"Pa rrënjë nuk ka degë" nga Isuf Çela

Pak histori për paraardhësit tanë të Çelaj



Që të jem më i kuptueshëm për ata që do ta lexojnë këtë libër dhe për pasardhësit e mi, e ndjej të nevojshme të ndalem shkurtas, duke bërë edhe ndonjë përsëritje për prejardhjen e familjes Çela me monografinë “Familja dhe fisi Çela ndër shekuj”. E bëj këtë, jo për të shtuar faqet, por thjesht e vetëm për të bërë lidhjen se nga e ka prejardhjen shenja ime e pastaj të vijoj, me sa mundem e me sa di unë të hedh në letër, diçka më tepër për babain dhe mëmën time (Selmanin e Medilenë), për dajot e mi, për vëllezërit e motrat si dhe për fëmijët, dhëndurrët, nipërit e mbesat e mia.



Familja Çela, duke e parë atë në të gjithë brezat që njihen, qysh me fillesat e saj të para; lidhet me fshatin Gusmar. Ajo ka qenë në përbërje të lagjes Pargjin që, ndër tre lagjet e fshatit, vlerësohet si lagjja më e vjetër e mbi të cilën është krijuar fshati Gusmar. Njohja jonë për hershmërinë e familjes Çela shkon deri 11 breza, duke filluar aty nga mezi i shekullit XVII. Deri në vitin 1944 familja nuk ka qenë e shkëputur nga fshati Gusmar. Madje edhe gjithë martesat i ka bërë thuajse në Gusmar si dhe në Kurvelesh, sidomos atë të Sipërm. Por nga ky vit, familja largohet nga Gusmari duke u vendosur në Lekël, më pas në Tepelenë e pastaj edhe në qytete të tjera të Shqipërisë e sidomos në Tiranë. Pavarësisht këtij largimi gjysmëshekullor, lidhjet shpirtërore të familjes Çela me vendlindjen e të parëve (fshatin e krahinën) janë të forta. Në katër brezat e parë të familjes që njihen, të dhënat janë tepër të kufizuara. Është e pranur nga të gjithë të moshuarit se përfaqësuesi më i hershëm i Çelaj është Çelua, apo sikurse ka ardhur deri në ditët tona Çelo Fusha. Dimë që Çelua ka patur djalë Hasanin dhe ky Memon. Për ta nuk dihet asgjë më tepër se sa emri. Ndërkohë, duke qenë se gati për dy

Felek Çeli ishte njeri autoritar edhe në fshat e më gjerë.







Prindërit e autorit: Medileja dhe Selam Felek Çeli





Në kohën e përgatjes së Luftës së Vlorës, në shtëpi të tij erdhi Selam Musa Salaria “Heroi i Popullit”. Në odën e shtëpisë, për mbi tre orë, të dy, kokë më kokë, biseduan për paraqitjen e Gusmarit në Luftë. Gjatë kohës së regjimit të Zogut, Feleku ka bërë pjesë në kryepleqësinë e fshatit Gusmar dhe, bashkë me Magrip Banën, Lesko Gjonin, Neim Matën dhe Nure Qorrin ka luajtur rol të rëndësishëm në zgjidhjen e problemit të kullotave të fshatit, kur qeveria mbretërore kërkonte t’i shtetëzonte ato. Për dy vite ka qënë edhe kryeplak i fshatit.

