SH Q I P T A R Ë T

Masa për shpëtim





Të nesërmen, pasi pata lënë Durrësin mbërrita
në Vlorë. Kryetarët e Vlorës ishin besnike të princit Vid dhe i patën dhënë
ushtarë për të luftuar kyengritësit e Shqipërisë së mesme dhe “epirotet” në Jug
të Vlorës. Prandaj këta gjindeshin në një frikë të përditshme prej ndonjë
mësymjeje nga vëllezërit e vet. Që mos të vazhdohej më rrënimi në mes tyre, i
këshillova që të shpallin pavarësinë dhe të bëjnë paqe me vëllezërit e vet. Në
emër të tyre shkova në Delvinë dhe takova kryetarin e qeverisë së perkohshme të
Epirit, Zografo, i cili ishte i sëmurë në zemër pasi po kthehesh nga varrimi i
14 djelmoshave Delvinnjotë që sapo ishin vrarë në shpat të malit, ndërsa 40 burra
shtriheshin të plagosur. Ai qe gati me bërë paqe me vlonjatët dhe kur ky lajm
mbërriti Vlorën u prit me shumë kënaqësi dhe duartrokitje. Atë mbasdreke dy
luftanije të fuqive të mëdha që bënin pjesë në komisionin ndërkombetar, u
ngulën në port dhe nën hijen e topave të Europës nuk lejuan bashkimin që unë
kisha parashtruar. Ata e dinin mirë që qeveria e tyre po kotesh mbi fronin e
saj dhe se do të binte. Po ashtu e dinin që përmbajtja e veprave të tyre do të
shkaktonte edhe më shumë gjakderdhje vllazërore. Prej asaj kohe e mbrapa fuqitë
“epirote” dhe kryengritsit e Shqipërisë së mesme përparuan. Më tepër se 100’000
barinj dhe bujq, gra, burra, fëmijë dhe foshnje lanë shtëpijat e tyre, të cilat
ua dogjën e ua shkatërruan dhe këta vetë emigruan në Vlorë. Kur unë u largova
nga Greqia, sëmundja e lisë po përhapej nëpër këta emigrantë që pa ndihma dhe
pa shpresë vdisnin në qarkun e Vlorës. Pak mbas largimit tim, u raportua se nga
këta 100’000 emigrantë 30’000 kishin vdekur urie dhe s’kishin as mbulesë e as
kasolle ku me shtirë kryet. Jam informuar që nëpër gjithë Shqipërinë ka zi. Në
pranverë nuk ka me patur misër për farë për ata që do të shpetojnë.

Zbulimi i padrejtësisë





Mirë do ishte po ta kishte përshkruar gazeta
Times e Londrës skenën e Durrësit si një komedi tragjike, që brenda pallatit
mbretëror luheshin shakatë cinike më të mëdha, që mbrapa maskave buzëqeshëse të
diplomatëve të Europës fshiheshin fytyrat e errta e kriminele, shkaktare të
vdekjes së këtyre njerëzve, se jashtë në kënetë shtriheshin qindra Shqiptare
mbrojtes të vatrave të veta, të fortë e të ngrirë, me sytë e tyre dhimbisurisht
të drejtuar kah qielli i cili dukej e pamëshirshëm per ta. Dukesh një detyrë
njerëzore, haptazi, me shqyer maskën që mbulonte diplomacinë Europiane e me
nxjerr fytyrën e saj të lyer me gjak atdhetarësh dhe shikimin e dobët të saj
mbi dëshirat e zjarrta për liri të një race të fortë. U ktheva në Athinë dhe
pasi qeshë i shtrënguar e tregova këtë panjerzi dhe këtë padrejtësi të fuqive
Europiane dhe dhashë dorëheqjen si minister i Amerikës në Greqi e në Mal të Zi,
sikurse patjeter qeshë i shtrënguar me bërë. Drejtesia dhe e vërteta nuk janë
mbrojtje në sallat e dipllomacisë!




Qe shorti im me ngritur perden që t’i jepja
dritë kësaj komedie, e cila qe loja më tragjike që është vu në skenë prej
duarve të njerëzve. Ky veprim qe ai që me ka hapur rrugën me iu lutur popullit
të lirë të Amerikes të ndihmojë Shqiptarët që po mundohen me luftë e me vdekje
për lirinë dhe pavarësinë e tyre. Kur Europa, e përgjakosur, e mjeruar, e
shfarosur, e falimentuar dhe e këputur do të hyjë duke çaluar në një periudhë
të re qytetërimi, atëhere le të mësojë prej vuajtjeve të veta mëshirën që duhet
të ketë për kombin e vogël malësor; e cila dëfrehesh me shtërngimet e shpirtit
e me britmat e vdekjes së tij dhe vepronte paturpësisht duke i quajtur asgjë
tmerret dhe vuajtjet e këtij populli për liri dhe humbjen e lirisë të një
populli e quante një sakrificë të zakonshme për qejfin e tyre.

