URDHËRORJA PËR ARTIKULIM KËNAQËSIE DHE RINGRITJEJE!

Ferit RAMADANI :







URDHËRORJA PËR ARTIKULIM KËNAQËSIE DHE RINGRITJEJE!









(Flora Brovina : “Verma emrin tim “ poezi, Rilindja 1973, Prishtinë)

Dy ngarkesa nëpër të cilat kalon prekshmëria frymëzuese e poetes e që janë dhe shprehen njëkohësisht si aktualiteti i prekshmërive intime të shqiptarëve, prej të cilave dalin sa më individualë e me identitet në planin kombëtarë! Në këtë zhvillim të kësaj intime, poetja Flora Brovina ka vënë hallkën e ndërlidhjes dhe ka bërë urdhëroren : Verma emrin tim!

Kjo urdhërore nuk është diktat që peshon mbi shpatullat e kombit dhe të Atdheut! Është Urdhërorja për artikulim, kënaqësi e ringritje ! Është dëshira, dashuria dhe krenaria që e ndjen ajo për Atdheun dhe për atë ajo shkruan në “Voglushja ime poezi”, me të cilën nis tufën e përmbledhjes “Verma emrin tim”.

“E gjeni në mesin e fëmijëve

në buzëqeshjet , në lodrat e tyre



e gjeni te shoqet e mia

krenare për ditën që do të vijë



e gjeni në pranverë me lulet

të heshtur, të pastër si lulebora...



Gatishmëria për të bërë pikëtakimet me të, siç do ta titullojë “Voglushja ime poezi” - Kalanë e madhështisë krijuese, poetja Flora e pasqyron një realitet faktik që bart natyrëshmërinë, krenarinë, pastërtinë...! E kjo veçori bartjesh është mesazh kundërshtimi ndaj gjithë atyre që zhvillimin shqiptar si tërësi, qoftë edhe atë krijues, pretendojnë ta shfaqin si artificial, bile e quajnë të sforcuar! Prandaj, poetja me një maturi dhe natyrëshmëri ua ka bërë shumë faktike për t’ua përmbysur gjithë prapavinë dhe qëllimet atyre që vardisen me djallëzi dhe përpiqen të nënshtrojnë!



“Një rreze drite në dorë mban

- bën dritë atje ku fle terri”

Megjithatë, në kategorinë e shpalimit ajo përveç simboleve e metaforave bën theksimin profetik kur shkruan poezinë “Balada e saj”. Pikërisht gjithë linjat e manifestit vendosës i ndal në tabanin e përhershëm : VENDI:

Imi,

Yti

Yni

Në shekullin XX.



Kjo ndërhyrje ka bërë zbërthimin e linjave që ndeshen për ta përcaktuar fatin, prej nga mund të dihet me saktësi se do të pasojë në fund të shekullit XX .Atëherë edhe me Vendim - Vendi - Atdheu, do të jetë i lirë, e do të na takojë ne! Kjo jehonë kaq këmbëngulëse e poetes Flora Brovina, del e bëhet po aq bindëse në poezinë që mban titullin “Verma emrin tim”.



Nëse e di si këndoj këngën mos ma ndal

Nëse lotët i urren e di se unë nuk qaj

qyqen nuk e kam fis



Gjithë ky sfond ideor i shprehur në formë pyetje- përgjigjeve, ka lindur brendinë e dy botërave kundërthënëse , në realitet, në brendinë e poezisë ato bëjnë garën e nënshtrimit dhe të çlirimit! Nëse bota e parë, i di përcaktimet e vendosjes dhe përpiqet t’i kanalizojë vetëm fenomenet e ligësisë; fenomenet e diktatit mbi zhvillimin, fenomenet e mallkimit, bota e dytë bën përcaktimet e qëndrimit ku në të njëjtin përqëndrim është edhe transheja e poetes dhe në emër të të shtypurve përgjigjet! Në realitet aty është mbijetimi! Është bota e kërkimit të lirisë! Bota e të qëndruarit pa lot edhe në tragjedi! Bota heroike e njeriut dinjitoz që e ka të vështirë dhe kurrë nuk e bën anatemën! Gjithë ky bullar ndijimesh e ngrit pozicionin moral e krijues të tabanit kombëtarë të Kosovës , por njëkohësisht e ngrit qenësinë dhe ndjenjën e vetë poetes e cila me tundim e me batërdi shkruan për “Nata e kobeve”



Atë natë edhe Hëna qau

si nëna në zi

atë natë vdiq Ganimeti

u fik një dashuri

Nëse në bilansin jetësorë të faturës së ngjarjeve hyjnë e përmbëlidhen ato net ku “u fik një dashuri” patjetër Kosova do të ishte shfaruar. Por, e vetëdishme për gjithë këtë poetja duke u prek thellë nga dhembjet, njëkohësisht ndjen edhe krenari për “ Shokët e babait tim”

Ishit sa unë sot

ishit sa shokët e mi

ju shokët e babait tim

ishit e sot s’jeni...

u bëtë përmendore, emra

shkolla, rrugë, fabrika...