Feleku u martua në Progonat me Nurihanen, nga dera e Qëne. Me të bëri 6 fëmijë (5 djem e një vajza): Selmanin, Xhaferin, Caushin, Ruzanën, Deliun dhe Agon. Në kohën e Luftës italo-greke (filluar më 28 tetor 1940), kur në fund të dhjetorit 1940 në fshat erdhi vija e frontit, familja u largua nga shtëpitë duke u vendosur në Shur të Gusmarit. Ishte një dimër shumë i ftohët, palca e dimërit, sikurse thuhej. Për më tepër familja e Felekut nuk kishte aty asnjë burrë veç grave dhe fëmijëve. Vetë Feleku, për arsye të moshës, por edhe për të mos lënë vetëm shtëpinë, qëndroi në fshat. Në Shur, për të vendosur familjen ndihmoi dajua im, Aqif Mata. Ai, me mundësit e kufizuara që kishim, ngriti një kasolle të vogël sa të futnim kokën për tu mbrojtur nga shiu e dëbora e shumtë. Vendi ku u ngrit kasollja ishte i pjerrët, në fund të një are në faqe mali. Ujët e shiut, me gjithë vijat e hapura anash kasolles, futej edhe brenda në kasolle. Dhe ne mundoheshim po me vija ta nxirrnim atë në krahun tjetër. Edhe pse mund të duket e pabesueshme, unë i kam përjetuar vetë ato kohë të vështira dhe i ruaj në kujtesë. Por edhe nga Shuri, në Janar 1941 familja u detyrua nga forcat greke të largohej. Më këmbë, gra e fëmijë, sikurse më kujtohet edhe mua (isha në atë kohë 7-8 vjeç) në kushtet e një dëbore dhe ere të acartë, duke udhëtuar më këmbë e nën shoqërimin e ushtarëve grekë familjet gusmariote mbërritën në Zhulat. Aty u vendosën nëpër shtëpi të boshatisura. Me një napolon floriri që u dha mëhallioti Muho Gjoka, familja bleu pak drithë për bukë të cilin po ai e bloi në një mulli të Zhulatit. Sikurse tregon Rakibeja, e shoqja e xhaxhait tim Xhaferit, ajo me disa gra të tjera gusmariote ka shkuar dy herë në Gusmar nga Zhulati për të marrë drith (elb i përzier me misër) që e kishin fshehur në Buza. Nga vuajtjet e luftës vdiqën katër fëmijë të vegjël të Çele. Feleku, duke qëndruar në fshat u plagos nga një predhë mortaje, çka rëndoi së tepërmi gjendjen e tij shëndetësore. Familja u kthye po më këmbë në Gusmar vetëm në Prill 1941, pasi kapitulloi Greqia në rezultat të sulmit gjerman në fillim të prillit. Shtëpitë e Felekut ishin dëmtuar rendë, pasi kati i parë u përdor nga ushtria greke si stallë kuajsh. Pasi familja u kthye në fshat vdiqën Feleku i plagosur si dhe Nurihania. Po kështu vdiq në Vlorë dhëndërri i Felekut, Shate Mata (i shoqi i hallë Ruzanës).

Miku i familje së Çelaj, Shefqet Peçi, në kujtim e nderim të jetës e veprës së Felekut, thuri një këngë e cila këndohej deri vonë në fejesa, dasma e festa familjare e të fshatit Gusmar.

Filloj lufta me furi,

Me grek e me Itali,

Gusmari një copë gropë,

Shtëpit e Çele karshi.

Ç’u vra i zoti në portë,

Mu në dark’ e në qini,

Felek Çeli që s’kish shokë

Thosh fjalën e s’bënej dy,

Nusetë seç i mbëlodhi,

dhe u la një porosi,

Të mbani vëllezëri….

Për familjen e dajove të mi



Dajot e mi, pra prindërit e Medilesë, të mëmës time, janë MATAJT nga Gusmari. Matajt janë një familje e fis i gjerë në Gusmar. Me shkallën time të njohjes, që nga brezat që njihen ata janë gjithashtu autoktonë në Gusmar. Me ta, në Bregun e Alle kemi patur shtëpitë ngjitur, kemi qenë gjitonë. Edhe familja e Mate, si gjithë familjet gusmariote, është marrë me bujqësi e blegtori, si dy burime kryesore jetese. Për dajot unë nuk do të shkoj shumë thellë në kohë, por thjesht të trajtoj ato breza që u futën në lidhje miqësore me ne, me Çelajt. Me ta, gjyshi im, Feleku, bëri dy miqësi, mori nuse Medilenë për djalin e madh, Selmanin dhe dha vajzën e tij të vetme Ruzanën. Pra ajo ishte një miqësi e përzier, me tram, sipas parimit “nëm të të jap”. Miqësia ka qenë e shëndetshme, janë vendosur dhe mbajtur marrdhënie normale mes dy miqësish, duke ruajtur respektin reciprok.