Përpjekjet për liri





Çdo popull i shtypur ka të drejtë të shkundë
zgjedhën e tij dhe në qoftë se Shqiptarët janë mërzitur e lodhur nga zgjedha
turke dhe qeverimi i keq i saj dhe dëshirojnë me qenë të pavarur, kanë urimet e
mia më të përzemërta për ta. Është e vërtetë që drejtpërsëdrejti nuk mund të
bëj kurrgjë për ta, por kur plani i juaj ka dalë me të vërtetë fitues, flamuri
turk të jetë zhdukur dhe pavarësia Shqiptare të jetë shpallur, le të deklarohet
qeveria juaj zyrtarisht dhe Anglia do të jetë e para fuqi që do njohë pavarësinë
Shqiptare. Unë do të mundohem me gjithë shpirt me ndikuar edhe mbi të tjerët që
të ndjekin këtë shembull.


Gladstone, Kryeministër i Britanisë, 1880




Për sa përmban historia e re, kjo është fjala
më e mirë për Shqipërinë e dalur nga një burim zyrtar. Kjo kishte të paktën
shpirtin e simpatisë dhe në qoftë se Kryeministri i tanishëm i Anglisë thotë
kaq e jo më tepër për formimin e një qeverie të perkohshme në Shqipëri do të
jetë një punë e lehtë për ta bërë Shqipërinë të lirë dhe të pavarur. Kur kam
folur për robërinë e Shqiptarëve nën Turqi, nuk kam patur në mendje mizori,
tortura, vrasje dhe therje. Këto veprime bien mbi persona të veçuar të cilët
vuajnë, vdesin dhe harrohen. Shkenca e torturës, thelbi i tiranisë dhe
djallëzia e vrasjes janë në kulmin e tyre kur i drejtohen një grupi dhe
shpirtit e jetës së një shteti. Duket si e pamundur që një qeveri të tregojë
haptazi vendimin e vet për të shkatërruar lumtërinë e për të mohuar shpresat
dhe dëshirat e një populli nën sundim. Por kjo është historia e tmerrshme e
Turqisë në Shqipëri. Malësorët trima nuk u shtruan kurrë dhe shumica e tyre
kundërshtuan edhe pagesen e taksave. Ata vdisnin në grupe pse rrinin së bashku
për t’u mbrojtur nga mësymjet e herë pas herëshme të ushtrive turke, të cilave
kurrë s’ia lëshuan shtëpitë e tyre. Por ata nuk mund të rnbronin edhe fushat ku
ishte mundësia më e madhe e përparimit dhe qytetërimit. Për Turqinë, fushat
kishin dy vlera: e para si burim të ardhurash dhe e dyta për të mbledhur
ushtarë. Popullit i vinin taksa të mëdha që i mblidhnin pa mëshirë. Taksat
dërgoheshin në Turqi dhe shumë pak shpenzoheshin në vend. Në këtë mënyrë e ropi
Turqia pasurinë e vendit. San Xhuliano, tani vonë ministër i jashtëm i Italisë,
thotë se qyteti i Vlorës paguante 1’000’000 franga në vit dhe vetëm 20’000
shpenzoheshin aty. Gjithashtu edhe në Vilajetin e Janinës mblidheshin 9’000’000
franga, prej tq cilave vetqm 2’000’000 shpenzoheshin për atë vilajet.

Mbledhja e ushtarëve




Por e ardhura tjetër ishte edhe më e vlefshme.
Shqipëria nxirrte pothuaj ushtarët më trima në Europë. Malësorët Shqiptarë të
lartë, të fortë e të pafrikshëm, përbënin gardën e Sulltanit. Mirditasit dhe
malësorët përgjithsisht viheshin në pjesët më me rëndesi të ushtrive turke.
Shumë prej tyre morën lavdërime dhe pozita të larta si në ushtri ashtu
edhe në administratë. Edhe në ditët e Romës pat qenë ideja për ta bërë
Shqipërinë një fole për rritje dhe nxjerrje luftëtarësh, por Turqit e
përmbushën këtë ide. Duhet shënuar se po të ishte Shqipëria e përparuar, e edukuar
dhe e lumtur, nuk do t’i jepte ushtarë Turqisë. Për këtë arsye padituria,
veçimi i saj nga bota e përparuar dhe varfëria u zgjodhën prej turqëve si vegla
për të mbajtur nën thembër këtë popull trim.

