i marr 1000 euro rroge

Hahaha doi marimë edhe 1500 sit na jep dikush ??????

isheeeeeeeeeeeeeeeeeeSe po ndegjojn t' jert

Shpella e Gadimes
gjendet në fshatin Gadime në afërsi të Lipjanit, Kosovë ajo është e gjatë 1500 metra. Mirëpo për turistët e shpellës është i mundshem shikimi i vetëm 800 metrave të para të shpellës, pasi që për pjesën tjetër të shpellës ende nuk janë të mundshme kalimet. Gjatë verës temperatura në brendi të shpellës është 8-11 gradë celsius dhe gjatë dimrit 11-13 gradë.

Shënimet e para të shkruara për ekzistimin e shpellës duket se janë marruar nga një fshatar i cili në oborrin e shtëpisë së vet gjatë punimit (thyerjes) së gurëve kishte hasur në një gropë të vogël nga e cila vinin reflektime të dritës. Pasi që fshatari kishte shikuar me vëmendje ai ishte magjepsur nga bukuria dhe shkëlqimi i kristaleve stalagmite. Për datën në të cilën janë futur në aktet zyrtare këto shënime nuk dihet. Por në fshat flitet se fshatarit fatlumë për lajmërimin që kishte bërë i janë dhuruar katër shtëpi mesatare të asaj kohe.
Personat e angazhuar për matjen e gjatësisë së shpellës kanë vërtetuar pohimin e gojëdhënës së fshatarëve e cila thotë se: një lepur dhe qenë (zagar) kanë hyrë në gryken e shpellës në Gadime dhe pas disa ditësh kanë dalurë në sipërfaqe në Janjevë. Dhe më të vërtet largësia ajrore në mes të këtyre dy fshatrave është 12 km.
Personat të interesuar për brendinë e shpellës dhe që si duket kanë provuar të hynë aty, kanë lajmëruar se edhe brendia e saj është po aq e bukur sikurse ajo që shohin turistët dhe ndoshta edhe më e bukur. Në shpellë si duket ka edhe disa dukuri tjera natyrore siç është liqeni madhësia e të cilit ende nuk është matur. Fshatarët e këtyre viseve tregojnë për disa gjëra për të cilat ata thonë se i kanë mbajtur pasi që janë frikësuar që ato do të keqpërdoreshin nga sistemet shtetërore që sundonin në Kosovë. Se sa janë të vërteta këto pohime i mbetet kohës dhe personave të specializuar për vërtetimin e gjërave të tilla.

Shpella e Mermert - Gadime e Ulet, Lipjan
Eshte zbuluar rastesisht nga Ahmet Asllani, duke punuar ne meremetimin e shtepise se tij, ne vitin 1969.
Pastaj eshte hulumtuar nga ekipet e ndryshme speleologjike nga ish-Jugosllavia, por me se shumti nga speleo-klubet vojvodinase, dhe ate nga Prof. Jovan Petrovic, gjate viteve te 70-ta.
Kjo eshte shpella e vetme turistike ne Kosove, dhe eshte hape per turizem ne vitin 1976, pas shume punimeve qe jane bere per heqjen e dheut dhe zhavorit, per t`i hapur kanalet apo korridoret e saja. Eshte hulumtu ne nje gjatesi prej 1260m, por pjesa me e madhe e saj eshte ende e pahulumtuar per shkak se eshte e bllokuar nga materialet e ndryshme qe i ka sjell lumi i aferte. Hulumtimet e metejme speleologjike te hapesirave te supozuara, jane te mundshme dhe ate ne katin perdhese dhe te siperm. Ka tri hyrje natyrale dhe ato gjinden ne nje lartesi mbidetare prej 576-584m, dhe 6-10m mbi nivelin e lumit. Temperatura brenda ne shpelle sillet prej 9.6-16 grade celzius, varesisht nga stina e vitit dhe galleria.
Pjesa turistike eshte e gjate diku reth 500m, dhe shiqimi i shpelles behet ne menyre te organizuar, dhe ate gjdo dy ore. Shpella gjindet afer fshatit Gadime e Ulet,ne kodren e Murturit,ne shtratin e lumit Klysyre, 20km nga kryeqyteti i Prishtines, ne afersi te magjistrales per Shkup.
Kjo shpelle eshte e zhvilluar ne nje thjerrez te gelqeroreve te mermerizuar me dimensione te vogla hapesinore e nderfutur ne rreshpet permotriasike.
Eshte formuar nga lumi nentokesore i cili kalonte neper kodren e Myrtyrit, para se ky lume te formonte shtratin e tij, ku mepastaj eshte mbushur me balte gjate kohes kurre tere fushen e Kosoves e mbulonte liqeni.
Karakteristike per kete shpelle jane formacionet e aragonitit, por edhe pembajtja e shkembinjeve te mermert prej nga e merr edhe emrin, dhe eshte mjafte e dekoruar me dekorime te mineraleve nga me te ndryshmet.
Location: Gadime