Bejaze Dalip Mataj, Bakije Shate Mataj, Myslim Shate Mata

dhe Dule Hoxha



Gjyshi im nga nëna është Novruz Mata dhe gjyshja Shefo Mata. Gjyshi kishte edhe dy vëllezër: Neimin dhe Seferin. Ata, si gjithë burrat gusmariotë, kanë marrë pjesë me armë në dorë në çetën e fshatit kundër pushtuesve osmanë, andartëve grekë në vitet 1911-1914, si dhe kundër pushtuesve italianë në Luftën e Vlorës më 1920. Neim Mata, në kohën e mbretërisë zogolliane ka qenë për dy vite kryeplak i fshatit gjatë viteve ‘30-të të shekullit XX. Ai nuk pati fëmijë. Birësoi njërin nga djemtë e të vëllait Seferit, Myftar Sefer Matën, me të cilin bashkëjetoi deri sa vdiq. Myftari jeton familjarisht në Tiranë. Vëllai tjetër i gjyshit, Seferi, lindi 3 djem (Kananin, Tasimin dhe Refiun) si dhe dy vajza.

Novruz Mata, dajua im (babai i mëmës), lindi 2 djem (Shaten, djali i madh dhe Aqifin) dhe 3 vajza, mes të cilave Medilenë, nënën time si dhe Zogën të martuar në Lekdush të Kurveleshit dhe Menekshenë të martuar në Gusmar në familjen e Behe. Djali i madh i Novruzit, Shate Mata, u martua në vitin 1926 me hallën time Ruzanën (lindur në vitin 1914). Ata lindën një vajzë, Bakinë (1930) dhe dy djem Telhain (1934) dhe Myslimin (1938). Ruzana me të shoqin jetonte pranë familjes së Mate në Gusmar. Por i shoqi, Shatja, gjatë luftës italo-greke (1940-1941), vdiq nga një plevit i marrë gjatë dimërimit të bagëtive në Vlorë dhe u varros diku në Ullishta të Vlorës nga kunati i tij Selmani, që gjendej me punë në atë rajon. Halla ime, Ruzana, duke e mbetur e ve pa mbushur moshën 30 vjeçare, vendosi të qëndrojë në derën e Mate dhe të rriste me dinjitet fëmijët e saj. Kjo përkoi fillimisht me Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare, ku ajo shpalosi vlerat e vërteta si grua labe, kujdesjen e pashkëputur për rritjen e fëmijëve, por edhe pjesëmarrjen aktive në organizatën e gruas antifashiste të fshatit, duke qenë një nga aktivistet më në zë të saj në shërbim të çlirimit të Atdheut nga pushtuesit nazifashistë. Për këto kontribute ajo u zgjodh anëtare e kryesisë së kësaj organizate gjatë Luftës dhe delegate në Konferencën e Grave Antifashiste për Qarkun e Gjirokastrës, mbajtur në Sheper të Zagories. Po kështu u dekorua pas çlirimit nga Presidiumi i Kuvendit Popullor të Republikës së Shqipërisë me Urdhërin e Trimërisë dhe Medaljen e Çlirimit. Ajo e ktheu edhe shtëpinë e saj në një nga bazat e Luftës Çlirimtare, ku u strehuan edhe nga drejtuesit më kryesorë të LANÇ në Kurvelesh e Qarkun e Gjirokastrës si Mustafa Matohiti, Shefqet Peçi, Memo Meto, Ali Lala, Bexhet Mema, vëllai i saj Ago Çeli e tj.

Ndaj radhën po ia lë një mesazhi përkujtimor të dërguar Lirisë dhe fëmijëve të saj nga Floresha dhe Xhemili në ditën e përkujtimit të 10 vjetorit të ndarjes nga jeta të tij.



E dashura, kunatë Liri!

Të dashu,r nipër e mbesa!

Të nderua,r nuse e dhëndurë të Bames!



Ju shprehim mirënjohjen tonë të sinqertë për gjithçka keni bërë dhe bëni për të përkujtuar dhjetëvjetorin e ndarjes nga jeta, të njeriut tonë të dashur, të njeriut të mirë e fisnik, të bashkëshorit, prindit, gjyshit e vëllait shëmbullor në kuptimin më të gjerë njerëzor e real të fjalës, të Bames tonë të shtrenjë!

Ne që ende bëjmë hije mbi tokë, vërtet fizikisht jetojmë të tashmen, por moralisht e me veprën e sjelljen tonë, përpiqemi të jetojmë edhe të shkuarën edhe të arthmen.