Coptimi i vendit




Siç duket, ishte vendosur në çdo fuqi mendore
zhvleftësimi moral, intelektual, shpirtëror, ekonomik dhe politik i këtij
populli. Zyrtarët që të gjithë ishin të pasjellshëm; të ashtëqujturat salla të
drejtësisë, gjyqet, nuk mbronin as persona as pasuri. Njerëzit viheshin në burg
me dëshmira të fshehta. Gjithë lëvizjet për bashkim prisheshin nga nëpunësit e
pashpirt dhe gjithë masat për punë e industri pengoheshin nga tagrambledhësit.
Mund të thuhet se këto janë kondita edhe në vende të tjera të nënurdhëruara,
por jo kaq sistematikisht. Miniera ari patën qenë punuar prej Romakëve e
argjendi prej venedikasve. Këto patën qenë mbyllur shumë kohë përpara me urdhër
qeveritar dhe tani as vendi nuk u dihet. Pyje të mëdha shkonin më kot dhe
kalbeshin për arsyera ligjore dhe transportimi. Ndërsa në shtetet e tjera të
Europës ka një endje të madhe hekurudhash, ky vend nuk ka asnjë rrugë hekuri
prej Veriu në Jug. Fuqira të mëdha ujrash nuk përdoren; porte shumë të mirë
janë pa mbrojtje dhe pa ndërtesa doganore. Lumenj, nëër të cilët duhej të lundronin
avullore me transportuar lëndët e pyjeve në tregjet botëore, janë të vdekur e
të padobishëm. Përveç ç’ka lanë Romakët, rrugë të tjera nuk ka; një njeri për
të shëtitur prej bregut në brendinë e vendit ose prej një qyteti në tjetrin,
duhet të shkojë mbas gjurmave ose nëpër ndonjë rrugë qorre. Portet e sigurtë
dhe hekurudhat do të ishin mjete për të bashkuar Shqipërinë me botën e jashtme
dhe rrugët e gjëra do ta bënin të lehtë kalimin prej një qyteti në tjetrin. Por
ndërlidhje të tilla do t’i kujtonin popullit dobinë e qytetërimit dhe do të
bëheshin shkak kundërshtimesh dhe kryengritjesh. Parimi i mallkuar për të
mbajtur këtë vend të veçuar, si brenda me njëri-tjetrin ashtu dhe me botën e
jashtme, ishte shkak që e la këtë vend të verbët e të errët, ndërsa nëpunësit e
Turqisë mbushën botën e jashtme me propaganda mbi egërsinë e këtij populli dhe
rreziqet e udhëtimit në këtë vend. Por historitë dhe shënimet nuk tregojnë për
ndonjë të huaj që u gjend ndonjë herë në rrezik në tokën Shqiptare; doemos ata që
nuk prunë me vehte ndonjë komplot ose tjetër qëllim të keq për popullin.
Përgjithësisht çmohet mikpritja e Shqiptarëve prej atyre të huajve sa më tepër
që ata e vizituan këtë vend me qëllim miqsor. Në këtë tokë me fjalën qytet
quajmë një vend që nuk ka më shumë se 40’000 banorë.

Një tokë e begatë





Në Shqipëri ka fusha të mëdha dhe pjellore të
cilat mund të ushqenin miliona, por tani ato vetëm gërricen me një parmendë
druri e nuk punohen. Shumica e tyre janë të mbuluara me barishte të padobishme
ku kullos bagëtia e dobët e vendit. Minierat janë të pagërmuara e të paditura.
Ata më me dituri në mineralogji thonë se toka Shqiptare ka qymyr guri, vajguri,
hekur, asfalt e bakër, por zbulimi dhe shfrytëzimi i tyre nuk është lejuar
kurrë. Prodhimi i të lashtave, misrit, ullijve, pemëve e vreshtave, po të
përpunoheshin do të ishte shumë i madh, ndërsa peshku nuk ka të sosur. I
shkreti bujk, me që të shumtën e veglave si dhe kaun me nga tokën shpesh herë i
merrte me qera nga se do të paguante medoemos e me çdo sakrificë taksat e
rënda, edhe pse vetvetiu i varfër nga rrjedhat e kohëve, ndalëngadalë la
punimin e tokës që nën një punim të mirë mund të nxirrte miliona e u vu të
ruajë ato pak bagëti që pati dhe toka pjellore u la pothuaj krejtësisht si vend
kullotë. Por edhe bagëtia e tij është në një gjendje shumë të keqe; leshi nga
ashpërsia e tij ka një vlerë shumë të pakët dhe raca e bagëtisë se tij nuk
është përtërirë kurrë. Sasia e madhe e lëkurëve shkon më kot për pamundësinë e
transportit dhe për padijen e përgatitjes së tyre. Pa shikoni! Sa keq! Në mes
të Europës një tokë e pasur, një tokë pjellore të ndodhet në këtë gjendjë si me
qenë në mes të një shkretëtire!

Europa përkrah sundimin turk




Diplomacia e Europës e ka njohur gjithmonë
karakterin e keq të sundimit turk. Për turp të kësaj diplomacie i është thënë
kjo e vërtetë në shesh, por gjithë këtyre protestave fuqitë e mëdha i janë
përgjegjur: “Shqiptarët janë një racë e egër”. Asnjë njeri në Europë nuk e
njohu më mirë popullin dhe tokën Shqiptare sesa italiani i famshëm, Markezi San
Xhuliano. Me një penë të fortë ky zotni e ka hartuar kulmin e mizorisë me të
cilën sundimi turk poshtëroi dhe shkretoi një popull, për trimërinë dhe
kapacitetin e të cilit ky shkrimtar ka një respekt. Por, sikurse e thotë edhe
vete, nga pozita diplomatike që kish iu desh me i mohuar të drejtat e
Shqiptarëve me këto fjalë: “Prandaj Italia interesohet me e lënë të paprekur
nderin e Sulltanit në Shqipëri nga çdo pikpamje; përkundrazi, me sa të jetë e
mundur do ta mëkëmbë edhe më dhe do të ndalojë çdo gjë që mund të shkaktojë
zhdukjen e sundimit të tij ose që mund të shkaktojë kondita të cilat, herët a
vonë, mund të bëhen shkak për ndërhyrje të huaj ose për shqetësim të
përgjithshëm”. Me këtë shpirt i dënoi Europa shqiptarët me robërinë e ndyrë dhe
veçimin e tyre nga bota e jashtme, me shtypjen e pasurisë dhe të industrisë së
tyre, me paditurinë që e mëkëmbi çdo ditë, me fanatizmin që futi në mes tyre,
me varfërinë dhe me shtypjen e ndjenjave të tyre.