Ky tjetërsim i tyre , në realitet ka kaluar në përjetësi. Atje ku nuk ka asnjë mekanizëm që mundet t’i zhbëjë dhe t’i mposhtë. Prandaj edhe Flora Brovina e frymëzuar nga shumë rrethana të atilla në poezinë “Vallja “ do të shkruaj:

E di një valle e di një valle të madhe

do t’ju pëshpëris të gjithëve

e di një valle pa daulle e tupana...



Nëse rikujtojmë kohën kur ka dalë nga botimi vetë përmbledhja e poezive, pikërisht kohën kur është shkruar, mund të konstatojmë se poetja duke i parë gjithë zhvillimet e një realiteti të atillë ka pasur parandjenjën se raportet e tilla do ta sjellin që:

e di një valle me shoqet e mia

do ta hedhim të madhe

në ditën që do të vij.



Në damarët e poetes gjithkah trokit një agim i ri. Gjithkah del e shenjëzohet një ditë e re! Një mëngjes! Pikërisht për ato ajo ka shumë shpresë dhe pandalur rrugëton . E pas saj jo vetëm urdhërorja për artikulim kënaqësie e ringritjeje “Verma emerin tim”, por ec edhe intima e shprehur në mall e gjithë popullit si në vargjet e poezisë miniaturale të saj : E mëshehura

Në një kuti të vogël

i mësheha ca dëshira

E ruaj fort e fort timen

të voglën

këtë botë...!

Edhe dërgimi i trikove në mal ishte pjesë e luftës. Brovina thotë se për t’i dërguar në mal punët e dorës, ishte më e lehta punë sepse shumë nga gratë ishin dhe pjesë e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, megjithëse të paveshura me rrobat e ushtarit. “Shumë herë jemi ngjitur edhe vetë në male duke udhëtuar mbi kuaj apo gomerë të ngarkuar me ndihmat për luftëtarët.” Angazhimet e Brovinës si aktiviste e luftës, megjithatë ranë në sy dhe sollën pushimin nga puna si mjeke pediatre. “Sapo hyra në zyrë atë ditë, më komunikuan përpara stafit lirimin nga detyra dhe më kërkuan të zbrazja tryezën”, thotë Brovina. Tashmë një mjeke pa spital, në mënyrë ilegale ajo do të shëronte me qindra shqiptarë të plagosur duke shëtitur nga njëri fshat në tjetrin.

Por lëvizjet e saj nuk i shpëtuan UDB-së, shërbimit të fshehtë serb, agjentë të të cilit më 20 prill të vitit 1999, e arrestojnë në banesë. Flora Brovina dënohet me 12 vjet heqje lirie. Edhe pse nuk dëshiron të kujtojë asnjë minutë nga e kaluara e saj, luftëtarja nuk mund të fshijë lehtë nga memoria ditën kur në duar i vendosën prangat e ftohta. Jetonte e vetme në katin e parë të një ndërtese pesëkatëshe. “Ca njerëz më ndaluan, ndërsa shkoja për në banesën time. Ishin civilë me rroba të zeza dhe pastaj se ku mbinë me dhjetëra policë të tjerë. Më rrethuan, më bastisën shtëpinë dhe në mbrëmje u burgosa në burgun e Prishtinës”. Ishte luks t’u kërkojë atyre njerëzve një mandat arresti apo akuzën për të cilën arrestohej. Të vetmet akuza që iu drejtuan asaj sa herë pyetej në hetuesi, ishin cilësimet si “prijëse e UÇK-së, organizatore e luftës dhe anëtare e grupit terrorist”. Prej burgut të Prishtinës, Flora Brovina do të zhvendosej drejt burgjeve serbe nën masa të rrepta sigurie. Fillimisht ajo u izolua, ndërsa më pas ndau qelinë me gra e vajza shqiptare të cilat vuanin dënimin si robinja lufte apo si përkrahëse të luftës për pavarësi. “Torturat brenda burgjeve serbe ishin nga më të ndryshmet. Shpesh herë gardianët luanin me mua ruletën ruse dhe fati më ka shpëtuar nga vdekja, ndërsa me dhunë ata më detyronin të shihja pushkatimet e bashkatdhetarëve të mi në sheshet e ekzekutimeve. Duke i parë njerëzit të plagosur, të masakruar, me koka e pa koka, nuk ishte më e rëndë tortura ndaj meje, por kur torturonin dikë tjetër në sytë e mi”. Për Florën, torturat do të ishin akoma më ç’njerëzore kur i detyronin të kryenin nevojat personale brenda pesë minutave. Përpara një WC-je të vetme, tre apo katër të burgosura nuk mund t’i kryenin nevojat për një kohë kaq të shkurtër. “Brenda burgut patëm dëgjuar se racioni i ushqimit që u jepej burrave ishte më i pakët se ai i grave. Ndaj jo pak herë kemi qëndruar pa ngrënë për të mbledhur ushqimin e pakët dhe për të ndihmuar ata që të mbijetonin”. Lirimin nga burgu, Brovina e mendonte përditë e më rrallë. Por shpresat asnjëherë nuk i pati humbur. Sa herë që ndodhej e vetme, krijonte në mendjen e saj çdo lloj iluzioni. Nga momenti në moment ajo priste që brenda burgut të binin bombat e NATO-s prej të cilave do të shpëtonte apo do të vdiste.

