KADARE NË MES MËRGIMTARËVE NË NJë ORË LETRARE NË MÜNCHEN

Publicistja,shkrimtarja,poetja jonë ndoqi këtë takim,reportazhin e së cilës për lexuesit tuaj do të e japim në tërësi:
Alma Papamihali: Ismail Kadare, në orën letrare gjermane në München
E premte, 14-11-2008, 07:30pm (GMT)

Alma Papamihali

Ekskluzive

Ismail Kadare, në orën letrare gjermane në München

"Askush më shumë se shqiptarët, nuk e do Kosovën"

Nga Alma Papamihali

Kadareja
është dhe do të mbetet një ndër shkrimtarët më të rëndësishëm të
letërsisë shqiptare, por jo vetëm asaj shqiptare. Së fundi jehona dhe
fama e tij, janë përhapur edhe në rang internacional dhe konkretisht,
edhe në Gjermani, ku ai prezantohet në vjeshtën e këtij viti, me një
përmbledhje prej 17 tregimesh dhe romanesh të shkurtër, nën titullin
origjinal në Gjermanisht, "Der Raub des königlichen Schlafs" ("Vjedhja
e gjumit mbretëror").

Kadareja
është përkthyer në më shumë se 40 gjuhë të botës, ku mund të përmendim
padyshim shtetet evropiane Francë, Angli, Gjermani, Itali etj deri në
Japoni. Për artëdashësin letrar gjerman, mbrëmja letrare e Mynchenit
ishte mjaft interesante. Ismail Kadare, vinte i shoqeruar nga
përkthyesi i tij prej shumë vitesh, z. Joachim Röhm. Salla ishte e
tejmbushur dhe interesimi i publikut ishte ndarë pothuajse në mënyrë të
barabartë, si në gjermanë, ashtu dhe në artëdashës shqiptarë. Pas një
udhëtimi të largët afërsisht 450 km, kisha mundësinë të ndiqja nga fare
pranë, një mbrëmje Letersie që kishte përmbledhur njëkohësisht dy pika
të rëndësishme...Letërsinë, (kryesisht veprën e Kadaresë), por edhe
diskutimin e hapur me publikun mbi aktualitetin shqiptar. Ndër të tjerë
ishin të ftuar edhe veprimtarë të shoqatës se gruas shqiptare në
München, znj. Velime Qarri Kryetare e shoqatës, Drita Zymberi dhe Laura
Lajqi ,( nënkryetaret e shoqatës), znj. Shadije Hotnijani, ish-kryetare
dhe iniciatorja e parë e themelimit të kësaj organizate, anëtaret
Vjollca Sokoli, Heteme Morina, Shukrije Bytyqi, si dhe shumë gazetarë
dhe admirues të letërsisë.

Kushdo
që e ka ndjerë veten shqiptar në atë sallë, sigurisht është ndjerë i
privilegjuar, që Kadareja Ynë i madh, ishte aq pranë nesh, pa u munduar
të përzgjedhë publikun e tij, por thjesht duk qënë i afërt dhe spontan
për çdo pyetje që mund të drejtohej nga salla. Megjithatë, jo gjithkush
mund të diskutojë mbi veprën e Kadaresë. Jo më kot Kadareja quhet
ndryshe dhe "Homeri shqiptar". Mbase ndër të vetmit autorë qe ka bërë
në mënyrë të shkëlqyer ndërthurjen e mitologjisë me realitetin. Ndaj
për kritikën botërore, ai është një pritës i denjë i çmimit "Nobel".
Por gjithashtu nuk mund të diskutosh mbi letërsinë e Kadaresë, edhe në
qoftë se nuk ke përjetuar asnjë ditë diktaturën komuniste ose së paku
nuk e njeh nga afër atë.

Së
pari ky takim u hap me një përshëndetje të znj. Velime Qarri, e cila
falenderoi të pranishmit, miqtë gjermanë dhe shqiptarë, si dhe
veçanerisht dy personazhet e takimit letrar, përkthyesin Joachim Röhm
dhe të madhin Kadare, si dhe foli për rrugen e shoqatës, fillimet, dhe
qëllimin e kësaj shoqate, që ishte kryesisht: integrimi i familjeve
shqiptare në jetën perëndimore, shoqërimi dhe ndihma që mund t´i japë
kjo shoqatë në çdo aspket të jetës, bashkëkombësve të saj.