Mundime për liri




Nuk do ta përshkruaj historinë e gjatë se si
Shqiptarët me lidhjet, kongreset dhe kryengritjet në çdo formë janë munduar me
zhdukur robërinë e tyre. Mjafton që Turqia gjatë shekujve e njohu pazotësinë e
saj dhe pamundësinë për të shkelur Malësorët. Asnjë këmbë ushtari turk nuk
guxoi të hyjë në brendinë e maleve. Biles, një herë kur Sulltani desh të
mësynte Malin e Zi, më parë mori leje nga malësorët e pastaj mundi të kalojë
ushtria e tij. Asnjë herë nuk doli fituese Europa në planet e saja që me anë
traktatesh e lidhjesh është munduar ta fshije emrin e këtij populli nga radha e
popujve. Shqipëria nuk e njohu traktatin e Berlinit dhe tani po kundërshton
edhe marrëveshjen e Londrës. Pikërisht në këtë kohë që po e shkruaj këtë libër,
Italia ka zënë qytetet e bregut Durrësin e Vlorën, për të vetmen arsye që
të gjejë popullin me armë në dorë dhe i cili patjeter do ta kundershtojë
shkeljen e tyre. Mbetet për të parë në qofte se imperializmi, militarizmi dhe
detaria, gjëra që e kanë prurë Europën në dhëmbin e vdekjes, do ta ruajnë këtë
apo jo nga dënimi për mëkatet që ka bërë. Në qoftë se gjykimi i drejtë i
njerëzisë do të sjelli një jetë të re të përgjithshme, paqe e vllazërime, duhet
të hedhë poshtë e të zhdukë edhe diplomacinë e fshehtë që ka qenë dhuna dhe
urrejtja e përgjithshme që ka sjellë gjithë mizoritë e sotme. Është kjo lloj
diplomacie që e mbajti Shqipërinë me shekuj nën sundimin e ndyrë të Turqisë, e
mbyti në varfëri, i mbylli dritën e qytetërimit dhe në gjithë rrugët që të
çonin për në këtë vend vunë shenjën: “Është e rrezikshme - rrini larg”. Më në
fund, kur qe thyer zgjedha turke vetë Europa iu vu punës në këtë vend duke
qethur nga kjo tokë pjesët gati më me rëndësi dhe mbi copën që mbeti mori
përsipër me krijuar një qeveri aq despotike në karakterin e saj saqë as qeveria
e Stambollit nuk e kish paraparë kurrë. Në vend që me iu dhanë ndonjë farë
sigurimi për liri e një statut Shqiptarëve, Europa pruri një princ, një
komision ndërkombetar dhe një organizatë të huaj xhandarmërie për të sunduar
Shqipërinë, si duket pa e menduar aspak që edhe ky popull duhet të ketë një zë
në qeverinë e tij. Kjo qe haptazi një tirani absolute.

Një komb atdhetdashës




Malsorët trima u pergjigjën menjëherë.
Pikërisht si zëri që ushtoi nëpër shpatet e maleve të Zvicrës në veshët e
Hapsburgëve, edhe zhurma e burisë së tyre mbërriti deri në muret e sallave të
Uestminsterit të Londrës. Populli trim i Shqipërisë nuk u tmerrua nga fuqia
Europiane. Ata që kishin luftuar një tirani do të luftonin edhe një tjeter. Ata
kishin vënë para fjalën DREJTESI dhe për çdo marrëveshtje që thirreshin me
bërë, përgjigjeshin: “Dëboni një herë princin tuaj”. Prej Epiri e deri në
thellësinë e maleve të Veriut u zgjua një kundërshtim ndaj princit. Nga kjo gjë
agjentët e Europës dridheshin në portin e Durrësit dhe më në fund e lanë tokën
Shqiptare. Këto atdhetare nuk priheshin nga diplomatë dinakë ose të tërhiqeshin
nga hunda prej ministrash a parlamentarësh. Ata ishin
vetëm njerëz të lirë që luftonin për lirinë e tyre dhe të cilët duhet të priten
nga Amerikanët në tempullin e patriotëve.