ta njohim komunen e Istogut(Burimi)


Artikulli
kryesor Historia e ISTOGUT

Kjo
hapsirë ku sotë gjendet Istogu sipas arkeologëve ka qenë e banuar

që nga kohërat e lashta. Kështu në rrethinën është gjetur një varrëse
punuar
nga zejtarët Dardanë, koha e punimit nuk dihet mirëpo dihet që
vegëza
15 centimetra e gjatë, paraqet një harkë (simbol i dhëmbit të
syrit)
dhe feçkë të derrit të egër.^[1] Ky
punim është bërë nga brnzi dhe
është i mshefur diku nga serbët apo kisha
serbe.
Formimi i
rrethit të Istogut

Rrethi i Burimit në kuptimin e sotëm
administrativ është formuar më 1913, pas
pushtimit të Kosovës nga ana e ushtrive
serbo-malazeze. Po
atë vit pushteti i ri ka bërë regjistrimin e
popullsisë së këtij
rrethi dhe ka caktuar kufijtë. Atëherë ky rreth
është organizuar në
gjashtë komuna: Burim, Gjurakovc, Rakosh, Zllakuçan,
Vrellë dhe
Radavc (këto dy të fundit më vonë janë bashkuar në një
komunë me
qendër në Vrellë). Kufijtë e komunës së sotme të Burimit
përafërsisht
përputhen me ata të ish-Rrethit të Burimit me qendër në
Burim, pos
që komuna e Zllakuçanit tash i takon komunës së Klinës, Radavci - Pejës e Runiku - komunës së Skënderajt.
Gjatë kohës së sundimit të Turqisë, Rrethi i Burimit i ka takuar Sanxhakut
të
Pejës, pos kazasë së Burimit, i kanë takuar edhe kazatë (komunat) e Gjakovës, Beranës
(Ivangradi) dhe Gucisë.
Deri sot nuk ekziston
ndonjë dokument i shkruar që do të bënte fjalë
për këtë vendbanim
para shekullit XIV. Por, dihet saktësisht se ka qenë i
banuar që nga
kohët e parahistorisë e gjurmë të civilizimit janë të
dukshme dhe
janë gjetur se janë të kohës së dardanëve dhe të romakëve.
Gjurmë të
këtij civilizimi janë gjetur buzë rrugës së vjetër që në
mesjetë
dhe më herët ka lidhur Bregdetin Adriatik nëpër Plevle, nëpër
Rozhajë-Kullë
e Burim e që tutje ka kaluar nëpër Mitrovicë për në Nish. Gjurmë të trasesë së
kësaj
rruge janë të hetueshme edhe sot, së bashku me gjurmë
vendbanimesh.
Po ashtu është e ditur se të asaj kohe janë edhe shumë
vendbanime
të kësaj ane. Ndër to më të njohurat kanë qenë Banja, ujin e
ngrohtë
të cilës kanë ditur ta shfrytëzojnë për mjekim dhe freskim
ilirët
dhe romakët. Një lum i vogël që buron andej nga Syrigana