Ndryshe
kjo mbrëmje letrare quhej në gjermanisht "Deutschstunde", që do të
thotë "Ora gjermane". Ndaj duke ju përmbajtur programit të saj, nisi me
një lexim të shkurtër të Kadaresë, i cili u ndoq për disa minuta
rresht, në një lexim në gjuhën gjermane nga "Kisha e Shën Sofisë" nga
përkthyesi Joachim Röhm. Më pas, Kadareja iu përgjigj mjaft pyetjeve të
publikut në sallë...ndër të cilat shumë pyetjeve letrare, por edhe
pyetje që tendonin drejt ngjyrave politike, edhe pse që në fillim të
takimit, u theksua që Kadareja është një autor dhe shkrimtar, dhe jo
personalitet i politikës.

Kështu
pyetjes së gazetarit Max Brym, mbi debatin Kadare - Qosja, Ismail
Kadare u shpreh që debatet dhe konfliktet në mendime janë pjesë e
jetës, ndaj dhe konkretisht në mendimin mbi identitetin shqiptar, ka
ekzistuar një debat mes tij dhe Rexhep Qoses, ku Kadare e sheh
identitetin shqiptar, tërësisht si evropian perëndimor, ndërsa z.
Qosja, si perëndimor dhe lindor.

Asnjë
popull nuk do të pranonte, që në sajë të një pushtimi të gjatë të ketë
ndërruar identitet, sado i gjatë të ketë qenë ky pushtim. Edhe populli
shqiptar nuk bën përjashtim nga popujt e tjerë. Nëse do të bënim
përjashtim, atëheherë do të ishim i vetmi popull që në sajë të
pushtimit do ndërronim gjysmën e identitetit. Të ndërrosh identitet, do
të thotë mos jesh më vetvetja dhe të ndihesh i turpëruar. Por ne nuk
jemi dhe as nuk ndihemi të tillë.

Pyetjes
drejtuar nga një i ri Kosovar, se a nuk e sheh Kadareja mungesën e
ndihmës së shteteve Evropiane në çështjen Kosovare, në krahasim me
ndihmesën që jep shteti amerikan, Kadareja u përgjigj: Të
gjithë duhet të jemi të vetëdijshëm që jemi një shtet evropian. Për ne
përkrhahja e Evropës dhe integrimi i përgjithshëm në të, ka një rëndësi
të veçantë. Qëllimi dhe mesazhi i tij përfundimtar për kombin shqiptar,
është ta ndiejë veten si pjestar të plotë dhe të integruar të familjes
Evropiane perëndimore. Veçanërisht për tu përmenduar ishin fjalët e
tij, që doja në këtë reportazh t´jua theksoj si një mesazh: Askush nuk e do Kosovën më shumë se shqiptarët!

Pyetjes, se sa ka ndryshuar Letërsia shqiptare pas viteve 90-të, Kadareja u përgjigj - Mund
të mjaftohem me fjalën " normalisht ". Në të gjitha vendet ku u rrëzua
komunizmi, është pritur që në çdo fushë të jetës të kishte ndryshime,
madje mrekullira. Por diçka e tillë nuk u prit në Letërsi. Letërsia nuk
varet shumë nga liria. Përvoja botërore ka treguar që letërsia ka
shkëlqyer edhe pa lirinë. Kjo s´do të thotë që të kemi një letërsi të
zhvilluar, duhet të ëndërrojmë për të mos qënë të lirë, por u konfirmua
edhe njëherë, që letërsia ka ligjet e saj, ndaj dhe përgjigjia është që
letërsia shqiptare po zhvillohet normalisht.

Pyetjes
së një të pranishmi, i cili foli me shumë nostalgji për disa nga
poezitë e Kadaresë, që janë pothuajse të gjitha po aq të bukura, "si
malli i përshkruar me pikat e shiut mbi qelq", nëse vazhdon të shkruajë
ende poezi...Kadareja u përgjigj: " Shkruaj shumë më pak poezi se dikur, pavarsisht që vazhdoj ta dua poezinë".