Amerika nuk e din




Por Amerika rri në heshtje. A nuk ka vapore me
kryqzuar detërat për të shpëtuar barinjtë, emigrantët e Vlorës? Asnjë shtet nuk
u mundua me iu ardhur në ndihmë në vuajtjet e rënda këtyre viktimave të
diplomacisë së padrejtë të Europës. Populli i Shteteve të Bashkuara nuk e di
faktin që unë po i shkruaj këto fletë vetëm për t’i parashtruar këtyre ndodhinë
e dhimshme të Shqiptarëve trima, të cilët lypin lirinë e tyre, të fëmijve dhe
të nipërve të tyre. Mundet që unë jam gabim duke vënë mëshirën dhe bamirësinë
më në fund, mirëpo tirania ka luajtur një rol të tmerrshëm mbi këtë popull,
edhe pse pak mijra njerëz duke lutur hyjnitë nëpër shpatet e maleve të tyre nuk
numërojnë mjaft. Ajo që numëron më teper është nëse duhet të ketë apo jo ky popull
lirinë dhe shpëtimin e vet të brezave të ardhshëm.

Çfar mund të bëjnë Shtetet e Bashkuara të Amerikës





Anton Arnu, një gazetar i shquar frëng, më 19
Dhjetor të vitit të kaluar tha për Shqipërinë: “Me një popullsi më pak se një
milion dhe me një sipërfaqe afro 34299 km katror, Shqiqëria është një vend i
pazhvilluar dhe populli i pafat i saj është duke vdekur. Kjo rrjedh
drejtpërsëdrejti nga sundimi i keq dhe i padrejtë gjatë shekujve. Praktikisht
s’ka rrugë e ura e asnjë udhë hekuri, s’ka të holla ose kredit dhe është e
rrethuar nga të gjitha anët prej luftash përveç ballit të Greqisë, por edhe
këndej është viktimë e intrigave. Përsëri ata meritojnë të jenë më mirë. Ata
nuk vodhën Pjetrin për të paguar Palin; ata nuk kanë qenë fallco në punën e
tyre. Shqiptarët janë një popull i mirë por mjerisht pa agjentë shtypi”. “Pa
agjenta shtypi!” E vërtetë! Si popull i panjohur ka nevojë për agjentë shtypi
që historia e Shqiptarëve t’i bëhet e ditur popullit Amerikan, t’i bëhet e
ditur edhe se Shqiptarët janë burra dhe gra simpatike, mëshironjës e
liridashës, në mënyrë që Amerika t’i japi dorën këtij populli për ta ngritur
nga mjerimi në një jetë të rë e të lirë. Bajroni e vizitoi këtë tokë por kaloi
për të ndihmuar lirinë greke, ndërsa Gladstone qe mbrojtës i Malit Zi. Emrat e
tyre janë të çmuar në jetëshkrimin e shteteve që ata përkrahën. Gjithashtu edhe
disa njerëz besnikë Amerikanë mund të punojnë për lirinë e Shqipërisë.

Bamirësi apo drejtësi




E kuptoj se mendimi më i parë dhe e para gjë
që populli i jonë do të thotë është se “Amerika nuk duhet të zhysi duart në
punët e përgjakshme të Europës”. Por në anën tjetër, çdo rast për bamirësi prej
nesh është i mirëpritur. Miliona dollarë po kalojnë oqeanin për t’u ardhë në
ndihmë viktimave të luftës që vuajnë në Belgjikë, në Rusi, në Serbi dhe në
Francë. Sigurisht, mëshira për të shpëtuar edhe popullin e përvujtur Shqiptar
do të tërheqi patjetër zemrën e popullit Amerikan. Por nuk është punë e mirë me
mëkëmbur këtë popull vetëm për të ngjallë viktima të reja për në frontin e
tiranisë, padrejtësisë dhe të varfërisë. Mbi këtë popull ndihma për ta nxjerrë
nga varfëria dhe ndihma për t’i siguruar lirinë duhet të shkojnë doradorës. Që
Shqipëria është përdorur shumë keq prej Europës s’ka dyshim. Për t’u dhënë fund
gjithë padrejtësive mund të përdoret vetëm e drejta. Edhe tani Shqiptarët
janë me armë në dorë kundër Italisë e Greqisë që ua kanë pushtuar tokën; dhënia
fund e kësaj do të sjellë paqen. Lufta Europiane e ka lënë Shqipërinë pa qeveri
e të humbur në mes të shteteve të tjerë. Të formuarit e një vetqeverimi është
një premtim për pavarësi të plotë.