(emërtim ilir për Suhogërllën e sotme) me emërtimin Kujafç,
gjuhëtarët
kanë dëshmuar se është po ashtu fjalë me prejardhje
ilire. Ky lum kalon
nga ana e Kërninës, Belicës dhe tutje te
Zabllaçi derdhet në lumin e
Burimit. Me hulumtime të tjera do të
mund të dëshmoheshin edhe shumë
toponime të tjera që i kanë shpëtuar
sllavizimit.
Të kohës së romakëve janë edhe disa dëshmi arkeologjike
që këndej
janë hasur dhe që dëshmojnë se qysh atëherë është
shfrytëzuar mermeri i
njohur i Banjës, i
quajtur Oniks, me të
cilin janë
ndërtuar shtëpi të bukura. Të kohës bizantine janë edhe disa
kisha
në fshatrat buzë bjeshkëve të Burimit dhe kjo më së miri dëshmohet

me faktin se janë ndërtuar sipas sistemit bizantin të ndërtimit të
faltoreve
dhe sipas arkitekturës së kohës e që më vonë janë përvetësuar
nga
ortodoksizmi sllav.
Rrethi i Burimit si gjithmonë ka qenë kryesisht i
banuar me shumicë
të popullsisë shqiptare. Këtë e dëshmojnë edhe dy
regjistrimet e
popullisë që i ka bërë Mbretëria Serbe Kroate
Sllovene. Më 1913 Rrethi i
Burimit ka pasur
mbi 180.000 banorë dhe mbi 90 për qind e tyre kanë qenë
shqiptarë.
Në regjistrimin e popullsisë të vitit 1921 Rrethi i
Burimit ka pasur vetëm 20.159
banorë. Prej tyre 14.501 janë deklaruar
shqiptarë dhe vetëm 5.658
serbë.
Ndryshimet më të mëdha demografike kanë ndodhur pas këtij vit
dhe
gjithnjë ndërmjet dy luftërave të fundit botërore, kur
ish-Jugosllavia
mori masa dhe metoda të kombinuara të një terrori të
organizuar
shtetëror për ndryshimin e kësaj strukture të popullsisë
në favortë
popullsisë serbe dhe malazeze. Gjatë asaj periudhe në
favor deri në 20
për qind është shtuar pjesëmarrja e popullsisë
sllave në strukturën e
përgjithshme të popullsisë së rrethit të
IstogutGjeografia e ISTOGUT
iSTOGU
zë pozitën më veriore të Rrafshit të Dukagjinit. Merr frymë
çlirshëm nga të
gjitha anët. Nga veriu e ndajnë kreshtat e maleve të
larta të Moknës,
maja më e lartë e të cilave, Maja e zezë,
shtrihet në
lartësi deri në 2.155 metra. Pjesa fushore është tokë e
plleshme dhe
përshkohet nga tre lumenj relativisht të mëdhenj për
kushtet e
Kosovës. Lumi më i madh që kalon nëpër këto anë është Drini i Bardhë. Burimi i këtij lumi krasik është
ndër
burimet më të mëdha në Kosovë, nga i cili rrjedhin 30 m³
ujë
në sekondë. Nga burimi i Lumit të Burimit, që ndodhet në afërsi
të
qytetit të Burimit, rrjedhin 3 m³ në sekondë, sa
gjyma e
këtij uji buron edhe nga burimi i Lumit të Vrellës. Pos
këtyre lumenjve,
në kohë të shirave janë të pasur me ujë edhe
lumenjtë më të vegjël, si Bujena, Kujafçi,
Shushica,
Përroni
i Sudenicës e ndonjë
përrua tjetër me burim krasik. Fusha e gjerë
që shtrihet ndërmjet
këtyre lumejve është mjaft pjellore dhe me florë e
faunë të
vrullshme dhe me klimë të kënaqshme, mezokontinentale që është e