Pyetjes
mbi romanin e tij "Dimri i fundit"...Kadareja iu përgjigj... "gjithçka
e shkruar ka lidhje me kohën në të cilën është shkruar. Ky roman i
përkthyer në shumë gjuhë të botës, është shkruar pothuajse para dyzet
vitesh, ku edhe qeveria komuniste nisi luhatjen e fundit të saj. Nëse
do të kishim përmbysjen e atij regjimi në vitet 70, mbase dhe diktatura
komuniste, do të ishte harruar deri më sot. Por qeveria e Enver Hoxhës
së asaj kohe, pas prishjes me Rusinë, jo vetëm që nuk u hap me botën e
zhvilluar perëndimore, por u lidh me një vend me komunizëm akoma më
përbindësh, siç ishte ai i shtetit të Kinës në atë kohë...dhe ndërkohë
që edhe Kina nisi të hapte mardhëniet e saj me Amerikën, i shkëputi
mardhëniet edhe me Kinën. Romani "Dimri i fundit", u ndalua në Shqiperi pas botimit të parë. Më pas është botuar dhe përkthyer në shumë vënde të botës.

Pyetjes, se si i sheh Kadareja, veprat e tij të realizuara ne kinema....dhe a ka ndonjë kritikë ndaj tyre, Kadareja ju përgjigj:

Kur
shkrimtari i jep të drejtën e librit të tij autorit të një filmi,
atëherë ky libër merr një jetë të dytë. Këtë jetë të dytë të librit
tim, unë mundohem ta respektoj. Në këtë mënyrë, jo se nuk më intereson
realizimi i njërës nga veprat e mia, por thjesht respektoj punën e
autorëve të kinematografisë.

Mbi shijet e tij mbi letërsinë botërore dhe shijet letrare të tij, Kadareja u përgjigj:

Unë
në përgjithësi nuk jam preferues i shijes ekstravagante. Me sa duket
njerëzimi dhe përvoja botërore, nuk kanë gabuar në hierarkinë e
vlerave. Për mua tre të mëdhenjtë, mbeten treshja: Shekspir, Dante Aligheri, Servante, por natyrisht edhe shumë autorë të tjerë.

Pas
pyetjeve dhe diskutimeve që zgjatën mbi dy orë, erdhi dhe fundi i këtij
takimi, që besoj se do të mbetet në kujtesë të gjatë për shumë nga të
pranishmit në sallë. Emocionuese ishin dhe çastet kur shumë shqiptarë,
apo dhe pjesmarrës gjermanë, linin librat e autorit tonë të madh të
firmoseshin me autografin e tij "Kadare". Një
emër që për ne shqiptarët ka një domethënie të madhe. Evolimi letrar i
veprës së Kadaresë në rang ndërkombëtar, është një arritje jo vetëm e
letërsisë shqiptare, por e çështjes shqiptare në përgjithësi. Figura e
tij në botën perëndimore, luan një rol mjaft të rëndësishëm në
krenarinë e çdo shqiptari. Ndaj le ta dëgjojmë dhe të inspirohemi nga
fjalët e shkrimtarit tonë të madh, pa pritur t´ja japë bota çmimin e
madh "Nobel". Së pari jemi vetë ne shqiptarët mbanë botës, që nderojmë
vlerat e tij. Në këtë mënyrë skemi bërë gjë tjetër, veçse kemi nderuar
veten tonë, duke thënë : "Jam nga vendi i të madhit Kadare!"

11.11. 2008

München, Gjermani

Alma Papamihali me Ismail Kadarenë Shtepia e Literatures në München - Gjermani

Moderatori i mbremjes dhe kryetarja e shoqates se gruas LSHG, znj. Valime Qarri

Perkthyesi Joachim Röhm dhe Kadareja

Kadareja duke lexuar pjesë nga libri i tij

Foto e pjesshme nga publiku në sallë Me disa nga gratë e kryesisë së shoqatës së gruas