Shqipëria e pavarur




Në qoftë se Shtetet e Bashkuara të Amerikës i
japin dorën parisë Shqiptare duke i mbledhur së bashku për të zgjedhur nëpunsat
e vendit dhe për të vënë përpara një statut, ata do të bëjnë atë që Europa nuk
mundi ta bëjë, gjë të cilën medoemos do ta shohë të arësyeshme. Europa nuk
duhet të tregohet e pakënaqur për një qeveri që i pelqen popullit vetë. Gjashtë
fuqitë Europiane krijuan shtetin e lirë të Shqipërisë, por duke mos qenë të
zotët me themeluar një qeveri e lanë këtë vend në dorë të fatit. Megjithëse
marrëveshja e Londrës u prish nga lufta, pavarësia Shqiptare nuk mbeti e pa
bërë. Nuk ka fuqi tjetër në faqen e tokës që të kërkojë të drejtë mbi këtë vend
tani veç popullit Shqiptar. Italia dhe Greqia që kanë shtyrë ushtritë e veta në
Shqipëri thonë se e bënë këtë vetëm për të mbrojtur pasurinë dhe jetën e
vendasve. Populli i Shteteve te Bashkuara mundet ta ndihmojë këtë popull duke
iu siguruar paqen dhe duke larguar anarkinë. Mundet që t’i udhëheqi Shqiptarët
me formuar një qeveri të përkohshme edhe deri sa këta të vihen në udhën e
drejtë të punës e të përparojnë në vetqeverimin e tyre. Nuk e mohoj faktin se
gjithë këto që thashë mund të mos realizohen plotësisht, por çdo hap në
nxjerrjen e lirisë së tyre, e sa do i vogël qoftë, nuk është kurrë i kotë.
Mundime të tilla doemos do të shoqërohen me përfundime të zyrtarve të lartë të
qeverive Europiane. Sër Eduard Grei mund t’i përsërisi fjalët e bukura të
Gladstonit dhe të gjithë njerzit nën armë duhet të presin më gëzim një qeveri
të rregullt. Në qoftë se me gjithë ndihmat e dhëna bashkimi Shqiptar nuk bëhet,
atëhere faji bie mbi Shqiptarët vetë. Ata nuk mund të shpresojnë kurrë më për
kushte më të favorshme se këto të sotmet për të fituar lirinë dhe vetqeverimin
e tyre.

Të drejtat e një kombi





Me sa duket, Gjermania dhe Austria nuk e
mendojnë më zgjerimin e fuqive të tyre në Shqipëri. Dhe as nuk besohet të kenë
ndonjë kundërshtim mbi deklaratat e Sër Eduard Greit që thotë: “Gjithë kombet e
Europës të jenë të lirë të formojnë sipas dëshirës vetqeverimin e tyre e t’i
prinë vetë përparimit të vet në liri të plotë; ky ideal i jonë përfshin pa
përjashtim gjithë kombet e Europës, të vegjël e të mëdhenj”. Kjo deklaratë
mëshiron të vërtetën dhe të vetmin parim mbi të cilin mund të bazohet një paqë
pak a shumë e gjatë. Kjo përjashton çdo marrëveshje e çdo mendim për të hequr
Shqipërinë nga radha e shteteve. Meqenëse fuqitë e mëdha janë detyruar me dhënë
pavarësinë Shqiptare si shtet, deklaratat e Sër Eduard Greit janë një garanci
për vetqeverimin e tyre. Pra, vetëm një konditë mbetet për t’u mbushur nga
Shqiptarët vetë, dhe kjo konditë është nënshkrimi në mes tyre dhe organizimi kombëtar.
Në qoftë se Shqipëria është e zonja me dalë para Konferencës së Paqes me prova
të sakta se ka zotësi të vetqeveriset, lutjet e saja për liri dhe për të
mbledhur gjithë tokat që i përkasin në bazë të së drejtës do të jenë të
pranueshme dhe pa vonesë.





Opinioni popullor i Shteteve të Bashkuara mund
t’i kujtojë mundimet e veta për liri dhe mund të bashkohet me ta. Prandaj dera
e lirisë është e hapur për Shqiptarët. Unë kisha me thënë se ata e kuptojnë
rastin, por meqenëse janë të këputur e të varfër kanë nevojë për ndihmë që ta
realizojnë krejtësisht faktin. Sigurisht Amerika nuk mund të gjejë rast më të
nderuar bamirësie se sa me ndihmuar dhe me udhëhequr Shqiptarët për të siguruar
një paqe kombëtare dhe një rregull të mbrendshëm. Një rast i tillë nuk ka
shembull në historinë moderne. Organizatat e paqes mund të shpenzojnë miliona
në bamirsira, por kurrë nuk kishin me bërë punën që bëjnë pak mijra duke i
përdorur për të ndihmuar këtë popull të varfër, të munduar, të vuajtur e të
shpërdoruar, për të formuar një qeveri dhe si komb i organizuar të dali para
Konferencës së Paqes e të kërkojë autonominë e vet dhe “vendin e vogël nën
rrezet e Diellit”. Është shpresë e madhe se prej këtij konflikti kontinental do
të lindi një vllazëri e re në mes të kombeve dhe meqenëse Shqipëria nuk ka
autoritet të brendshëm për shkak të atyre që ndezin cmira apo zemërime në
konflikte, ajo do të jetë i vetmi shtet që do të kërkojë më tepër vetminë dhe
qetësinë pa u perzjerë në ngatërresat e të tjerëve.