përshtatshme për kultivimin e drithrave, të perimeve dhe të pemëve.
Fusha
shtrihet në kuotat më të ulta të lartësisë mbidetare në Kosovë,
vetëm
afër 350-400 metra. Përmes luginës së Drinit të Bardhë edhe këndej

rrahin rrymat e ngrohta të klimës
mesdhetare. Ndeshja e
këtyre rrymave të ajrit me kreshtat e maleve
të larta të Moknës
ndoshta ka kushtëzuar që në Burim të fryejë era më e
fortë e veriut
në Ballkan. Kjo erë di të fryejë ndonjëherë me rrëmbim
edhe deri në
150 km në orë, me ç'rast rrëzon edhe kulme shtëpish.
Karakteristikë
e kësaj ere të fortë është se frynë vetëm përgjatë rrëzes
së
bjeshkëve dhe në thellësi të fushës nuk hyn më shumë se dhjetë
kilometra.
Frynë përgjatë gjithë bjeshkëve, të thuash prej Runikut e deri
në Radavc, e më e
fuqishmja është
në Burim dhe në fshatrat e tija më të afërta. Ka pasur
raste që ka
rrëzuar edhe shtëpi të ndërtuara nga materiali i fortë prej
guri dhe
tullash. Ky është një fenomen i rrallë natyror që nuk është
studjuar
deri sot.
Me matjet e temperaturave prej vitit 1925 deri më 1940 është
dëshmuar se në iSTOG muaji më i
ftohtë, me temperaturë mesatare 0,1 ºC,
ka qenë janari, ndërkaq
muaji më i ngrohtë – qershori, me temperaturë
mesatare 22,2 ºC.

Falem shum për kto që po sjellni se po na ndihmojn shumë që ti njofim vendet më mirë .

]Komuna
e
Podujevës shtrihet në pjesën veri-lindore të

Kosovës dhe përbehet nga fushgropa e Llapit,
pjesët
kodrinoro-malore të malit të Albanikut në
perendim dhe
maleve lindore Kosovare në lindje.
Ne aspektin e
komunikacionit dhe transportit
paraqet një transversale të
rëndësishme përmes
së cilës kalon magjistralja që lidhë
Kosovën me
pjesët tjera te Gadishullit Ballkanik. Komuna e
Podujevës ka një sipërfaqe prej 633 km katror me

përafersishte 150.000 mijë banore. Komuna e
Podujevës pën
nga territori qe ka në administrim
është komuna e tretë në
Kosovë, ndërsa për nga
numri i Banorëve në vendin e pest.
Shumica e
banorëve i takojnë moshës se re nën 25 vjeqare[/size ]





Ne komunën e Podujevës zhvillojne veprimtari mbi
2000 biznese private dhe shoqërore. Komuna ka
qendren komunale dhe 78 fshatra. Qyteti i
Podujevës ka afër 50 mijë banore. Qyteti i
Podujevës posedon dy radio, një gazete dhe një
reviste mujore. Ne qytetin e Podujevës janë
gjithesej 6 shkolla fillore dhe 5 shkolla të
mesme. Një spital me të gjitha deget mjeksore.
Qyteti i Podujevës ka dy klube futbolli. Në
superligën e Kosovës në futboll është skuadra e
"Llapit" ndersa ne ligën e parë skuadra e "Besjanës
". Gjithashtu ka skuadrat e hendbollit të
meshkujve dhe të femrave, pastaj skuadrën e
karates, që kanë fituar shume çmime
ndërkombetare, skuadra e pingpongut, pastaj Not,
Volejboll etj. Ne komunën e Podujevës është edhe
liqeni i Batllaves që e furnizon me uje të
pijshem Podujevën dhe Prishtinën, ku gjatë verës
të dy qytetet e kane si vend per
pushime.Gjithashtu edhe në qytet ka mjafte
pishina për stinën e verës. [/size][/size]