“Një ditë më marrin prej qelisë pa më thënë asnjë fjalë. Mendova se do të më ekzekutonin, por papritur më thanë që do të lirohem. Atë ditë jashtë burgut po ndodhnin protesta të mëdha. Do më pyesni nëse isha e gëzuar ditën e lirimit. Jo, sepse në burgjet serbe po lija shumë djem dhe vajza që ishin burgosur së bashku me mua”. Teksa largohej prej burgut në të cilin kishte kaluar ditët më të dhimbshme të jetës, Flora Brovina ndjehej e mallëngjyer. Ajo po i afrohej një Kosove tjetër, të cilën nuk e kishte njohur kurrë më parë. Ishte Kosova e lirë.

“Ditën që dola nga burgu, ndjeja një gëzim në zemër. Sapo shkela në tokën time, me qindra njerëz më prisnin duke brohoritur emrin tim. Kurrë s’e kisha menduar që do të kthehesha e gjallë në Kosovë”. Me këtë mirënjohje i’u drejtua Brovina bashkëkombësve të saj ditën e lirimit në nëntor të vitit 2000. Vitet e burgut e kishin ndarë Flora Brovinën jo vetëm nga Kosova dhe familja, por mbi të gjitha nga dhjetëra fëmijë jetimë, të cilët jetonin në institutin që ajo kishte çelur në vitin 1998.

Dhe Flora na drejton aty, për të njohur fëmijët jetimë. Qendra pret çdo ditë rreth 50 fëmijë. Sipas Brovinës, më parë në këtë qendër janë strehuar 400 fëmijë, ndërsa aktualisht janë 250. Kjo pasi shumë prej fëmijëve janë rritur ose janë kthyer në shtëpitë e tyre pas luftës. Të qetë, fëmijët vizatojnë dhe këndojnë, por ndërsa kujtojnë vitet e luftës në sytë e tyre nuk mund të fshihet dhimbja. Mjekja thotë se një pjesë e fëmijëve që janë kuruar nga traumat në këtë qendër, sot nuk jetojnë. Ndërsa pjesën tjetër të fëmijëve me të cilët fati u tregua bujar, mësuesit përpiqen dita-ditës t’i integrojnë në jetën normale. Në të gjithë Kosovën mendohet të kenë mbetur jetimë për shkak të luftës, rreth 50 000 fëmijë. Ndërsa 20 000 të tjerë u përkasin grave shqiptare të përdhunuara nga ushtarët serbë. Kaq vjet pas përfundimit të luftës, Kosova nuk ka ende institucione publike për strehimin dhe kujdesin e fëmijëve jetim. Madje nuk është hartuar as kuadri i nevojshëm ligjor. Sipas Brovinës, sot deputete e Partisë Demokratike të Kosovës, në parlament është kërkuar vëmendja e shtetit për këtë kategori shoqërore. “Në rend të ditës në komisionet parlamentare janë shumë ligje për t’u diskutuar lidhur me këtë çështje, por me një fjalë nuk është bërë sa duhet për fëmijët jetimë të luftës”. E njohur nga populli i Kosovës jo vetëm si mjeke, por edhe si njeri i penës, Brovina tregon se në burg ka shpëtuar shumë prej krijimeve të saj, duke përdorur një fije shkrepëse si penë dhe hirin e cigares si bojë. “Kur më arrestuan, fillimisht më kanë burgosur lapsin dhe pastaj mua”, thotë poetja e cila sot numëron me dhjetëra botime në gjuhën shqipe dhe atë të huaj. E vlerësuar në mbarë arenën ndërkombëtare si humaniste, mjeke apo poete, Flora Brovina rreshton një numër të madh çmimesh.

Teksa largohesh nga shtëpia e Flora Brovinës, në katin e parë të asaj ndërtese pesëkatëshe ku vite më parë e patën arrestuar, të duket sikur nga momenti në moment do të dëgjosh bombat e NATO-s. Radioja e makinës, ndërsa marrim rrugën e kthimit, buçet papritur me një këngë sllave. Duke sharë nën zë, shoferi ndërroi stacionet, derisa u dëgjua zëri i një spikereje, “Kjo është radio Dukagjini…”.

Flora Brovina
E marte, 13-02-2007, 09:57pm