Paqja e Europës





Simbas opinionit tonë, paqa e Europës do të
jetë një zbutje e përgjithshme. Në të tilla raste paraqitja e Shqipërisë si
komb i vetqeverisur patjetër do të sigurojë lirinë e saj. Sikurse çdo shtet
tjetër i Ballkanit, as Shipëria nuk mund të coptohet e t’u ndahet shteteve
fqinjë. Europa që do të bëjë paqen dhe ka krijuar shtetin e pavarur të
Shqipërisë nuk mund ta mohojë dhënien e lirisë së plotë në qoftë se Shqipëria e
organizuar u del përpara dhe ngul këmbë në të drejtat e veta. Një shtet i
formuar në këtë mënyrë nuk do të ishte një kanosje për paqen e Ballkanit; nuk
do të mund të kishte flotë që të alarmojë Italinë ose Austrinë në Adriatik.
Ngritja e hekurudhave dhe përmirësimi i porteve të saj do të lejonin miqësisht
dhe me anë traktatesh tregtare edhe daljen e Serbisë në Mesdhe se sa me shkelje
e barbarizma. Shqipëria e pavarur nën zhvillimin e saj ekonomik do të niste një
jetë të re duke kthyer shpatat në plugje, rrugët e verbëta në rrugë të gjëra,
katundet në qytete të vegjël dhe qytetet e vegjël në qytete me rëndësi.
Shqiptarët, përveç të drejtës, mund të kërkojnë edhe ndihmë nga Europa, sepse
mbi Europën e krishterë bie përgjegjësia dhe shkaku që ky popull qe bërë skllav
e qe varfëruar. E kam thënë që Europa e krishterë në kundërshtim me protestën
time shkaktoi që të emigrojnë në qarkun e Vlorës 100’000 katundarë, të cilët
tani po zhduken nga uria dhe as vend ku me shtirë kryet nuk kanë; e vetmja çati
e tyre është qielli.

Detyra e krishterë




Ndaj Shqiptarëve, krishtërizmi Europian dhe
mohamedanizmi shkaktojnë si njëri ashtu dhe tjetri varfërinë dhe robërinë.
Krishtërimi që në Shtetet e Bashkuara jep liri të plotë, vetqeverim, lumturi e
mbi të gjitha dashurinë, do të japi një shembull vllazërimi dhe bashkimi në mes
të Shqiptarëve. Kundër gjithë shpifjeve që i janë ngarkuar këtij populli me
fjalën e ngurtë “barbar”, unë vej këto fjalë të zotit Erikson, i misionit
Amerikan, i cili është dhënë mbas Shqiptarëve, ka punuar dhe ka vuajtur me ta:
“Nuk ka popull më shpirtmirë e më të sjellshëm në Europe sesa Shqiptarët. Ata
si elementë fuqie, burrnie dhe kuraje mblidhen me më të madhen besnikëri dhe
japin jetën për fjalën e dhënë”. Shqiptarët njohin Mohamedin dhe Krishtin si
profetë, por më kot u luten si për njërin ashtu edhe për tjetrin. Në emër të
kujt t’i bëjnë tanimë lutjet për lirinë e tyre? Unë kam një besim të
qëndrueshëm se kur shtetet kundërshtonjës të lirisë Shqiptare do të jenë duke
heqë frymën e fundit, të përgjakur e të shkatëruar dhe grindjet e konfliktet të
kenë marrë fund, vetëm atëhere do të arrijnë në veshët e tyre thirrjet dhe
lutjet e Shqiptarëve për lirinë e vet. Shpresat Europiane tani përqëndrohen për
një paqe duke u bazuar më shumë mbi drejtesi se mbi forcë në një vllazërim dhe
bashkëpunim të përgjithshëm. Një paqe e tillë do të dijë dhe do të pranojë se
çdo racë e çdo besim ka të drejtë me ekzistuar dhe se kufijtë e kombeve do të
vendosen si është e drejta dhe ku gjejnë më pak kundërshtime.

Detyra e Amerikës




Unë kam në ndërgjegjen time të drejtat dhe
lutjet e këtij populli sepse më ra mua shorti të flas e të them për ta të
vetmen fjalë shprese, prej një burimi politik, e cila duhet të ishte thënë
shekuj më parë. Për këtë arsye dhe më tepër pse unë jam Amerikan, shumica e
kryesisë Shqiptarë më shikojnë me një farë mirëbesimi. Edhe tani e ushqejnë
shpresën se unë do t’u jap zemër dhe bashkëpunim në mundimet e tyre për liri.
Unë vetëm mund të bëj shumë pak për ta, por kam besim të plotë se shtypi
Amerikan do të vejë gjithë fuqinë e tij për të ndihmuar formimin e vetqeverimit
Shqiptar. Është një qëllim i shenjtë ky, e prandaj Amerika do ta bëjë medoemos.

Rasti i Amerikës




Pres këshilla dhe ndihma prej të gjithë miqve
liridashës. Sigurimi i pavarësisë Shqiptare mund të jetë edhe një sherbim i
madh për bashkimin Ballkanik dhe për paqen Europiane. Ndihma e Shteteve të
Bashkuara mundet, ose patjetër që shkakton lulëzimin e kësaj shkretie të bërë
nga duar njerëzish, edhe të japi fruta shumë të mira. Kur parmenda e drujtë të
zhduket dhe vendin e saj ta zejë plugu i çeliktë, atëhere toka pjellore e
Shqipërisë mund të kthehet nga kullotë e padobishme në ara gruri e drithi,
pyjet do të nxjerrin miliona nën një përdorim të mirë, fuqitë e ujrave mund të
shfrytëzohen, shtretërit e miniereve mund të hapen, kënetat të thahen e të
mbillen, pemishte të mëdha të krijohen, fara të përmirësohet dhe e gjithe
bujqësia dhe industria e vendit me metoda shumë të lehta mund të shtohet.
Princi Odeskalki i Austrisë thotë se delet e Astrakanit mund të zëvëndësojnë racën
e mjeruar të deleve Shqiptare dhe t’i sigurojnë katundarit një të ardhur të
mirë. Me një qeveri të mirë, portet dhe lumenjt do të thellohen e do të
përmiresohen, do të bëhen rrugë dhe hekurudha, do të bëhen të holla të vendit e
do të krijohet kredidhënia dhe shërbimet e postave do të bëhen të qëndrueshme.
Pjesët e mëdha të tokave qeveritare do t’u ndahen me vëmendje bujqëve, të cilat
nën një administrim të mirë do t’i sigurojnë qeverisë një të ardhur të madhe.
Do të ngrihen edhe shkolla dhe do të përgatiten mësues që të zhvillojnë mendjen
e të rinjve. Kam folur me mësues në Vlorë të cilët ma kanë treguar shumë të
madhe zgjuarsinë e djalit Shqiptar. Në pak vjet kjo lloj pune do t’i ndërrojë
kushtet e këqia të sotme. Arkeologëtët e rinj do ta lartësojnë mburrjen e
Shqiptarëve për heroizmin e të parëve të tyre dhe do t’i japin shkencës jo më
pak se ata të Shlimanit (1822-1890); biles kjo pasuri e pafund në lashtësi
është akoma e virgjër.

Shpëtimi i një kombi




Shumë Shqiptarë të Amerikës më premtojnë se janë
gati me u kthyer në Atdheun e tyre posa të jepet një farë lirie në Shqipëri.
Këta, të bashkuar me disa Amerikanë të vërtetë, do të rikrijonin një tokë të
begatë dhe në vendin e tiranisë e të mizorisë së ndryshkur prej shekujsh do të
mbillnin farën e lirisë. Doja të thoja se nuk ka rast më të mirë me bërë mirësi
në asnjë vend të botës se sa në Shqipëri. Jo, nuk ka rast ma të mirë bamirësie
se me vu në vijë vetqeverimin Shqiptar dhe me hap dyert e qytetërimit mbi ta,
tëcilat magjia e politikë Europiane i ka mbajtur mbyllur. “Jo bamirësi,
por drejtësi” është thirrja e Shqiptarëve. Po si? Këto thirrje të bien në vesh
të shurdhët?

Shpirtërimet për liri





E dij se ka burra e gra që do të ndjenin një
kënaqësi të madhe duke shikuar këtë popull të mjeruar të kthehet në lirinë e
bekuar të të parëve të vet, të cilën natyra e ka përgatitur për ta por njerëz
shpirtligj e kanë penguar. Ka burra në Shtetet e Bashkuara që janë gati me i
pre rrënjët e tiranisë kudo që të duken; në Shqipëri, a nuk jane këto fare në
shesh? Ka shumë gra që me pasuritë e tyre të mëdha kërkojnë të bëjnë bamirësira
për shpirtin e tyre. Sa gëzim të madh do të ndjenin këto duke parë një popull
që do ngrihej nga fundi i tiranisë drejt lirisë së tij! Ato pastaj do ta
kuptojnë vetë bamirsinë e tyre në jeten e rë të një populli të përvujtur dhe
sigurisht do të radhiten në fletët e lirisë së këtij kombi. Përmbi retë e zeza
të imperializmit dhe të militarizmit Europian, rrezet e shkëlqyera të
demokracisë Amerikane duhet t’i ndriçojnë rrugën njerëzve për një jetë më të
mirë dhe për idealin pa fund: “Paqë mbi tokë, vullnet të mirë njerëzve”. Këto
mund të shkëlqejnë tani mbi Shqipërinë e përvujtur që po kërkon lumturinë e saj
me anën e lirisë, se nuk është fajtore për ndonjë ofendim veçse për mbrojtjen e
saj. Nuk ka mundim më të mirë se mundimi për të nxjerrë lirinë e një kombi. Me
ndihmuar një njeri është një bamirësi; me liruar një popull nga zgjedha është
një bamirësi e pavdekshme.




FUND


Zoti me bekofte s'ic me ka bekuar dhe me ka fale lumturi, qe ju solla kete teme antareve te forumit Bashkimi Kombetar.

Vetem e verteta eshte e bukur, ajo dhe vetem ajo eshte e pranueshme!
Pergezimet e mia per punen e bere!
Shume e bukur!

Biligoa, te falenderoj shume qe keni sjelle kete liber ne forum ..eshte vertete liber shume mbreselenes dhe une ia kisha preferu t'gjithe antarve t'a lexojne !